forum.ziyouz.com

Kutubxona => Didaktika => Axloq-odobga oid kitoblar => Mavzu boshlandi: shoir 26 Iyun 2006, 04:29:33

Nom: Tohir Malik. Iymonlashish umidi
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:29:33

www.islam.uz kutubxonasidan

IYMONLASHISH UMIDI

Tohir Malikning mazkur kitobi «Mehmon tuyg’ular» kitobining tuzatilgan, to‘ldirilgan ikkinchi nashridir. Mazkur kitob orqali yozuvchining fikriy olamiga mehmon bo‘lasiz, degan umiddamiz.

O’zgaga jahannam «gullari» nasib bo‘lishini istayotgan odam buning o‘rniga o‘zi uchun jannat rohatini tilagani afzal emasmikin? O’zganing jahannam o‘tida kuymog‘i uning duosi bilan bo‘lmaganidek, o‘zining jannat bog‘larida sayr qilishi yaxshi niyat va amallari bilan ekanligini bilishi ham bir baxtdir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:30:57

MUALLIFDAN

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Nihoyatda shafqatli va mehribon Allohnig nomi bilan boshlayapman.
Bizlarga to‘g‘ri yo‘lni aniq ko‘rsatib bergan, ko‘zlarimizdan esankirash pardasini olib tashlagan ya robbimiz Alloh, yolg‘iz senigina madh etamiz. Bashoratchi, ogohlantiruvchi, buyrug‘ingga binoan diningga da’vat etuvchi va yorug‘ nurdek yo‘limizni yorituvchi rasulingga duo va salomlar yo‘llaymiz. Sening roziliging uchun Islom dinini quvvatlantirish yo‘lida xizmat qilgan muhtaram sahobalarga, ularga boshpana bergan ansorlarga ham duo va salomlar bo‘lsin.
Assalomu alaykum, ardoqli kitobxon!
Alloh nasib etsa, mazkur bitik bahonasida siz bilan suhbat qurib, iymonlashishdan umidvorman. Avvalgi yaxshi-yomon darajada yozganlarim bahonasida men siz — azizlarning uylaringizga mehmon sifatida kirib borgan edim. Bu safar kamina mezbon bo‘lish taraddudida. Siz, mehribonlar esa, mehmonimsiz. Mehmon izzati uchun yozilajak G’oyibona dasturxonga ko‘p yillar mobaynida yon daftarchaga yozib yurilgan hikmatlarni qo‘ymoqchiman. Shu o‘rinda kamchiligimni ham tan olib, aybimni aytib o‘tishim kerak: mazkur hikmatlarni biron kitobda o‘qiganman yoki biron odamdan eshitgan bo‘lishim mumkin. Ammo manba’ni — ya’ni, qaysi kitobdan olingan, kim aytgan yoki yozgan, fikr qay davrda bayon qilingan — bularni yozib qo‘ymagan ekanman. Ayrim fikrlar esa kaminaning xayoli mahsulidir. Biroq, bular aynan menga tegishli, degan da’vodan yiroqman. Xayolimga kelib, qog‘ozga tushgan fikrlarning asosida baribir ulug‘lar hikmati yotadi. Muhimi shuki, ulug‘larning fikrlari aynan olinmay, bugungi kun muammolarini yechishga mos holda bayon etilgan. Shu sabablarga ko‘ra bitikdagi hikmatlar kim tomonidan aytilgani ko‘rsatilmadi. Nazarimda siz bilan bizning aqlimizni boyitish uchun aytilgan fikrning o‘zi zarurroqdir. Ongimizni quvvatlantiruvchi hikmatlarni aytib o‘tgan dono ustozlarimizni esa duolar qilamiz.
Albatta kaminaning bu ishlari kamchiliklardan xoli emas. Xato-kamchiliklar uchun avvalo Yaratgan, tarbiya etayotgan robbimiz Alloh huzurida tavbalar qilaman. Shuning barobarida siz, azizlardan ham uzr so‘rayman. g’usurlarimni afu etib, haqqimga Allohdan mag‘firat tilamog‘ingizni rijo qilaman.
Umid shuki, bayon etadiganlarim amri ma’ruf, nahiy munkar vazifasini o‘tash ishiga zarra qadar bo‘lsa-da, hissa qo‘shsa, insha Olloh!
Tangri barchalarimizning ishlarimizni xayrli aylasin. Siz — talabchan kitobxonlarning xonadonlariga qut-barakotlar berib, kulli balo va ofatlardan O’zi asrasin.
Omiyn ya Robbil olamiyn.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:31:13

Kitobning ikkinchi nashriga
muxtasar izohimiz:

Allohga shukrlarkim, mazkur kitob siz azizlarning qo‘llaringizga yetib borgach, niyatga yetishgandek bo‘ldik. O’qigan birodarlarimizdan tahsin ham eshitdik, ba’zan tanqiddan ham bahramand bo‘ldikkim, kitobning mazkur ikkinchi nashrida bu e’tirozlarni inobatga olishga, kamchiliklarga barham berishga intildik. Shuning natijasi o‘laroq, kitobning nomini ham o‘zgartirishni ma’qul topdik va «Shudring tomchilari» deb nomlagan uchliklarni bu kitobga kiritmadik. Buning o‘rnini keyingi ikki yil mobaynida eshitgan hikmatlarimiz, xayolimizni yoritgan ayrim fikrlar bilan to‘ldirdik.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:31:25

* * *

Bir kuni shahar sayriga chiqqan podshoh ro‘baro‘sida gado paydo bo‘lib tilanibdi. Podshoh unga bitta oltin tanga berib, o‘zining saxiyligidan o‘zi mamnun holda jilmayibdi. Gado esa, norozi ohangda:
— Ey podshohim, hisobsiz xazinang bo‘lgani holda o‘z ukangga bittagina tanga berishdan uyalmadingmi? — debdi.
Bu gapdan podshoh ajablanibdi:
— Ie, qachondan beri sen mening ukam bo‘lib qolding?
— Nechun hayronu lolsan podshohim, axir sening nasabing Odam Ato bilan Momo Havvodan boshlanmaydimi? — debdi gado.
— Ori-ori, so‘zlaring rost, — debdi podshoh.
— Mening nasabim ham shunday: ikkovimizning ota-onamiz Odam Ato bilan Momo Havvo bo‘lgach, og‘a-ini hisoblanmaymizmi?
Bayon qilganim tilanchining gapi latifanamo rivoyatga o‘xshagani bilan isbot talab etilmaydigan haqiqatdir. Buni ilm tilida «aksioma» deydilar.
Hazrat Bilol roziyollohu anhudan «Sening otang kim?» deb so‘rashganida u zot «Mening otamga maloikalar sajda qilishgan», deb javob qaytargan ekanlar.
Alqissa, dunyoda yashab turgan odam bolalari vatanlari, millatlari, irqlaridan qat’i nazar, og‘a-inidurlar. Bu haqiqatni barcha idrok qilar, deb o‘ylayman. Meni ajablantirgan narsa: asli nasablari bir ekanini bilganlari holda odamlar o‘zaro yovlashadilar. Katta-kichik urushlarni boshlashdan charchamaydilar. Ajablanarlisi shuki, jang maydonining u tomonidagisi ham, bu tomonidagisi ham Xudoga bir xilda munojot etadi: o‘ziga omonlik, ro‘parasidagilarga esa o‘lim tilaydi. U dushman deb hisoblab, o‘lim tilayotgan odamining kim ekanligini bilmaydi. Uning ham oilasi, farzandi taqdirini o‘ylab, ruhan azob chekayotgani ham noma’lum. Urush qaysi bir tomon uchun G’alaba bilan yakun topadi, ammo jonini garovga tikkan, muhoraba azoblarini totgan jangchi uchun hech qanday manfaat yo‘q. U qiyomat janglardan omon chiqqaniga shukr qiladi, xalos.
Alloh «urushmanglar, bir-birlaringga zulm qilmanglar», deb buyurgani bilan urushaveradilar, urusha turib Yaratgandan panoh so‘raydilar, qiradilar, qiriladilar.
Makkai mukarramada, Baytullohda, hajarul-asvad qarshisida ikki hoji yonma-yon ibodat qilishardi. Ularning birlari eronlik, ikkinchisi Iroqdan edi. Bir din, hatto bir mazhabdagi bu ikki odam necha yil avval o‘z mamlakatlari manfaatlari uchun qo‘lga qurol olgan edilar. Jang maydonining ikki tomonidan turib olib bir-birlarini o‘ldirmoq qasdida o‘q uzgan edilar. Ulug‘ marhamatli Alloh ularning jonini saqlab qolib, bu muqaddas uyda ularni uchrashtirdi. Ibodatdan so‘ng ular bir-birlariga salom berib, tug‘ishgan birodarlar kabi quchoqlashib ko‘rishdilar.
Odam bolalari hamisha shunday yashasalar bo‘lmasmi ekan?
Donishmandlardan biri «biz bu dunyoga bir parcha kafanlik ishlab topish uchun kelganmiz», degan ekan. Topganimiz, oqibat bizga nasib etuvchi shu narsa ekan, talashmoqdan, zulm qilmoqdan, zulm ko‘rmoqdan qanday naf bor?
Demoqchimanki, tarixga yoki qiyomat kunidagi vaqt o‘lchoviga nisbat qilib olganda bir necha soniyaga teng keladigan umrimizda mehr-muhabbat bilan yashamoqliq saodatiga yetishmoqlik barchamizga nasib etsin. g’iyomatda, hisob-kitob kunida bir-birimizga ko‘rsatgan shu mehr-oqibat o‘zimizga shafoat bo‘lar, insha Alloh!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:32:11

* * *

Derlarkim, Inson uchun eng ulug‘ dunyoviy ne’mat — uning ozod va hurligidir. Agar ozodlik ne’mat ekan, ozod insonning baxtsiz bo‘lmog‘i mumkin emasdir. Agar baxtsiz insonga duch kelsangiz, qayg‘u-hasratda yonayotganiga guvoh bo‘lsangiz bilingkim, u ozod emasdir. U shubhasiz kim yoki nima tomonidan ezilgandir.
Agar ozodlik ne’mat ekan, ozod inson ablah bo‘la olmaydi. Agar bir odamning boshqalar oldida past ketayotganini, laganbardorlik qilayotganini ko‘rsangiz, bilingkim, u ozod emasdir. U bir quldir. U bo‘ynini qullik sirtmog‘iga tutib, buning evaziga bir tovoq ovqat yoki biron mansab, yoki shunga o‘xshash bir nima undirmoq istaydi. Kim ozroq manfaatga erishibdi, demak, ozroq xushomad qilibdi. Zo‘rroq xushomad bilan esa kattaroq boylikka erishiladi.
Ozod odam hech bir to‘siqsiz egalik qilish mumkin bo‘lgan narsaga egadir. Hech bir to‘siqsiz nimaga egalik qilish mumkin? Faqat O’Z-O’ZIGA! Agar siz odamning o‘z-o‘ziga egalik qilmay, boshqalarga ham hukm o‘tkazmoqqa jazm etganini ko‘rsangiz, bilingkim, u ozod emasdir. U boshqalarga hokimlik qilishni istadimi, demak, u o‘z istagi — nafsi qulidir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:32:36

* * *

Nafsimiz bizlarni yomon narsalarga buyuradi. Biz unga quloq soldikmi, tamom, nafsimiz quliga aylandik. Haqning quli emas, nafsimizning quli bo‘ldik. Alloh barchamizni shu qullikdan asrasin.

* * *

Muhabbatsiz qalb — tosh qalbdir. Tangrim tosh qalblarga zinhor nazar solmas. Shunga ko‘ra qalbimiz uyini Allohga bo‘lgan ishqimiz bilan tuzatmog‘imiz joiz. Inson vayrona qalbini faqat muhabbat bilangina obod etmog‘i mumkin.   

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:32:47

* * *

Q’ur’oni Karim oyatlarini, sharafli hadislarni o‘qish qanchalar manfaatli bo‘lsa, ularni anglamoq, qalbga muhrlamoq - kishining hayotda adashmay yurmog‘i uchun yanada manfaatliroqdir. Shukrlarkim, ulug‘ mufassirlar va muhaddislarning, benazir ulamolarning tafsiru sharhlari bizga qadar yetib keldi. Shulardan biri Jaloliddin Rumiy hazratlarining meroslaridir. Bir hadisni mavlono shunday tafsir qilgan ekanlar:
«Payg‘ambar sallolohu alayhi vasallam buyuradilarkim: «Olimlarning yomoni amirlarni ziyorat qilgani, amirlarning yaxshisi olimlarni ziyorat etganidir. Faqirning eshigiga kelgan amir naqadar xush va amirning eshigiga borgan faqir naqadar noxushdir».
Xalq bu hadisning zohiriy ma’nosinigina qabul qilgan. Ya’ni bir olim yomon olim bo‘lmaslik uchun amirni yo‘qlamasligi lozim, amirni borib ko‘rish unga munosib emas, deb bilgan. Aslida fikrning haqiqiy ma’nosi xalq o‘ylaganday emas, balki shunday: Olimlarning yomoni amirdan yordam olgani va ular vositasida o‘z ahvolini yaxshilagani, kuchga kirganidir. Amirlar menga in’om beradilar, meni izzat-ikrom qiladilar va bir yaxshi joy ehson etadilar, degan tushuncha bilan va ularning qo‘rquvi ostida o‘qigan kimsa olimlarning eng yomonidir. Shu holida bu kimsa amirlar tarafidan isloh bo‘lgan, bilimsizliklardan biladigan ahvolga kelgandir. Olim bo‘lganda ham amirlar qo‘rquvidan va ularga yomonlik qilmaslikdan tarbiya ko‘rgan bir insonga aylangandir. Endi u istasa-istamasa, hamma vaqt bu yo‘lga uyg‘un tarzda harakat etmog‘i kerak bo‘ladi. Xullas, bu vajdan zohiran xoh u amirni ko‘rgani borsin, xoh amir uning huzuriga kelsin, baribir, u ziyorat qilgan, amir esa ziyorat qilingan bo‘ladi.
Olim agar amirlar soyasida olim bo‘lishni o‘ylamasa, uning bilimi ibtido va intihoda Alloh uchun qilingan bo‘ladi. Uning tutgan yo‘li va ko‘rsatgan faoliyati savoblidir. Chunki yaratilishi shundaydir, baliq suvdan boshqa yerda yashay olmaganidek, u ham bundan o‘zgani qilolmaydi. Uning qo‘lidan kelgani shu. Bunday bir olim harakatlarini boshqarib yo‘lga solib turgan narsa - AQLdir. Hamma undan qo‘rqadi va insonlar ba’zan bilib, ba’zan bilmasdan u taratgan nurdan bahra oladilar. Xullas, bunday bir olim amir huzuriga borsa, zohiran u ziyorat qilgan, amir esa ziyorat qilingan bo‘ladi. Ammo amir olimdan hamma vaqt yuksalishga chorlovchi bir quvvat-yordam oladi, olimning esa amirga ehtiyoji yo‘q, chunki u badavlatdir, nur sochayotgan quyosh kabidir. Ishi ta’masiz ko‘mak bermoq, ehson etmoqdir. U toshlardan la’l va yoqut qila oladi. Tarkibi tuproqdan iborat bo‘lgan tog’lardan mis, oltin, kumush va temir ma’danlar yasaydi. Tuproqni tozalaydi, yoshartiradi. Daraxtlarni turli-tuman mevalar bilan boyitadi. Ish va ermagi - bag’ishlamoqdir, hadya qilmoqdir.
Arabning «Biz bermoqni o‘rgandik, olmoqni o‘rgana olmadik» maqolidagi singari olim ham beradi-yu, birovdan olmaydi. Nihoyat, bunday olimlar haqiqatda ziyorat etilgan, amirlar esa ziyorat etgan bo‘ladilar.»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:33:00

