597/2. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bir kishi: «Ey, Allohning Rasuli, qaysi inson afzalroq?» deganida, Rasululloh (s.a.v.) «Moli va joni bilan Alloh yo‘lida jihod qiluvchi mo‘min», dedilar. U kishi «keyin kim?» deganida, Rasululloh (s.a.v.) «Tog‘lar orasida odamlardan o‘zini panaga olib, Rabbisiga ibodat qiluvchi kishi», dedilar.

Boshqa rivoyatda: «Allohga taqvo qilib, odamlarning yomonligi sababli ularni tark qiluvchi kishi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

598/3. Abu Said al-Xudriydan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Yaqin kunlarda musulmonning eng yaxshi mol-dunyosi qo‘ylar bo‘ladiki, musulmon dinini fitnalardan saqlash niyatida tog‘ cho‘qqilarida va yomg‘ir yoqqanda o‘sib chiquvchi maysazorlarda qo‘ylarini o‘tlatib, qochib yuradi», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

599/4. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Alloh taolo biror payg‘ambarni yuborgan bo‘lsa, albatta, barchalari qo‘y boqqan», deganlarida, sahobalari: «Siz ham boqqanmisiz?» deyishdi. Shunda u zot: «Ha, Makka ahlining qo‘ylarini bir qiyrot barobaridagi mablag‘ evaziga boqib berar edim», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

600/5. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Alloh yo‘lida jihod niyatida har lahza otining tizgini qo‘lida bo‘lgan, urush ovozi yoki qiyqirig‘ini eshitgan zahoti otini minib, urush bo‘lyapti deb hisoblagan yerga o‘ldirish yoki o‘lish, ya’ni g‘oziy yoki shahid bo‘lish maqsadida yetib borgan kishi insonlar ichida eng yaxshi hayot o‘tkazayotgan kishidir», dedilar. Va yana: «Bir qancha qo‘ylarni olib, tog‘ cho‘qqilariga chiqib ketgan yoki biror vodiy ichiga kirib ketgan, u yerda namoz o‘qib, zakotini berib, to o‘lim kelgunicha Rabbisiga ibodat qilgan hamda insonlar bilan faqat yaxshi muomalada bo‘lgan kishi ham insonlar ichida eng yaxshi hayot kechirayotgan kishidir», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari.

70-BOB
Odamlarga aralashib, ularning yig‘inlari, jamoatlari, yaxshi o‘tirishlari, zikr majlislarida qatnashish, kasallar holidan xabar olish, janozalarda ishtirok etish, muhtojlarga ko‘mak berish, johillarni to‘g‘ri yo‘lga chorlash, qodir bo‘lsa, amru ma’ruf, va nahiy munkar qilish, kishilarga ozor berishdan o‘zini tiyib, ulardan yetgan ozorga sabr qilishning fazilatlari haqida

Bilingki, odamlarga men zikr etgan ko‘rinishda aralashish, Rasululloh (sav) boshqa payg‘ambarlar, xulofoi roshidinlar, ulardan keyingi sahobalar, tobeinlar va bulardan keyingi musulmon ulamolari va axyorlari ixtiyor etishgan yo‘ldir.

Alloh taolo bu xususda:
«Yaxshilik va taqvo yo‘lida hamkorlik qilingiz» (Moida surasi, 2-oyat), deb aytgan.

71-BOB
Mo‘minlarning xushxulq va kamtar bo‘lishlari haqida

Alloh taolo:
«O’zingizga ergashgan mo‘minlar uchun qanotingizni past tuting (ya’ni ularga xush xulq bilan kamtarona munosabatda bo‘ling)» (Shuaro surasi, 215-oyat).

«Ey mo‘minlar, sizlarning ichingizdan kimda-kim o‘z dinidan qaytsa, Alloh boshqa bir qavmni keltirurki, Alloh ularni yaxshi ko‘rur, ular Allohni yaxshi ko‘rurlar. Ular mo‘minlarga hokisor, kofirlarga esa qattiqqo‘l kishilardir» (Moida surasi, 54-oyat).

