103/9. Ibn Mas’uddan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. «Bir kecha Rasululloh sollalohu alayhi vasallam bilan birga namoz o‘qidim. U zot qiyomni uzun qilganlaridan yomon bir ishni qasd qildim (lekin uni qilmadim)». «Qasd qilgan o‘sha narsa nima?» deb so‘ralganida, Ibn Mas’ud raziyallohu anhu: «O’zim o‘tirishni qasd qilib, u zotni tik qoldirisollalohu alayhi vasallam edi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

104/10. Anasdan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «O’lgan odamga uch narsasi - ahli, moli va amali ergashadi. Ikkitasi - ahli va moli qaytib kelib, amali (u bilan birga) qoladi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

105/11. Ibn Mas’uddan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Jannat sizlardan biringizning poyabzalining ipidan ham yaqindir. Do‘zax ham shu kabidir», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

106/12. Abu Firos Rabiy’a ibn Ka’b al-Aslamiydan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. (Bu zot Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning xodimlari hamda ahli suffalardan edilar.) «Men Rasululloh sollalohu alayhi vasallam bilan birga tunni o‘tkazib, u zotning tahorat va boshqa ehtiyojlariga suv tutardim. Bir kuni u zot: «Mendan nima so‘raysan?» dedilar. Men: «Siz bilan jannatda hamroh bo‘lsam», dedim. «Balki bundan boshqa narsa ham so‘rarsan?» dedilar. Men: «O’shaning o‘zini so‘rayman», dedim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Unday bo‘lsa, sajdani ko‘paytirisollalohu alayhi vasallam bilan o‘zingga meni yordamchi qil», dedilar (ya’ni, sendan namoz, mendan duo bo‘lib tursa, inshaalloh, maqsadingga yetishasan)». Imom Muslim rivoyatlari.

107/13. Savbondan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «O’zingga ko‘p sajda qilishni lozim tut. Chunki Allohga biror sajda qilsang, U Zot o‘sha sajda sababli darajangni ko‘tarib, xatolaringni o‘chiradi», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari.

108/14. Abu Safvon Abdulloh ibn Busr al-Aslamiydan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Kishilarning yaxshisi umri uzun bo‘lib, amali chiroyli bo‘lganidir», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari.

109/15. Anasdan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. «Amakim Anas ibn Nazr roziyallohu anhu Badr urushida yo‘q edilar. Bu zot (kelib): «Ey Allohning rasuli, mushriklar bilan urushilgan avvalgi jangda yo‘q edim. Agar Alloh mushriklar bilan bo‘ladigan urushda ishtirok etishimni nasib qilsa, nima qilishimni Alloh kishilarga ko‘rsatur», dedilar. Qachonki, Uhud kuni bo‘lib musulmonlar orqaga chekinishganida, bu zot: «Allohim, mana bular, ya’ni sahobalar qilayotgan narsada kechirim so‘rayman. Mana bular, ya’ni mushriklar qilayotgan narsada esa o‘zimni oqlayman», dedilar. Keyin oldinga yurib, yo‘lda Sa’d ibn Muozga yo‘liqdilar. «Ey Sa’d ibn Muoz, Ka’baning Rabbisiga qasamki, men Uhud tomondan jannat hidini topyapman», dedilar. Sa’d ibn Muoz: «Ey Allohning rasuli, u qilgan narsani men qilishga qodir emas edim», dedilar. Ushbu hadis roviysi Anas roziyallohu anhu aytdilar: «Biz uning (badanida) sakson nechta ham qilich urilgan yo nayza sanchilgan yoki kamon o‘qi otilgan va o‘lik hamda badani majruh etilgan holatda topdik. Uni hech kim taniy olmadi. Faqatgina singlisi barmog‘idan tanib oldi. Bizning fikrimiz yoki gumonimizga quyidagi oyat Anas ibn Nazr va u kishi kabilar haqida nozil bo‘lgan: «Mo‘minlar orasida o‘zlari Allohga bergan (U zotning yo‘lida jihod qilib, shahid bo‘lisollalohu alayhi vasallam haqidagi) ahdu paymonlariga sodiq bo‘lgan kishilar bordir. Bas, ulardan (ayrim) kishilar o‘z ahdiga vafo qildi (ya’ni, shahid bo‘ldi). Ulardan ayrim kishilar esa (shahid bo‘lishga) intizordir. Ular (munofiqlarga o‘xshab Allohga bergan ahdu paymonlarini) o‘zgartirganlari yo‘q» (Ahzob surasi, 23-oyat)». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

110/16. Abu Mas’ud Uqba ibn Amr Ansoriy al-Badriydan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi: «Sadaqa oyati nozil bo‘lganida, biz orqamizda yuk tashib (undan tushgan pulni sadaqa qilar edik). Bir kishi kelib ko‘p narsa sadaqa qildi. Kishilar uni riyokor, deyishdi. Boshqa bir kishi kelib bir so’ narsa sadaqa qildi. Kishilar: «Alloh bu bir so’ narsadan behojatdir!» deb aytdilar. Shunda quyidagi oyat nozil bo‘ldi: «Mo‘minlar orasidan o‘z xohishi bilan sadaqotlar qiluvchi kishilarni va (infoq-ehson qilisollalohu alayhi vasallam uchun) kuchlari yetgan narsani topib kelgan kishilarni ayblab, masxara qiladigan kimsalarni Alloh masxara qilur va ular uchun alamli azob bordir» (Tavba surasi, 79-oyat)». Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

