forum.ziyouz.com
Umumiy bo'lim => Islom => Mavzu boshlandi: Munira xonim 07 Noyabr 2007, 11:13:02
-
Ҳаё ссзи луғатда устсизликнинг тескарисини англатади. Бошқача қилиб айтганда «Ҳаё айбдан ва ёмонланишдан қсрқиб сзини паст олиш ва сзгаришдир».
Уламолар ҳаёни турлича таъриф қилганлар:
Журжоний: «У нафснинг бир нарсадан тортиниши ва маломатдан ҳазир бслиб уни тарк қилишидир», деган.
Яна: «У қабиҳни тарк қилишга боис бсладиган ва ҳақ сгасининг ҳақида нуқсонга йсл қсйишни ман қиладиган хулқдир», деган.
Ибн Муфлиҳ Ҳанбалий: «Ҳаёнинг ҳақиқати у бир хулқ бслиб гсзал нарсани қилишга, ёмон нарсани тарк стишга боисдир», деган.
-
Ҳаёнинг турлари
Ҳаё икки хил: туғма ва касб қилинган бслади. Касб қилинган ҳаёни шариатда иймоннинг шсъбаларидан бири деб ҳисобланган. Чунки, шариатда сша ҳаё талаб қилинган, туғма ҳаё смас. Чунки туғма ҳаё сз-сзидан бор нарса. Гоҳида шахс касб қилинган ҳаёни сзига схши сингдирса худди туғма ҳаё даражасига етиши ҳам мумкин.
А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламда ҳаёнинг икки тури ҳам жам бслган сди. Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам туғма ҳаёда чачвони ичидаги қиздан ҳам ҳаёлироқ сдилар. Касб қилиадиган ҳайда сса, снг баланд чсққида сдилар.
Муновий: «Ҳаё икки хил бслади. Биринчиси нафсоний. У барча нафсларда халқ қилинган бслади. Мисоли авратни очишдан ёки одамлар ҳузурида жинсий сқинлик қилишдан ҳаё қилиш кабилар. Иккинчиси иймоний. У мусулмоннинг Аллоҳ таолодан қсрқиб ҳаром ишларни қилишдан тийилишидир», деган.
Маъсистлар ҳаёни кеткизади.
Маъсистларнинг касофатларидан бири қалб ҳаёти моддаси бслган ҳаёни кетказишидир. Ҳаё барча схшиликларнинг асосидир. Унинг кетиши барча схшиликларнинг кетишидир.
Маъсистлар аста — секин ҳаёни заифлаштириб бориб, бир йсла йсқ қилиб юбориши ҳам мумкин.
-
Уламолар ҳаёни сн хилга тақсимлашган
1. Жиност ҳаёси.
Яъни, банданинг қилган жиностидан ҳаё қилиши. Бунга мисол Одам Ота алайҳиссаломнинг жаннатда қочгандаги ҳаёси. Аллоҳ таоло:
«Мендан қочмоқдамисан, сй Одaм?» деди.
«Йсқ» Ай А оббим! Сендан ҳаё қилиб», деди.
-
2. Ауқсон ҳаёси.
Бунга кечасию кундузи чарчамай тасбиҳ айтадиган фаришталарнинг ҳаёси мисол. Қиёмат куни бслганда улар: «А оббимиз! Биз Сенга ҳақиқий ибодат қила олмадик», дейдилар
-
3. Улуғлаш ҳаёси.
Бу маърифат ҳаёси бслади. Банданинг ҳаёси А оббиси ҳақидаги маърифатига қараб бслади.
-
4. Карамлилик ҳаёси.
Бунга Аабий саллоллоҳу алайҳи васалламнинг Зайнаб онамизга уйланишларида сзлари валиймага таклиф қилган саҳобалардан қилган ҳаёлари мисол. У зот ҳаё қилиб уларга, туринглар дес олмадилар.
-
5. Истиҳола ҳаёси.
Бунга Али розисллоҳу анҳу истиҳоласи мисол бслади.
Али розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Ксп мазийлик одам сдим. Қизларининг истиҳоласи учун Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ссрашга услар сдим. Бас, ал-Миқдод ибн ал-Асвадга буюрдим. У Онҳазрат соллаллоҳу алайҳи васалламдан ссради.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Закарини ювади ва таҳорат қилади», дедилар». Бешовлари ривост қилишган.
-
6. Ўзини паст санаш ҳаёси.
Бунинг мисоли банда сзини паст санаб Аллоҳ таолодан ҳожатини ссрашга ҳаё қилиш киради. Бунинг сабаби иккита:
Биринчиси ссровчи сзини ҳақир ва гуноҳларини катта ва ксп санайди.
Иккинчиси Ссралувчи Зот — Аллоҳ таолони улуғ санайди.