«Ey insonlar, darhaqiqat, Biz sizlarni bir erkak (Odam) va bir ayol (Havvo)dan yaratdik hamda bir-birlaringiz bilan tanishishinglar (do‘st-birodar bo‘lishinglar) uchun sizlarni (turli-tuman) xalqlar va qabila-elatlar qilib qo‘ydik. Albatta, sizlarning Alloh nazdidagi eng hurmatlirog‘ingiz taqvodorrog‘ingizdir» (Hujurot surasi, 13-oyat).

«Bas, sizlar o‘zlaringizni poklamay qo‘ya qolinglar. Uning o‘zi taqvodor bo‘lgan kishilarni juda yaxshi bilguvchidir» (Van-najm surasi, 32-oyat).

«A’rof egalari (ya’ni qilgan yaxshi va yomon amallari teng kelib, jannatiy ham, do‘zaxiy ham bo‘lmay, o‘rtada a’rof — devorlar ustida turgan kishilar) siymolaridan tanib olgan kishilariga (ya’ni do‘zaxiylarga) nido qilib dedilar: To‘plagan molu dunyoingiz va qilgan kibru havoingiz sizlarga asqotmabdi-ku. Sizlar «Alloh ularga biron rahmat-marhamat yetkazmaydi», deb qasam ichgan kishilar ana u (hayoti dunyodan kambag‘al-bechoralik bilan o‘tgan mo‘‘min-musulmon) larmi? (Axir ularga) : «Jannatga kiringlar, sizlar uchun hech qanday xavf-xatar yo‘q va sizlar hech g‘amgin bo‘lmaysizlar (deyildi-ku)» (A’rof surasi, 48-49-oyatlar), deb aytgan.

601/1. Iyoz ibn Himordan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Albatta, Alloh taolo menga tavozu’li bo‘lishni vahiy qildi. (Bundan ummatim ta’lim olib) hech biri boshqa kishiga faxrlanmasin va dushmanlik qilmasin», deb aytdilar. Imom Muslim rivoyatlari.

602/2. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.): «Sadaqa berish bilan mol-dunyo kamayib qolmaydi. Alloh kechirimli bandaning izzatini ziyoda qiladi. Kishi Alloh uchun tavozu’da bo‘lsa, Alloh u bandaning darajasini ko‘taradi», de dil ar. Imom Muslim rivoyatlari.

603/3. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot yosh bolalar oldidan o‘tib, ularga salom berdilar-da: «Rasulullohning (s.a.v.) odati shariflari - mana shu tarzda salom berardilar», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari.

604/4. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Bu zot: «Agar Madinadagi cho‘rilardan birortasi xohlasa, Rasulullohning (s.a.v.) qo‘llaridan ushlab, xohlagan joyiga olib keta olar edi», dedilar (Ya’ni har qanday ojiz, zaif ham huzurlariga kirib, arz-dodini aytib, xohlagan yeriga betakalluf olib borar edi). Imom Buxoriy rivoyatlari.

Foyda: Rasulullohning (s.a.v.) tavozu’liklari va kishilar hojatini chiqarishga harisliklari ayon bo‘ladi.

605/5. Asvad ibn Yaziddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Oishadan (r.a.): «Rasululloh (s.a.v.) uyda nima bilan mashg‘ul bo‘lardilar?» deb so‘ralganida, bu onamiz: «Ahliyalari xizmatida bo‘lardilar. Bordiyu namoz vaqti kirib qolsa, namozga chiqib ketardilar», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

606/6. Abu Rifo’a Tamim ibn Usayddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga borsam, xutba aytayotgan ekanlar. Shunda men: «o‘arib kishi kelib, dini haqida so‘ramoqda, chunki dinidagi narsalarni bilmaydi», desam, u zot menga yuzlanib, xutbalarini to‘xtatib, men tomonga yurib keldilar. Keyin kursi keltirildi. Unga o‘tirib, Alloh o‘rgatgan narsalarni menga o‘rgatdilar. So‘ngra yana xutbalarini davom ettirib, unga yakun yasadilar. Imom Muslim rivoyatlari.

