Ilm va ziyo > Ma'rifat

Abituriyentlarga yordam: ona tilidan tayyorlov kurslari

<< < (9/38) > >>

Robiya:
7.6 Qarashlilik shakli haqida.  Bu shakl — niki qo’shimchasi bilan yasaladi va narsa yoki shaxsning shu qo’shimcha olgan narsa yoki shaxsga tegishli ekanligini bildiradi. Bu shaklning egalik shakllaridan farqlari:
1)egalik ma’nosi shaxs ko’rsata oladi, qarashlilik esa shaxs ko’rsata olmaydi;
2)egalik shakli egalik qo’shimchasini olgan so’z bildirgan narsa yoki shaxsning boshqa biror narsa yoki shaxsga tegishliligini bildiradi, qarashlilik shakli esa biror narsa yoki shaxsning — niki qo’shimchani olgan so’z bildirgan narsa yoki shaxsga tegishliligini, qarashli ekanligini ifodalaydi.
 
Egalik va qarashlilik qo’shimchalari bir otga baravar qo’shilishi mumkin: kitob ukamniki. Qarashlilik shaklidagi so’z qarashli bo’lgan so’z ifodalagan so’z bilan birga qo’llansa, doim kesim vazifasida keladi. Ba’zan qarashli bo’lgan narsani bildiruvchi so’z qo’llanmasligi mumkin. — niki qo’shimchasi otdan tashqari olmosh va otlashgan so’zlarga ham qo’shilishi mumkin: bizniki, ikkinchisiniki, boshqasiniki, kelganniki. Bu qo’shimcha ko’plik, egalik, hurmat ifodalovchi qo’shimchalardan keyin, kelishik qo’shimchasidan oldin qo’shiladi

Robiya:
7.7 Kichraytirish, hurmatlash va erkalash otlari.  Nutqimizda kichraytirish, hurmatlash va erkalash otlari ham qo’llanadi. Bunday otlar kichraytirish, ba’zan esa ham kichraytirish, ham erkalash ma’nolarini anglatadigan quyidagi qo’shimchalar bilan yasaladi:

- cha:                                                               Kitobcha, uycha, ro’molcha.
- choq, - chak, - chiq:                                      qo’zichoq, kelinchak, qopchiq
- (a)loq:                                                           qizaloq, bo’taloq.
- jon:                                                                ukajon, rahimjon.
- xon:                                                               Odilxon, Salimxon
- oy:                                                                  Malikaoy, Qunduzoy

- jon, - oy, - xon qo’shimchalari hamma vaqt erkalash ma’nosida emas, o’z mustaqil ma’nosida, ya’ni ot sifatida ham qo’llanadi: Mol achchig’i, jon achchig’i. Ko’kda to’lin oy suzmoqda. Anvar xon huzuriga chiqib ketdi.

Robiya:
Yasovchi  qo’shimchalar bilan ot yasash
(morfologik yoki affiksatsiya usuli).   Ot yasovchi qo’shimchalar o’zak bilan birikkan holda quyidagi ma’nolarni bildiruvchi otlar yasaydi.1.Shaxs otlari.2.Narsa — buyum otlari.3.O’rin — joy otlari.4.Mavhum otlar.

1.Shaxs oti yasovchi qo’shimchalar.
   
                -chi:                                                       suvchi,sportchi,navbatchi.
   -dosh. :                                                  sinfdosh, suhbatdosh.
   -kor (-kar, -gar, -gor )                            paxtakor,talabgor,miskor,zargar.
   -kash:                                                     aravakash.
   -dor:                                                       chorvador,amaldor
               - bon:                                                    saroybon,darvozabon
   -boz:                                                      dorboz,askiyaboz
   -paz:                                                      oshpaz,mantipaz
   -xon:                                                      gazetxon,kitobxon
   -shunos:                                                 tilshunos,zarshunos
   -do’z:                                                     gilamdo’z,etikdo’z
   -soz:                                                       soatsoz,aravasoz
   -xo’r:                                                     choyxo’r,qimizxo’r
   -parast:                                                 shaxsiyatparast,amalparast
   -go’y:                                                   duogo’y
   -furush:                                                mevafurush,chitfurush
   -vachcha;                                             tog’avachcha,amakivachcha
   -(u)vchi:                                               yozuvchi,uchuvchi
   -(o)vchi:                                                tinglovchi,o’quvchi
   -ham-:                                                   hamsuhbat,hamyurt
   -sil:                                                       yo’qsil,(arxaik)

Robiya:
2.Narsa-buyum otlari yasovchi qo’shimchalar:

-gich(-kich,-qich,-g’ich):                              tishkovlagish,ko’rsatgich,qisqich,   -gi(-ki,-qi,-g’i,-g’u)                             supurgi,tepki,chalg’i, tuyg’u.
-k, -ak:                                                 kurak, pirpirak,varrak.
-q, -oq:                                                 tara+q — taroq,bo’ya+q — bo’yoq.
-iq, -ik:                                                 chopiq,topshiriq,teshik
-uq:                                                         uchuq,yutuq.
-ma:                                                         to’qima,bo’g’ma,bosma
-m,-im:                                                    to’plam,kiyim,tishlam
-um:                                                         unum,yutum,uy+um-uyum
-don:                                                        qalamdon,tuzdon
-noma:                                                      taklifnoma
-qin, (-qun, -g’in, -g’un):                         to’lqin, yong’in, uchqun,
- in(-un, -on):                                         yig’in, tugun, to’zon
- (i) indi:                                                   chirindi, cho’kindi
- machoq:                                              bekinmachoq, tortishmachoq
- (i) sh:                                                 qurilish, turlanish
- (u) v, (o)v:                                         yozuv, saylov
- ak (oq):                                             qarsak, qaldiroq, varrak
- ildoq:                                               shaqildoq
-a:                                                     sharshara, jizza
- os:                                                  chuvvos, gulduros
- chilik:                                               dehqonchilik, urug’chilik
- poya:                                            bedapoya, g’ozapoya
- qoq(-kak, -gak):                            botqoq, eshkak, ilgak
-dak (-doq):                                      yugurdak, qovurdoq
- chiq:                                              yopinchiq
- chiq:                                              yopinchiq,suyanchiq
- chak:                                            burchak, kemirchak
- iz:                                                 bo’g’iz
-miq:                                             bulamiq
- t (-it, -at, -ot):                             chiqit, o’lat, ko’chat, sizot
- mish:                                          o’tmish, qilmish
- kilik (-gilik):                                    ichkilik, ko’rgilik
- moq (- mak):                                quymoq, chertmak
- cha:                                           qizilcha, olacha
- ka:                                             yo’lka

Robiya:
3. O’rin — joy otlari yasovchi qo’shimchalar:

- zor:                      gulzor, paxtazor, olmazor
- iston:                O’zbekiston, guliston
- loq:                 o’tloq, toshloq
- goh:                    saylgoh, o’yinchoq
- xona:                   oshxona, choyxona
- obod:                   Yunusobod, Yangiobod

4. Mavhum ot yasovchi qo’shimchalar:

- lik:                        bolalik, mustaqillik, do’stlik, birlik
- liq:                       otaliq, borliq
- ch:                       sevinch, quvonch, tayanch
- garchilik:              odamgarchilik
- sh (-ish):              qurilish, emlash
- v (-uv):                undov, uquv
- i:                         suyunchi.

Navigation

[0] Message Index

[#] Next page

[*] Previous page

Go to full version