 * * *

Baxt haqida ko‘p so‘raydilar. Har kim baxtni o‘z ko‘zi bilan ko‘radi. O’z qarichi bilan o‘lchaydi. Mening baxtim boshqa odam uchun shunchaki arzimas bir narsa bo‘lib tuyular. g’og‘oz-qalam bilan o‘tgan tunlarim men uchun baxtli lahzalar, menga kuyunguvchi do‘stlarim esa, «tirikchilik vajhidan uxlamaydi, bechora», deyishadi. Men esam, boshqalarga achinaman. Menga bir narsa aniq: baxt bevafo narsa — kelaveradi, ketaveradi... «Baxt qushi» degan ta’birning mavjudligi bejiz emas. g’ush hech mahal bir yerda uzoq qo‘nib o‘tirmaydi. Baxt ham shu — kishiga hamisha yo‘ldosh bo‘lavermaydi. Baxtiyorlik ko‘p hollarda kishini xudbinlikka, manmanlikka yetaklashi mumkin. Ana shunda jar yoqasiga keltiradiyu o‘zi g‘oyib bo‘ladi. Kishi «baxtim, qaydasan?» deb chapak chalib qolaveradi. Hayotdan ma’lumkim, jarga qulaganlar ham uchraydi. Esi butun odamlar esa o‘zini asrab qola oladi. «Baxtingni qo‘ldan berma», degan gapni men «manmanlikka berilma, xudbin bo‘lma», degan ma’noda tushunaman.
Baxt zarralardan tashkil topadi. Masalan: ertalab dasturxonimda non turishi — baxt. Uni yemay, isrof qilishlik esa xudbinlik. Har tong ahli oilamni, qo‘ni-qo‘shnimni, qarindoshu do‘stlarni sog‘-omon ko‘rmoqlik — baxt. Ulardan birining ko‘nglini og‘ritish esa — xudbinlik... Zargar tilla zarralarini to‘plab, bir ajib uzuk yasasayu uni bir onda yo‘qotib qo‘ysa... Odam baxtini ana shunday mashaqqat bilan topadi, osonlik bilan yo‘qotadi. Bunga faqat o‘zigina aybdor.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:33:21

* * *

Ko‘pchilik televizor orqali farzandlarini tug‘ilgan kunlari bilan tabriklamoqni odat qildi. Mayli, bu ham keraksiz odatlarning, bekorchi xarajatlarning bir ko‘rinishi deylik. Lekin masalaning boshqa tomoni ham bor. To‘g‘ri, hamma bolasiga baxt, uzoq umr tilaydi. Biz bu tilakni inkor etmaymiz. Biz uchun ajabki, hech kim farzandu arjumandiga Allohdan iymon, insof, vijdon, aql-idrok so‘ramaydi. Bola uchun bularning zarurati yo‘qmikin? Yoki... iymonsiz odam baxtli bo‘la olarmikin?

* * *

Shoirlar ayollar haqida ko‘p gapirishadi. «Ayol — bahor», «Ayol — sevgi» kabi gaplarni ko‘p eshitamiz. Lekin nima uchundir hech kim «Ayol — INSON» demaydi. Nima, ayol — inson emasmi? Yoki bu ta’bir qofiyaga yaxshi tushmasmikin?

* * *

Bayram tamoshalarida qizlar beqasam choponni chapanichasiga kiyib olib, raqsga tushishadi. Biz bu manzarani tez-tez ko‘rib, ko‘nikib qolganmiz. Lekin xorijliklar bu tamoshalarni ko‘rib, «O’zbeklarning chopon kiyishga layoqatli, belida belbog‘i bor yigitlari qolmabdi-da, a?» deyishmasmikin?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:33:30

* * *

Bir odam Ovrupoga taqlid qilishni juda yaxshi ko‘rardi. Taom yeyishdan oldin baqbaqasini ko‘tarib turgan yoqasiga sochiq qistiradi — nemislarda shunday odat bor ekan. Ziyofatlarga borganda birinchi qiladigan ishi — qo‘lini aroq bilan yuvadi — frantsuzlar mikrobga qarshi shunday kurashar ekanlar. O’ynashi bilan o‘pishishdan avval og‘ziga atir purkaydi — italiyaliklar bekorga shunday qilishmas. Hammomga tushsa, otasidan xafa bo‘lib ketadi — otasi bechora ovrupoliklarning sunnat qilinmasliklarini bilmay shu bemazagarchilikni qilib qo‘ygan-da bir vaqtlar. Uning eng zo‘r odati — ziyofatlarga gollandiyaliklar kabi kerilib kelib, inglizchasiga indamay, boshqalarga sezdirmay chiqib ketardi. Inglizlar yeb-ichib, to‘yishgach, hech kim bilan xayrlashmay, rahmat ham demay, indamay jo‘nab qolisharkan. Ketgan odamni birov bilib, birov bilmay qolarkan.
Taqdirning yozug‘ini qarangki, bu odamning olamni tark etishi ham inglizchasiga bo‘ldi: oilasi bilan rozi-rizolik ham tilasha olmadi, o‘lib, ko‘milganini birov bildi, birov bilmay ham qoldi.
O’zbekchasiga yashab, o‘zbekchasiga o‘lish ham bir baxt ekan-da, a?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:33:39

* * *

Butkul zaminu osmon uyquga cho‘mgan damda, bo‘ronlar tinib, to‘fonlar to‘xtagan paytda ham vaqt ziyrak turadi. U hamisha uyg‘oq.

* * *

Dunyoda uch jumboq bor emish: biri — o‘lim, ikkinchisi osmon sirlari Yechmoqqa odam zotining tishi o‘tmaydigan, tishni sindiradigan uchinchi jumboq esa, ayol muhabbati ekan.

* * *

Aql bilan yurak bir xil ish bilan mashg‘ul bo‘lsa, vaqt o‘tgani bilinmaydi, issiq, och-nahorlik, tashnalik ta’sir qilmaydi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:33:50

* * *

Abadiylik nadir? Bir, o‘n, ming yilmi yoki ming karra ming yilmi? Yoki cheksizlikmi?
Donishmanddan «ayting, abadiyat nimadir?» deb so‘rashibdi. U zoti bobarakot shunday javob qilgan ekanlar: «Men mangulikni bilmayman, ammo bir onini tasavvur qila olaman. Agar siz ham tasavvur etmoqni istasangiz, ana, Oyni ko‘ryapsizmi, turgan yeringizdan to o‘sha Oyga qadar bir olmos ustun bunyod eting. So‘ng tasavvur etingkim, bir qush har kuni uchib kelib tumshug‘ini shu olmos ustunga artyapti. Shu artishi bilan ustunni u bilinar bilinmas bo‘lsa-da, yemiradi. Shunday tarzda qushning olmos ustunni yemirib bitirishiga ketgan vaqt abadiyatning bir lahzasi bo‘ladi».

* * *

Agar biz uchun ish birinchi darajali, ish haqi esa ikkinchi darajali bo‘lsa, u holda bizning janobimiz mehnat va bu mehnatni yaratuvchisi — Xudodir. Agarchi ish biz uchun ikkinchi darajali, ish haqi esa undan muhimroq bo‘lsa, u holda biz ish haqi qulidirmiz. Ish haqining yaratuvchisi esa Xudo emas, shayton alayhila’nadir. Shaytonlarning ham eng tubanidir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:34:20

* * *

Donishmand debdiki: har qanday yaxshi qonunning muqaddimasi, shuningdek, xotimasi ham shundan iboratkim, har bir inson bir burda nonini yaxshi mehnati bilan topa olsin va ayni choqda mehnatiga loyiq yaxshi non ola olsin.

* * *

Ko‘p bilmoqlik va bilimini ko‘z-ko‘z qilib kibrlanmaslik — ma’naviy yuksaklikdir. Kam bilmoqlik va o‘zni bilimdon qilib ko‘rsatmoqlik — xastalikdir. Bu xastalikni anglasakkina undan qutula olmog‘imiz mumkin.
* * *

Mas’udlikka ko‘nikmaylik va mahliyo bo‘lmaylik, chunki u o‘tkinchidir, boqiy emasdir. «Kim mas’uddir — undan ajralmoqlikni o‘rgansin, kim baxtlidir — qayg‘urmoqlikni o‘rgansin», degan ekanlar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:36:12

* * *

Bir kishi ma’ruzasida donolik bilan debdi:
— Agar xastalansangiz albatta tabibga boring, chunki tabibning ham tirikchiligi bor. Tabib sizga dori buyuradi, siz bu dorini albatta sotib oling, chunki dorifurushning ham tirikchiligi bor. Ammo sotib olgan bu doringizni zinhor icha ko‘rmang, chunki o‘zingizning ham tirikchiligingiz bor.
Ittifoqo, shu majlisda go‘rkov ham o‘tirgan ekan, voizning keyingi gaplari unga yoqmay shart o‘rnidan turib debdi:
— O’sha tabib yozib bergan, dorifurushdan sotib olgan doringizni albatta iching, chunki mening ham tirikchiligim bor.
Alqissa, bu dunyoda hammaning tirikchiligi bor. Tirikchilik deb o‘zimizni har tomonga uramiz, tegirmon toshlari orasidan o‘tishdan ham toymaymiz. Ko‘p holatlarda unutamizkim, biz ta’bir qiluvchi tirikchilik rizq o‘lchovi bilan belgilab qo‘yilgan. Bu belgi chegarasidan o‘tish hali hech kimga nasib etmagan. g’udsiy hadisda marhamat qilinadikim: «Ey Odam farzandi, agar senga ajratib qo‘yilgan rizqqa qanoat qilsang, rizqing o‘zi keladi va mendan ham maqtov olasan. Bordiyu bu taqsimga qanoat qilmasang, dunyoni sening ustingga sulton va seni unga xizmatkor qilib qo‘yaman. Dunyo uchun cho‘ldagi vahshiy hayvonlar kabi yugurasan, ammo senga taqsimlab qo‘ygan rizqimdan ortig‘i kelmaydi va o‘zing ham mening oldimda xijolat bo‘lib qolasan».
Dunyoda xijolat bo‘lib qolayotganlarni ko‘rib turibmiz.
Aslida odamzotning yashamog‘i uchun juda oz narsa kerak.
Xorun ar-Rashiddan so‘rabdilarkim: «Ey podshohim, tasavvur qilg‘ilkim, sahroda yolg‘iz qolib tashnalikdan azob chekyapsan. Senga bir qultum suv in’om etdilar, evaziga nima berar eding?» Xorun ar-Rashil javob qildiki: «Xazinamning yarmisini berardim.» Yana so‘radilarkim: «Ey podshohim, ichga kirgan bu bir qultum suvning chiqib ketmog‘i ham bor. Chiqib ketmog‘i uchun nimani bag‘ishlar eding?» Xorun ar-Rashid javob qildikim: «Xazinamning qolgan yarmini baxsh etgum.» Shunda donolar dedilarkim: «U holda barcha boyligingning qimmati bir qultum suvcha ekan». O’ylab ko‘rilsa, bu oddiy rivoyat va falsafa emas. Menga aytib berishgan edi: bir kishi og‘ir xastalikka chalinibdi. Yaqinlarini chaqirib temir javonidagi pullarni, tillalarni olib o‘rtaga to‘kibdi-yu, «nima qilsalaring ham meni olib qollaring», debdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:36:21

