Immunitet haqida bazi malumotlar, manba: Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси,
www.ziyouz.com кутубхонаси
ИММУАИТЕТ (лот. immunitas — бирон нарсадан халос, озод бслиш, қутулиш) — тирик мавжудотларнинг сз бутунлиги ва биологик ноёблигини бузувчи «ёт» омиллардан ҳимослани-ши, қаршилик ксрсатиши, резистентлиги. «Ат» омилларга бактерис ва уларнинг токсинлари, вируслар, замбуруғлар, содда жониворлар, гельминтлар, ксчириб стказилган аъзо ва тсқималар, организмнинг сзгарган сз хужайралари (мас, ссмасимон ҳужайралар) ва б. киради. Бу омиллар организм учун ирсий бегона бслган кимёвий агентлар — антигенлар тутади. Организмни инфекяион агентлар ва б. ёт моддалардан ҳимос қилиш омиллари табиати бсйича учга бслинади:
1.Филогенетик И. — анатомик ва физиологик белгилар б-н таъминланиб, наслданнаслга стадиган номах-сус ҳимос омиллари ёки организмнинг номахсус резистентлиги. Бу омиллар патоген агентлар б-н биринчи бслиб алоқа қилади,. шунинг учун уларнинг фаолисти ҳисобига одам организмининг кспгина юқумли касаллик қсзғатувчиларига чидамлилиги таъминланади.
2. Туғма И. (турга хос, табиий) — бир биологик турнинг маълум бир патоген агентга нисбатан чидамлиги булиб, наслданнаслга стади. Mac, ит, қорамол, товукларнинг слат касаллиги қсзғатувчилари одамларга юқмайди, сз навбатида одамлардаги захм, қизамиқ, вирусли гепатит, ОИТС қсзғатувчилари ҳайвонларда касаллик қсзғатмайди. Турга хос И. узоқ йиллар давомида сволюяис натижасида макроорганизм б-н патоген микроорганизмларнинг сзаро муносабати оқибатида вужудга келган.
3. Орттирилган И. —ҳаёт давомида организм иммун системасининг ёт антигенлар б-н таъсирлашуви ҳисобига юзага келадиган ҳимос бслиб, наслдан наслга стмайди. Орттирилган И. табиий ва сунъий бслади. Табиий И. сз навбатида сна иккига бслинади: 1) табиий фаол И. — юқумли касалликдан соғайгандан сснг юзага келади; 2) табиий суст И. — онадан болага йслдош ва сут орқали стади. Сунъий И. ҳам икки хил бслади: 1) сунъий фаол И. вакяиналар б-н смлаганда ҳосил бслади; 2) сунъий суст И. — зардоб, қон, иммуноглобулин ва плазмалар юборилгандан сунг юзага келади. Орттирилган И. Микробга қарши (антибактериал И.) ва унинг токсинларига қарши (антитоксик И.) вужудга келади. Антибактериал И. сз навбатида стерил ва ностерил турларга булинади. Стерил И. да касалликдан сснг патоген микроб организмда сақланиб қолмайди (кспгина юқумли касалликларга хос). Аостерил И. да касаллик қсзғатувчиси организмда сақланиб қолиши мумкин, лекин одамда касаллик белгилари ку-затилмайди, аммо И. маълум бир сабабларга ксра сусайса, касаллик қайталаниши (реяидив) мумкин. Адаптив И. бир организм лимфоид ҳужайраларини иккинчи организмга ксчириб стказилганда, уларнинг фаоллиги ҳисобига юзага келади. Мас., оқ қон касаллигида сзгарган қон ҳужайралари слдирилиб, донор соғлом одамдан ксмик ксчириб стказилади. Тсқима ва аъзоларни донордан реяипиентга ксчириб стказишда ривожланадиган қимос трансплантаяион И. деб аталади. Бу ҳимос ксчириб стказилган тсқима ва аъзоларнинг битиб кетмаслигига ва уларнинг некрозга учрашига сабаб бслади.
Муайсн тсқима ва аъзода маълум бир омилга қарши ривожланган ҳимос маҳаллий И. деб аталади. Бу ҳимос сиртқи иммун система аъзоларининг фаоллиги ҳисобига юзага келади.
Организмда уни касаллик қсзғатувчи ҳар хил микроорганизмлар ва бошқа «ёт» омиллардан ҳимос қилувчи табиий воситалар мавжуд (организмнинг номахсус резистентлиги): тери ва шиллиқ қаватларнинг механик тссиқлик вазифаси, лимфа тугунларидаги сллиғланиш, организм суюқликларининг (сслак, ксз ёши, меъда-ичак, нафас ва сийдиктаносил йслларининг шиллиқ моддалари, лимфа, қон зардоби таркибидаги лизояим, интерферон, комплемент, пропердин каби омиллар) бактерияид ва нормал микрофлоранинг антагонистик таъсири, фагояитоз қилувчи ҳужайралар ва табиий кил-лерлар фаоллиги, организмнинг физи-ологик реакяислари ва б. Аомахсус чи-дамлилик қудратли ҳимос омили бслиб, макроорганизмнинг ички муҳити барқарорлиги (гомеостази)ни доимий равишда таъминлаб туради. Организм лимфоид тсқималарининг «сзиникини бегонадан» ажрата олиш қобилисти умуртқали организмларда иммун омиллар системаси сифатида шаклланган. Организмда, ирсий жиҳатдан бегона бслган антигенларга қарши иммун жавоб қонлимфоид аъзоларда (иммун система) махсус антителолар ва лимфояитлар ёрдамида амалга оширилади.
ИММУАЛАШ — сунъий йсл б-н иммунитет вужудга келтириш. Инфекяион касалликларнинг слдирилган ёки заифлаштирилган қсзғатувчилари микробларини ёки микробларнинг заифлатилган заҳарларини организмга киритиб, актив (фаол) иммунитет ҳосил қилиш. Вакяинаяисланган ҳайвонлар ёки касалликни бошидан кечирган кишилар қонида антителолар пайдо бслади. Бундай қон зардобини (шунингдек, гамма-глобулинларни) киши организмига киритиб, пассив иммунитет вужудга келтириш мумкин.
The Alchemist