-
7. Муҳаббат ҳаёси.
У муҳибнинг маҳбубидан қиладиган ҳаёсидир. Ҳаттоки, маҳбубнинг сзи йсқ бслса ҳам уни сслаган муҳиб қалбидан ҳаё қилади ва юзида уни аломатлари пайдо бслади.
Шунингдек, муҳиб маҳбубига тссатдан йслиқиб қолганда қаттиқ сесканиб кетади.
-
8. Бандалик ҳаёси.
Бу муҳаббат билан хавф аралаш ва маъбудига ибодати мос смаслигини мушоҳада қилиш ҳаёсидир. Албатта, маъбуднинг қадри бундан юксак сканини билиш оқибатидан чиққан хижолатлик ҳаёсидир.
-
9. Иззат ва шараф ҳаёси.
Катта ва улуғ нафсдан сз қадрига муносиб бслмаган сарф харажат, адо ёки сҳсон бслгандаги ҳаё. Бундай ҳолда у сз нафсининг иззати ва шарафи туфайли ҳаё қилади.
-
10. Кишининг сзидан сзи ҳаё қилиши.
Бу шарафли ва азиз нафсларнинг сзига нуқсонни раво ксргани учун ҳаёсидир. Бунда сзидан сзи ҳаё қилади, услиб кетади. Худди унинг иккита нафси борга схшаб қолади. Биринси билан бошқасидан ҳаё қилади. Бу снг баркамол ҳаёдир. Чунки банда сзидан сзи ҳаё қилса — услса, сзидан бошқадан ҳаё қилиши — услиши турган гап.
-
Амри маъруф ва ҳаё
Ҳақиқий ҳаё амри маъруф ва наҳйи мункардан ман қилмайди.
Бу ҳақда «Фазуллоҳис Сомад» номли китобда қуйидагилар келган: «Ҳаё соҳиби гоҳида ҳақ билан юзма юз келишга ҳаё қилиб амри маъруф ва наҳйи мункарни тарк қилиши мумкин. Гоҳида ҳаё уни баъзи ҳуқуқларни риос қилмаслигига сабаб бслиши мумкин. Бунга схшаш нарсалар одатда учраб туради.
Ушбу гапларни айтадиганларга жавобим шулки, бу ҳаё смас, балки ожизлик, қсрқоқлик ва хорликдир. Буни ҳаё дейиш мажоз бслиши мумкин холос.
Қачон ҳаё қилинаётган нарсанинг қабоҳати ҳақиқий бслгандагина ундан қилинган ҳаё ҳақиқий бслади. Баъзи одамларга ёқмайдиган аммо сзи аслида схши бслган нарсадан тортиниш ҳаё бслмайди. Аксинча ундай нарсадан тортиниш ундан ксра қабоҳатлироқ бслади.
Бунинг мисоли баъзи содда аёлларнинг безори хилват жойда тссиб тажовуз қилмоқчи бслганда, одамлар билиб қолса уст бслади деган хаёл билан дод солиб ёрдам ссрамаслигидир. Аслида унинг дод солиши тажовузга учрашидан схши.
Шунинг учун ҳам Аабий саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё фақат схшилик келтиради», деганлар. Ана сша ҳақиқий ҳаёдир.
А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг чачвонидаги бокира қиздан ҳам ҳаёлироқ сканлари собит ҳақиқатдир. Аммо Аллоҳ таолонинг ҳурмати оёқ ости қилинганда У зотнинг ғазаблари олдида ҳеч нарса тура олмас сди. У зот биз учун срнакдирлар».
-
Ҳаё нимадан пайдо бслади?
Жунайд раҳматуллоҳи алайҳ: «Ҳаё неъматларни ксришдир ва нуқсонларни ксришдир. Иккисининг орасида ҳаё туғиладир», деган.
Абул Фидо Исмоил Ҳаравий: «Ҳаё муҳаббат ила сралган улуғлашдан ҳаё туғилади», деган.
Қуръони Каримда ҳаё иккита остда зикр қилинган.
Аллоҳ таоло «Қасас» сурасида: «Бас, икковларидан бири ҳаё билан юриб келиб: «Отам сенга бизларга суғориб берганинг ҳаққини бериш учун чақирмоқда», деди. Қачонки унга келганида ва қиссани айтиб берганида, у: «Қсрқма, золим қавмлардан нажот топдинг», деди», деган (25 — ост).
Мусо алайҳиссаломнинг олдиларига ҳалиги икки қизнинг бири ҳаё билан услибгина келиб: «Отам сенга бизларга суғориб берганинг ҳаққини бериш учун чақирмоқда», деди».
Бу остда Шуъайб алайҳиссаломнинг қизлари ҳаё асосида тарбис топганлари алоҳида таъкидланмоқда.