Kishining rizqi ado bo‘lgach, tillalar yordam bera olar ekanmi?
Biz pul topib, boyiyotganimizdan quvonamiz. Bilmaymizki, bu boylik o‘zimizga nasib qilarmi ekan? Muborak g’udsiy hadisda zikr qilinurkim: «Ey Odam farzandi, bilgilki, bu dunyoda to‘plagan boyliging merosxo‘rlarga qoladi. Undan yemoq va huzurini ko‘rmoq ko‘pincha boshqalarga nasib boshqalarga nasib bo‘lur. Uning hisob-kitobi va nadomati esa sening bo‘yningga tushgay. g’abrda senga faqat hayotlik vaqtingda qilgan yaxshi amallaringgina yordam bergay.»
Shu o‘rinda ikki rivoyatni eslamoq hojati sezildi:
Rivoyatning birinchisi: Xasis boy kam yeb, kam ichib, hatto oilasi rizqini ham qirqib katta xazina to‘plabdi. O’zining mo‘ljalicha boyligi yetarli miqdorga yetgach «Ana endi kayfu safo qilib yashayman», deb xazinalaridan birining eshigini ochmoqchi bo‘libdi — ocholmabdi. Ikkinchisi, uchinchisining eshigi ham ochilmabdi. Shunda u g‘g‘azablanib, so‘kinayotganda birinchi xazinadan ovoz kelibdi.
— Sen nega eshikni ochmoqchi bo‘lyapsan, nega g‘azablanyapsan?
— Bu mening xazinam, ochib, ko‘nglim istagancha foydalanmoqchiman, — debdi boy.
— Agar bu boyliklar seniki bo‘lsa ne uchun shu paytga qadar foydalanmading? Oilangni ham muhtojlikda saqlading? Endi bu boyliklar senga tegishli emas, bular bag‘dodlik duradgor Nazarga atalgan. Istasang, sinab ko‘r, — degan ovoz bilan eshiklar ochilibdi.
Boy «Agar menga nasib qilmasa boshqa hech kimga buyurmaydi», degan qaror bilan yo‘g‘on-yo‘g‘on xodalar xarid qilib, ularning ichini g‘ovak tarzda teshdirib, boyliklarini joylabdi-da, daryoga tashlattiribdi. O’zi esa «nima bo‘larkin?» degan fikrda daryoda oqib borayotgan xodalarga ergashibdi. Bu daryo Bag‘dod shahridan oqib o‘tarkan. Bu shaharda chindan ham Nazar degan duradgor bor ekan. U har tong daryo labiga chiqib oqib kelayotgan yog‘ochlarni tutib, chetga chiqararkan. O’sha tong qarasa bir qancha xodalar oqib kelyapti-yu, ammo egasi yo‘q emish. U suzuvchilar ko‘magida xodalarni sohilga chiqarib olgach, boy kelib:
— Sen kimsan? — deb so‘rabdi.
— Men Nazar duradgorman.
— U holda, — debdi boy, — xodalarni uyingga olib bor-da, orasini yor.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:36:39

Duradgor uning aytganini qilib hangu-mang bo‘lib turganida boy unga debdikim:
— Ma’luming bo‘lsinkim, bu xodalarning barchasi shu holda javohiru oltinlar bilan to‘ldirilgan va bular bu onga qadar menga tegishli edi. Ammo Xudo bularni mendan olib senga berishni ixtiyor qildi.
Shunda duradgor:
— Gunohingiz bo‘lsa tavba qiling, Alloh rahm qilg‘uvchidir. Boyliklaringizni qaytarib oling, — debdi.
Boy esa «Men Allohning izmiga qarshi bormayman», deb ko‘nmabdi. Yarmini, hatto bir misqolini ham olishni istamabdi. Yalinishlari zoe ketgan duradgor: «Hech bo‘lmasa uchtagina non oling, yo‘lingizga hamroh bo‘lsin», degach, boy rozi bo‘libdi. Duradgorning xotini xamir qorib uchta katta-katta non yasabdi-da, orasiga javharlardan solibdi.
Boy javharli nonlarni olib yo‘lga tushibdi. Shahardan bir oz uzoqlashgach, cho‘l o‘rtasida xarobgina chaylani ko‘ribdi. Borib bilsaki, bir cho‘ponning ahli ayoli dunyoga kelgan bolasini bag‘riga bosib o‘tiribdi. Cho‘pon nochor. g’avmi-qarindoshlari cho‘lning boshqa yerlariga ko‘chib ketishgan. Uning yeyarga noni, chaqalog‘ini o‘rashga bir parcha matosi yo‘q. Buni ko‘rgan boy unga haligi uchta nonni beribdi:
— Sen shu nonlarni Nazar duradgorga olib borsang, mendan salom yetkazganingni biladi va senga kerakli narsalarni beradi, — debdi boy.
Shunday qilib non orasiga joylangan javohir ham boyga nasib etmabdi, yana duradgorning o‘ziga qaytib boribdi.
Mazkur rivoyatga biron gap qo‘shmak yoki tahlil etmak ortiqcha yumush bo‘lsa-da, bir kichik rivoyatni ilova qilishni istadik:
Daryo sohilida o‘tirgan bir odam qo‘lidagi g‘alvirni suvga botirar ekanda:
— Xudo bersa shunday beradi, — derkan. So‘ng g‘alvirni suvdan ko‘tarib aytarkankim: «Xudo olsa shunday oladi».

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:36:51

Birdaniga boyib o‘zini bilmay qolayotgan, so‘ng tijoratdami yoki boshqi ishdami «sinib» xonavayron bo‘lib, uyni, bor bisotini sotib mahzun yurganlar shu rivoyatni balki eshitmagandirlar?
Endi ikkinchi rivoyatni eslash fursati yetdi:
Basralik savdogar Chin mamlakati tomon safarga tayyorgarlik ko‘rayotganida bir mo‘ysafid uning kemasiga yaqinlashib iltimos qildi: «Ey, xoja, men huzuringga hojattalib bo‘lib keldim. Mana bu qopdagi qalayini dengiz o‘rtasiga yetganingda suvga tashlab yuborsang, zora nazirim qabul etilsa». Savdogar mo‘ysafidning kimligini surishtirib bilgach, molni olib qoldi. Ammo kemasi dengiz o‘rtasiga yetganida to‘fon ko‘tarilib, mo‘ysafidning iltimosini unutdi. Chinga borib savdo qilayotganda unga bir yigit yaqinlashib «Basrada sifatli qalayi bo‘lardi, olib kelmadingizmi?» deb so‘radi. Shunda savdogar mo‘ysafidni, uning omonatini eslab «Endi buni sotib puliga mol olib egasiga topshirganim ma’qul ko‘rinadir», degan qarorda qalayi to‘la qopni yigitga sotdi.
Basraga qaytgach, mo‘ysafid yashagan mahallaga borib bilsa-ki, u vafot etibdi. Unga yana bir narsa ma’lum bo‘libdiki: mo‘ysafidning jiyani bor ekan. Mo‘ysafid ukasidan yodgorlik bo‘lmish bu yigitni chiqishtirmas ekan. «Sen mening o‘limimni kutib yuribsan», deb ranjitavergani sababli yigit shahardan bosh olib ketgan ekan.
Savdogar biror voris chiqib qolar, degan niyatda Chindan olib kelgan molni yetti yuz dinorga sotib, pulini asrab qo‘ydi. Oradan ko‘p o‘tmay Chin mamlakatida undan qalayi sotib olgan yigit kelib dediki: «Men qalayini uyga olib borib sindirib ko‘rsam, orasidan oltin chiqdi. Men sizdan oltin emas, qalayi sotib olgan edim, bu oltinlar men uchun haromdir, deb izma-iz yetib keldim, toki oltinlarni o‘zingizga topshirgayman».
Shunda savdogar qalayi voqeasini gapirib bergan ekan, yigit kulib debdiki: «U mo‘ysafid mening yagona amakim edilar. Boylikni suvga g‘arq qilishdan maqsad — meni merosdan mahrum qilish edi. Ammo Alloh, mazkur boylikni menga nasib qilgan ekan, turli vosita va vasilalar bilan menga yetkazdi».
Yigitning chindan ham mo‘ysafidga jiyan ekani tasdiqlangach, savdogar unga yetti yuz dinorni ham berib: «Sen haromdan parhez qilding, Alloh senga halol boylikni ato qildi», degan ekan.
Kishining rizqi, rizqning har bir kishining o‘ziga nasib etmog‘i xususida yana ikki balki ikki yuz, balki ikki ming rivoyat bordir vallohi a’lam. Fikr yuritib turmoq uchun hozircha shu ikkisi ham kifoyadir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:00

* * *

Tarixga doir darsliklarda, matbuotda tinmay maqtanar edilar: «O’zbekiston kapitalizmni chetlab o‘tib, feodalizmdan to‘g‘ridan to‘g‘ri sotsializmga o‘tdi». Sotsializm deb atalmish imorat tuz kabi erib ketdi, sarob kabi yo‘qoldi. Nima uchun? Sababi, biz kapitalizmni emas, iymonni, e’tiqod, vijdon, mehr-oqibatni chetlab o‘tib, muazzam saroy qurmoqchi bo‘lgan ekanmiz. Iymonsiz jamiyat — sarobdir. Balki kapitalizmni chetlab o‘tib, sotsializmga yetish mumkindir. Lekin iymon, e’tiqod... larni chetlab o‘tib faqat jarga qulash mumkin. Bizlarni Xudo asrabdi. O’ziga shukr.

* * *

Bir keksa kishi ikkinchisiga afsus bilan debdi:
— Biz-ku, qarib qoldik, kommunizmni ko‘rolmasligimiz aniq, ammo nabiralarimga achinaman, ular yetib borishsa-ya!

* * *

Shoirlar kommunizmga madhiya yozib, «ana, ufqda ko‘rinayotir», deb hayqirishardi. Umuman shoirlar to‘g‘ri yozishgan. Chunki... ufqda ko‘ringan narsaga yetib bo‘lmaydi. Siz ufqqa qarab boraverasiz, ufq esa sizdan qochib, chekinaveradi. Yer yuzini ellik ming marta aylanib chiqsangiz ham ufqqa yetolmaysiz. Kommunizm esa aynan o‘sha yerda ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:12

* * *

Kolxozdagi umummajlisga ikkita masala qo‘yilgan ekan:
birinchisi: yangi molxona qurish,
ikkinchisi: kommunizm qurishni tezlashtirish.
Taxta topish mumkin bo‘lmayotgani sababli birinchi masalaning muhokamasi keyinga qoldirilib, ikkinchi masalaga o‘tildi.

* * *

Yig‘ilishdagi voiz:
— Hozir bir oyog‘imiz sotsializmda, ikkinchisi kommunizmda turibdi, — dedi. Shunda bir qariya so‘radi:
— Bo‘talog‘im, bu turishda choting yirilib ketmaydimi?

* * *

Saksoninchi yillarda bir kishi ikkinchisidan so‘radi:
— Ayting-chi, kommunizm deganlari shumi yoki bundan ham battar bo‘ladimi?   

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:20

* * *

Shoshqaloqlik — inson zotining yovuz dushmanlaridan biri. Ayniqsa, o‘tmish haqida fikr yuritib, o‘zicha hukm chiqarib, so‘ng elga ovoza qilg‘uvchi odam shoshqaloq bo‘lsa, undan odillik kutmak xo‘rozdan tuxum umid qilmak ila barobardir. Ba’zan yon-atrofimizda ana shu kabi shoshqaloqlarni uchratib qolamiz. Bundaylar o‘zlarini g‘oyat bilag‘on ko‘rsatib, ma’lum davrlarga, shaxslarga yoki ayrim voqealarga nisbatan tezdagina hukm chiqarib qo‘ya qolishadi. Ana endi bir mulohaza qilaylik: Iskandar Zulqarnayn, Amir Temur, Napoleon... shaxsi va davri haqida hali uzil-kesil xulosalar yo‘q. Bular va bu kabi shaxslar haqida dunyo olimlari orasida bir-biriga zid fikrlar oqimi hali ham mavjud. Zakiylar tarixda nom qoldirgan shaxslar haqida necha yuz yillardan beri o‘zaro bahs yuritadilar. Bu tabiiydir. Buyuklarning a’lo, savob ishlari ham, shu o‘rinda kamchiliklari ham o‘zlariga yarasha buyuk bo‘ladi. Tarozining qay pallasi bosishini biz — ojiz bandalar belgilab bera olarmikanmiz? Shunday ekan, sovet davri, xususan o‘ttizinchi yillar haqida uzil-kesil hukm chiqarishga vaqt bor. Biz bu bilan indamay, mum tishlab o‘tirish kerak, demoqchi emasmiz. Hozir o‘rganish, tahlil qilish davri. Odil xulosa uchun esa, «vaqt» degan hakam ham talab etiladi.
Misol uchun aytsak, «Hammasiga Stalin aybdor», deb hukm o‘qish oson. Lekin Stalin «O’tgan kunlar»ni o‘qiganmikin? O’ki «Buzilgan o‘lkaga»dan xabari bo‘lganmikin? Abdulla g’odiriy yoki Cho‘lponning otilishidan u manfaatdor edimi?
Yoki: «Falonchining aybnomasiga Pistonchi imzo chekkan, qotil shu!» deb xulosa chiqarib qo‘yish ham qiyin emas. Ba’zan shunday shoshqaloq fikrning guvohi ham bo‘lyapmiz. Shunga o‘xshash ayblovlar aytilganda men aysbergni — shimoliy ummonning gerdaygan muz hokimini ko‘z oldimga keltiraman. Aysbergning ozgina qismigina suv yuzasida ko‘rinadi. Kemalarni parchalovchi asosiy qismi ko‘zga ko‘rinmaydi — suv ostida bo‘ladi. O’ttizinchi yillarning qirg‘ini haqida fikr yuritganda ham shu narsa unutilmasa durust bo‘lardi. Falonchining aybnomasiga Pistonchi imzo chekmaganida o‘sha Falonchi omon qolarmidi? Yo‘q. Aybnomaga mamnuniyat bilan imzo chekib beruvchi ikkinchi Pistonchi topilardi, albatta. Ikkinchisi bo‘lmasa, uchinchisi yoki to‘rtinchisi topilardi. Dunyoda HASAD degan narsa bor ekan, bundayin pistonchilarga muhtoj bo‘linmaydi. Tarixdan ayonkim, hukmronlar aynan ana shunday hasadchilar xizmatidan beminnat foydalanganlar. Men savdo xodimlari yoki hunarmandlar orasida hasadchilar borligidan ajablanmayman. Lekin xalqqa adab berishga mas’ul ziyolilar orasida hasad mavjudligiga chidashim qiyin. Ziyoli hasadgo‘y bo‘lsa — dunyodagi eng esi past maxluqdan ham tubanroq bo‘ladi. Hasadgo‘y ziyoli (balki yozuvchidir?) o‘zidan iste’dodliroq hamkasbiga tosh otadi, uni yo‘qotishga tirishadi, bu bilan o‘ziga shon-shuhrat yo‘lini ochishga tirishadi. Xo‘sh, keyin nima bo‘ladi? Shu bilan shuhrati ortadimi? Yo‘q; xalq uning o‘zini ertami-kechmi supurib tashlaydi. Buni tarixning keyingi yarim asri isbotlab berdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:35

