forum.ziyouz.com
Jamiyat va inson => Oila va jamiyat => Mavzu boshlandi: Fantomas 16 Noyabr 2007, 15:02:47
-
G‘iybat nima? G‘iybatchi kim? Tuhmat bu birovni ayblash yoki qoralash maqsadida o‘ylab chiqarilgan asossiz da’vo, bo‘hton, ig‘vo. Tuhmatchi bu birovlar ustidan tuhmat gaplar aytib tarqatib yuruvchi, bo‘htonchi, ig‘vogar.G‘iybat bu birovni orÂqasidan yomonlab gapirish, fisq-fasod. G‘iybatchi fisq-fasodni qo‘shib-chatib, ko‘pirtirib tarqatuvchi. Maqol: G‘iybatchining ko‘zi yo‘q, tuhmatchining yuzi yo‘q.
«Izohli lug‘at»imizdan keltirilgan izohlardan ko‘rinib turibdiki, g‘iybatu tuhmat, g‘iybatchiyu tuhmatchi hammasi ham bir.
Tuhmatning tarixi juda uzoq, odam borki bu illat ham bor. Buning kasofatidan qancha sof odamlar og‘ir dardlarga chalingan, do‘stlar dushmanga aylangan, tug‘ishganlar begonalashib, oilalar, jamoalar tarqalib ketgan, qishloqlar yovlashgan, davlatlar o‘rtasida urushlar kelib chiqqan...
-
Tuhmatchi tuhmat qilganda quyidagi jirkanch maqsadlarni ko‘zlaydi: birovga qora surkab o‘zini oqroq qilib ko‘rsatish, ko‘pchilik fikrini asosiy ishdan chetga chalg‘itish, parokandalikni keltirib chiqarish, birovning tili bilan birovni urish, obro‘sizlantirish, u ham anoyi emas, yeya olmasa ham to‘ka olishini namoyish etish, qaysidir bir alamini olish, birovlar qiynalishidan huzurlanish (kim bozor ko‘rib, kim mozor ko‘rib suyunadi), g‘araz, hasad...
Avvalo, g‘iybatchi axborot yig‘ish uchun tevarak-atrofidan hamtovoq izlaydi. Xo‘sh, falonchiboy, ko‘changizda yana janjal chiqibdi, mahallada falonchini uribdilarmish, maktablar tinchlikmi, korxonangda nima gap, o‘tgan kun to‘yda pismadonchini rosa ichiriptilarmi... Ana ko‘ribsizki, isbotlanmagan ig‘volar, tuhmatlar oqib kelaveradi. Chunki g‘urbat izlaganga g‘urbat topiladi. Ikki ahil birodarning orasiga rahna nizo solish uchun unchalik ter to‘kish shart emas. «To‘yiga borolmayman» degan gapni «to‘yiga bormayman» deb aytdi desa munosabat salbiy tomonga o‘zgaradi-qo‘yadi.
-
Tuhmatchi tuhmatni o‘ziga o‘xshagan g‘iybatchi, sodda-samimiy yoki gap-so‘zining oxirini o‘ylamaydigan,anqov, befahm-befarosat yoxud yangi gap bilan boshqalarni lol qoldirishni istagan soxta shuhratparastlar orqali tarqatadi. Tuhmatchi tuhmatni ochiqdan-ochiq, tomdan tarasha tushganday tarqatishi mumkin yoki kulib, go‘yo hech gap bo‘lmaganday (holbuki ichi olov bo‘lib yonib turgan bo‘ladi) qiziqarli voqealar aytib turib gap orasida tuhmatni, ya’ni ignani sanchib oladi. G‘iybatchining kirish so‘zlari: bir gap eshitdim, senga ichim achiganidan aytayapman, uyi kuygur falonchi shunday dedi, eh mening sodda dugonajonim-ey... Bu makkorona «mehribonchilik» orqasida g‘iybatchi sizga ikki tomonlama hujum qiladi: ham sizni yaralaydi, ham falonchiga sizni zid qilib qo‘yadi. Tuhmatni aksariyat kishilar ko‘tara olmaydilar, ayniqsa, qizlar, ayollar, madaniyatli-ma’rifatli insonlar qattiq iztirobga tushadilar. Bu ig‘vogarga yog‘day yoqadi, ba’zilar esa unchalik e’tibor qilishmaydi, xudodan topsin ilohim, deb o‘z yo‘lida ketishaveradi, bu esa tuhmatchiga ma’qul kelmaydi, chunki u istagan urush, to‘polon bo‘lmayapti-da.
