Учинчи: узрли инсонлар рсзаси
Агар одам касаллиги ёки сафари ёки шунга схшаш бирон сс›тиёжи сабабли ейиш ва ичишга мус›тож бслса, Аллос› таоло сœуйидаги остида бемор ва мусофирларга рухсат берганидек, шу сс›тиёжига сœадар ейиши ва рсзасининг сœазосини тутиб бериши мумкин:
﴿فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾
«Анди сизлардан бирор киши с›аста ёки мусофир бслса, у с›олда (рсза тутолмаган кунларининг) санос“ини бошсœа кунларда тутади» (Басœара: 184).
Биз фойдаси бслишини назарда тутиб, сœуйида узрли одамларнинг рсзаларига тааллусœли айрим ас›комларни айтиб стмосœчимиз. Шулардан:
Мусофирнинг рсзаси
Аллос› таоло мусофирга сœийинчилик тус“дирмаслик, шафсœат, рас›мат нусœтаи назаридан, рсза тутмасликка изн берди. Чунки Аллос› таоло сафарда сœийинчилик ва машасœсœат борлигини жуда с›ам схши билади ва сафар — азобнинг бир парчасидир. Шунинг учун с›ам мусофирга ос“зини очишга, рсза тута олмаган кунларини санаб, уларнинг сœазосини тутиб беришга рухсат берди.
Уламолар с›ам сафарда рсза тутиш с›асœида ссз юритган ва унинг жоиз сканини айтиб стганлар. Чунки, бу с›асœда ксплаб с›адислар ривост сœилинган. Улардан бири Анас разисллос›у анс›у ривост сœилган с›адисдир: «Биз А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам билан бирга рамазон ойида сафарга чисœдик. А сзадор рсза тутмаганни, рсза тутмаган сса рсзадорни айбламаган сди» (Имом Бухорий 1811; Имом Муслим 1884).
Лекин уламолар шундай деганлар: «Мусофир сœийинчилик ва машасœсœатларга йслисœса, унинг рсза тутмаслиги афзал. Агар сœийинчилик бслмаса ва у машасœсœатни с›ис стмаса, рсза фарз сœилинган замон ичида рсза тутиши афзалдир. Чунки, Аллос› таоло рсза тутмасликни сœулайлик бслиши учун машруъ сœилган. Аллос› таоло айтди:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾
«(Ва ким с›аста ёки мусофир бслса), у с›олда (рсза тутолмаган кунлариÂнинг) санос“ини бошсœа кунларда (тузалгач ёки сафардан сœайтгач) тутади. Аллос› сизларга енгилликни истайди, сизларга ос“ир бслишини истамайди» (Басœара: 185)».
Сафар чос“ида машасœсœат ва сœийинчиликлар бслса, рсза тутмаслик афзалдир. Бунинг далили икки «Сас›ис›»даги Анас разисллос›у анс›у ривост сœилган с›адисдир: «Биз А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам билан бирга сафарда сдик. Бир жойга сœснганимизда рсзадорлар йисœилиб сœолдилар. А сза тутмаганлар сса сринларидан туриб, уловларни сус“оришди ва чодирларни тикишди. Буни ксрган А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Бугун рсзадорлар савобларни олиб кетдилар»— дедилар» (Имом Бухорий 2676; Имом Муслим 1886, 1887).
Бу шуни ксрсатмосœда: Ўз юкини бировнинг устига ташламаган ва с›амрос›ларига ёрдамчи бслган с›амда рсза зарар бермай, с›олдан тоймаган мусофирга икки савоб: рсза тутиш с›амда сзи ва дсстларига ксмакчи бслиш савоби берилади. Биросœ, бировнинг жой солиб бериши, сœснимгос›ини с›озирлаши ёки уловини сус“ориши каби ишларида хизмат сœиладиган одамга мус›тож бслса, мусофирнинг рсза тутмаслиги афзалдир.
Беморнинг рсзаси
А сза тутиш ксп с›олатларда беморга ос“ир келиши ва сœийинчилик тус“дириши, шубс›асиздир. Шунинг учун с›ам Аллос› таоло унинг рамазон ойида рсза тутмаслигига рухсат бериб, тута олмаган саносœли кунларининг сœазосини тутиб беришга буюрди ва айтди:
﴿فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾
«Анди сизлардан бирор киши с›аста ёки мусофир бслса, у с›олда (рсза тутолмаган кунларининг) санос“ини бошсœа кунларда тутади» (Басœара: 184).
Озгина уламолардан бошсœаси, касаллик ва сафар сабабли рсзасини очган одамга сœазо сœилиши хос сканини таъкидладилар. Шунинг учун с›ам остнинг маъноси шундайдир: «Агар бировингиз беморлиги ёки сафари боис рсзасини очган бслса, рсзасини тута олмаган саносœли кунларининг сœазосини бошсœа кунлари тутиб беради».
(Муфассирлар имоми) АŒуртубий (рас›имас›уллос›) сз тафсирида шундай дейди: «Аллос› таолонинг:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ﴾
«саносœли кунларда» остининг бир сœисми дилда бордир. Яъни, «Бировингиз бемор ёки мусофир бслиб рсзасини очган бслса, у кунларнинг сœазосини тутиб берсин! ...».