Endi o‘ttizinchi yillarni yana qaytarmaslik uchun aybni faqat Stalindan emas, o‘zimizdan, odamlar orasidan qidiraylik. Shu bilan birga qat’iy, uzil-kesil hukm chiqarishga shoshilmaylik. Bir odamning nomini tiklab, boshqasini axlatga qorishtirmaylik. Shoshqaloqlik bilan noto‘g‘ri xulosa chiqarib qo‘ysak, kelajak avlod bizlarni kechirmaydi.
Biz qoralayotgan odam nima uchun yolg‘on guvohlik bergan yoki yolg‘on aybnomaga imzo chekkan?
1. Xusumatdan. U holda uning nomi abadul abad qora bilan yozilishi kerak.
2. Qo‘rqoqlikdan. Ko‘ziga o‘z joni, bola-chaqasi ko‘ringan. Bu ham la’natga loyiq. Lekin o‘zida iste’dod cho‘g‘i bo‘lib, adabiyotga xizmat qila olgan bo‘lsa, uning asarlaridan voz kechmaylik. Tog‘am — Mirzakalon Ismoiliy o‘zlarini qamatishga sababchi bo‘lgan odamlar haqida hech gapirmagan edilar. Faqat bir marta xastalik paytlarida, yo‘qlab kirgan shoir qo‘shnilari chiqib ketgach, «Bu juda bechora odam-da», dedilar. «Nimasi bechora?» deb so‘radim. «Bechoraligi — qo‘rqoqligidan, — dedilar tog‘am, — qo‘rqoq bo‘lgani uchun ham qamalganimda ro‘paramga o‘tirib olib, ko‘zlarini mo‘ltillatib yolg‘on guvohlik bergan». Eshitganim shu. O’sha shoir o‘rtoqlari tog‘am bilan Stalingraddan to Berlinga qadar birga jang maydonlarini kechib borishgan. Meni ajablantirgan narsa — tog‘am qamoqdan chiqqanlaridan keyin ham o‘sha shoir va boshqa yolg‘onchi guvohlar bilan do‘stliklarini davom ettirganlar. Arazlab, yuzko‘rmas bo‘lib ketmaganlar. Islomdagi odamning kechirimli bo‘lishi fazilatini men shunda ko‘rganman.
3. Biz qoralayotgan odam o‘ttizinchi yillar kommunist mutaassibligiga berilib, ayblanuvchini chindan «xalq dushmani» deb bilsa, oradan fursat o‘tib, ko‘z oldidagi mutaassiblik qora pardasi yirtilib, haqiqat nurini ko‘rgach, tavba qilgan bo‘lsa, uni qisman kechirish mumkin. Beayb — parvardigor. Shayton yo‘liga kirib topilgan gunoh bo‘yinga olinib, astoydil tavba qilinsa, Alloh ham kechiradi, deydilar. Lekin... haqiqatga yeta olmay, o‘sha mutaassibligi bilan o‘tib ketgan odamlar-chi? Bunga biz bir nima deya olmaymiz. Diydor qiyomatga qolgan bo‘lsa ne ajab?   

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:43

* * *

Bir o‘rmonda bolta paydo bo‘lib daraxtlarni kesa boshlabdi. O’rmon ahli unga chora topolmay donishmand Eman huzuriga boribdilar.
— Bolta deganlaring nimadan ishlangan? — deb so‘rabdi Eman voqeadan ogoh bo‘lgach.
— Bolta deganimiz temirdan ishlangan, — deb javob qilishibdi.
— Dastasi-chi, dastasi ham temirmi? — deb so‘rabdi Eman.
— Yo‘q, dastasi temir emas, yog‘ochdan.
— Eh, attang, dastasi o‘zimizdan ekan, endi boltani to‘xtatishning hech qanday iloji yo‘q, — degan ekan donishmand Eman.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:37:52

* * *

Luqmoni Hakim yo‘lda borayotsalar bir uydan nola eshitilibdi. Kirsalar og‘riqlarga chiday olmayotgan xasta odam dod der emish. Tabiblar kelib, «muolajadan naf yo‘q, bir-ikki kun ichida uziladi», deyishibdi ekan. Luqmoni Hakim bemorning bilak tomirini ushlab ko‘rib debdilarkim;
— Dardingga davo bor. Ilon zahri senga shifo bergay.
— Ilon zahrini men qaydan topay? Bir bedavo bo‘lsam... Meni shu ahvolda tashlab ketaverasizmi? Alloh mening zorimni eshitib, Luqmoni Hakimga ro‘baro‘ qilganida edi, u muhtaram zot meni tashlamas edilar, — debdi xasta.
Luqmoni Hakim bu nolani eshitgach «Zinhor tashlamasman», debdilaru ilonzorga borib yoshroq bir ilonni bo‘g‘zidan bo‘g‘ib tutibdilar. Shunda ilon ittifoqo tilga kirib debdiki:
— Ey Inson farzandi, sen nechun meni bo‘g‘ayotirsan? Allohning menga bergan jabrlari kammi edi?
— Alloh senga qanday jabrlar qildi? — deb so‘rabdilar Luqmoni Hakim.
— Meni ko‘rimsiz qilib yaratdi, odamlar ko‘rsalar mendan qochadilar. Meni yertuban qilib qo‘ydi, sudralib yurishga mahkum etdi. Endi sen meni bo‘g‘ib jonimni olarsanmi? — debdi ilon.
Luqmoni Hakim debdilarkim:
— Shunday qilmasam, bir odam hayotdan ko‘z yumar.
— Ajab! Bir odamni saqlab qolmoq uchun meni o‘ldirasanmi? — debdi ilon. — Axir u ham Allohning bir maxluqi, men ham. Bir jonni saqlab qolmoq uchun ikkinchisini mahv etmoq shartmi? Ey Inson bolasi, sen ayt: men birovni chaqsam, mening zahrimni daf eta olarmisan?
— Ha, — debdilar Luqmoni Hakim, — daf eta olarman.
— Unda mening zahrim kuchli emas ekan, — debdi ilon. — Dunyoda shunday kuchli zahar borki, sen uni zinhor daf eta olmassan.
— g’anday zahar? g’ora qurtnikimi? — deb so‘rabdilar Luqmoni Hakim.
— E, yo‘q, — debdi ilon, — dunyoda eng kuchli zahar — ODAMNING zahri. Bunga davo yo‘qtur. Odam odamni chaqsa — albatta o‘lim haqdir! Alloh biz — ilonlarni tuban qilib yaratdi. Ammo biz bir-birimizni chaqmaymiz. Siz — Odam bolalarini yuqori qilib yaratdi, siz bir-biringizni chaqib o‘ldirasiz. Sen jonini saqlab qolmoqchi bo‘layotgan xastaga mening zahrim davo emas, yanglishma. Uni o‘zining ishongan do‘sti chaqqan. Uning zahriga davo topa olmassan. Bunga hatto Luqmon ham davo topmagay. g’o‘y, o‘laversin, azoblaridan qutula qolsin...
O’shanda hazrat Luqmoni Hakim chorasiz qolgan ekanlar...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:00

* * *

Yakan degan o‘simlik bo‘ladi. Nima uchundir san’atkorlar, aniqrog‘i otarchilar pulni «yakan» deyishadi. Aslida esa yakan — qamishzorda o‘suvchi o‘simlik. Yakanni o‘rib olib, quritib uzum osadilar yoki savat qalpoq to‘qiydilar. Ma’lumki, qamish uzun, yakan esa, aksincha, pastak o‘simlik. Shunday bo‘libdiki, bir kuni yakan qamishga qarab:
— O’, birodar, hadeb g‘o‘dayaverma, salgina egil. Allohning quyoshi nuridan biz ham bahramand bo‘laylik, — debdi.
Qamish unga qaragisi ham kelmabdi, javob ham bermay burnini jiyirib qo‘ya qolibdi. Vaqti-soati kelib avval qamishni, so‘ng yakanni o‘ribdilar. Tasodifni qarangki, o‘sha qamishdan yasalgan bo‘yrani bir uyga to‘shabdilar. Tasodifni qarangki, shu uy to‘sinlariga uzumlarni osibdilar, yakandan to‘qilgan savat qalpoqlarni esa devordagi qoziqlarga ilibdilar. Oradan kunlar o‘taveribdi. Qamish pastda, oyoq ostida, yakan esa tepada ekan. Oyoqosti bo‘laverib xorlangan qamish oxiri yakanga qarab zorlanibdi:
— Meni o‘rib olib quritdilar, tepkilab, qovurg‘alarimni sindirdilar, so‘ng suvga bo‘kdilar. So‘ng, qayirib, bukib mana shu bo‘yra holiga keltirdilar. Endi esa tinimsiz, har kuni tepkilaydilar. Bu ham yetmaganday sal qayirib, ostimga noslarini tupuradilar.
Bu zorlanishni eshitib yakan debdikim:
— Siz bekorga g‘o‘daydingiz. g‘o‘dayib o‘saverdingiz. Ichingiz g’ovak ekanini esa unutdingiz. g‘ovak bo‘lganingiz uchun ham tepkilashdan bo‘lak narsaga yaramadingiz. Hali ham kech emas, siz o‘sgan yerda ildizingiz qolgan. Siz o‘sajak qamishlarga yetkazing, sizning holingizga tushmasinlar.
Qamishni ba’zan tomga ham to‘shaydilar. Lekin baribir uning basharasiga loy chaplanadi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:13

 * * *

Inson zoti hayotda yolg‘iz yashay olmaydi. Har on, har qadamda do‘stga muhtoj bo‘ladi. Umri davomida sadoqatli do‘st bo‘la oladigan odamni topish esa g‘oyat mushkul vazifa. Kambag‘al odamning bu masalani yechishi osonroq: uning atrofida soxta do‘stlar deyarli bo‘lmaydi. Badavlat yoki mansabdor odam atrofidagi «manfaat do‘stlari»ning sadoqatini aniqlab olgunicha ko‘p aziyat chekishi mumkin. Yaqinda bir noxush voqeani so‘zlab berdilar. Ikki do‘st ikki mashinada ketayotgan ekanlar. Ittifoqo birinchisining avtomashinasi halokatga uchrabdi-yu, o‘zi jarohatlanibdi. Uning izidan kelayotgan do‘sti «Mersedes» avtomashinasini to‘xtatib, do‘stiga yordam berish uchun yo‘lovchi mashina to‘xtatibdi. «Akaxon, og‘aynim yaralanib qoldi, mashinangizda kasalxonaga olib borib qo‘ying, men orqangizdan yetib boraman», debdi. Bundan ajablangan yo‘lovchi mashina egasi «Mashinangiz bo‘lsa o‘zingiz olib boravermaysizmi?»- deb so‘rasa u «do‘st» «Qon oqib yotibdi, mashinani qon qiladi», debdi. Bu yigitning qanaqa do‘st ekanini farqlash o‘zingizga havola. O’rni kelgani uchun shu mavzudagi ikki rivoyat bilan tanishsak:
Bir sichqon o‘rmon chetida yashardi. g’urbaqa makoni esa ko‘lmak edi.U goh-goh ko‘lmak chetiga chiqib, havo olib o‘tirar va o‘zini bulbul fahmlab yoqimsiz bir ovoz bilan sayrab, xushovoz qushlarning g’ashini keltirardi.
Bir kuni sichqon qurbaqaning bu nosoz ovozini eshitib ajablandi, xonandani ko‘rmoq uchun inidan tashqariga chiqdi va uning xunuk basharasi-yu, bema’ni ashulasidan taajjublanib, qo‘llarini bir-biriga urgancha boshini afsus bilan sarak-sarak qila boshladi. g’urbaqa uning bu harakatini ko‘rib «Sichqon ashulamdan huzurlanib, men olqishlayotir», deb o‘yladi va u bilan do‘stlashishni istadi. Xullas, orzusi ushalib, sichqon bilan do‘stlashdi.
Bir kuni sichqon qurbaqaga dedi:
-Necha vaqtdan beri sen bilan suhbatlashish niyatida qirg‘oqqa kelsam, sen suv ostida bo‘lasan, chaqirsam eshitmaysan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:22

Unga javoban qurbaqa dedi:
-To‘g‘ri aytasan, men ham ko‘pdan beri sen bilan suhbatlashish orzumandiman. Ammo seni topolmayman. g’irg‘oqqa chiqsam, sen boshqa teshikka kirib ketgan bo‘lasan. Men anchagina muntazir bo‘lib turaman. Endi tadbir o‘ylab topib, bu muammoni hal qilgin.
-Eng yaxshi tadbir shuki,-dedi sichqon,-men bir uzun ip topaman. Uning bir uchini sening oyog‘ingga, ikkinchi uchini o‘zimnikiga bog‘layman. Suv qirg‘og‘iga kelib, ipni tortsam, chiqib kelaverasan. Men kerak bo‘lib qolsam, ipni sen tortasan.
Ikkoviga bu tadbir ma’qul keldi. Bir kuni sichqon suv labiga kelib do‘stini chaqiraman, deb turganida tepadan bir qarg‘a balo-qazoday yopirildi-yu, uni ko‘tarib uchdi. Oyog‘idan bog‘langan qurbaqa ham ularga qo‘shilib uchdi. Sichqon qarg‘a tumshug‘ida, qurbaqa esa sal pastroqda uchib borardilar. Bu holni ko‘rgan odamlar ajablanib: «Qarg‘aga nima bo‘ldi, odatiga xilof ravishda qurbaqani olib ketyapti. Axir hech mahal qurbaqa qarg‘aga ov emas edi-ku?» deyishibdi. Sichqon bilan do‘stliging kasofatidan qurbaqa bu baloga giriftor bo‘ldi
Kimki nojinsga qo‘shilsa, jazosi shunday bo‘ladi, deydilar donolar.
Ikkinchi rivoyat:
«Ko‘r ushlagannini qo‘ymas» degan maqolning tuli sharhlari mavjud. Bu rivoyat shularning biri:
Bir ko‘r bilan ko‘zi ochiq kishi hamroh bo‘lib, safarga chiqdilar. Ko‘rning qo‘lidagi qamchisi tushib ketdi. U otidan tushib, yerni paypaslab qamchisini qidira ketdi. Bir zaxarli ilon tun sovug‘i ta’sirida karaxt bo‘lib, Muso alayhissalomning xassalari kabi qotib yotardi. Ko‘r uni qamchi deb o‘ylab, qo‘liga oldi va otiga mindi. Ko‘zi ochiq kishi uning bu ishini ko‘rdi-da, tashvishlanib: «Do‘stim, qamchi xayol qilib olganing zaxarli ilon-ku! Tashla!»-deb qichqirdi.
Ko‘zi ojiz dastasi toza charmdan bo‘lgan qamchinga yetishdim, deb o‘ylab: «Do‘stim, Alloh menga eski qamchi o‘rniga yangisini berdi. Shunga hasad qilib tortib olmoqchimisan?»-dedi.
-Ey aziz do‘stim, sendan qamchi ta’ma qilayotganim yo‘q.-dedi ko‘zi ochiq kishi.- Ammo hamrohlikning shartlaridan biri - yo‘ldoshi xatarda bo‘lsa, uni xabardor qilishdir.
U har qancha gapirmasin, qizg‘anchiq ko‘rga tushuntira olmadi. Bir ozdan keyin havo qizidi, ilon jonlanib, ko‘rning qo‘lini chaqdi va uni halok qildi.
Bu rivoyatlar maxsus sharhga muhtoj bo‘lmasa-da, ko‘rning jismonan emas balki qalban ojiz ekaniga e’tiborni qaratmoqchimiz. Dunyo molidan ko‘zi ojiz odam bilan do‘stlashishdan ehtiyot bo‘lmoq lozim ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:31

 * * *

Sog‘lik va xastalik xususida yagona bir fikr yo‘q. Hindlarda bir fikr, xitoylarda boshqa, tibetliklarda o‘zgacha...
Xastalik birdaniga boshlanmaydi. U ham ma’lum gunohlar uchun ajrdir. Xastalikka shifo istasak, kasallikka qadar bo‘lgan hayotimizni bir-bir eslashimiz, Allohga bo‘lgan munosabatimizni, mehrimizni, ishqimizni, taqvoimizni chamalab ko‘rmog‘imiz lozim. Chunki odamning jismi kasallikka chalingunicha ruhi shikastlangan bo‘ladi. Ruh davo topmay turib, xastalik to‘la davo topolmaydi, ozginagina chekinadi xolos.