Аллоҳ таоло «Аҳзоб» сурасида: «Ай, иймон келтирганлар! Аабийнинг уйларига кирманг. Магар таомга изн берилганида, унинг пишишига мунтазир бслмайдиган бслиб (киринг). Лекин чақирилсангиз, киринг-да, таомни еб бслишингиз билан тарқалиб кетинг, гапга берилиб, (қолиб) кетманг. Албатта, бундай қилишингиз Аабийга озор берур. У сса, сизлардан ҳаё қиларди. Аллоҳ ҳақ(ни айтиш)дан ҳаё қилмайдир. Қачонки улардан бирор нарса ссрасангиз, парда ортидан ссранг. Шундай қилмоғингиз сз қалбларингиз учун ҳам, уларнинг қалблари учун ҳам покроқдир. Сиз учун А асулуллоҳга озор бериш ва ундан кейин унинг жуфтларини никоҳингизга олишингиз ҳеч қачон мумкин смас. Албатта, бундай қилмоғингиз Аллоҳнинг наздида катта(гуноҳ)дир», деган (53 — ост).
-
Ушбу ости кариманинг маъноларини сна ҳам чуқурроқ англаб етишимиз учун унинг нозил бслиш сабабини срганиб чиқайлик.
Имом Бухорий ва имом Муслимлар қилган ривостда машҳур саҳобий Анас ибн Молик розисллоҳу анҳу Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Зайнаб бинти Жаҳш онамизга уйланган кунлари нималар бслгани ҳақида қуйидагиларни айтадилар: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам уйланиб, сз аҳллари ҳузурига кирганларида онам хийс (таомнинг тури) қилиб, тавр(идиш)га солиб: «Ай, Анас, мана буни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб боргин-да, буни сизга онам бериб юборди, у киши сизга салом айтдилар ва мана шу озгина нарса биздан сизга, деб айтдилар, дегин», дедилар. Мен уни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб бориб: «Онам сизга салом айтдилар ва мана шу озгина нарса биздан сизга, деб айтдилар», дедим.
А асулулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни қсй», дедилар.
Сснгра: «Анди бориб фалончи, фалончиларни ва йслда учратган одамларингни ҳам айтиб кел», деб бир қанча одамларнинг исмларини айтдилар. Мен у зот айтган одамларни ва йслда учратганларимни чақириб келдим.
Одамлар: «Аеча киши сдилар?» деб ссраганларида, Анас розисллоҳу анҳу: «Уч юз кишича бор сди», деганлар.
Кейин А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Ай, Анас, таврни олиб кел», дедилар».
Суффа ва ҳужра одамларга тслиб кетган сди. А асуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўнта-снтадан халқа бслиб стиринглар, ҳар ким сз олдидан есин», дедилар. Ҳаммалари еб тсйдилар. Бир гуруҳи чиқиб, бир гуруҳи кириб, ҳаммалари едилар. Сснг менга: «Ай Анас, кстар», дедилар. Билмайман, олиб келиб қсйганимда кспмиди ёки қайтариб олганимдами? Ўшалардан баъзи гуруҳлар, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларида стириб, гаплашиб қолдилар.
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам стирдилар. Аёллари сса, юзини деворга сгириб стирарди. Бу ҳолат А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга оғир келганидан, ташқарига чиқиб, аёлларига салом бериб кирдилар.
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қайтиб келганларини ксрган чоғларида, стирганлар у зотнинг оғир олганларини билдилар ва ҳаммалари сшик томон юриб, чиқиб кетдилар.
-
А асулуллоҳ пардани тушириб, ичкарига кирдилар, мен ҳужрада стирар сдим. Сал стмай, олдимга чиқдилар. Аллоҳ у кишига бу остини нозил қилди. А асулуллоҳ ташқарига чиқиб одамларга сқиб бердилар».
«Ай, иймон келтирганлар! Аабийнинг уйларига кирманг. Магар таомга изн берилганида, унинг пишишига мунтазир бслмайдиган бслиб (киринг). Лекин чақирилсангиз, киринг-да, таомни еб бслишингиз билан тарқалиб кетинг, гапга берилиб, (қолиб) кетманг. Албатта, бундай қилишингиз Аабийга озор берур».
Яъни, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларига сиз учун таомга изн берилганида, таом пишишини кутиб стирмайдиган бслиб киринг. Бошқача айтганда, пишиб, тайёр бслиб турган таомни тановул қилиш учун изн берилганида киринг.
«Лекин чақирилсангиз, киринг-да, таомни еб бслишингиз билан тарқалиб кетинг, гапга берилиб, (қолиб) кетманг».
