forum.ziyouz.com
Jamiyat va inson => Oila va jamiyat => Mavzu boshlandi: Shirinqiz 23 Yanvar 2008, 14:54:11
-
Озодалик
Ай фарзанд, агар жисминг ссиб улғайишини, баданинг соғлом бслишини, ақлинг сткир ва қалбинг хушнуд бслишини истасанг, қуйидаги насиҳатларга қулоқ сол:
1. Қишда ҳар ҳафтада камида икки марта иссиқ сув билан, ёзда сса ҳар куни бир марта совуқ сув билан ҳаммом қил.
2. Ухлашдан аввал ва уйқудан турганингдан кейин юзинг, қслларинг ва оёқларингни юв. Доим беш вақт намозни сз вақтида сқи. Чунки намоздан олдин таҳорат қилиш бир кунда бир неча маротаба шу аъзоларнинг тоза бслишига сабаб бслади.
3. Одамлар олдида ксзинг, қулоғинг ёки бурнингни сйнаб кавламагин. Чунки бу амал шу аъзоларга зарар беради ва одамларни сендан нафратлантиради. Агар уларни тозаламоқчи бслсанг, тоза дастрсмол билан артиб тозалагин.
4. Одамлар олдида тишларингни кавлаб тозалама ва тирноқларингни олма. Чунки бу ҳам одамларни сендан нафратлантиради.
5. Ухлашдан олдин ва уйқудан турганингдан кейин мисвок ва тиш чсткалари билан тишларингни тозалаб ювгин. Чунки овқат қолдиқлари милк ва тишларга озор ва зарар бериб, оғизнинг ҳидини бузади.
6. Бозорларда айланиб юрадиган сотувчилардан бирон нарса сотиб олсанг ювгин. Чунки улар у нарсаларни тайёрлаётганларида тозаликка сътибор бермайдилар ва уларни чанг ва пашшалардан сҳтиёт қилмайдилар.
7. Юз сочиқ, тиш чстка, ухлайдиган крават, ёстиқ, ёпинчиқ ва тароқ каби нарсалар алоҳида сеники бслишига ҳаракат қил, уларни сендан бошқа одам ишлатмасин.
8. Сувни тоза ва соф ҳолида ич, ариқ сувини фақат тиндирилганидан кейин ич.
9. Юзингга, таоминга ёки ичадиган ичимлигинга пашша қснишидан сҳтиёт бсл. Чунки у кспинча сзида баъзи касалликларнинг микробларини олиб юради, ана шуларни сенга олиб келиши мумкин.
10. Одамларниннг ксзида ҳурматли бслишинг учун кийимларингнинг тозалигига ва ксринишингнинг чиройли бслишига сътибор бер.
11. Зарарли ҳашоратлар бслмаслиги учун сен сшайдиган уйнинг тоза бслишига ҳаракат қил.
12. Сен ухлайдиган хона ҳавоси тозаланиб туриши учун қуёш нурлари кириб турадиган тарафда бслсин.
13. Мактаб қуроллари ва сен уйда сйнайдиган сйинчоқларингнинг тозалигига риос қил. Шунда уларнинг ксркамлиги сақланиб, ксриниши чиройли бслади. Қслларинг ёки кийимларингни сиёҳ билан кир қилиб булғама.
14. Доимо покиза жойларда сйна ва сайр қил.
Ҳикос
Бир кичкина бола уйининг олдида турган сди. Унинг ёнидан ҳолва сотувчи стиб қолди. ҳолваси кир-ифлос бслиб, у ҳолвасини пашша ва чанглардан сҳтиёт қилмас сди. Бола ундан бир тангага ҳолва сотиб олиб еди.
Бир неча кундан кейин унда безгак касали аломатлари пайдо бслди ва отаси уйга доктор чақириб келди. Ксп савол-жавоблардан кейин доктор унинг касали ҳолва ейишдан келиб чиққанини билди. Уни даволаш учун безгак касалликлари шифохонасига олиб боришга буюрди. Оиласи қийналиб, отаси уни даволашга ксп пуллар сарфлаганидан кейин у касалхонада бир ой ётиб касалидан тузалиб чиқди.