-
Afsuski, inson tabiatan to‘g‘ri gapdan ko‘ra noto‘g‘ri gapga ko‘proq ishonadi. Aytaylik, falonchi falonchining uyiga yordam sifatida ikki xalta bug‘doy eltib beribdi, degandan ko‘ra, falonchi falonchining uyidan ikki xalta bug‘doÂyini o‘g‘irlab ketibdi, deganga ko‘proq ishonishadi. Yoki...
Psixologlar tahliliga ko‘ra, g‘iybat va tuhmatning 57 foizini sergap, xushtavoze-mahmadonalar, 26 foizini kamgap-pismiqlar tarqatar ekan. Ig‘vogar-tuhmatchilar tabiatan qo‘rqoq, tez ta’sirchan, sergumon (gumon iymondan ayiÂrar), sershubha, xayoliga kelganini orqa-oldiga qaramasdan vaysayveradigan, asabiy, qiziqqon, o‘zini boshÂqalar nazaridan chetda qolayapman deb talmovsiraydigan, hasadgo‘y kimsalardir.
Ruhshunoslarning bildirishlaricha, g‘iybatchi-tuhmatchining bolaligiga nazar solsangiz achinib ketasiz. Bu oilada ota-ona, qaynona-kelin, yanga, qo‘shnilar bilan gap-so‘zlar, ig‘volar, aytdi-aytdilar, kelishmovchiliklar, nizolar iskanjasida o‘tgan bo‘ladi. Tengdoshlari orasida ham hayoti erkin, bolalarcha emas, siqiq, soxta kechgan.
-
«Ne balo kelsa tilingdan keladi», — deydi donishÂmandÂlar. To‘g‘riku-ya, lekin tilga yurakda bori ko‘chadi. Yurak toza, samimiy bo‘lmog‘i kerak. Qurigan daraxtning butog‘ida ne ayb, hamma sabab ildizidadur. Ba’zan g‘iybatchilar o‘zlarini ochiqko‘ngil qilib ko‘rsatishlari uchun men yuragimda gap saqlamayman, nima bo‘lsa tilimda, deb o‘zlarini oqlamoqchi bo‘ladilar. Aslida, ular sabrÂsiz kishilardir. Demak u yuragida gap saqlay olmadimi, o‘sha gap endi boshqaning ko‘nglini vayron qiladi. Bir ko‘ngilni vayron qilish esa Ka’bani vayron qilish bilan bab-baravar. Donolar dildan tilga ko‘chadigan so‘zning salmog‘ini, shakarini, zaharini juda yaxshi biladilar. Sukutda savob bisÂyordir!
G‘iybatchiga, tuhmatchiga ishonib bo‘lmaydi, sizga ulardan g‘iybat, tuhmat olib keldimi, biling, ularga ham sizdan g‘iybat, tuhmat olib boradi. Ilon Eshmatga ham, Toshmatga ham zahar sochadi, asal emas!
-
Ikki yuz yildan beri yarim dunyo Pushkinning mana bu misralarini takrorlab keladi:
Ahmoq bilan o‘chakishma aslo!
Bu g‘iybatu tuhmatlardan zada bo‘lgan daho shoirning hukmi edi! U buyuk edi, hasadgo‘ylar uni ko‘rishsa oromini yo‘qotishar, tinmay tosh otishardi, toshni esa mevali daraxtga otadilar, saksovulga emas!
Qonunda tuhmatga jazo tayinlangan.
Dinimizda g‘iybat, tuhmat qilish qattiq qoralanadi.