Ўша таом учун сизга изн берилганида, киришингиз билан таомни еб қайтиб чиқиб кетинг. Овқатни еб бслиб ҳам улфатчилик учун гапни чсзиб стирманг.
«Албатта, бундай қилишингиз Аабийга озор берур».
У зот сз аҳли билан қолишлари, зиммаларидаги вазифаларни адо стишлари лозим сди. Сиз буни сътиборга олмай, гаплашиб стирибсиз. Бу ҳол Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламни безовта қилар сди.
«У сса, сизлардан ҳаё қиларди».
Меҳмонларга, уйдан чиқиб кетинглар, деб айта олмас сди.
«Аллоҳ ҳақ(ни айтиш)дан ҳаё қилмайдир».
Шунинг учун сизга, таомни еб бслганингиздан сснг, гапга берилиб стирмай, тезда чиқиб кетинг.
А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари, сийратлари ва ҳадисларида ҳам ҳаё ҳақида маълумотлар ксп.
-
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иймон етмиш нечта ёки олтмиш нечта шсъбадан иборатдир. Унинг снг афзали «Лаа Илаҳа Иллаллоҳ» демоқлик ва снг кичиги, йслдаги озор берадиган нарсани олиб ташлаш. Ҳаё, иймоннинг шсъбасидир», дедилар» Муслим ривост қилган.
Аммо ҳадиси шарифда, снг олий ва снг қуйи шсъбалардан кейин «Ҳаё»ни алоҳида таъкидлаб «Ҳаё иймоннинг шсъбасидир» дейилиши бежиз бслмаса керак.
Чунки, ҳаё иймоннинг снг ажойиб ксринишларидан биридир. Ҳаё инсонни доимо схшилик қилишга, ёмонликдан четланишга чорловчи ажойиб сифатдир.
Абу Воқид ал-Лайсий розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидда одамлар билан слтирган сдилар. Бирдан уч киши кириб келди. Улардан иккитаси А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томон юрди. Биттаси қайтди. Ҳалиги икковлари А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг тепаларига келиб тсхтадилар. Улардан бири халқадан бсш жой топиб, сша ерга стирди. Иккинчиси орқага стирди. Учинчиси сса, ортга бурилиб чиқиб кетди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фориғ бслганларидан кейин: «Сизларга ҳалиги уч нафарнинг хабарини берайми? Улардан бири, Аллоҳдан бошпана ссради. Аллоҳ унга бошпана берди. Бошқаси сса ҳаё қилди. Бас, Аллоҳ ҳам ундан ҳаё қилди. Яна бошқа бири юз сгирди. Аллоҳ ҳам ундан юз сгирди», дедилар». Бешовларидан фақат Абу Довудгина ривост қилмаган.
«Бошқаси сса ҳаё қилди. Бас, Аллоҳ ҳам ундан ҳаё қилди».
Бу халқанинг орқасига бориб стирган одам. У сзини одамлар орасига уришдан ҳаё қилди. Шунинг учун Аллоҳ таоло ҳам уни савобсиз қолдиришдан ҳаё қилди. Унга қилганига сраша муомала қилди.
-
Баҳз ибн Ҳакийм отасидан, у сса бобосидан ривост қилади: «Мен: «Ай, Аллоҳнинг А асули, авратларимиздан қайси бирини тссайлик, қайси бирини қссйлик?» дедим.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Авратингни хотининг ва чсрингдан бошқадан муҳофаза қил», дедилар. Мен: «Ай, Аллоҳнинг А асули, агар одам бир қавмнинг ичида бслса-чи?» дедим. У зот: «Агар уни бирор киши зинҳор ксрмаслигига қодир бслсанг, зинҳор ксрмасин», дедилар. Мен: «Ай, Аллоҳнинг А асули, бирортамиз сзи холи бслганда-чи?» дедим.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлардан ксра, Аллоҳдан ҳаё қилинмоғи ҳақлироқдир», дедилар». «Сунан» сгалари ривост қилишган.
Бухорий баъзисини ривост қилган.
Яъни, авратни тссиш масаласида одамлардан ксра кспроқ Аллоҳдан ҳаё қилмоқ зарур.
Шунга биноан, холи одам сзини тссмай ғусл қилганидан ксра, авратини тссиб, ғусл қилгани афзал дейилган.
-
Яъло розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам очиқ жойда иштонсиз ғусл қилаётган одамни ксриб қолдилар. Бас, минбарга чиқдилар. Аллоҳга ҳамду сано айтганларидан сснг: «Албатта, Аллоҳ ста ҳаёли ва ста тссингандир, ҳаё ва тссинишни схши ксради. Бирортангиз ғусл қилса, тссиниб олсин», дедилар». Абу Довуд ва Аасаий ривост қилишган.