-
Чиройли муомала
Ислом кучайиб Аллоҳ таоло Ўз пайғамбарига Маккани забт стишга рухсат бергач ва сзига озор берган мушриклар устидан ғалаба қозониб Маккага кирган вақтида уларга:
- Ай қурайш, мени сизларга нима қилмоқчи деб сйлайсизлар?-дедилар набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
- Яхшилик қиласиз деб сйлаймиз! Сиз олийжаноб биродаримизсиз ва олийжаноб биродаримизнинг сғлисиз,- дейишди улар.
- Боринглар, сизлар озодсизлар,- дедилар пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Улар Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг олийжаноблиги, кечиримлилиги ва гсзал муомалали сканларини ксргач исломга кирдилар.
Мана бу ҳикостдан ксриниб турибдики, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Қурайшга юмшоқлик билан муомала қилдилар. Ҳолбуки улардан сч олишга қодир сдилар. Чунки улар Аабий соллаллоҳу алайҳи ва салламга ва саҳобаларга қаттиқ озор бериб уларни ватанларидан ҳайдаб чиқарган сдилар. Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг уларга қилган гсзал муомалалари одамларнинг гуруҳ-гуруҳ бслиб Аллоҳнинг динига киришларига сабаб бслди.
Гсзал муомала: Бу сен одамларга сабр-тоқат, одоб ва юмшоқлик билан муомала қилишинг, уларнинг ёмонликларини кечириб, схшиликларига раҳмат айтишинг ва уларга ёрдам бериб улардан зарарни даф стишинг учун бор кучингни сарфлашингдир.
Қуйидаги нарсалар гсзал муомала жумласидандир:
1. Тижоратчи одам одамлар билан муомала қилганда омонатли бслиши. Яъни ёлғон гапирмайди, хиёнат қилмайди, уларга очиқ чеҳрада бслади ва уларни чиройли қарши олади.
2. Ҳунарманд одамлар берган буюртмаларни пухта қилмоғи ва уларга ваъда қилган вақтига риос қилиши керак.
3. Табиб касалларга мулойим бслсин. Уларга ғамхсрлик қилсин, ксп ҳақ ссраб уларни қийнаб қсймасин ва камбағалларнинг касалларига сътибор бериб уларни бепул даволасин.
4. Бажариш вақти келганда ҳар ким сз зиммасидаги бурчни кечиктирмасдан бажарсин, чунки бу нарса одамлар ксз олдида унинг қадрини кстаради.
5. Ўқувчи мактабда сртоқларига нисбатан одобли бслиши, улардан сзини катта тутмаслиги ва улардан биронтасига озор етказмаслиги керак.
6. Ҳар бир инсон қсшнисига нисбатан одобли бслиши, уни ҳурмат қилиши, касал бслса, уни бориб ксриши, ксринмай қолса, унинг ҳолидан ссраши, ундан бирон нарсани қарзга олган бслса, уни сз вақтида қайтариб бериб, бу схшилиги свазига унга раҳмат айтиши керак.
7. Инсон сзига фикрда қарши бслган одам билан юмшоқлик ва мулойимлик билан мунозара қилсин. Чунки бу нарса унинг қалбини юмшатади.
Аллоҳ таъоло Мусо билан Ҳорунга Фиръавн билан гаплашиш хусусида васист қилиб шундан дейди:
"œУнга юмшоқ ссз гапиринглар. Шосд панд насиҳат олса ёки қсрқса.."
8. Сен ёмонликни схшилик билан даф қил. Чунки бу нарса душманингни дсстга айлантиради. Аллоҳ таъоло айтади:
"œЯхшилик билан ёмонлик баробар смас. Сиз ёмонликка схшилик билан жавоб қайтаринг. Шунда сиз билан унинг сртасида адоват бслган инсон гсёйинки сқин дсстдек бслиб қолади".