Xo‘sh, o‘zingiz yoki yaqinlaringiz, boshqalar haqidagi g‘iybatu tuhmatni eshitmaslik uchun nima qilish kerak? Bu o‘rinda donolik, og‘ir-bosiqlik ham zarur.
G‘iybatu tuhmat haqidagi maqolani o‘qib turib, tavba men ham g‘iybatchimanmi deb o‘ylab qolsangiz kerak. O‘zingizni sinab ko‘ring. Agar jamoada, do‘stlar davrasida, oilada (turmush o‘rtog‘ingiz, farzandlaringiz) sizga eshittirib kimnidir qoralashsa, g‘iybat qilishsa, demak, siz ularda g‘iybat qilishga, g‘iybatni eshitishga moyilligingiz bilan taassurot qoldirgansiz. Xodimlaringizdan sizga tinmay «mish-mish» yetkazilaversa endi siz rahbar emas, siz ham bitta nusxasiz.
Ayni damda shuni faxr va iftixor bilan ta’kidlashni istardimki, oramizda ma’naviy olami, qalb madaniyati shu qadar yuksak kishilarimiz borki, nafaqat ularning o‘zlari, ular o‘tirgan davralarda ham g‘iybatu ig‘vo mutlaqo bo‘lmaydi. Ularning madaniy-ma’rifiy, ijtimoiy-siyosiy, axloqiy gurunglarini eshitib yayrab ketasiz, ko‘nglingizga nur yog‘iladi. Bunday insonlar oz emas, ko‘p, juda ko‘p!
Orifjon VOHIDOV,
Ma`rifat uzdan olindi.
-
Ajablangan ko’yi g’iybatga quloq tutgan kishi ham g’iybatchidir. Chunki o’zining taajubi bilan g’iybatchining g’ayratini oshiradi, yanada ko’proq g’iybat qilishga undaydi. Go’yo shu yo’l bilan uning ichidagi g’iybatni sug’irib chiqaradi. Masalan, aytadi: "œAjabo! Men uning bundayligini bilmagan ekanman, shu paytgacha men uni yaxshi deb o’ylardim-a?" yoki "œMen uniboshqacharoq deb o’ylardim. Alloh bizni uning balosidan saqlasin!"
Bularning barchasi g’iybatchini tasdiqlashga kiradi. Giybatchini tasdiqlash ham g’iybatdur. g’iybat qilinayotgan paytda jim turish esa g’iybatchiga sheriklik hisoblanadi. Payg’ambar alayhissalom aytdilar: "œ(G’iybatni) tinglovchi ham g’iybatchining biridir" (Tabaroniy rivoyati).
"œTil ofatlari" kitobidan
"œHilol taqvimi" 4/1428/2007
-
G'iybatchi-bu qanday gap b'lsa ham darhol kimgadir aytgisi keladigan va birovni gapini boshqaga aytib ularning urishishini xohlaydigan kishi hisoblanadi. G'iybat dunyoda eng yomon odatlardan biri va kim gi'ybat qilsa uning gunohi kechirilmaydi.
-
...kim gi'ybat qilsa uning gunohi kechirilmaydi ? ? ?
-
G'iybatchi-bu qanday gap b'lsa ham darhol kimgadir aytgisi keladigan va birovni gapini boshqaga aytib ularning urishishini xohlaydigan kishi hisoblanadi. G'iybat dunyoda eng yomon odatlardan biri va kim gi'ybat qilsa uning gunohi kechirilmaydi.
Tepada yozgan gapizda ozgina adashdiz.Alloh Taolo o'zi hohlagan bandalarini shirkdan boshqa barcha gunohlarni kechirishi mumkin
-
Uch kishi haqida g’iybat ravodir,
Boshqalar haqida bo’lsa xatodir.
Biri podishohu jafokor bo’lsa,
Elu yurti undan ko’p bezor bo’lsa.
Halol erur undan bermoqlik xabar,
Tokim qilsin undan elu yurt xazar.
Ikkinchisi esa hayosiz kishi,
O’z pardasin o’zi yirtmoqlik ishi.
Hovuzga tushishdan qilma ehtiyot,
O’zi ham chuqurga yiqilur u bot.