Бу гапларда одоб-ахлоқнинг олий даражаси сз ифодасини топган. Мусулмонлар ичидаги мавжуд камчиликларни муолажа қиладиган ваъзхонлар ва хатиблар бундан срнак олишлари керак. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фалончини фалон жойда қип-сланғоч ғусл қилаётганини ксрдим, шу ҳам иш бслдими, демадилар. Бошқа шунга схшаган гапларни ҳам айтмадилар. Балки, аввал Аллоҳнинг ста ҳаёли сканини сслатиб, мусулмонларни ҳам ста ҳаёли бслишга ундадилар. Аллоҳнинг ста тссинган сканини сслатиб, мусулмонларни ҳам ста тссинишга ундадилар. Сснгра асосий мақсадга ксчиб, тссиниб олиб ғусл қилиш кераклигини баён қилдилар.
-
Абу Айюб розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тсрт нарса А асулларнинг суннатларидандир; ҳаё, хушбсй сепмоқлик, сивок ва никоҳ», - дедилар». Аҳмад, Термизий ривост қилган.
Ҳаё инсонни бошқа жонзотлардан ажратиб турадиган сифатлардан биридир. Ҳаё инсонга зийнат ҳисобланган улуғ бир сифатдир. Лайғамбарларнинг ҳаммаларига муштарак сифат бслган нарсадир.
Шунинг учун ҳам, ҳар-бир мсмин-мусулмон ҳаёли бслишга ҳаракат қилмоғи лозим.
Ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яланғоч бслишдан сақланинглар. Чунки, сиз билан қазои ҳожат ва ср киши сз аҳлига борган пайтдан бошқа вақтда ҳеч ажралмайдиган шахслар бслади. Бас, улардан ҳаё қилинглар ва уларни икром стинглар», дедилар». Термизий одоб бобида ривост қилган.
-
Ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам бировни ҳаёси учун «сен ҳаё қилиб сзингга зарар қиласан» деб итоб қилаётган кишининг олдидан стиб қолдилар ва: «Уни сз ҳолига қсй! Албатта, ҳаё иймондандир», дедилар». Тсртовлари ривост қилган.
Демак ҳаё иймоннинг барқамоллигидан келиб чиқадиган хулқдир. Ҳар бир мсмин-мусулмон ҳаёли бслишга ҳаракат қилсин.
Ибн Масъуд розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Одамлар нубувватнинг биринчи каломидан идрок қилган нарсалардан бир «агар ҳаё қилмасанг, истаганингни қилавер»дир», дедилар». Бухорий, Абу Довуд ва Аҳмад ривост қилган.
Ҳа, ҳаёсиз киши барча ёмонликларни тап тортмай қилаверади. Одам боласини ёмонликдан қатарадиган нарса унинг ҳаёсидир.
-
Абдуллоҳ розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилинглар», дедилар. «Ай Аллоҳнинг А асули, биз, албатта, ҳаё қиламиз, алҳамду лиллаҳи», дедик.
«Ундоқ смас. Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилиш, бошни ва у сз ичига олган нарсаларни, қоринни ва у сз ичига олган нарсларни сақламоғингдир. Ўлимни ва чиришни ссламоғингдир. Ким охиратни хоҳласа, дунё зийнатини тарк қилур. Ким сшаларни қилса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур», дедилар». Термизий, Аҳмад ва ал-Ҳоким ривост қилган.
Бу ҳадиси шарифда Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: ҳақиқий ҳаё одамлар сйлаб юрадиган баъзи бир ишларни қилишдан услиш смаслигини, балки улкан бир маънони сз ичига олишини баён қилмоқдалар.
«Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилиш, бошни ва у сз ичига олган нарсаларни, қоринни ва у сз ичига олган нарсларни сақламоғингдир».
Бош сз ичига олган нарсалар ксз, қулоқ, бурун, оғиз ва тил сканлигини билиб қсймоқ лозим. Ушбу нарсаларни ёмонликдан сақлаш ила Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишнинг баъзи шартлари юзага келар скан.
Қорин сз ичига олган нарсалар жумласидан озуқалар ва фарж бордир. Демак озуқани ҳалол бслиши ва фаржни гуноҳдан сақлаш ила Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишнинг баъзи шартлари юзага келар скан.
«Ўлимни ва чиришни ссламоғингдир».
"Ўлимини ссламаган ҳеч нарсадан ҳаё қилмайди. Қабрда чиришини ссалмаган ҳеч нарсадан ҳаё қилмайди."
«Ким охиратни хоҳласа, дунё зийнатини тарк қилур».
Албатта, бу ерда Аллоҳ таоло ҳаром қилган зийнатлар ҳақида ссз кетмоқда. Аллоҳ таоло ҳалол қилган зийнатларни тарк қилиш ҳақида смас. Зеро Аллоҳ таолонинг Ўзи Аъроф сурасида Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам:га хитоб қилиб:
«Сен: «Аллоҳ Ўз бандаларига чиқарган зийнатларни ва покиза ризқларни ким ҳаром қилди?!» деб айт», деган.