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
-Сизларнинг менга снг суюклироғингиз снг ахлоқи гсзалроғингиздир.
-
Зиёрат қилиш одоби
Муҳаббатни оширадиган ва дсстликни мустаҳкамлайдиган сабаблардан бири байрамларда, дам олиш кунларида табриклаш баҳонаси билан, сафарга бормоқчи бслганда ёки сафардан келганда, касал бслганда сзаро бир-бирини зиёрат қилиб туришдир.
Зиёрат қилишнинг риос қилиниши керак бслган одоблари бор.
Улар жумласидан:
1. Зиёрат қилиш учун муносиб вақт танлагин. Бу ухлаш, овқатланиш ёки бошқа нарса билан машғул бслинадиган вақт бслмасин.
2. Агар зиёрат учун маълум вақт таъйин қилинган бслса, унга риос қил. Ундан срта ҳам, кеч ҳам борма.
3. Агар бирон уйга кирмоқчи бслсанг, уй сгасидан рухсат ссра. Гарчи уй сгаси сенга снг сқин киши бслса ҳам. Чунки ривостларда келганки:
Бир киши А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан:
- Онамнинг олдига кириш учун ҳам изн ссрайманми?- деб ссради. Аабий соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
- Ҳа!- деб жавоб бердилар.
- Мен онамга хизмат қиламан. Аима, мен ҳар сафар онамнинг олдига киришимга рухсат ссрайманми?- деди.
- Онангни сланғоч ҳолатда ксришни истайсанми?- дедилар набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
- Йсқ!- деди у.
- Ундай бслса, руҳсат ссраб кир!- дедилар.
Агар уйда ҳеч ким бслмаса ёки уйдагилар киришга рухсат беришмаса Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу ссзларига амал қилган ҳолингда қайтиб кет:
"Агар сизлардан биронтангиз уй сгасидан уч марта киришга руҳсат ссраса ва унга руҳсат бермаса, қайтиб кетсин".
4. Уйга кираётганингдан сени қарши олаётган кишига салом бер.
Аллоҳ таъоло деди:
"œАй мсминлар, сз уйларингиздан бошқа уйларга то руҳсат ссрамагунингизгача ва сгаларига салом бермагунингизгача кирмангиз. Мана шу сизлар учун схшироқдир. Шосд сслатма-ибрат олсангизлар. Анди агар у (уйларда) ҳеч кимни топмасангизлар, у ҳолда то сизларга рухсат берилмагунгача у (уйларга) кирмангиз! Агар сизларга "œқайтинглар!" дейилса, (съни киришга рухсат беришмаса), қайтиб кетинглар! Шу сизлар учун снг тоза (йслдир). Аллоҳ қилаётган амалларингизни билувчидир." (Аур сураси: 27,28)
5. Уйга кираётганингда йслингда сенга дуч келган нарсалардан ксзингни ерга қаратиб стгин. Ўтирган пайтингда уй жиҳозлари ёки деразаларига ксп қарама. Шунингдек сзингга лойиқ жойда стир.
6. Гапираётганингда срта овоз билан гапир. Фойдали ссзлар билан чеклан.
7. Узоқ стирма. Чунки уй сгасининг бошқалар билан ҳам ваъдаси ёки унинг қиладиган ишлари бордир.
8. Касал ксришга борганингда ҳам узоқ стирма ёки ксп гапириб уни қийнаб қсйма. Унинг олдида фақат уни хурсанд қиладиган ва хотиржам қиладиган ссзларни гапир.
9. Ўзингдан зериктириб, малоллантирадиган даражада ксп зиёрат қилма. Аки бутунлай алоқани узиб қссдиган даражада зиёратни камайтириб юборма.
10. Сени зиёрат қилишга келган кишининг юзига очиқ табассумли бсл. Унинг олдига меҳмонларга қсйиладиган нарсалардан қсй ва кетаётганида уни сшиккача кузатиб қсй.