У, тафсирида шуларни с›ам ёзган: «Беморнинг икки с›олати бслади:
Биринчи с›олат: унинг рсза тутишга умуман кучи етмайди. Бундай с›олатда унинг рсзасини очиши вожиб бслади.
Иккинчи с›олат: бирон зарар ёки машасœсœат билангина рсза тута олади. Бундай одамнинг рсза тутмаслиги мустас›абдир. Бундай с›олатда сз жонини сœийнаган жос›ил одамгина рсза тутмаслиги мумкин.
Жумс›ури уламо касаллик беморга ос“рисœ берса ёки бемор касалликнинг давомийлигидан сœсрсœса ёхуд касалликнинг кучайишидан с›адикда бслса, бундай беморнинг ос“зини очиши жоиз сканига сœарор сœилган.
Имом Моликнинг ос“из очишга рухсат берган касалликни: «Беморга ос“ирлик сœилган ва унинг тинкасини сœуритган» деб тавсифлаши с›асœида фарсœли ривостлар келтирилган. Бир ривостда унинг рсзани очишга рухсат берган касалликни: «Беморнинг рсза тутиш сабабли слимига сабабчи бслиши», бошсœа ривостда сса: «Касалликни кучайтириши ва ос“ир с›олат» деб ифодалагани вориддир.
А‹асан (рас›имас›уллос›): «Бемор касаллиги сабабли тик туриб намоз ссœий олмаса, рсзасини очиши мумкин»— деган.
Бир гурус›, жумладан, имом Шофиий (рас›имас›уллос›): «Касалликнинг сзи бандани рсзани очишга мажбур сœилсагина бемор рсзасини очади. Касаллик инжисœликларига бардошли бслган одам, рсзасини очмайди»— дедилар» (АŒуртубий тафсири 2/276).
Заркаший (рас›имас›уллос›) «Мухтасарул Харсœий» китобига ёзган шарс›ида шундай дейди: «Бизнинг назаримизда рсза тутмасликнинг жоиз сканининг шартларидан бири касалликдан рсза сабабли кучайиш ёки тузалишининг кечикиши ва шунга схшаш омиллар билан жабрланишдир. Чунки машасœсœат ва сœийинчиликларни кетказиш учун бу с›асœда бизга рухсат берилди. Шунинг учун с›ам бу с›укмни сафарга бос“лаб зикр стилди. Агар бирон зарар келмайдиган бслса, ос“из очишнинг маъноси йссœ. ... А сза тутмаслигига рухсат берилган одам бардошли бслгани сабабли рсза тутаверган бслса, унинг бу иши сзига жабр сœилгани ва Аллос› берган енгиллик имконисти ва рсза тутмаслик рухсатидан воз кечгани учун, макрус›дир. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Аллос› таоло маъсистларини сœилишни суймаганидек, рухсатларини сœилишни сусди»— деганлар (Имом Ас›мад 5600, 5606). Бемор касаллик инжисœликларини енгиб рсза тутган бслса, унинг тутган бу рсзаси, асоси ирода бслган амални сœилгани учун, раводир. Бу рсзадор, намозни тик туриб ссœимаслиги мумкин бслсада тик туриб сзини зсрлаган одам сингари бслади. ...».
Заракший (рас›имас›уллос›) «Шарс›ул Кабир»да сœуйидаги сатрларни ёзган: «Ос“из очишга рухсат берадиган касаллик — рсза тутиш осœибатида кучасдиган ёки тузалиши кечикишидан с›адикда бслинган касалликдир. Имом Ас›мад (рас›имас›уллос›)га: Бемор сœачон рсза тутмаслиги мумкин?,— деб савол берилганида: АŒачон рсза тутишга кучи етмаса,— деб жавоб берган. Иситма кабими?,— деб берилган саволга сса: АŒайси касаллик иситмадан ксра сœаттисœросœ бслади!,— деди. ...».
А сза тутмасликка машасœсœат ва сœийинчилик сабаб сканида с›еч шубс›а йссœ. Шунинг учун с›ам Аллос› таоло:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾
«(Ва ким с›аста ёки мусофир бслса), у с›олда (рсза тутолмаган кунлариÂнинг) санос“ини бошсœа кунларда (тузалгач ёки сафардан сœайтгач) тутади. Аллос› сизларга енгилликни истайди, сизларга ос“ир бслишини истамайди» (Басœара: 185) деган.
Биросœ, тиш, ксз ва бош ос“рисœлари енгил касаллик с›исоблангани учун, улар сабабли рсза очилмайди. Балки, рсза тутмаслик банда учун ос“ир бслиши мумкин. Чунки, ксплаб одамлар учун рсзанинг сœазосини тутиб бериш машасœсœатдир.
Сабаби пайдо бслсагина, рсза тутмаслик рухсати кучга киради. У сабаб сса ос“рисœ, машасœсœат, с›арорати кстарилгани учун еб, ичишга бардошнинг сœолмаслиги ёки касалилк сабабли очлик ва чансœосœсœа сабр сœила олмасликдир. Енгил касалликлардаги асос сса, рсзани тутмасликка омил бслган сабаб йссœлиги учун рсза тутиш фарзлигининг сз кучида сœолишидир.
Валлос›у аълам.