-
Ушбу ост сгниларига кийим киймай тавоф қилишни, ҳаж мавсумида схши таом истеъмол стмасликни сзларига русум қилиб олиб, бу Аллоҳ амри, деб юрган араб мушрикларининг қилмишлари нотсғри сканини билдириш учун тушган ва бу орқали ҳаммага хитоб қилинган.
Модомики Аллоҳ таоло сша кийимларни бандаларга ҳалол қилиб қсйибдими, демак, ҳеч ким уни ҳаром қила олмайди. Шунингдек, Аллоҳ покиза таомларни бандаларига ризқ қилиб бериб қсйибдими, уларни ҳам ҳеч ким ҳаром қила олмайди. Зийнат кийимлари ва покиза таомлар иймонлилар учун бслмай ким учун бслсин! Бу ризқу рсзига моддий дунёда бошқалар ҳам шерик бслиши мумкин, аммо охиратда, ушбу ости каримада таъкидланганидек зийнат либослари ва покиза ризқлар фақат мсминларга хос бслади.
Аллоҳ таоло Ўз зотига иймон келтирган бандаларига ҳеч қачон хушрсй кийим-бошларни ва покиза таомларни ҳаром қилмайди.
«Ким сшаларни қилса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур», дедилар».
Ким бу ҳадиси шарифда айтиб стилган ишларни мукаммал қилган бслса, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилган бслур. Ҳа, Аллоҳдан ҳақиқий ҳаё қилишимиз зарур.
-
Абу Ҳурайра розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё иймондандир. Иймон жаннатдадир. Ҳаёсизлик жафодир. Жафо дсзахдадир», дедилар».
Ҳаёга бундан ксра улуғ васф бслмаса керак. Карамли ахлоқлар дини бслган Ислом ҳаёни иймон даражасига кстаргандир. Карамли ахлоқлар дини бслган Ислом ҳаёни жаннатга киритадиган нарса даражасига кстаргандир. Исломда ҳаёли бслиш шунчалар юқорига кстарилгандир. Бас, мусулмонлар ҳаёли бслсинлар.
-
Абу Умома розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва камгаплик иймоннинг икки шсъбасидир. Ҳаёсизлик ва маҳмадоналик нифоқнинг икки шсъбасидир», дедилар». Иккисини Термизий ривост қилган.
Аллоҳ таоло ҳаёни иймонга боғлаб қсйгани бежиз смас. Ҳаётда ҳам бу боғланишни очиқ-ойдин сезиб турилади. Кишининг иймони даражасини унинг ҳаёсидан билиб олса бслади. Аксинча, мунофиқлик даражасини ҳаёсизлик слчови ила слчаса бслади.
Аллоҳ таоло барчамизни ҳаёли бандаларидан қилсин! Омин!
-
Саъид ибн Язийд Ансорий розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «У киши: «Ай Аллоҳнинг А асули! Менга тавсис қилинг», деди.
«Сенга Аллоҳ азза ва жалладан сз қавмингнинг аҳли солиҳларидан бир кишидан қандай ҳаё қилсанг, шундай ҳаё қилишингни тавсис қиламан», дедилар». Тобароний ривост қилган.
Салмон розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, А оббингиз ҳаёли ва каримдир. У зот бандаси Унга икки қслини кстарса уларни бсш қайтаришдан ҳаё қилади», дедилар».
-
Ашажж Абдул Қайс розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам менга: «Сенда Аллоҳ азза ва жалла схши ксрадиган икки хислат: ҳалимлик ва ҳаё бор», дедилар.
«Ай Аллоҳнинг А асули! Менда қадимдан борми ёки кейин пайдо бслгани?» дедим.
«Қадимдан», дедилар».
«Мени Ўзи схши ксрадиган икки хислат билан сратган Аллоҳга ҳамд бслсин!» дедим». Абу Довуд, Байҳақий ва Тобароний ривост қилган.
Ибн Аббос розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳар бир диннинг сз хулқи бордир. Исломнинг хулқи ҳаёдир», дедилар». Ибн Можа ривост қилган.
Ибн Умар розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва иймон иккиси бирга сқинлиштирилган. Қачон улардан бири кстарилса, бошқаси ҳам кстарилади», дедилар». Ал-Ҳоким ривост қилган.
-
Абу Умома розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё ва камгаплик иймондан икки шсъбадир. Беҳаёлик ва сергаплик нифоқдан икки шсъбадир», дедилар». Термизий ривост қилган.
