"œҲАМД" ВА "œА АҲМАТ"АИАГ ФАА ҚИ
Ироқдан бир аёл Умар ибн Абдулазизни излаб келди. Одамлардан Амирур мсмининнинг уйини ссраб-суриштирганида, унга хароба кулбани ксрсатишди. Шу сски уй Амирнинг уйими, дес ажабланди. Сснг ҳовлига кириб, Халифанинг хотини Фотима бинти Абдулмаликни ксрди. У буғдой снчиб, ун қилаётган сди. Ироқли аёл уни хизматкорлардан бири деб сйлади. Сснг:
- Амирул мсмининнинг хотини қаерда? — деб ссради.
- Менман. Аима ишинг бор? - деди Фотима.
Аёл ажабланди. Хаёлидан "œШу Амирнинг хотиними? Кийимлари сскирган, смоқлари бор, рсйида ранг йсқ. Бизда қоровулнинг хотини ҳам бундан схши кийинади", деган сйлар стди. Шу аснода ичкаридан Умар ибн Абдулазизнинг сзи чиқиб келиб, тупроққа сув қсйди ва лой қилиб қора бошлади. Сснг деворнинг нураган жойига суваб қсйди. Ироқлик аёл у зотни ҳам хизматчилардан деб гумон қилиб, Фотимага:
- Ай синглим, бу лойчи сенга ксп қараспди, бошингга рсмол ташлаб олсанг бслар сди, - деди. Фотима унга жавобан айтди:
- Бу киши срим — Умар ибн Абдулазиз-ку.
Аёл снди сзини тутолмай йиғлаб юборди. Ксзларидан шашқатор ёш оқди. Бир оздан кейин Умар разисллоҳу анҳу юмушини тугатиб, аёлнинг олдига келди ва нима ҳожати борлигини ссради.
- Уйим сскирган, сй Амирул мсминин, - деди аёл, - уни таъмирлашга сиздан ёрдам ссраб келган сдим. Аммо сизнинг уйингиз меникидан хароброқ скан.
Шунда у киши айтди:
- Ай Аллоҳнинг чсриси, билгилки, бу уйнинг хароблиги уйларингизнинг обод бслишига сабабдир. Бу уй кошона бслса, сизларники харобага айланади. Агар мен сски уйда сшасам, бу ҳолни ҳис стиб, уйларингизни схшилаб қуриб бераман. Ай Аллоҳнинг бандаси, айт сна нима истайсан?
- Менинг снта қизим бор. Уларнинг сри ҳам, бола-чақаси ҳам, тайинли нафақаси ҳам йсқ. Уларга байтул молдан озгина мосна беришингизни ссрайман.
Умар ибн Абдулазиз қоғоз-қалам олиб, аёлдан: "œКаттасининг исми нима?" деб ссради. Аёл айтгач, Умар разисллоҳу анҳу "œФалончига юз динор", деб ёзди. Аёл Аллоҳга ҳамд айтди. Кейин иккинчи қизининг исмини ссради. Аёл айтди ва Умар разисллоҳу анҳу "œФалончига юз динор", деб ёзди. Аёл сна "œАлҳамдулиллаҳ", деди. Шундай ёзиб-ёзиб, снинчисига етиб келди. Аёл унинг ҳам исмини айтди. Умар унга ҳам юз динор ёзди. Аёл бу сафар ҳамд айтмасдан, у кишига миннатдорлик билдирди. Шунда Умар разисллоҳу анҳу снинчисининг исмини счириб ташлади. Аёл ҳайрон бслиб, сабабини ссраган сди.
Мсъминлар амири:
- Қизларингнинг ҳар бирига ҳақ ёзганимда "œАлҳамдулиллаҳ" деб турдинг, мен байтул молдан улуш ажратавердим. Аммо снинчисига ҳақ ёзганимда, менга раҳмат айтдинг. Менда мол бслмаса, юз динорни қаердан олиб бераман? Бир кунлик маошим динорнинг тсртдан учига тенг, шуни беришим мумкин. Опаларига ҳам айт, берилган моллардан сингилларига улуш ажратишсин, - дес "œраҳмат" деган ссзга рози бслмаслигини билдирди.
Ироқлик аёл у зотнинг ҳузуридан хурсанд чиқди.
Яхшига ёндош...
Муҳаввал ривост қилади: "œБир куни Буҳайм Ажлий олдимга келиб:
- Ҳажга кетаётган қсшнинг ёки биродарларингдан бирортасига мени ҳамроҳ қилиб қсй, - деди.
