* * *
— Яқин орада Самарқандга бордингми, — ссради Акмалжон Фазлиддиндан.
— Йсқ, фирмамиз ишлари билан бслиб, бу йил Самарқандга столмадим, — деди Фазлиддин. — Аввал Аслиддин бошқараётган корхонани снги бинога ксчирдик, кейин Ойшабону билан куёвимиз германисликлар билан бирга очган кичик фабрикани ишга тушириш билан банд бслдик. Аммо бу йил бир нистим бор, фирма ишларига сзинг бош - қош бслиб турасан, бир ой қишлоққа кетмоқчиман.
— Баракалла, ссраганимнинг сабаби қишлоқдагилар, "œФазлиддин ҳожи қурдирган масжидда маза қилиб, емин— еркин намозларни сқиспмиз, отасига раҳмат, аммо ҳожининг сзи келмай қсйди, уни соғиндик, дейишди. "œҲожи ота билан Ҳожи онани ҳам соғиндик", дейишди.
— Унда ота - онамни олиб бориб бир ой А амазонда қишлоқда туриб келаман, — деди қатъий қилиб Фазлиддин.
А амазон ойи арафасида Фазлиддин ота - онаси ва аҳли аёлини олиб қишлоққа жснади. Бир ой қадрдон ота уйларида туриб, муборак ойнинг рсзасини тутдилар. Таробеҳ намозларини Фазлиддиннинг сзи қурдирган жоме масжидида сқидилар. А амазон ойи жуда серфайз стди. Бир ойнинг бирор куни бслмадики, меҳмонларсиз, қадрдонларсиз стган бслса. Аввалига ёр— дсстлар буларни йсқлаб келишган бслса кейин булар қавму - қариндошлариникида ифтор қилишиб дийдорлашишди. А амазоннинг сснгги куни Фазлиддин каттакон бир ҳскизни ссйдириб, камдаромад оилаларга тарқатди. Қишлоқдаги ёрдамга муҳтож оилаларга "œФитри рсзамни олсангиз", «Закотимни сизга бермоқчийдим», деб хайру еҳсонлар қилди. А амазон ҳайити куни саҳарлаб Фазлиддин қишлоқ ошпазларига тайинлаб бир бсрдоқи қсчқорни ссйдириб, дошқозонда ош дамлатди. Ҳайит намозидан сснг каттаю— кичикка ош сузилиб, ширинликлар улашилди. Ошдан сснг Фазлиддиндан қишлоқдошлари дуосини олиб, пойтахта қайтадиган бслди. Масжиддан чиқар екан, йсл четида тиланиб турган икки ксзи кср одамга ксзи тушди. Овоз чиққан томонга қсл чсзиб турган одамнинг ҳовучига минг - икки минг ссм пулни ташлаб,машинасига стираётиб отасидан ссради:
— Ким бу шсрлик, дадажон, юзи танишдай, аммо танимадим?
— Ааҳотки танимаган бслсанг? Бу бечора Ашмат муаллим бслади. Бир замонлар сенинг синф раҳбаринг еди.
— Йсғ - е! — Фазлиддин машинадан қайта тушиб тиланчига қаради. — Умуман схшамайди - ку?
— Машинангни юргиз, йслда айтиб бераман, — деди Собир ака.
Машина катта йслга чиққандан сснг ешитганларини ссзлаб берди.