* * *

Biosfera, atmosfera, stratosfera... bundan tashqari Yerni o‘rab turgan yana bir qatlam bor. Buni axborot oqimlari qatlami deyish mumkin. Kimki shu qatlamning ma’lum qismi bilan bog‘lanibdi, shunga yarasha ilmga ega bo‘libdi. Nyutonga qadar necha ming odamnig boshiga olma tushgandir, lekin ularning hech biri Yerning tortish kuchini ixtiro qilmagan. Arximedga qadar ham necha ming odam vannada cho‘milgan, lekin suvga tushgani hamon Gieron tojidagi tilla va kumush miqdorini aniqlashga doir ilmiy masalani hal qila olmagan. Arximeddan keyin ham necha milliardlab odam vannada cho‘milyapti, ammo, eramizdan avvalgi ikki yuzinchi yildan buyog‘iga hali hech kim «Evrika!» («Topdim!») deb yalang‘och holida uyiga yugurgani yo‘q. Demak, olma va vanna voqeasi daqiqasida bu olimlar biz aytayotgan axborot qatlamiga kirganlar.
Avliyolar ham shunday bo‘lsa kerak...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:40

* * *

Abu ad-Dardo roziyollohu anhu shunday rivoyat qilgan ekanlar:
— Rasulilloh sollallohu alayhi vasallam dedilarkim: «Agar mening bilganimni bilsaydingiz, oz kular, ko‘p yig‘lar edingiz. Havoyi nafs orzulariga berilib yashalgan bu dunyo hayoti sizlarga tuban ko‘rinardi. Alloh yo‘lida hayot kechirishni ustun qo‘ygan bo‘lardingiz.»
Abu ad-Dardo payg‘ambarimizdan bu hadisni naql etganlaridan so‘ng, yig‘ilgan jamoatga qarab shunday xitob qilgan ekanlar:
— Mening bilganlarimni bilsaydingiz, tog‘larga chiqib Allohga yolborardingiz va shuning barobarinda o‘z holingizga yig‘lardingiz. Butun borlig‘ingiz bilan yig‘lagan bo‘lardingiz. Mol-mulkingizni tashlab, ular HECh NARSA emasligiga ishonardingiz. Afsuski, uzun amal sizlarning kalbingizdan oxirat tushunchasini sidirib tashlagan. Dunyo hayoti birdan-bir amalingiz bo‘lib qolgan. Shu tufayli to‘g‘rilikdan yuz o‘girgansiz. Ba’zilaringiz qilgan ishi oqibatidagi falokatni o‘ylamagani uchun havoyi istaklarini tark etolmagan hayvonlardan ham yomonroqsiz. Sizlarga nima bo‘lgan o‘zi, bir-biringizni sevmaysiz, bir-biringizni to‘g‘ri yo‘lga solmaysiz. Ahvol shundayki, so‘zda bir-biringizning diniy birodarisiz. Ichingiznig yomonligi sizlarni bir-biringizdan ayirgan, bir-biringizni yiqitasiz. Agar to‘g‘ri yo‘lda bo‘lsaydingiz, bir-biringizni sevardingiz. Sizlarga nima bo‘lgan o‘zi? Dunyoviy ishlarda bir-biringizga yo‘l ko‘rsatasiz-u, oxirat masalasida xuddi shu ishni qilmaysizlar? Hech biringiz, dunyoviy masalalarda sevgan va yordam bergan kishingizga, oxiratga oid xususlarda sira nasihat qilmaysiz. Bu hol sizlarning qalbingizdagi imonning sustligi tufayli yuz beradi. Agar dunyo hayotini bilganingizday oxirat hayotini ham yaqindan bilsaydingiz, unga ishonsaydingiz, u dunyo uchun ham biror ish qilar, Alloh o‘rtaga qo‘ygan imonu axloq asoslariga moslashar edingiz. Chunki oxirat hayoti siz uchun abadiydir. Yo‘q, «dunyo hayotiga bo‘lgan sevgimiz ajoyibroq!» deyolmaysiz. Chunki, dunyo hayotida ham ba’zan kelajakda qo‘lga kiritishingiz mumkin bo‘lgan narsa uchun qo‘lingizdagi bor-yo‘q narsalaringizni fido qilasiz. (Masalan, bir yil keyin erishishingiz mumkin bo‘lgan hosil uchun hozir qo‘lingizda tayyor turgan urug‘ni sochasiz). Kutgan narsangiz bo‘lmay qolish ehtimolini bilaturib ham zahmatu mashaqqatlarga ko‘milib, naqd narsangizni qo‘ldan chiqarasiz. Komil imon sohiblariga xos alomatlardan mahrum qanday yomon insonlarsiz?! Ayting, Allohning rasuli hazrat Muhammad (s.a.v.) taqdim etgan haqiqatlardan shubhangiz bormi? Agar shunday bo‘lsa, bu shubhalaringizni bayon eting. Men esa sizlarga haqiqatni dalillari bilan ko‘rsatay. g’alblaringizni qanoatlantiruvchi nur bilan yoritay. Allohga ont ichib aytamanki, sizlar aqli noqis kishilardan emassizki, ma’zur ko‘rsam. Chunki dunyoviy ishlaringizda to‘g‘ri va foydali narsalarni farqlay olasizlar. g’orningizga yaraydigan narsalarni qo‘lga kiritishni yaxshi bilasizlar. Ularga ega bo‘lasizlar. Sizlarga nima bo‘lgan o‘zi?! Oz bir dunyolikni qo‘lga kiritsangiz, sevinib sakraysiz. Lekin ozgina bu dunyolikni yo‘qotsangiz qayg‘urasiz?! Shundayin qayg‘urasizki, bu narsa yuzingizdan o‘qilib turadi. Tilingiz uyalmay shundan gap ochaveradi va shu arzimas yo‘qotishni musibatday ta’riflaysiz va bilmaysizki, bu xususda gunohga botasiz. Ko‘plaringiz din asoslarining aksarini tark etgansiz. Shunday bo‘laturib, yuzlaringizda zarracha o‘zgarish, qayg‘u alomatlari yo‘q. Holbuki zarracha bu dunyolikni yo‘qotsangiz yuzlaringizda qayg‘u alomatlari ko‘rinib qoladi. Men hozircha sizlardan Alloh yuz o‘girgan, deb o‘ylamayman. Ba’zingiz ba’zingiz bilan sevinib suhbatlashasiz. Har biringiz boshqa biringizni qabul qilganda uni ranjitmaslikka tirishasiz, ammo buni faqatgina «u ham meni qabul qilganda xush muomalada bo‘lsin», deb shunday qilasiz. g’alblaringizda esa bir-biringizga nisbatan ginayu adovat va dushmanlik bo‘ladi. Butun hayotingiz uzun amaldan iborat. Ajalni unutish borasida bir-biringizni ortda qoldirab ketgansiz. Istaymanki, Alloh sizlarning bu hollaringizdan meni qutqarsin. Tinchlik, xotirjamlik bersin va meni Allohning rasuliga yetishtirsin. Agar u zot hayot bo‘lsaydilar, sizlarning bu xatti-harakatingizga chiday olmasdilar. Sizlarda zako bo‘lsa, mana sizlarga haqiqatlarni eshittirdim. Allohning nazdidagi narsalarni izlasangiz, osonlik bilan topasiz. Men o‘z nafsim uchun va sizlar uchun yolg‘iz Allohdan yordam talab qilaman.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:38:51

* * *

Salkam bir yarim ming yil avval tildan ko‘chgan bu hikmatli gaplar bizgacha yetib keldi. Agar keraksiz, yolg‘on aralashgan, kishi xulqini buzadigan so‘zlar bo‘lganida o‘sha damdayoq changga bulanib, unutilgan bo‘lardi. Bizgacha yetib keldimi, demak, aqlni boyituvchi ma’nolarni o‘zimizga singdirishimiz kerak. Kamina Abu ad-Dardoning hikmatlarini o‘qigach, aqlim yetgan darajada bir nimalar yozib qo‘ygan ekanman:
Agar ertaga ertalab 100 dollar ishlash imkoniyati bo‘lsa, bu imkoniyatni qo‘ldan chiqarmaslik uchun tun bo‘yi uxlamay harakat qilib chiqamiz. Ming dollar ishlash uchun hafta davomida ham uxlamasligimiz mumkin.
Dunyoni shunday sevamiz.
Ajab! Nima uchun o‘sha dollarlardan azizroq va qimmatliroq bo‘lgan jannatni bu qadar sevmaymiz? Jannat ishqida bir tun uyqumizni harom qilib ibodat qilmaymiz? Axir dollar topish zahmati og‘irroq, jannatga yetishmoq esa osonroq-ku?
Ba’zan odam boylik uchun eng yaqin do‘stidan ham kechadi, tug‘ishgan birodarlaridan uzoqlashadi, kimnidir g‘iybat balchig‘iga bulaydi, kimgadir tuhmat qiladi va hatto kimnidir o‘ldiradi.
Jannatga yetmoq uchun bulardan yiroq bo‘lsa kifoya, boshqa odamlarga emas, o‘z nafsiga zulm qila olsa kifoya. Jannatga yetmoq uchun do‘stidan yuz o‘girmaydi — oqibatda to so‘nggi nafasiga qadar yaxshilar, mehr-oqibatlilar quchog‘idir yashaydi. Tug‘ishgan birodarlaridan uzoqlashmaydi — oqibatda o‘zidan keyin qoladigan farzandlari taqdiridan ko‘ngli to‘q bo‘ladi. Birovni g‘iybat qilmaydi, boshqaga tuhmat toshi otmaydi — oqibatda bo‘lajak sharmandalikdan qutuladi. Birovni o‘ldirmaydi — oqibatda o‘z avlodini xun to‘lash azobidan qutqaradi. (To‘g‘ri, hozir moddiy xun to‘lanmaydi, ammo ruhiy xun degan tushuncha ham bor-ku?)
Odam bolasi bir ayb ish qilib qo‘ysa, qamalib qolishdan qo‘rqadi. Chunki qamoqda ham ma’naviy, ham jismoniy azob bor. Odam shu azoblardan qutulib qolish yo‘llarini izlaydi. Milisaning, prokuror, sudyaning ko‘nglini ovlash payiga tushadi.
Ajab! g’amoqdan necha ming marta dahshatliroq va azobliroq bo‘lgan do‘zaxdan nechun qo‘rqmaydi? Nechun do‘zaxga tushmaslik choralarini izlamaydi?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:39:04

* * *

Bitta suyakni talashayotgan ikki itning maqsadini tushunish mumkin. Lekin yemoq-ichmog‘i, kiymog‘i yetarli, hatto mo‘l bo‘lgan odamlar bir-birlariga zulm qilishsa, ularning maqsadlarini tushuna olmayman.

* * *

Dehqon qishda yaxob berib, yerning sho‘rini yuvadi. E’tiqodsiz odamning peshonasi sho‘rini kim va qanday yuvadi?
* * *

Ajab manzara bu, ajab manzara:
Atrofdan xufton azoni eshitiladir. Xonadonlarda esa ko‘zlar televizorlarga qadalgan. Odamlar diqqati meksikaliklarning tuturuqsiz va behayo kinofilmlari bilan band.
Fojia bu, fojia...   

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:39:18

* * *

Donishmand o‘ziga nisbatan qattiqqo‘l bo‘ladi-yu, boshqalardan hech nima talab qilmaydi. U o‘zining taqdiridan hamisha rozi. Hech mahal nolimaydi, o‘zining qismati uchun boshqalarni ayblamaydi. Shu bois taqdirga tan berib, xokisor bo‘lib yashaydi.
Nodon esa dunyo ne’matlariga berilib, jonini xatarga qo‘yadi. Agar o‘q nishonga tegmasa mergan boshqani emas, o‘zini ayblaydi. Donishmand ham aynan shunday.