111/17. Said ibn Abdulaziz Rabiy’a ibn Yaziddan, u Abu Idris Xuvloniydan, u Abu Zarr Jundub ibn Junodadan raziyallohu anhu, u Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan, Rasululloh sollalohu alayhi vasallam Alloh taboraka va taolodan quyidagilarni rivoyat qildilar: «Alloh taolo: «Ey bandalarim, O’zimga zulmni harom qildim va uni oralaringizda ham harom qildim. Bas, bir-birlaringizga zulm qilmanglar. Ey bandalarim, barchangiz zalolatdasiz. Faqatgina Men hidoyat qilganlargina to‘g‘ri yo‘ldadir. Shunday ekan, hidoyatni Mendan talab qilinglar. O’zim sizlarni hidoyat qilaman. Ey bandalarim, barchangiz ochdirsiz. Faqatgina Men taomlantirganlargina bunday emas. Bas, shunday ekan, Mendan taom talab qilinglar, sizlarni (O’zim) taomlantiraman. Ey bandalarim, barchangiz yalang‘ochdirsiz. Faqatgina Men kiyintirganlargina bunday emas. Kiyinishni Mendan talab qilinglar, Men sizlarni (O’zim) kiyintiraman. Ey bandalarim, sizlar kecha-yu kunduz xato qilasizlar. Men esa gunohlaringizning barchasini kechiraman. Bas, shunday ekan, Mendan istig‘for talab qilinglar, sizlarning gunohingizni (O’zim) kechiraman. Ey bandalarim, Menga zarar bermoqchi bo‘lsangiz, hargiz zarar bera olmaysiz. Va Menga foyda bermoqchi bo‘lsangiz ham, hargiz foyda bera olmaysiz. Ey bandalarim, agar avvallaringiz va oxirlaringiz, ins va jinlaringiz taqvoli qalb kishisi bo‘lishsa, mulkimda biror narsa ziyoda bo‘lib qolmaydi. Ey bandalarim, agar avvallaringiz va oxirlaringiz, ins va jinlaringiz fojir qalb kishisi bo‘lishsa, mulkimdan biror narsa kamayib qolmaydi. Ey bandalarim, agar avvallaringiz va oxirlaringiz, ins va jinlaringiz bir tepalikda turib Mendan so‘rashsa, Men har bir kishi so‘ragan narsasini bersam ham, huzurimdagi biror narsa kamaymaydi. Faqatgina dengizga ignani bir marta tiqib olgandagi kamayganchalik ozayadi, xolos. Ey bandalarim, u sizlarning amalingizdir. Men amallaringizni hisoblab saqlab qo‘yaman. Keyin uni mukammal qilib topshiraman. Kimki uning yaxshisini topsa, Allohga hamd aytsin. Kimki bundan boshqasini topsa, faqatgina o‘zini malomat qilsin», dedi».

Said aytdilar: «Abu Idris agar mana shu hadisni gapirsalar, tiz cho‘kib o‘tirardilar». Imom Muslim rivoyatlari.

Imom Ahmad ibn Hanbal raziyallohu anhu: «Shom ahliga mana shu hadisdan ko‘ra sharafliroq hadis yo‘qdir», deb aytganlar.

12-BOB
Umr oxirida yaxshiliklarni ko‘paytirishga targ‘ib qilisollalohu alayhi vasallam bayoni

Alloh taolo:
«Axir Biz sizlarga eslatma oladigan kishi eslatma olgudek uzun umr   bermaganmidik?! Sizlarga ogohlantirguvchi (payg‘ambar) ham kelgan edi-ku!» (Fotir surasi, 37-oyat) deb aytgan.

Ibn Abbos va muhaqqiq olimlar «... uzun umr bermaganmidik»ning ma’nosi «oltmish   yil umr
bermaganmidik»dir, deyishdi. Quyidagi zikr qiladigan hadisimiz bu ma’noni quvvatlab keladi. Ba’zilar buni o‘n sakkiz yil, deyishdi. Yana boshqalar qirq yil, deyishdi.

Hasan, Kalbiy, Masruqlar Ibn Abbosdan roziyallohu anhu quyidagilarni naql qilishdi: «Madina ahlidan birortasining yoshi qirqqa yetsa, o‘zini ibodat qilisollalohu alayhi vasallam uchun bag‘ishlar edi».

Ba’zilar balog‘at yoshi, deyishdi.
Ibn Abbos va jumhur ulamolar «Sizlarga ogohlantirguvchi ham kelgan edi-ku!» oyatidan maqsad Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdirlar, deyishdi.

Ikrima, Ibn Uyayna va boshqalar bu oyatdan maqsad soch-soqolning oqarishidir, deyishdi.

112/1. Abu Hurayradan roziyallohu anhu rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Alloh taolo bir kishiga oltmisollalohu alayhi vasallam yoshga yetgungacha ajalini kechiktirsa, uzr uchun (o‘rin) qoldirmadi», dedilar (ya’ni, shu muddatgacha muxlat beribdimi, demak, uzrga o‘rin yo‘q). Imom Buxoriy rivoyatlari.