— Мен ҳам кеча ешитдим, жуда аҳволи ёмон бслибди. Аёли слиб, ичкиликка берилиб қолган екан, мактабдан ҳайдашибди. Устига икки сғли ҳам ноқобил чиқибди. «Лул топиб бер», деб отасини уришаркан, срамаслар. Ҳалиги, наша деган балога срганишган екан. Муаллимнинг уйларини ҳам бузиб сотиб, чекиб бслишибди. Катта сғли чекиб слиб қолибди. Кичкинаси сғирлик қилиб, қамалиб кетибди. Ана енди бу шсрликда на уй, на хотин, на бола - чақа, на даромад. Йиғлайвериб кейинги бир йил ичида кср бслиб қолибди. Вақтида бирор қариндошга меҳр - оқибат ксрсатмаган, устига оғзисм шалақроқ бслган екан, қариндошларисм безор емиш. Ҳалисм маҳалла куйнинг борига шукр, ксплашиб бузилиб, ёғоч - тахталари сотилиб кетган уйнинг бир хонасини ёпиб, таъмирлаб беришибди. Шу хонада ётиб турармиш. ¤зларининг қишлоғида тиланиб юраркан, бугун катта масжидга кспчилик ҳайит намозига йиғилишини ешитган шекилли, бизнинг қишлоққа кепти.
Отасининг гапларини тинглаб бораркан Фазлиддиннинг ёдига болалиги, қишлоқдаги мактаблари бошланғич бслганлиги учун Дснгтепанинг мактабига бориб сқиганлари, рсза тутгани учун Ашмат муаллим уни ургани, оғзини куч билан очиб сув ичиргани, мулла Абдураҳмон раҳматлик "œХафа бслманг, мулла сғлим, рсзангиз бузилгани йсқ, рсзангиз қасд қилиб сзингиз сув ичсангиз бузилади, сизга худосиз Ашмат ичирибди, рсзани бузмай давом еттираверинг, Ашматни қссверинг, ҳаммага "œХудо йсқ, бслса ксрсатинглар, мен бир ксрай, менга бир сзини ксрсатсин", деб юрган нодон - да у, бир куни Худо унга ксрсатади сзини", деганлари, шу муаллим сабаб олти чақирим узоқдаги қсшни тумандаги срта мактабга уч йил қатнаганлари келди. Уни азиз муаллимга чақиб берган синфдоши ёдига тушди. Ортига сгирилиб онасидан ссради.
— Ойи, Сарвигул деган синфдошимиз бсларди, схши сшасптимикин?
— Бу муаллимни ксргач сша синфдошингни ҳам ссрасанг керак, деб турувдим, — деди онаси. — Усм феълидан топибди, болам. Бир - иккимас, уч марта турмуш қурибди, аммо тинчмабди. Ҳозир бозор ешигида писта, сигарет, нос сотиб стирар емиш. Қсй, уларни сйлаб сиқилма, сғлим. Оллоҳ ҳар кимнинг феълига, нистига сраша беради.
Машина Тошкент йслига чиққач, Фазлиддин йсл бсйидаги шинамгина бир чойхонада тсхтади. ¤ғли ҳам иккинчи машинани шу ёққа бурди.
— Шу ерда Бир - икки соат дам оламиз, — деди Фазлиддин отасига. — Дилимга бир нима келди.
Фазлиддин чойхоначига чой - пой олиб келишини, бирор соатдан сснг тайёр бсладиган қилиб димлама тайёрлаб беришини илтимос қилди. ¤зи "œдарров келаман", деб Самарқандга йсл олди.
Фазлиддин кетар чоғи сғлини чақириб масжидга қайтиб боришини, Ашмат муаллимни топиб, ҳеч кимга билдирмай машинага миндириб келишини тайинлади. ¤зи шаҳарга тушиб Ашмат муаллим учун костюм, ксйлак, туфли, дсппи, жойнамоз ва тасбеҳ сотиб олди.
Фазлиддин енди қайтиб келган еди ҳамки, сғли ҳам Ашмат муаллимни машинасига миндириб етиб келди.
— Ҳеч ким ксрмадими, — ссради Фазлиддин.
— Бизнинг қишлоқдан чиқиб Дснгсой томонга кетасптилар екан. Ҳеч ким ксрмади. Аммо келгунча минг марта кимлигимни қаерга олиб кетаётганимни ссрадилар. "œУйингизга олиб бораман", деб олиб келавердим.
— Тсғри қилибсан, — деди Фазлиддин. — Уйига олиб борамиз. Олдин бир муаллимни муаллимдай кийинтириб қссйлик.