* * *

Biron bir ayol erishgan javohiri tufayli yaxshiroq bo‘lib qolgan, deb o‘ylaysizmi? Holbuki, qanchadan-qancha ayol javharga yetmoq yo‘lida buzildi ekan, baxtsiz bo‘lib qoldi ekan? g’aysi bir erkak tillo to‘la sandiqqa ega chiqib, yaxshiroq bo‘libdi? Bu sandiqlarni to‘latish yo‘lida qilingan zulm miqdorini kim o‘lchabdi ekan?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:39:30

* * *

Boylik egalarining Alloh saltanatiga kirmog‘i benihoya darajada mushkul deyishadi. Kambag‘al sabr va shukronasi bo‘yicha hisob bersa, boy to‘plagan xazinasiga harom aralashganmi yo yo‘qmi, uni nimaga sarf etgan, zakotni to‘g‘ri berganmi... xullas shunga o‘xshash ko‘p burchlari bo‘yicha hisob berar ekan qiyomatda. Nasroniylarning ilohiy kitobi «Injil»da aytilishicha, boyning Alloh saltanatiga, ya’ni jannatga kirmog‘idan ko‘ra tuyaning igna teshigidan o‘tmog‘i osonroq emish.
Roviylar derlarkim, bir podshoh «hayotni o‘rganib kel», deb o‘g‘lini dunyo safariga yuboribdi. Oradan oylar o‘tib, shahzoda saroyga qaytib, bir kaftida tuproq, yana birida tosh bilan otasiga ro‘para bo‘libdi.
— Dunyo kezib topganing shu bo‘ldimi? — deb ranjibdi podshoh. — Xo‘sh, bularingdan qanday ma’no uqmog‘im kerak?
— Podshoh qanchalar ulug‘, qanchalar qudratli bo‘lmasin, u tuproqdan yaralgan va oqibat yana tuproqqa aylangusi. Shunday ekan, to asliga qaytguniga qadar Allohga maqbul ishlarni qilishi, ya’ni raiyatga mehr-muhabbatda bo‘lmog‘i shart ekan. Toshning ma’nosi esa: xazinadan yaxshilik yo‘lida foydalanilmas ekan, undagi oltinu javohirning qadri bilan bu toshning qiymati bir xildir, — deb, shahzoda bir rivoyat aytibdi:
— Ziqna boy dalaga chiqib, xurjun to‘la oltinini ko‘mib qo‘yibdi-da, xazina ko‘milgan yerni har kuni ziyorat qilaveribdi. g’o‘shnisi bitta joyga uzoq tikilib turuvchi boyning bu qilig‘idan ajablanib, o‘sha yerni kavlabdi-da, oltinlarni olib, o‘rniga tosh to‘ldirib qo‘yibdi. Ziqna boy kunlarning birida oltinlarining yuzini silab, bag‘riga bosib rohatlanish maqsadida yerni kavlasaki, xazina yo‘q! Alamdan dod solib turganida qo‘shnisi yaqinlashib, ne hol yuz berganini so‘rabdi.
— Oltinlarimni sarf qilmay shu yerga ko‘mib qo‘ygan edim, kimdir o‘g‘irlab, o‘rniga tosh tashlab ketibdi, — deb javob beribdi boy.
— Bekorga yig‘layapsan, — debdi qo‘shnisi. — Sen kuyinmagin-da, toshni joyiga ko‘mib, har kuni ziyoratingni qilaver. Sarf qilmaganingdan keyin bu chuqurchaga tosh ko‘milganmi yo oltinmi, sen uchun nima farqi bor?
O’g‘lidan bu rivoyatni eshitgan podshoh achchiqlanibdi-da:
— Demak, seningcha boylik to‘plab, saqlash shart emas ekan-da? — debdi.
— Boylikka ega bo‘lmaslik yomon, boylikka ega bo‘la turib, undan oqillik bilan foydalana olmaslik undan-da yomonroq, — deb javob bergan ekan dono shahzoda.   

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:39:39

* * *

Sabr gadoni podshoh darajasiga ko‘tarishi mumkin. Sabrsizlik podshohni gadolik botqog‘iga botiradi. Yusuf alayhissalom sabr qilgan edilar, yuqori martabaga yetdilar. Zulayho nafsiga bandi bo‘lib sabrsizlik qilgan edi, unga xorlik va sharmandalik nasib etdi.

* * *

Bir mahallaga o‘t ketib, deyarli barcha uylar yonibdi. Bu xabarni eshitgan odam xavotirlanib, yugurib kelayotgan ekan, qo‘shnisi peshvoz chiqib:
— Tashvishlanmang, butun mahalla yondi, ammo sizning uyingizga ham, do‘koningizga ham o‘t yetmadi, — deb suyunchilabdi.
Bu xushxabarni eshitgan odam beixtiyor ravishda:
— Ya Allohim, mening mulkimni omon saqlabsan, o‘zingga shukr, — deb quvonibdi. Ammo uch-to‘rt qadam yurgach, qanday gunohga botganini anglab, yig‘lab yuboribdi-yu, sajdaga bosh qo‘yib istig‘for ayta boshlabdi.
Alloh uning mol-mulkini asragani uchun hamd aytgan edi. Endi nechun tavba qilyapti?
Gap shundaki, uning shukronasi zamirida xudbinlik mavjud. Ya’ni, mahallaning kuyib kul bo‘lgani uni tashvishga solmagan, birodarlariga achinmagan, u o‘zining uyi omon qolgani uchungina xursand edi. Avvaliga bilmadiki, Alloh uni sinash uchun mulkini omon saqladi. Ertami indin yanada azobliroq sinov yuborishi mumkin. Ya’ni, butun mahallani omon saqlab, uning mulkini kulga aylantirmog‘i ham ehtimol. U kishi shu haqiqatni anglagan, mulkini jabrdiydalarga ulashib, so‘nggi nafasiga qadar tavba qilgan ekan.
U kishi-ku gunohini anglabdi.
Anglamaganlar qancha? «Otilgan o‘q to‘nkaga sanchiladimi yoki qo‘shnimning ko‘ksigami — men uchun farqi yo‘q, menga tegmasa bas», deydiganlar ozmi?
Bundaylarga deymizki, «Nodonlik qilmang, birodar, qo‘shningizga o‘q uzgan to‘pponcha tepkisi yana bir marta bosilishi mumkin, balki ikkinchisi to‘nkaga ham emas, qo‘shningizga ham emas, aynan sizning ko‘ksingizga atalgandir? Siz Allohdan «g’o‘shnimni panohingda asra!» deb so‘rang. Yig‘lab-yig‘lab yurakdan so‘rang. Shunda Alloh sizni ham asraydi. «g’o‘shnimning rizqiga baraka ber», deb so‘rang. Alloh sizning rizqingizga ham baraka beradi.
Bir kishining uyida sichqonlar ko‘payib ketibdi. Do‘sti mushuk sotib oling, deb maslahat beribdi. «Yo‘q, birodar, mushuk olsam, sichqonlar qo‘shnimnikiga qochib chiqib, ularni bezovta qiladi», debdi u odam. Yana bir odam qo‘shnisining kamchiqim bo‘lib qolganini sezsa, uyida uch-to‘rt kun qozon osdirmas ekan. «Bizdagi taomning hidi ularning dimog‘iga urilib, qiynamasin», der ekan.
Siz balki «Undan ko‘ra qo‘shnisiga pul bersa yoki taom chiqarsa bo‘lmaydimi?» dersiz? Gap shundaki, johil qo‘shni hadya, ehsonni rad etib, «men sizga gadomanmi?» deb o‘jarlik qilar ekan. Bunaqa hollarda «Men berdimu sen noz qildingmi, battar bo‘l», deb maishatini qilaveradiganlar ham bor. Bular Allohning sinovini anglamagan gunohkor bandalardir. Ya Alloh, bundaylarga o‘zing hidoyat ber!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:39:51

* * *

Bir odam ikkinchisiga hamdardlik bildiryapti. Zohiran shunday. Aslida esa bu darddan tezroq uzoqlashishga harakat qilyapti. Birovning dardiga kimning toqati bor? «Dardingizga sherikman», deyish faqat tilda. Agar odamlar o‘zganing dardiga chin dildan «sherik» bo‘lganlarida edi, bu olamdagi dardlar parcha-parcha bo‘lib ketarmidi?
Bir yapon yigit xo‘jayiniga ro‘baro‘ bo‘lib, jilmayibdi-da, uyga borib kelish uchun uch kunga ruxsat so‘rabdi.
— Uch kun uyingda nima qilasan? — deb so‘rabdi xo‘jayin.
— Otam o‘libdilar, ko‘mib kelaman, — debdi yigit.
— Otang o‘lgan bo‘lsalar nega jilmayib turib ruxsat so‘rayapsan? — deb ajablanibdi xo‘jayin.
— Otamning o‘limi — mening dardim. g‘amnok qiyofaga kirib sizni dardimga sherik qilishni istamadim, — debdi yigit.

* * *

Turnalar uchib kelsa, qalblar shodlanadi. Turnalar uchib ketar mahalda qalblar yetim kabi ma’yuslanadi. g’arg‘alar uchib kelganida birov quvonmaydi, uchib ketsa birov g‘ashlanmaydi. Ya, Robbim, kishining qarg‘amijoz bo‘lib qolishidan o‘zing asra!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:53:38

* * *

Devorning tarixini, vazifasini bilasizmi? Devorni kim, qachon va nima uchun kashf qilgan? Dastlabki devor — to‘siqlar shox-shabbalardan iborat bo‘lib, ekinzor yoki bog‘ni jonivorlardan ihota qilgandir. Bunday to‘siqlar hozir ham qishloqlarda mavjud. Tosh, paxsa, g’isht devorning dastlabki vazifasi ehtimol xonadonni yovdan, o‘g‘ri, qaroqchilardan himoya qilish bo‘lgandir. Hozir esa bunday baland devorlarning yana bir ayanchli vazifasi bor — aka-ukalar bir-birlarining yuzlarini ko‘rmaslik, ovozlarini eshitmaslik uchun hovli o‘rtasidan to‘sadilar. Bir qoringa siqqan og‘a-inilar endi bir hovliga sig‘ishmaydi. «Kengga keng dunyo, torga tor dunyo», deganlar. Tor qalblar otadan meros hovli o‘rtasiga devor urmoqni ixtiyor etadi. Bu — iymon ojizligining zohirdagi ko‘rinishi. Bu — Allohning bir-birlaringizga mehr-muhabbatli bo‘linglar, degan amriga itoat etmaslik. Devor — Alloh amriga bo‘ysunmaganlik uchun oxiratda jazo olinajagiga bir belgi.
Roviylar derlarki, bir aka xudoyi qilmoq niyatida qo‘y yetaklab qassobga borayotgan ekan. Shu onda uning qulog‘iga ilohiy bir ovoz kelib debdi-ki: «Ey Odam farzandi, sen ukangni ranjitgansan, avval borib undan uzr so‘ra, roziligini ol. Oralaringizdagi xafalikni quv. Ana undan keyingina qo‘yingni so‘y. Shundagina sadaqang qabul bo‘lajak...»
Hozir esa... aka to‘y qilsa, uka chorlanmaydi, uka ehson qilsa, bir kosa taomni akaga ilinmaydi. Chunki o‘rtada devor bor. Bu g‘isht devorni yiqish chorasi mavjud. Ammo qalblardagi devorning qanday chorasi bor ekan? Qalblardagi devor mavjud ekan, bu xonadonlarda fayz-baraka bo‘lmaydi. Fayz-baraka mehr-muhabbatli xonadonlarga atalgan.
Bir mahallada aka-ukalarning uzoqqa cho‘zilgan mojarosi o‘rtaga devor olish bilan yakunlandi. Jonga tekkan mojaroning oxirlaganidan, ko‘ngli tinchiganidan xursand bo‘lgan aka qo‘y so‘yib, xudoyi qildi, mahalla ahlini siyladi. Bundan ajablanmay bo‘larkanmi? Allohning xohishiga zid borgan holda yana «xudoyi» qilishda qanday ma’no bor? Bu xudoyi oshini yeb, qorinni silab, tishni kavlab chiquvchilar gunohga sherik bo‘lmadilarmikin, vallohi a’lam?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:53:54

Birovlar yaqinlarining mehr-muhabbatiga tashna. Bolalik choqlarida qandaydir sabab bilan yo‘qolib qolgan jigarlarini akalar yoki opalar, ukalar yoki singillar umid bilan izlaydilar. Ha, birovlar bir-birlariga intilib yashaydilar, birovlar esa... Aka-uka bitta masjidda namoz o‘qiydi. Masjid ostonasidan hatlagach esa yuzko‘rmas bo‘lib yuraveradi. Ularning bu holatlaridagi ibodatlari qanday ibodat bo‘ldi ekan? Ular silai rahm xususindagi oyatlar va hadislarni bilisharmikin? Albatta masjid imomlarining ma’ruzalarida eshitishgandir. Ammo Allohning buyrug‘iga itoat etishlari shart ekanligini o‘ylab ko‘rishmagandir. Shunday bemehrlarga eslatma sifatida bu rivoyat bayonini taqdim etishni lozim ko‘rdik.
Abu Lays Samarqandiy hazratlari Yahyo ibn Salimdan rivoyat qilgan ekanlar:
«Makkai mukarramada biz bilan birga Xuroson ahlidan bo‘lgan bir kishi bor edi. U solih kishi edi. Odamlar unga o‘z omonatlarini qo‘yar edilar. Bir kishi kelib, o‘n ming dirham qoldirdi-da, o‘zi uzoq safarga ketdi. g’aytganida xurosonlik kishi vafot etgan edi. U kishi o‘sha kuni Makkada yig‘ilgan olimlardan bu masalani so‘radi: «Falonchiga o‘n ming dirham tashlab ketgan edim. U kishi o‘libdi. Xotini va o‘g‘lidan so‘rasam, bilishmas ekan. Menga endi nimani buyurasizlar?»
Aytdilar: «Bizlar xurosonlikni jannat ahlidan, deb umid qilamiz. Kechaning uchdan biri yoki ikkinchisi o‘tsa, zamzam qudug‘i oldiga kelgin va mana bu so‘z bilan xabar bergin:«Ey Falonchining o‘g‘li Falonchi! Men omonat egasiman!»
Haligi odam kelib uch marta aytdi, biroq, hech kim javob bermadi. So‘ngra olimlarning oldiga kelib, ularga bu xabarni yetkazdi, aytdilar: «Albatta biz Allohnikimiz va Allohga qaytajakmiz! Bizlar sening do‘sting do‘zax ahlidan bo‘lmog‘idan qo‘rqayapmiz. Endi Yamanga borgin, u yerda bir vodiy borkim, uni Barxut derlar. U yerda bir quduqni ko‘rasan. Unga yaqinlashginda kechaning uchdan biri yoki uchdan ikkisi o‘tganda: «Ey Falonchining o‘g‘li Falonchi! Men omonat egasiman!»-deb baqirgin». U aytilgan yerga borib ovoz berdi. Birinchi chaqiruvdayoq javob eshitildi. Omonat egasi achinib dediki: «Sho‘ring qursin, seni bu yerga nima tushirdi? Sen yaxshiliklar egasi eding-ku?!» Javob keldiki: «Mening Xurosonda ahli baytim, qarindoshlarim bor edi. Ular bilan uzilib yashadim. Alloh taolo mening shu gunohim uchun bu azob bilan ushlab shu manzilga tashladi. Ammo, sen tashvishlanma, moling o‘z o‘rnida turibdi, men o‘g‘limga bildirib qo‘yishga ulgurolmay jon talsim qilgandim. Molingni uyimning falon yeriga ko‘mganman, borsang, topasan».