Foyda: Rasulullohning (s.a.v.) o‘ta kamtarliklari va kishilarga din ishlarini ta’lim berishga harisliklari ma’lum bo‘ladi.

607/7. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) agar taom tanovul qilsalar, uchta barmoqlarini yalar edilar. Anas (r.a.) aytdilar: Rasululloh (s.a.v.) «Agar sizlardan birortangizning luqmasi tushib ketsa, uni tozalab yesin. Shaytonga (nasibasini) qoldirmasin», dedilar. Va yana laganni yalashni buyurib: «Chunki
taomingizning barakasi qaerda ekanini bilmaysizlar», dedilar. Imom Muslim rivoyatlari.

608/8. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Alloh taolo biror payg‘ambarni yuborgan bo‘lsa, albatta, barchalari qo‘y boqqan», deganlarida, sahobalari: «Siz ham boqqanmisiz?» deyishdi. Shunda u zot: «Ha, Makka ahlining qo‘ylarini bir qiyrot barobaridagi mablag‘ evaziga boqib berar edim», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

609/9. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) «Agar hayvon pochasi yoki qo‘lini pishirib, meni mehmondorchilikka chaqirishsa, albatta borar edim. Agar hayvon pochasi yoki qo‘lini hadya qilishsa, uni qabul qilar edim», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

Foyda: Arzimas, ozgina narsa tayyorlab chaqirilsa tavozu’ qilib borish hamda ozgina narsa hadya qilinsa, uni qabul qilishga targ‘ib bor.

610/10. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasulullohning (s.a.v.) Azbo nomli tuyalari bilan birorta tuya musobaqalasha olmas edi. Balki musobaqalashishga yaqinlasha olmasdi ham. Ittifoqo, bir a’robiy tuyasiga o‘tirib olib, Rasulullohning (s.a.v.) o‘sha tuyalaridan o‘zib ketdi. Bu voqe’a musulmonlarga og‘ir botdi. Rasululloh (s.a.v.) ularning xafa bo‘lganlarini bilib: «Dunyoda biror narsa baland bo‘lsa, Alloh uni pasaytirur», dedilar. Imom Buxoriy rivoyatlari.

Foyda: Alloh taolo nazdida dunyoning haqirligi va dunyo ishlari mukammal bo‘lmasdan, noqis ekanligi anglashiladi.

72-BOB
Kibr va manmansirashning haromligi

Alloh taolo aytadi:
«Biz o‘sha oxirat diyorini Yer yuzida zulmu zo‘ravonlik va buzg‘unchilik qilishni istamaydigan kishilar uchun qilurmiz. Oqibat taqvo qilguvchi kishilarnikidir» (Qasas surasi, 83-oyat).

«Yer yuzida kibr-havo bilan yurmagin» (Isro surasi, 37-oyat).

«Odamlardan (mutakabbirlik bilan) yuzingni o‘girmagin va yerda kibru havo bilan yurmagin. Chunki Alloh barcha kibr-havoli, maqtanchoq kimsalarni suymas» (Luqmon surasi, 18-oyat),

«Albatta, Qorun o‘zi Muso qavmidan edi. Bas, u (qavmdoshlariga) kibru havo qildi. Biz unga xazina-dafinalardan kalitlari (ni ko‘tarib yurishning o‘zi) kuch-quvvat egalari bo‘lgan bir jamoatga ham og‘irlik qiladigan narsalarni ato etgan edik. O’shanda qavmdoshlari unga: «Hovliqmagin. Chunki Alloh hovliqma kimsalarni suymas», deb aytgan» (Qasas surasi, 76-oyat).