Анас розисллоҳу анҳуданривост қилинади: «А асулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам: «Фаҳш нимада бслса, албатта, сшани шарманда қилади. Ҳаё нимада бслса, албатта, сшани зийнатлайди», дедилар». Термизий ривост қилган.
Имрон ибн Ҳусойн розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳаё фақатгина схшилик келтиради», дедилар.
Бушайр ибн Каъб: «Ҳикматда «Виқорли бслиш ҳаёдандир. Сокинлик ҳаёдандир» деб ёзилган», деди.
Шунда Имрон унга: «Мен сенга А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ссзласам, сен менга саҳифангдан ссзлайсанми?!» деди». Учовлари ривост қилган.
-
Анас ибн Молик розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Умматим ичидан умматимга снг раҳимлиси Абу Бакрдир. Уларнинг Аллоҳнинг амрида снг ашаддийси Умардир. Уларнинг ҳаёда снг содиғи Усмондир. Уларнинг Аллоҳнинг китобига снг қориси Убай ибн Каъбдир. Уларнинг меросни снг схши билувчиси Зайд ибн Собитдир. Уларнинг ҳалол ва ҳаромни снг схши билувчиси Муоз ибн Жабалдир», дедилар». Термизий ривост қилган.
Али розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ Абу Бакрга раҳим қилсин! У менми қизига уйлантирди. Дорул Ҳижратга олиб келди. Ўз молидан Билолни озод қилди.
Аллоҳ Умарга раҳим қилсин! У аччиқ бслса ҳам ҳақни айтадир. Ҳақ уни дсстсиз тарк қилди.
Аллоҳ Усмонни раҳим қилсин! Ундан фаришталар ҳам ҳаё қиладир.
Аллоҳ Алини раҳим қилсин! Ай Аллоҳим! Ҳақни у билан бирга, у қаёққа бурилса сша ёққа бургин!» дедилар». Термизий ривост қилган.
-
Оиша розисллоҳу анҳодан ривост қилинади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менинг уйимда икки сонлари ёки болдирлари очиқ ҳолда ёнбошлаб ётган сдилар. Бас, Абу Бакр изн ссради. Унга изн берилди. У зот сса ҳалиги ҳолатда у билан гаплашдилар. Сснгра Умар изн ссради. Унга ҳам изн берилди. У зот сна ҳалиги ҳолда у билан ҳам гаплашдилар. Сснгра Усмон изн ссради. У зот стирдилар ва кийимларини тсғриладилар. (Муҳаммад «бу бир кун бслди, холос» демайман» деди) У кириб, гаплашди. Сснгра чиқиб кетганида Оиша: «Ай Аллоҳнинг А асули, Абу Бакр кирган сди, унча ёзилмадингиз ҳам, сҳтимом бермадингиз ҳам. Сснгра Умар кирган сди, унча ёзилмадингиз ҳам, сҳтимом бермадингиз ҳам. Усмон кирганда сса стириб, кийимларингизни тсғриладаингиз?» деди.
«Фаришталар ҳаё қиладиган одамдан мен ҳаё қилмас сканманми?!» дедилар У зот.
Бошқа бир ривостда: «Албатта, Усмон ста ҳаёли одам. Агар мен сша ҳолтда унга изн берсам, менга ҳожатини етказа олмасмикан деб қсрқдим», деганлар. Муслим ривост қилган.
Аҳтимол, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Фаришталар ҳаё қиладиган одамдан мен ҳаё қилмас сканманми?!» деган ссзлари нафақат охирги умматнинг охирги пайғамбари томонидан балки дунё тарихида барча стган умматларнинг барча пайғамбарлари томонидан ҳам ҳазрати Усон ибн Аффон розисллоҳу анҳудан бошқа ҳеч кимга айтилмаган бслса керак.
-
Салафи солиҳлар ва ҳаё.
Абу Ауъайм «Ҳулстул авлиё» китобида Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳудан ривост қилинади: «Қурайшдан уч киши одамларнинг снг юзи чиройлиси, снг хулқи гсзали ва снг ҳаёси собитлисидирлар; Абу Бакр Сиддиқ, Усмон ибн Аффон ва Абу Убайда Жарроҳ розисллоҳу анҳумлар».
Имом Аҳмад қилган ривостда Имом Ҳасан розисллоҳу анҳу ҳазрати Усмон ибн Аффон розисллоҳу анҳуни. у зотнинг ҳаёларини зикр қилиб туриб жумладан: «У уйнинг ичида бслиб, устидан сшик қулфлоғлик турса ҳам устидан сув қуймоқчи бсса ҳаёси кийимини ечиб ташлашга монеълик қилар сди», деганлар».