Uchinchisi egri qo’lli tarozibon,
U haqda ne bilsang elga qil e’lon.
Sa'diy Sheroziy
-
Odamni yomonlab kelsa yoningga,
Ul kimsani yaqin tutma joningga.
Kim senga boshqalar aybin gapirgay,
Boshqalar oldida sendan "œlof" urgay.
Ming afsus, ammo hozir bunaqa toifadagi kishilar ko'payib ketgan...
-
Nizomiya ichra maosh bor edi,
Ishlarim tunu kun dars takror edi.
Ustodimga bir kun dedim ber madad,
Falonchi qiladir menga ko’p hasad.
Men hadisga ma’ni berganda boqib,
U yonib ketadi ichi tutoqib.
Mudarrisim mendan bu so’zni tinglab,
Tutoqib ketdiyu dedi: "œVo ajab!
Do’st hasadi ma’qul tushmabdi, axir,
G’iybat yaxshiroq deb kim aytdi, gapir!"
Sa'diy Sheroziy
-
Аллоҳ субҳонаҳу ва таоло сз Каломида:
«... Ва айримларингиз айримларни ғийбат килмасин! Сизлардан бирон киши сзининг слган биродарининг гсштини ейишни схши ксрурми?! Ана ёмон ксрдингизми?! (Бас, гуноҳи бундан-да ортиқроқ бслган ғийбатни ҳам ёмон ксринг)! Аллоҳдан ксрқинг! Албатта, Аллоҳ тавбаларни Қабул қилгувчи, Меҳрибондир». (Ҳужурот сураси:12- ост)
Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи васаллам ғийбатнинг таърифини ссраб дедилар:
«Ғийбат нима сзи? Биласизларми? Саҳобалар:
- Аллоҳ ва унинг расули билувчирок, — дейишди.
- (Ғийбат бу) биродарингизнинг сзи ёмон ксрадиган бир "œайб"ини айтмоғингиздир. Ссрадиларки:
- Агар биродаримда мен айтган "œайб" (ҳақиқатда ҳам) бор бслса-чи?
- Агар биродарингда сен айтган "œайб" бор бслса - уни ғийбат килибсан, агар бор бслмаса бсҳтон қилибсан».
Оиша онамиз розисллоҳу анҳо айтадилар: «Бизникига бир аёл кирди. Қайтиб чиқиб кетаётганида, қслим билан унинг паканалигига ишора қилдим. Шунда Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам уни ғийбат қилдинг, дедилар».
Муоз ибн Жабал айтади: «Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олдиларида бир киши хусусида ссзланиб, у нақадар ожиз, дейилди. Шунда Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам "œбиродарингизни ғийбат қилдинглар″, - дедилар. Саҳобалар айтдиларки: "œА А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи ва саллам, биз унда бор нарсани айтдик-ку!", "œУнда бслмаган нарсани айтганларингда унга бсҳтон қилган бслар сдинглар", - дедилар.
***
Суфён ибн Ҳусайн айтади: "œИлёс ибн Муовиснинг олдида стирган сдим, бир киши стиб колди. Мен уни камситадиган бир гап айтдим. Шунда у:"Жим бсл", деди. Кейин менга Илёс ибн Муовис шундай деди:
- А умга карши уруш қилганмисан?
- Йсқ.
- Мсғул-татарларга карши уруш қилганмисан?
- Йсқ.
- Сендан руму-мсғуллар саломат бслибди-ю, мусулмон биродаринг саломат бслмабти-да".
Шундан кейин бу ишни қайтиб қилмадим″.
Яхё ибн Муоз айтади:
«Мсъминнинг сендан оладиган насибаси учта бслсин. Унга фойда бермасанг зарар ҳам қилма, уни хурсанд қилолмасанг ғамга ҳам солма, мақтай олмасанг ёмонлама ҳам».
Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳга, сизни фалончи ғийбат қилди, дейишса, унга бир товоқ хурмо ҳадс қилибди. Ҳалиги одам келиб, мен сизни ғийбат қилсам, сиз менга ҳадс берасизми? - дебди. Шунда Ҳасан Басрий раҳматуллох алайҳ: «Барча схши амалларингни савобини ҳадс қилган скансан, шунга сраша муомала килиб қсйишни ҳоҳладим», деган сканлар.