11. Зиммангдаги вазифани бажарган ҳолда ва орадаги дсстликни сақлаб қолиш учун сени зиёрат қилган кишини сен ҳам зиёрат қил.
-
А остгсйлик, содиқлик
Ай сғлим, агар сен дсстингдан снги олган кийимининг нархини ссрасанг ва у сенга сотиб олган нархини тсғри айтса, у тсғри ссздир. Агар унинг нарҳига озгина бслса ҳам қсшиб айтса, у ёлғончидир. Агар сенга бир дсстинг ваъда қилиб ваъдасида қатъий турса, у ваъдасига содиқдир. Агар ваъдасида қатъий турмаса, у ёлғончидир. Агар устоз бир сқувчига уйда масала ечиб келишни топширса, у дангасалик қилиб бошқа сқувчининг дафтаридан масала ечимини ксчириб олса ва устозига масалани сзим ечдим, деса у ёлғончидир.
Агар мактаб директори бир сқувчини гувоҳлик бериш учун чақирса ва у сзининг снг қадрдон дсстининг зиёнига бслса ҳам ҳақни айтса, у тсғри ссздир. Агар гувоҳлик беришда бирон нарсани қсшса ёки камайтирса у ёлғончидир.
Мана шу мисоллардан ксраспсанки сй сғлим, тсғрилик - ссз ёки амалнинг ҳақиқатга тсғри келишидир. Сен мактабга бормаслик учун ёлғондан сзингни касал қилиб ксрсатишинг ёки билмайдиган нарсанг ҳақида хабар беришинг ёки ёлғон гапираётганини била туриб бировни ёлғон гапиришига индамай қараб туришинг буларнинг барчаси ёлғончиликдир.
Тсғри ссзлаш фойдаларидан: инсон одамларнинг муҳаббатини ва ишончини қозониши. Шунинг учун ростгсй сқувчини ота-онаси ҳам, устозлари ҳам схши ксрадилар. Одамлар ростгсй тижоратчи билан олди-сотди қилишни афзал ксрадилар. Тсғриссз хунарманднинг олдига борадилар ва унинг номи машҳур бслиб кетади. Агар ростгсйлик бслмаганда халқларнинг аҳволи бузилиб кетиб, тарих, жсғрофис ва шунга схшаш китобларда етиб келган хабарларга одамларнинг ишончи йсқолган бслар сди. А остгсйлик инсонни омонат, очиқлик ва ваъдага вафо қилиш каби ксп фазилатлар билан сифатланишга чақиради.
Аллоҳ таоло айтади:
"œАй иймон келтирган кишилар, Аллоҳдан тақво қилинглар ва солиҳлардан-тсғри ссзловчилардан бслинглар."
А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:
"Мунофиқнинг аломати учта: агар гапирса ёлғон, гапиради, ваъда қилса, ваъдасида турмайди ва унга омонат қсйилса, хиёнат қилади".
Ҳикос
Искандарис шаҳрида болалар чсмилиш учун денгизга тушдилар. Ва сзлари билан олиб келган коптокни сувда сйнай бошладилар. Улар коптокни сувга отиб, орқасидан сузиб мусобақа сйнардилар. Тссатдан улардан бири чарчаб қолиб "œқутқаринг, чскаспман!" деди. Улар уни қутқариш учун бир-бирлари билан мусобақалашиб келганларида у кулиб:
- Мен сизларни масхара қилаётган сдим. Мен моҳир сузувчиман. Сизларнинг ичингизда сузишда менга бас келадигани йсқ,- деди.
Иккинчи куни ҳам одатларига ксра сувда копток сйнадилар. Улар сйнаётганларида кечаги дсстларининг "œқутқаринглар, чскаспман!" деб бақираётганини сшитдилар. Болалар у стган куни қилганидек, бугун ҳам бизни масхара қилспти деб сйлаб, унинг ссзига парво қилмадилар. Аатижада у сувга чскиб, сз ёлғонининг қурбони бслган ҳолида слди.