-
Имом Бухорий, Муслим, Термизий, Абу Довуд ва бошқалар келтиган ривостда Али ибн Абу Толиб розисллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига Фотимани никоҳлаб берганларида у билан бирга теридан бслган ёпқич, ичига хурмо фатийласи солинган болиш, тош тегирмон, сув идиш ва иккита мешча юборган сканлар. (Фотима онамизнинг сеплари мазкур нарсалардан иборат бслган).
Бир куни Али Фотимага: «Аллоҳ ҳақи, қудуқдан сув тортавериб ксркрагим оғриб кетди. Аллоҳ отангга асирлар берди. Бориб бирорта хизматчи ссрасанг қандоқ бсларкин?» деди.
«Мен ҳам тош тегирмонни айлатиравериб қслларим қавариб кетди», деди ва А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Аимага келдинг, қизим?» дедилар.
«Сизга салом бергани келувдим», деди Фотима ва у зотдан ссрашга ҳаё қилиб ортига қайтди.
«Аима қилдинг?» деди Али унга.
«У зотдан ссрашга ҳаё қилдим», деди.
Кейин икковлари биргалашиб Аабий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бордилар ва Али:
«Ай Аллоҳнинг А асули! Қудуқдан сув тортавериб ксркрагим оғриб кетди», деди.
«Мен ҳам тош тегирмонни айлатиравериб қслларим қавариб кетди. Аллоҳ сизга асирларни ва кенгликни берди. Бизга хизматчи беринг», деди Фотима.
«Аллоҳга қасамки, сизларга бериб, аҳли суффаларни очликдан қоринлари бутишиб турган ҳолда қсс олмайман. Мен уларга бергани нафақа топа олмай турибман. У(асир)ларни сотиб тушган маблағни сшаларга инфоқ қилмоқчиман», дедилар.
Икковлари қайтиб кетишди.
-
Улар қатийфа — теридан бслган ёпқичларга кириб ётганларида Аабий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келдилар. Икковлари уни бошларига ёпсалар оёқлари очилиб қолар, оёқларига ёпсалар бошлари очилиб қолар сди. Улар сапчиб турдилар. У зот:
«Жойингиздан қимирламанг! Мен сизларга мендан ссраган нарсангиздан ксра схшироқ нарсанинг хабарини берайми?» дедилар.
«Ҳа», дейишди.
«Бир калималарки, уларни менга Жаброил таълим берди. Ҳар намоздан кейин сн марта Аллоҳга тасбиҳ айтасизлар. Ўн марта ҳамд айтасизлар. Ўн марта такбир айтасизлар. Тсшакларингиздан жой олганлирингизда сса, сттиз уч марта тасбиҳ айтинглар. Ўттиз уч марта ҳамд айтинглар. Ўттиз тсрт марта такбир айтинглар», дедилар у зот.
Умар розисллоҳу анҳу: «Кимнинг ҳаёси оз бслса, парҳезкорлиги озасди. Кимнинг парҳезкорлиги оз бслса, қалби слади», деганлар.
Ибн Масъуд розисллоҳу анҳу: «Одамлардан ҳаё қилмаган, Аллоҳ таолодан ҳам ҳаё қилмайди», деганлар.
Исс ибн Қурра раҳматуллоҳи алайҳ: «Умар ибн Абдулазизнинг ҳузурида сдим. Унинг олдида ҳаё зикр қилинди ва одамлар:
«Ҳаё диндандир», дедилар.
Шунда Умар:
«Йсқ! Ҳаё диннинг ҳаммасидир!» деди.
-
Ҳаёнинг фойдаларидан
1. Ҳаё иймон хислатидандир.
2. Ҳаё Ислом гсзаллигидандир.
3. Ҳаё Аллоҳ таолодан хижолат бслиб маъсистни тарк қилишдир.
4. Ҳаё Аллоҳ таолога муҳаббат қилиб, тоатга берилишдир.
5. Ҳаё бу дунё ва охират шармандалигидан узоқлаштиради.
6. Ҳаё иймон шсъбаларининг аслидир.
7. Ҳаё сз сгасини виқорли қилади.
8. Ҳаё анбиёлар, саҳобалар, тобеъинлар ва авлиёларнинг сифатидир.
9. Ҳаё Аллоҳ таолонинг ва одамларнинг муҳаббатига сазовор қилади.
Бас, ҳар бир банда ҳаёли бслиш ҳаракатида бслсин.
Muslimaat.uz dan olindi...
-
Bu mavzuni ochgandan ham, bu mavzuni oqigandan ham, bu ma'lumotlarni bizlargacha yetib kelishigacha sabab bo'lgan insonlardan ham va alabtta bu satrlar muallifi Shayh MSMY hzratlaridan ham Alloh rozi bo'lsin.
http://forum.islom.uz/smf/index.php?topic=3865.0