Абдуллох ибн Муборак шундай деган сканлар: «Агар бировни ғийбат қилмоқчи бслсам, аввало ота-онамни ғийбат килардим. Чунки, менинг схши амалларим савобига сшалар ҳаклироқ».
***
Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
«Биласизларми? Хонавайрон, қарздор-муфлис ким?, - деб ссрадилар.
Саҳобалар:
- Биз пули ҳам, нарсаси ҳам йсқ одамни хонавайрон муфлис одам деймиз, - дейишди.
Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Умматимнинг хонавайрон муфлиси шундай кимсадирки, у Қиёмат кунига намози, рсзаси, закоти билан келур. Айни пайтда бир одамни ҳақорат килган, бировнинг молини еган, сна бировни ноҳақ қонини тсккан, сна бировни сса урган бслади. Бу кимсаларга унинг схши амалларининг савобидан берилур. Қарзини тслаб бслмай туриб, схшиликларининг савоби тугаб колса, уларнинг хатоларидан олиниб унинг устига юкланур. Кейин сзи дсзахга ташланур, - дедилар». (Имом Муслим ривости).
Анас ибн Моликдан ривост:
Лайғамбар саллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай деганлар:
«Мени меърожга олиб чиқилганида бир қавмнинг олдидан стдим. Уларнинг мисдан тирноқлари бслиб, юзларини ва кскракларини тирнар сдилар.″Ай Жаброил, булар кимлар?″, — деб ссраган сдим. У зот: ″Одамларни гсштларини ейдиган ва обрсларини тскадиган кимсалар″, — деб жавоб бердилар».
-
Bir olim g'iybatchiga debdi:
- Aytaylik. sen yomonlayotgan odamning obro'si kamaydi, ammo bu to'kilgan obro' senikiga kelib qo'shilmaydi-ku...
-
Bir kishi Hasan Basriy (q.s.) hazratlarining oldilariga kelib: "œFalonchi sening haqqingda falonday pistonday noma’qul gaplarni gapirdi", debdi.
-Qachon?
-Bugun.
-Qaerda?
-Uyida.
-Uning uyida nima qilayotgan eding?
-Ziyofatga boruvdim.
-Ziyofatda nima yeding?
Xaligi kishi sakkiz xil taomning nomini sanadi.
Shunda Hasan Basriy (q.s.):
-O’sha odamning sakkiz xil taomi qorningga sig‘diyu bir og‘iz so‘zi sig‘madimi? Tur, ket bu yerdan! — dedilar va g‘iybatchini dargohlaridan quvib chiqardilar.
-
Jobir ibn Abdulloh (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) bilan birga edik. Qandaydir sassiq hid taraldi. Shunda Rasululloh (s.a.v.): "Bilasizlarmi bu nima? Bu mo'minlar g'iybatining hididir", dedilar".
-
(Yana) Jobir ibn Abdulloh (r.a.) aytdilar: "Rasululloh (s.a.v.) zamonlarida bir kuni sassiq hid taraldi. Shunda Rasululloh (s.a.v.): "Munofiqlar musulmonlarni g'iybat qilishdi, bu o'shaning sassig'i", dedilar".
-
Ibn ummu Abd aytdilarki, qaysi bir mo'minning oldida g'iybat qilinganda u o'sha g'iybatni to'xtatsa, Alloh taolo uni dunyo va ohiratda mukofotlaydi. Qaysi bir mo'min oldida bo'layotgan g'iybatni to'xtatmasa, Alloh taolo uni dunyo va oxiratda jazolasin! Kishi bir mo'minni g'iybat qilishi bilan harom luqmani og'zi-ga olgan bo'ladi; o'sha gapirayotgan odamdagi bor narsani aytsa, g'iybat qilgan bo'ladi. Agar yo'q narsani aytsa, unga tuhmat qilgan bo'ladi.
-
G'iybatchini qilayotgan ishi harom go'sht g'ajish ekanmi demak u o'laksaxo'r