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:03

Shu rivoyatning o‘zi barchaga ibrat emasmi? Mana bunisi-chi:
Roviylar derlarkim, ota vafot etib, bir qopgina bug‘doy meros bo‘lib qolibdi. Aka-uka bug‘doyni teng ikkiga bo‘lib olishibdi. Tunda ukaning ko‘zidan uyqu qochib, o‘ziga o‘zi debdiki: «Ey nodon, nima qilib qo‘yding? Sen shu bug‘doyga muhtojmisan? So‘qqabosh bo‘lsang, bittagina qorningni to‘ydirolmaysanmi? Akangning bolalari bor, ularga non topish osonmi?» Shu xayol bilan uka o‘rnidan turib, omborxonaga chiqibdi-yu, o‘ziga tegishli bug‘doydan akasining xumiga solib qo‘yibdi. Ittifoqo shu damda akaning ko‘zidan ham uyqu qochibdi, u o‘ziga o‘zi debdiki: «Ey nodon, sen nima ish qilib qo‘yding? Otang seni uylantirib, ukangning to‘yini ko‘rmay o‘tdi. Ukang endi qorin tashvishidan tashqari uylanish tashvishini ham qilishi kerak. Unga insof qil». Aka o‘rnidan turib omborxonaga chiqibdi-yu, o‘ziga tegishli bug‘doydan ukasining xumiga solib qo‘yibdi.
Bu harakat har tun takrorlanaveribdi.
Oy o‘tibdi, yil o‘tibdi, akaning yarim xum bug‘doyi ham, ukaniki ham hech tugamasmish. Ular bu sirdan ajablanib, donishmandga borishibdi. Donishmandning talabi bilan tundagi qilmishlarini aytib berishibdi. «Insof sari baraka», degan hikmatni donishmand o‘shanda aytgan ekan.
Hovlilarni bo‘lib olayotgan, yuzko‘rmas bo‘lib yurgan aka-ukalar! O’zingiz tiklagan devor atrofida ota-onalaringizning ruhlari azob chekib, chirqirab yurgan bo‘lishi mumkinligini hech o‘ylab ko‘rganmisiz?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:13

* * *

Fikrning g‘oyat dono va qadrli ekanligi fikr egasining o‘limidan ancha keyin ma’lum bo‘lib qoladi.

* * *

Donishmandlar deydilarkim: Haqiqatga ko‘rsatiladigan eng katta lutfu karam — unga amal qilmoqlik ekan. Ammo dunyoda hech nimaga haqiqatchalik mashaqqat bilan erishilmaydi. Haqiqatni izlash, unga yetish uchun oylar, ba’zan yillar zarur bo‘lar. hayot shundayki, bunda haqiqatdan ko‘ra xatoni topish osonroq. Xato ko‘rinib turadi, uni darrov payqaymiz, haqiqat esa pinhona yashiringan bo‘ladi va uni har kim ham topavermaydi. Haqiqatga yetishmoqlikning eng asosiy sharti — haqiqatni sevmoqlikdir. Zotan, faqat haqiqatgina chinakam go‘zaldir, faqat ugina mehr-muhabbatga loyiqdir. Haqiqatni shunchaki sevish va gapirishning o‘zi kifoya emas, haqiqatni biron-bir ulug‘ maqsadni ko‘zlagan holda sevish va gapirish kerak bo‘ladi. Bir odam biror foydali haqiqatni ochgunicha, yuzlarcha odam omadsiz izlanishlar va ayanchli yanglishishlar bilan o‘z umrini xazon qilmog‘i ham mumkin. Haqiqat izlash vaqtichog‘lik bilan emas, hayajon va tashvishlar bilan o‘tadi. Ammo shunda ham baribir uni izlamoq lozim, aks holda, haqiqat topmasak, uni sevmasak, halok bo‘lmog‘imiz tayin. Haqiqatni o‘rgana turib, uch maqsadni ko‘zda tutish zarur: uni izlab topishimiz, topgandan so‘ng, albatta, isbotlashimiz, nihoyat, haqiqatni izohlab, isbotlayotganda uni soxtalikdan ajrata bilmog‘imiz shart.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:21

* * *

Kimki intilmasa, u hech narsaga erishmaydi, kimki shijoat ko‘rsatmasa, u hech narsalik bo‘lmaydi, kimki o‘zining ma’naviy quvvatidan foydalanmasa, bu quvvat uni tark etadi.

* * *

Bir odam mashinasida ketaturib, yo‘l o‘rtasida yotgan itning o‘ligini ko‘rdi. U o‘zining itini tanidi, mashinasini sekinlatdi, ammo to‘xtatmadi. Yonidagi hamrohiga qarab:
— g’arang, olaparning kuni ham bitibdi. Ertalab ko‘rinmagan edi-ya, — dedi.
It umri bo‘yi unga sadoqat bilan xizmat qilgan edi. O’limiga ham shu sadoqati sabab bo‘ldi — xojasining oshxonasidan go‘sht o‘g‘irlayotgan mushukni quvib borayotgan edi...
Itning sadoqatiga xojasi xiyonat bilan javob berdi. Agar dunyo aylanib, bu odamning boshiga shunday kun tushsa, it xojasining jasadini tashlab ketmagan bo‘lardi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:33

* * *

Mashinaning orqa o‘rindig‘ida uch ayol o‘tiribdi. Uchovining yoshi oltmishdan oshgan. Ulardan birining qaynonasi yaqinda olamdan o‘tgan. Ayollar o‘sha qaynonadan qolgan matoxlar, latta-luttalarning merosxo‘rlar orasida noto‘g‘ri taqsimlanganini muhokama qilib borishyapti. Ularning har birlari o‘zlaricha donodirlar, o‘zlaricha haloldirlar, o‘zlaricha adolat egasidirlar. Go‘yo yaratgan Haq barcha aqlni ulargagina bergan-u, boshqalar bu ne’matdan benasib qolganlar.
Aqlning o‘lchovi yo‘q. Har holda o‘zini dono sanovchi har bir insonda ozmi-ko‘pmi Xudo bergan aql mavjud. Lekin gap bu yerda aqldan qanday foydalanishda. Odam bolasi yonidagi yuz so‘m pulga bitta non olib yeb qornini to‘yg‘azishi yoki shu pulga saqich xarid qilib, chaynab-kavsh qaytarib, pufak chiqarib yurishi ham mumkin.
Mashinadagi uch ayolning zanglagan aqllari demaydiki: «Ey inson, sen nimalarni o‘ylab bosh qotiryapsan? Latta-luttaga kuyinib javrayotgan mahalingda yoningga yaqin kelib qolgan o‘lim sendan kulyapti. Axir oltmish yildan ziyod umr ko‘rding. Bu yog‘i qancha qoldi? O’sha latta-luttalar egasi bo‘lmish kampir salkam to‘qson yil yashadi. Oqibat, topganlarini, yiqqanlarini tashlab ketdi. Shu holning o‘zi senga ibrat bo‘lmaydimi? Sen shu matohlarsiz oltmish yil yashading. Shu latta-luttalarsiz yana 10—15 yil yashay olmaysanmi? Boyliksiz, latta-luttasiz yashash mumkin. U dunyoda «qaynonangning matoxlaridan nega ko‘proq ulush ololmading?» deb so‘ralmaydi. Imonsiz yashamoq mumkin emas. Shu bois u dunyoda «nima uchun imonsiz yashading?» deb so‘ralsa kerak...»
Avtomobilning g‘ildiraklari shitob bilan aylanadi. Umrimiz g‘ildiraklarining ham shu kabi, balki undanda tez aylanishini idrok qilmaymiz. Xotinlarning g‘iybati, ig‘vosi avjga chiqqan mahalda birgina turtki yoki yo‘ldagi mushtdekkina tosh sabab bo‘lib halokat yuz berishi, ularning jonlari shu onda, g‘iybatni oxiriga yetkaza olmaslaridan uzilishi mumkin. Til g‘iybat bilan band bo‘lganda shahodat kalimasiga o‘rin yo‘q. Robbim, bandalaringni shundan asragin!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:41

 * *

Ayrim joylarda kishi vafot etgach, ayrim kiyimlari ko‘zga ko‘rinarli joyga qator qilib ilib qo‘yiladi. Bu odatni ba’zilar sharhlay olmaydilar, ayrimlar bu kiyimlar g‘assolga berib yuboriladi, deyishadi. Bizningcha mazkur odatning ma’nosi bunday: kiyimlarni osib qo‘yish bilan deyilmoqchiki: «Ana, ko‘rib qo‘yinglar, bu inson o‘lib, o‘zi bilan hech narsa olib ketmadi. Hatto kiyimlari ham qoldi. Ko‘ringlar, shunga qarab fikr qilinglar va mol-dunyoga berilishdan tiyilinglar!»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:51

* * *

Bir odam farzandlarining bemehrligidan shikoyat qilib: «Men otam o‘lganida yig‘lamadim, onam o‘lganida yig‘lamadim, ich-ichimdan ezildim. Endi shu yoshga kirib, bolalarimdan mehr ko‘rmay yig‘layapman», dedi. Balki ota-onasi bilan vidolashayotganda yig‘laganida — hozir o‘z qadriga yig‘lamasmidi...
Farzandlaridan noliydigan odamlar oz emas. Otaning farzanddan nolishiga haqqi bormi? Yo‘q. Bog‘bon shaftoli danagini ekib nihol undirsa, so‘ng boshqa nav shaftolining novdasini olib kelib, payvand qilsa, so‘ng parvarishlasa-yu, u daraxt shirin emas, achchiq yoki nordon meva tugsa. Bunga daraxt aybli bo‘ladimi yoki o‘sha mevami? Bog‘bon qanday danak ekkan edi, aniq bilarmidi? qanday novda uladi, suvdan vaqtida xabar olib turdimi, keraksiz novdachalarni kesib qo‘ydimi, daraxt barglari oftob nuridan yetarli bahra oldimi?
Farzand otaning pushti-kamaridan dunyoga kelgan bo‘lsa, uni otaning o‘zi tarbiya qilgani holda yana nolisa? Ilmiy jihatdan, irsiyat qonunlari nuqtai nazaridan qaraydigan bo‘lsak, ota-onaning fe’li, tabiati farzandiga o‘tadi. Mehribon odamdan bemehr bola tug‘ilmaydi. To‘g‘ri, keyinchalik atrof-muhit bola ongiga, xulqiga ta’sir qiladi. Lekin ota-ona ana shu ta’sirni ham boshqarishlari shart. Agar ota bo‘lmish o‘zining ota-onasiga, aka-ukalari, opa-singillariga mehribon bo‘lsa, shirinso‘z bo‘lsa, ularning qadriga yetsa va buni bolasi ko‘rib, bilib tursa bu farzandga ortiqcha gapning hojati yo‘q.
Biz farzandimizdan nolishdan oldin «o‘zimiz farzand bo‘lib ota-onamizga qanday hunarlar ko‘rsatgan edik?» deb o‘ylab ko‘raylik. Balki ota-onamizga qilgan qilig‘imiz endi farzandimiz vositasi bilan o‘zimizga qaytayotgandir? Balki oradan yillar o‘tib hayot ko‘zgusida o‘zimizni o‘zimiz ko‘rayotgandirmiz?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:54:59

* * *

Odamzot tanasida olti a’zo borkim, ularning uchtasi o‘ziga bo‘yinsunmaydi, uchtasi esa o‘zining hukmida. Ko‘z, quloq, burun odamga bo‘yinsunmaydi. Ko‘rgisi kelmagan narsasini ko‘rishga, eshitgisi kelmagan gaplar yoki tovushlarni tinglashga, xush yoqmaydigan islarni hidlashga majbur bo‘ladi. Oyoq, qo‘l, til esa odamning hukmida. Til bilan ilohiy kalomlarni, shirin so‘zlarni aytishi yoki aksincha buning o‘rniga tilini g‘iybat, ig‘vo, yaramas gaplar bilan band etmog‘i mumkin. qo‘llari bilan go‘zal buyumlar yaratishi yoki go‘zallik obidalarini qo‘porishi yoinki shu qo‘l bilan ehson, hadya berishi, yoki o‘zgalar mulkini o‘zlashtirib olishi o‘z ixtiyorida. Oyoqlari esa, istasa — uni ibodatga, istamasa — fohishaxonaga olib bormog‘i mumkin.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:55:07