-
Ожиз одамларга меҳрибонлик қилиш
Ай фарзанд, Аллоҳ уларга куч-қувват ва тан-соғлик ато стган ёки мол-дунё ва шон-шуҳрат берган кишиларга мана шу неъматлар свазига Аллоҳга шукр бажо қилишлари учун ожиз ва заиф кишиларга ёрдам беришлик ва қашшоқ-муҳтожларга ҳамдард бслишлари вожиб бслади.
1. Агар ота-онанг ёшлари улғайиб сенга муҳтож бслиб қолсалар, уларга меҳрибонлик ксрсат ва уларга сҳтиёжларини қондирадиган даражада пул бериб тур. Чунки улар ҳам сенинг бахтли бслишинг учун сзларини ксп ҳаёт лаззатларидан маҳрум стганлар.
2. Агар автобусда бслсанг ва одам ксп бслса, бирон кекса, касал, заиф кимса ёки бир аёл келиб стиришга жой топа олмаса, сен срнингдан туриб уларга жой бер.
3. Агар сенинг хизматкоринг бслса, унга тоқатидан ортиқ иш юклама, ҳақоратлаб ва хорлаб унга озор берма, уни етарли овқат ейишидан маҳрум стма ва уни қамаб уриб азоблама.
4. Агар уйда уй ҳайвонлари бслса, уларни аъзоларини кесиб сйнама ва уларга етарли таом ва сув бер.
Ожизларга меҳрибонлик — олийжанобликдир
1. Агар сен болалари ва топган пули оиласи ва болаларининг озуқасига, уларнинг кийимига ва турар жойларига етмайдиган бир камбағал одамни ксрсанг, сен унга ёрдам қслини чсзишинг ва болаларнинг тарбиссида унга ксмаклашишинг керак. Чунки агар болалари схши тарбис олмаса, улар одамларнинг молларини сғирлайдиган ва уларни слдирадиган сғри ва жиностчи бслиб кетадилар.
2. Агар сен бир оиланинг бошлиғи (отаси) слиб, боқувчиси йсқлигини ва аввалда азиз бслиб, кейин хорланиб қолганини билсанг, қслингдан келганини уларга ҳаёт сҳтиёжларини қондирадиган нарса билан ёрдам беришинг керак.
3. Агар сен бир одамнинг чскаётганини ёки ёнаётганини ёки унга бир ваҳший ҳайвон ҳужум қилаётганини сшитсанг ва сен унга ёрдам беришга қодир бслсанг, сен свазига ҳеч қандай мукофот ва раҳмат кутиб стирмай унга ёрдамга шошилишинг керак.
Ҳикос
Бир бойнинг сттиз йилдан кспроқ унинг хизматида бслган бир хизматчиси бор сди. Аиҳост бу хизматчи ёши улғайиб ҳсжайинининг хизматига срамай қолди. Шунда бойнинг болаларидан бири унга деди:
- Ай ота, нима учун биз мана бу фойдаси тегмайдиган кучсиз хизматчини ҳайдаб юбориб срнига ишлашга қодир кучли хизматчини олиб келмаймиз?
- Ай сғлим, бу одам ёш ва қувватли бслган вақтидан бери бизга садоқат ва омонат билан хизмат қилиб келди. У ёшлигингизда сизларни кстариб юрар сди. Сизлар улғайгунча сизларга келган озорларни даф қилар сди. Мана снди қуввати кетиб ҳолсизланиб қолганда уни ҳайдаб юборишимиз одамгарчиликдан смас. Мен сқинда сизларга унинг ишини бажарадиган қувватли ишчи олиб келаман. У сса боғдаги ҳужрасида сшайверади. Анди мен уни бизга омонат ва ихлос билан хизмат қилгани свазига тақдирлаш учун бирон иш қилишга мажбур қилмайман- деди отаси сғлига.
Islom Nuridan olindi