Sirlilikning prototipi sifatida
Aytishlaricha, Rumiy Amerikada eng ko‘p o‘qiladigan shoir ekan[55], biroq uning yangi asrda tarjima etilayotgan she'rlari, to‘g‘rirog‘i, she'riy «versiyalari» ham Amerikaning islomni astoydil yomon ko‘rishini inobatga olib, amalga oshirilmoqda, ya'ni bu tarjimalarda islom shoir qarashlarining asosi sifatida asarlaridan chiqarib tashlangan. Uning asarlari asliyatda mag‘rur jaranglaydi, u bizga ekzoterik[56] huqushunoslik doktorining gaplarini ma'qullab bosh irg‘ashi kabi emas, aksincha Rumiyning ideali, «Allohning usturlobi», komil avliyoning ruhiy da'vati bo‘lib jaranglaydi. Rumiy: «Ul zot - mening habibim, ul zot mening tabibim, ul zot mening ustozim, ul zot mening dardimga darmondir», deb xitob qiladi. «Ul zotning hayoti bir qator tasvirlardan iboratdir, uni tushunish kuzatuvchini butunlay o‘zgartirib yuboradi, ul zot «faylasufning toshi» bo‘lib, qo‘rg‘oshin yuraklarni oltinga aylantiradi.
Bir necha uzun hadislarda payg‘ambarning Quddusdan Me'rojga chiqqani xususida hikoya qilinadi. Xususan, Jabroil Allohning huzuriga borganida Muhammadga hamrohlik qila olmagani qayd etiladi. Rumiy payg‘ambarning maslagida eng ilohiy lahza sifatida uning sirli parvozini ko‘rsatadi:
Muhammad Lot daraxti, Jabroilning qo‘riqchilik marrasi, maqomi va chegarasidan o‘tgach, Jabroilga: «Yuring, mening ortimdan uching!» dedi. Jabroil: «Boravering! Boravering! Men sizning tengingiz emasman», dedi. Ul zot: «Keling, o pardalarni yoquvchi zot! Men hanuz zirva - eng yuqori nuqtaga yetmadim», dedi. Jabroil: «O, sizga hamdu sanolar bo‘lsin! Men ushbu chegaradan nari o‘tsam, qanotlarim kuyib kul bo‘ladi», deb javob qaytardi. [...]
Muhabbatning mashaqqatli bo‘ronida aql pashshaga aylanadi. Aqllar u yerda qay tarzda sayr qilishi mumkin?
Sayohat Lot daraxtidan o‘tgach, Jabroil Muhammaddan ortda qoldi: «Agar men sayohatni davom ettirsam, kuyib kul bo‘laman, u joyda faqat muhabbat va yo‘qlik bor».