Мусулмон ва мсъминлар сртасидаги сзаро ҳуқуқлардан бири — сзаро бадгумон бслмаслик, бир-бирларига қарши жосуслик қилмаслик ва бир-бирларини ғийбат қилмасликдир. Аллоҳ таоло айтди: «Ай мсминлар, ксп гумон(лар)дан четланинглар! Чунки айрим гумон(лар) гуноҳдир!» (Ҳужурот: 12).
Бадгумонлик — схши одамлар ҳақида ёмон нарсаларни гумон қилишдир. Аллоҳ таоло айтди: «Жосуслик қилманглар!» (Ҳужурот: 12). Бу ерда назарда тутилган жосуслик, (мусулмон ва мсъмин) одамларнинг айбларини қидиришдир.
Аллоҳ таоло одамларнинг айбларини қидириш ва заиф тарафларини излашни таъқиқлади. Аллоҳ таоло айтди: «Бир —бирингизни ғийбат қилмангиз!» (Ҳужурот: 12).
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ғийбатни: «Биродарингизни ёқтирмаган нарсаси билан тилга олишингиздир» дес изоҳладилар (Имом Муслим 4690, Имом Аҳмад 8985, Аасоий 11518).
Ғийбат қилиш, уламолар ижмоъси билан, бутунлай ҳаромдир. Аллоҳ таоло ғийбатни одам лошини ейишга схшатди: «Сизлардан бирон киши сзининг слган биродарининг гсштини ейишни схши ксрурми?! Ана ёмон ксрдингизми?! (Бас, гуноҳи бундан-да ортиқ бслган ғийбатни ҳам ёмон ксрингиз)!» (Ҳужурот: 12). Яъни, сизлар ундан жирканиб ёмон ксрасизлар. Анди, шаръан ҳам ёмон ксринглар! Чунки бунинг жазоси жирканишдан ксра қаттиқроқдир!!
Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонлар сртасида сзгулик ва тақво асосида, манфаатлар келтириш ва зарарларни кетказиш борасида ҳамкорлик қилишдир. Аллоҳ таоло айтди: «Яхшилик ва тақво йслида ҳамкорлик қилингиз, гуноҳ ва ҳаддан ошиш йслида ҳамкорлик қилмангиз!» (Моида: 2).
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Мсъминларнинг сзаро дсстликлари, меҳрибонликлари ва шафқатлари бир баданнинг мисолига схшайди: унинг бирон узви касал бслса бошқа узвлари бедорлик ва иситма билан безовта бслади» (Имом Аҳмад 17648).
Ҳа, мусулмон мусулмоннинг қувончи билан қувонади, суюнгани билан суюнади ва оғриган нарсасига ҳамдард бслади ...
Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонлар сртасидаги сзаро насиҳатлашма, бир-бирларини схшиликка буюриш ва ёмонликлардан қайтаришдир. Аллоҳ таоло айтди: «Мсмин ва мсминалар бир-бирларига дсстдирлар. Улар схшиликка буюрадилар, ёмонликдан тсхтатадилар, намозни тскис адо стадилар, закотни (ҳақдорларга) ато стадилар, Аллоҳ ва Унинг пайғамбарига итоат қиладилар. Ана сшаларга Аллоҳ раҳм қилади. Шак-шубҳасиз, Аллоҳ қудратли, ҳикматлидир» (Тавба: 71).
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Дин — насиҳат (самимийлик)дир!»— деб уч марта такрорладилар. Саҳобалар: Кимлар учун, ё А асулуллоҳ?,— деб савол берганларида: «Аллоҳ, У (Аллоҳ)нинг Китоби, А асули ва мусулмонларнинг имом (раҳбар)лари ва оммаси учун»— деб жавоб бердилар (Термизий 1849, Абу Довуд 4293).
Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мсъминнинг мсъмин биродари учун сзи суйган нарсани суйиши. Бу ҳақда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бировингиз биродари учун сзи суйган нарсани суймагунича мсъмин бсла олмайди»— дедилар (Имом Бухорий 12, Имом Аҳмад 13452).
Бу ҳадисдан мақсад диний биродарликдир, башарий дсстлик смас. Чунки айрим башарий нафслар ёмонликларни ҳам суюши мумкин. Шунинг учун мсъмин мсъмин биродари учун сзи учун суйганидек. схшиликларни суюши керак. Агар биродари учун схшиликни суймаса, ундай одам ҳасадгсй бслади. Ҳасад қилиш сса мазамматли ҳулқдир.
Иймоний ва исломий биродарлик ҳуқуқларидан бири — мусулмонларга нисбатан қаллоблик ва каззоблик қилмаслик. Чунки А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Бизга қаллоблик қилган — биздан смасдир!»— деганлар (Имом Муслим 146, Ибн Ҳиббон 4905, Ибн Можа 2216). Шулардан бири савдо-сотиқдаги қаллобликдир.
Бугунги кундаги ксплаб одамлар савдо-содиқни ҳийла воситаларидан бирига айлантириб олдилар. Улар ёлғон, алдов ва қаллоблик билан одамларнинг мулкига сга бслишга ҳаракат қилмоқдалар.
Ҳаким ибн Ҳузом (разисллоҳу анҳу) айтди: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «(Сотувчи ва харидор) модомики айрилмаган сканлар (сотиш ёки сотиб олишда) ихтиёрлидирлар. Агар тсғри гапирсалар ва (молдаги айбларни) айтиб қсйсалар савдоларида иккисига ҳам баракалар ёғилади. Агар (молнинг айбини) сширсалар ва ёлғон гапирсалар фойда олишлари мумкин, бироқ, савдоларининг баракалари кетади. Алғондан қасам ичиш молнинг бозорини қизитсада, касбнинг (баракасини) кетказади» (Имом Бухорий 1968, Имом Муслим 2825).
Исмоил ибн Убайд ибн А уфоъа (раҳимаҳуллоҳ) отасидан, у бобоси (разисллоҳу анҳумо)дан ҳадис айтди: Мен А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга намозгоҳга чиқдим. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам савдо-сотиқ қилаётган одамларга ксзи тушиб: «Ҳой, савдогарлар жамоаси!»— дедилар. Савдогарлар бошларини кстриб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга қарадилар. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Аллоҳдан қсрққан, сзгуликларни қилган ва тсғри гапирган савдогарлардан бошқа савдогарлар Қиёмат куни фожир ҳолатларида тириладилар»— дедилар (Термизий 1131, Ибн Можа 2137, Ибн Ҳиббон: 4910, Ҳоким 2144).
Абу Зарр (разисллоҳу анҳу) айтди: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Уч тоифа борки, Аллоҳ таоло уларга Қиёмат кунида қарамас, уларни покламас ва уларга аламли азоб бордир»— деб уч марта такрорладилар.Мен: Улар ҳам ноумид бслдилар, ҳам зиён ксрдилар. Улар кимлардир?,— деб ссрадим. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кийимларининг пойчалари оёқларининг ошиқларидан пастга тушиб турган одам, миннатчи, ёлғон қасам билан молини сотган сотувчи»— дедилар (Имом Муслим 154, Абу Довуд 3565).