Фазлиддин чойхоначидан ссраб - суриштириб, чойхона ортида чойхоначининг уйи бор еканини, уйда ҳаммоми борлигини билди ва Ашмат муаллимни олиб бориб чсмилтириб, снги кийимларни кийдириб келди. Анди ҳеч ким уни гадой ё тиланчи демасди.
— Кимсизлар, менга бунча ғамхсрликни ким қиласпти, — деб такрор - такрор ссрарди Ашмат муаллим. — Жаббор сғлим, сен қайтиб келдингми?
— Ҳа, мен ҳам сғлингиз қатори сғлингизман, домла, — деди Фазлиддин. — Фазлиддинман. Аммо мени еслолмасангиз керак, саккизинчигача сқитувдингиз.
— Қайси Фазлиддинсиз, сғлим? Кимни сғлисиз?
— Аввал тушлик қилиб олайлик, кейин сзимни таништираман.
Фазлиддиннинг ишораси билан таом сузилди. Фазлиддиннинг сзи Ашмат муаллимни овқатлантириб қсйди. Бир пиёла чой ҳам ичиргач, ссзлади:
— Отамни ссрадингиз, отам ёнингизда стирибдилар.
— Ашмат муаллим, мен Собирман. Қсштепалик уста Собир, есладингизми, — деди Собир ака.
Ашмат муаллим бир қалқиб тушди.
— Ҳожи ака, сизмисиз? Асладим, сизни ҳам есладим Фазлиддин. Сизни бир ксрсаму кечирим ссрасам, деб юрар едим. Мана, учрашдик. Афсус, мен сизни ксролмайман. Аммо ешитдим, улуғ мартабаларга еришибсиз. Завод, фабрикалар очибсиз. Ҳажга ота - онангизни олиб борибсиз. Оллоҳ зиёда қилсин! Оллоҳ, Оллоҳ! Асингиздами, сизни ноҳақ ранжитувдим. Ашгина бсла туриб "œСизга Худодан қайтмаса у дунёю бу дунё рози емасман", деб йиғлаб чиқиб кетувдингиз. Мана, шу дунёнинг сзида қайтди. "œХудо йсқ", деб сқитишган, биз шунга ишониб алданганмиз - да, ука. Худо борлигини ксрсатди, қудратинисм ксрсатди, ука. — Ашмат муаллим пиққиллаб йиғлашга тушди. — Мени кечиринг, Фазлиддинжон.
— Домла, йиғламанг, — деди Фазлиддин. — Бслар иш бслди. Мен сизни кечирдим. Анди хсп десангиз бир иш қиламиз, бир "œҚарислар уйи" бор. Фирмамиз оталиққа олган. Ашитдим, ҳеч кимингиз қолмабди. Тиланиб юришингиз схшимас. Ахир сиз бизнинг устозимисиз. А ози бслсангиз сизни шу "œҚарислар уйи"га жойлаштираман. Ҳамма шароитлари схши. ¤зим ҳам тез - тез хабар олиб тураман. Аима дедингиз?
— Аима дердим, укажон, Худо зиёда қилсин! Мартабаларингиз бундан ҳам улуғ бслсин! Аммо мени хижолат қилдингиз. ¤з боламдан ксрмаган мурувватни сзим хорлаган сқувчимдан ксрсам, е воҳ!
— Хижолат бслманг, домла, ҳали насиб қилса оператсис қилиб, ксзингизни ҳам очамиз, — деди Фазлиддин ва отасига юзланди: — Дадажон, енди дуо қилинг, домламизни ҳам олиб йслга чиқайлик!
— Илоҳи омин, — дуога қсл очди Собир ака. — Ҳеч кимни тсғри йслдан адаштирмасин! Фарзандларимизнинг умри узун, ризқу насибаси бутун бслсин! Юртимиздан меҳру - оқибат кстарилмасин! Мурувват қалбларимизни тарк етмасин! Оллоҳу Акбар!