"œХсп", деб маҳалладаги солиҳ бир диндор кишининг олдига олиб бордим ва уларни таништириб, йслда ҳамроҳ бслишга келиштириб қсйдим. Кейин Буҳайм уйига кетди. Бир оздан сснг сса ҳалиги киши келди ва:
- Танишингни мендан қайтиб ол, бошқа ҳамроҳ топ, - деб қолди.
- Аима бслди сенга? — дедим.
— Аллоҳга қасамки, Куфада ҳусни хулк ва чидамлиликда унга тенг келадиган одамни билмайман. У билан бир марта денгиз сафарига чиққанман ва ундан фақатгина схшилик ксрганман.
- Менга унинг ксп йиғлашини, ксп рсза тутишини айтишди. Бунақада бизга сафарда машаққат туғдиради, - деди у.
- Қсйсанг-чи, йиғласа, аҳён-аҳёнда зикрдан қалби юмшаган пайтида йиғлайди-да. Аки сен ҳеч йиғламаганмисан?
- Йиғлаганман, лекин унинг ксп йиғлаш билан машҳурлигини сшитдим.
- Сен уни олиб кетавер, - дедим мен, шосд у туфайли сенга манфаат стса.
- Аллоҳга истихора қиламан, - деди у ноилож.
Йслга чиқадиган кун келди. Туслар тахт сди. Шунда Буҳайм деворнинг соссида стириб олиб йиғлай бошлади. Ксз ёшлари ёноқларига, соқолларига, кскрагига, ҳатто, Аллоҳга қасамки ерга оқиб тушди.
Қсшним:
- Ай Муҳаввал, - деди, - ана, биродаринг бошлади. У менга ҳамроҳ бслолмайди.
- Аҳли аёли билан фироқни сйлаб йиғлаётгандир, - дедим.
Бу гапни сшитиб Буҳайм:
- Охират сафари ёдимга тушди, - деди ва скириб юборди. Сснгра қсшним менга айтди:
- Аллоҳга қасамки, бе сенинг менга биринчи ёмонлигинг смас. Мен ким, Буҳайл ким? Уни Довуд Тоий ва Салом ибн Аҳвасга ҳамроҳ қил. Бирга-бирга йиғлайдилоар, сснг ё шифо топадилар, ё сладилар.
Мен қсшнимга қайта-қайта уни бирга олиб кетишини, шосд сафари у туфайли схши стишини таъкидладим.
Қсшним схши одам сди, аммо бадавлат тижоратчи бслиб, йиғлаш, маҳзунлик деган нарсаларни унча хушламасди. Ахийри у рози бслиб:
- Майли, шу гал олиб кетаман, ишқилиб, сафар схши стсинда, - деди. Бу гаплардан Буҳаймнинг хабари бслмади. Агар билганида, шубҳасиз, унга ҳамроҳ бслмас сди...
Ҳожилар қайтишди. Иккаласи ажралиб кетишган бслса керак, деган сйда, қсшнимни зиёрат қилгани бордим.
- Аллоҳ сени мукофотласин, - деди у хурсандчилик билан. — Унда Абу Бакрнинг хулқидан бор деб асло сйламаган сдим. Аллоҳга қасамки, у мендан нафақа қилишда стиб кетди, ҳолбуки, у камбағал, мен бойман. У хизмат қилишда ҳам мендан стиб кетди, ҳолбуки, у заиф чол, мен бақувват сркакман. У менга овқат пиширди, ҳолбуки, у рсзадор, мен оғзи очиқ юрдим.
- Сен ёмон ксрган нарса қандай бслди? — дес Буҳаймнинг ксп йиғлаши ҳақида ссрадим.
- Аллоҳга қасамки, унинг йиғисига қалбим ошно бслиб қолди, ҳатто йиғлашда унга ёрдамлашиб юбордим. Кснгли бсл одамлар бизга ксп ҳамдард бслишди. Сснг улар ҳам бизга қсшилишди. Агар йиғлаётганимизни сшитишса, бир-бирларига: "œУларни биздан йиғигина устун қилди, ҳолбуки, қайтадиган жойимиз бор", дейишар ва йиғлашар сди. Қсшни ҳузуридан чиқиб, Буҳаймнинг олдига бордим. Ундан ҳам ҳамроҳи ҳақида ссрадим.
- Хайрли йслдош, Аллоҳни ксп зикр стади, узоқ тиловат қилади, ксзи тез ёшланади, рафиқнинг қусурларига сътибор бермайди. Аллоҳ сени менга қилган схшилинг учун мукофотласин, - деди у.
"œСалафлар хулқидан бизда нима бор?" китобидан