* * *

«Allohdan qo‘rqinglar!» deb ko‘p ogohlantirishadi. Bu xususda oyati karimalar ham mavjud. Men mazkur iboraning talqini xususida ko‘p o‘ylayman. O’ylarimni bayon etmoqqa jur’at qilaman, ya Robbim, meni adashtirma.
«Allohdan qo‘rqmoqlik»ni to‘g‘ridan to‘g‘ri, aynan tushunmaslik kerak. Chunki Alloh — rahmli, shafqatli, tavbalarni qabul etib, gunohlarni kechirguvchidir. Do‘zax azoblaridan qutqaruvchi, jannat bog‘larini in’om etuvchi mehribondir. Demak, Allohning o‘zidan emas, uning g‘azabidan, ayblarimiz uchun Alloh belgilab qo‘ygan jazolarga, azoblarga mubtalo bo‘lib qolishdan qo‘rqmog‘imiz va gunoh ishlardan tiyilmog‘imiz shart.
Rivoyat qilurlarkim, Rasulilloh sallollohu alayhi vasallam sahobalari hamrohligida bir yerga ketayotganlarida sahobalar o‘zaro hazil-mutoyibalar qilishib, kulishib borayotgan edilar. Shunda Rasulilloh alayhissalom dedilarkim:
-Ey ashob, qiyomatda sizning borajak yeringiz do‘zax otashidir. Nega ko‘p kulasizlar?
Bu gapni aytishlari bilan Jabroil alayhissalom tushib keldilar va dedilarkim:
-Ya Rasulilloh! Alloh subhonahu va taolo marhamat qildiki, nimaga mening bandalarimni qo‘rqitasan, ularning gunohini mag‘firat etuvchi g‘afuru Rohiymdurman.
Alloh bandasini dabdurustdan, bekordan bekorga jazolamaydi. Siz bilan biz, hatto necha-necha ajdodlarimiz hali dunyoga kelmayoq Alloh bandalarini ogohlantirib, gunohlar uchun aniq jazolarni tayin etib qo‘ygan. Demak, biz eng avvalo o‘zimizning nafsimizdan qo‘rqishimiz, nafsning xojasi shayton alayhila’nadan va uning oyoqlarimiz ostiga tashlangan sirtmoqlaridan qo‘rqishimiz kerak. Ayni tushunchani ham to‘g‘ri anglamog‘imiz joiz. Chunki qo‘rqish — qochish yoki pisib o‘tirish demakdir. Nafs va shaytondan qo‘rqish — ular yetovida yurib, oqibatda duchor bo‘linajak qiyomat azoblaridan qo‘rqmoqlikdir. Ana shu qiyomatdagi jazodan qo‘rqish bandani nafs va uning xojasi shaytonga qarshi jihodga otlantirmog‘i lozim. Albatta, biz shaytonning yomonligidan Allohga yukinibgina panoh topamiz. Biroq, bu panohga yetmoq uchun ham kurashmoq zarur.
Xulosamiz shuki, Robbimiz, ya’ni tarbiyachimiz bo‘lgan Alloh taborak va taoloni butun qalbimiz bilan, butun jonimiz bilan va butun ongimiz bilan sevmog‘imiz shart. Shuning barobarinda o‘zgalarni ham o‘z-o‘zimizni sevganimiz darajasida sevmog‘imiz lozimdir. Chunki Alloh bandalarini, ya’ni o‘z birodarlarini sevmay turib «Allohni sevaman», deguvchilarning gaplariga inonmoq mushkul.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:55:23

* * *

Baliq, kalamush va bo‘rilarning imtiyozlari shundan iboratkim, ular talab va ehtiyoj qonuniga binoan kun ko‘radilar. Inson hayotining qonuni esa adolatdir.

* * *

Insonlar yolg‘oni va adolatsizligiga duch kelingan damlarda ham mo‘‘min bo‘lmoqlikdan charchamagan holda haqiqatni himoya qilmoq va adolat bilan ish yuritmoq — hayotdagi eng bebaho narsadir.

* * *

Ko‘p gapirgan odam kam hollarda aytgan so‘zlarini amalga oshiradi. Dono esa, aytayotganlarining amalidan oshib ketishidan qo‘rqadi. 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:55:46

* * *

Zulmning ota-onasi - nafsdir. Nafs - go‘yo valadi zinodir. Uning oqibati - halokatdir. Zulm - o‘zganing zulmni chaqiradi, nafs - o‘zganing nafsini o‘ziga chorlaydi.
Bir sichqon jahdu jadal bilan daraxt tomirini kemira boshladi. Daraxt tilga kirib dediki:
-Ey sitamkor, nima uchun jonim rishtalarini qirqyapsan?
Sichqon uning nolayu zorlariga e’tibor bermay o‘z ishini davom ettiraverdi. Nogoh ilon paydo bo‘ldi-yu, sichqonga hamla qildi va bir damda yutib yubordi. Shu onda tipratikon kelib ilonning dumidan tishladi. Ilon jon achchig‘ida o‘zini ura boshladi, oqibatda tipratikonning tikanlarida hamma yog‘i pora-pora bo‘ldi. Tipratikon uni yedi. Bu onda tulki paydo bo‘ldi. Tipratikon boshini tikonlari orasiga yashirdi. Tulki hiyla ishlatdi: uni yotqizib, ustiga yozildi. Tipratikon «yomg‘ir yog‘yaptimikin?» deb boshini chiqargan edi, tulki shart tishlab bu boshni uzdi, so‘ng qornini yorib yedi. Nafsi qoniqmay turib yovvoyi it keldi-yu, uni poralab tashladi. It uning go‘shtlari yeb tugatmay, o‘zi qoplonga yem bo‘ldi. qoplon go‘sht lazzatidan rohatlanib turganida ovchining o‘qiga uchradi. Ovchi uning terisini shilib olib ketayotgan edi, yo‘lda bir odamga duch keldi. U odam teriga ishqiboz bo‘lib ovchi bilan urushdi va uni halok qildi. O’ljasidan quvonib ketayotgan edi, oti qoqildi-yu, o‘zi yiqilib til tortmay jon berdi...
Jonivorlarni ehtimol ayblab bo‘lmas. Ularning tirikchiligi shu. Odamlar-chi?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:55:54

* * *

Inson tili shirin so‘z aytib, o‘likni tiriltirishi yoki zaharli so‘z aytib, tirikni o‘ldirishi mumkin.
Bir odam ayiq bilan do‘stlashib qolib, uni mehmon qilibdi. Ziyofat oxirlab, ayiq ketishga izn so‘raganida u odamning mehri jo‘shib, ayiqni o‘pib xayrlashibdi-da, xotiniga ham shunday qilishni buyuribdi. Xotin ayiqqa yaqinlashgach, jonivordan taralayotgan hidga chidolmay, chetga qarab tupuribdi-da:
— Sassiq mehmonlarga tob-toqatim yo‘q, — debdi.
Ayiq indamay chiqib ketibdi. Oradan kunlar o‘tib odam do‘stini ko‘rgisi kelib yo‘lga otlanibdi. «qaytishda o‘tin kesib kelarman», deb boltasini olvolibdi. Ayiq uni quvonch bilan qarshilab, mehmon qilibdi. So‘ng «Shu boltang bilan boshimga bir urib yor», deb iltimos qilaveribdi. Ayiq yalinavergach odam uning boshini yoribdi. Og‘riqdan o‘kirgan ayiq o‘rmonga kirib g‘oyib bo‘libdi. Odam esa taajjub va afsus bilan uyiga qaytibdi. Oradan bir oy o‘tib, ayiq odamnikiga kelib debdiki:
— Boshimni urib yorgan eding, qara, yaram bitdi. Ammo xotiningning tili bilan tilingan qalbim yarasi haligacha bitmadi.
Tilga, aniqroq aytilsa, tildan uchuvchi so‘z qadri haqida aytilgan maqollar, hikmatlaru rivoyatlarning hisobi yo‘q. Barchasini bir-bir sanashga bizda imkon yo‘q, ammo ayrimlarini aytmoqqa ehtiyojimiz bor:
So‘zning xanjar bo‘lib, kishi qalbiga sanchilib, halok etmog‘i mumkinligini yoinki tiriklik suvi bo‘lib o‘likni tiriltira oluvini hazrat Navoiy baytlarida bayon etganlar. Yana donishmandlar aytishganki: «Aytgan so‘zim xojam, aytmaganim qulim». Yana hazrat Umar debdilarkim: «Jannatga olib boruvchi ham, do‘zaxga yetaklovchi ham shu tildir»...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:02

Rivoyat qilurlarkim, bir bolakay kattalarda ham tez-tez uchrovchi og‘ir xastalikka mubtalo ekan. Bu xastalikning nomi biron bir tibbiy kitobda qayd etilmagani sababli xalq bunday bemorlarga «Ezma-churuk» yoki «Shaq-shaq», yoki erkalatibroq «mahmadona» deb tashxis qo‘yar ekan. Bizning bolakayimizga ilashgan xastalikka aynan «mahmadona» demoqlik durust bo‘lar.
Kunlarning birida shu bolakayning tishlari nola qilib deyishibdiki:
— Bu til bizning boshimizga bitgan balo bo‘ldi-ku, sira ham tinchlik yo‘g‘-a, ozgina tiyila qolsa-chi?
Bu noladan g‘ashi kelgan til surbetlik bilan javob qaytaribdi:
— Men bilan nima ishlaring bor? Mening nazoratimdan o‘tgan narsalarni chaynangu, boshqa narsa bilan ishingiz bo‘lmasin. Sizlar kimsizlaru men kimman! Sizlar birin-sirin joyingizni bo‘shatib, tushib ketasiz. Men esa o‘z joyimda hukmron bo‘lib qolaveraman. Shuning uchun mening ishimga aralashishga hech kimning haq-huquqi yo‘q. Ayniqsa, sizlarning ahmoqona nasihatlaringizga sira toqat qila olmayman.
Bu tanbehdan so‘ng tishlar jim qolishibdi-ku, bolakay tushmagur o‘rnimi-o‘rnimasmi, duch kelgan yerda mahmadanalik qilaveribdi. quloqlar yetkazgan ayrim hikmatlarni ba’zan mag‘zini chaqmay, ba’zan buzgan holda katta-kichik davralarda sayrab aytaveribdi.
Mahmadanaligi shu darajaga yetibdiki, bolakay bir davrada gapira-gapira kulgiga qolibdi-da, sharmandalikdan qutulib qolmoq uchun yolg‘on gaplarni ayta boshlabdi. Ana shunda tishlarning sabr kosalari to‘lib, yolg‘onchi tilni gapirtirmaslik qasdida shart tishlashibdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:13

Til avval qizaribdi, keyin qonab ketibdi. Bolakay esa, og‘riqdanmi yoki uyatdanmi yig‘lab yuboribdi.
O’shandan beri til behuda tish hatlamas emish, bolakay ham bir gap aytmoqdan avval yetti marta o‘ylab ko‘rarmish...
Bolakay-ku, esini to‘plab olibdi. «Yoshligingda odat qilsang qariguningcha ko‘nikasan, qarilikda odat qilsang — ko‘nikkuningcha ko‘milasan», deb bekorga aytmaganlar.
Bir mamlakatda behuda, yolg‘on gaplari bilan bemaza nom chiqargan odam bor ekan. Uning yolg‘on gap topolmay qiynalgan chog‘idagina rost gapirishi mumkinligi hatto podshohga ham ayon ekan. Podshoh besh yilga mo‘ljallangan safarga otlanibdi-yu, zahar tilli odamni chaqirib:
— Besh yil ichida hech bo‘lmasa bittagina to‘g‘ri va yaxshi gap aytgin, bu xizmating uchun men senga boshdan-oyoq sarupo qilay, — debdi.
Zahar tilli odam bu gapni eshitib, bosh chayqabdi:
— Agar safardan tirik qaytmasangiz menga kim sarupo beradi? Bekorga xizmat qilib qolaveramanmi?
Podshoh g‘ijinibdi-yu, safar oldidan uni jazolagisi kelmabdi.
Oradan ikki yil o‘tib, zahar tilli odam zerikibdiyu podshohni sog‘inib, uni izlab yo‘lga chiqibdi. Oxiri topibdi ham. Uning shohona chodirga yaqinlashayotganini ko‘rgan podshoh vaziriga:
— Ana, sovuq nafas kelyapti. U baribir yolg‘on gapirib ta’bimizni xira qiladi. Shuning uchun sen undan hech nimani so‘rab-surishtirma. Faqat itimning ahvolini so‘rasang bas, — debdi.
Zahar tilli odam kirib podshohning oyoqlarini o‘pibdi. Shunda vazir:
— A’lo hazratning itlari qay ahvolda? — deb so‘rabdi.
— It bechora o‘lib qoldi, — debdi zahar tilli odam. Vazir bu gapdan ajablanib, podshohning ogohlantirishini unutib, so‘rashni davom etibdi:
— It nega o‘ldi? Ilon chaqdimi?
— Yo‘q. Podshohi olamning sevgan oq tuyalari o‘lgan edi. It ana shuning go‘shtini yeb, bo‘kib o‘libdi.
— Ie, oq tuya nimadan o‘ldi?
— Podshohi olamning qiblagohlari, ulug‘ malikamiz vafot etgan edilar. Tobutni shu tuyaga orta qolgan edik, yo‘lda chidolmadi, jonivor.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:21

Bu xabardan keyin podshohning yuragi yonib, zahar tilli odamni so‘roq qila boshlaganini o‘zi ham sezmay qoldi:
— Onam qanday xastalikdan o‘tdilar, tabiblar yaxshi qarashmadimi?
— Volidai muhtaramangiz xastalikka chalinmadilar. Rafiqangizning vafotidan kuya-kuya o‘ldilar.
— Rafiqam qanday xastalikka chalinibdi?
— Rafiqangiz ham sog‘ edilar. Ammo o‘g‘illaringiz, qizlaringiz birin-sirin chechakdan o‘ldilaru rafiqangiz bu ayriliqqa dosh berolmadilar. Yuraklari yorilib o‘ldilar, deb taxmin qilaman.
— E voh! — deb nola qilibdi podshoh — demak, xonadonimdan hech kim qolmabdi-da?
Zahar tilli odam bu savolga darrov javob bermabdi. Avval chuqur «uf» tortibdi, so‘ng ko‘ziga yosh olib:
— Bunisini aniq bilmayman, podshohim, men chiqib kelayotganimda saroy ahlining yarmidan ko‘prog‘i o‘latdan o‘lib bo‘lgan edi. Hozir qanchasi tirik — yolg‘iz Xudoga ma’lum, — debdi.
Podshoh safarini oxirlatmay iziga qaytibdi-yu, ahli baytni sog‘-omon ko‘rgach, zahar tilli odamni davolashni buyuribdi.
Zahar tilning jazosi — o‘tkir pichoq ekan.
Yaxshiki, bu bir rivoyat, afsona. Yo‘qsa, o‘tkir pichoqning ishi ko‘payib ketarmidi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:30

 * *

Telemuxbir yo‘lovchilarni to‘xtatib, savol beryapti:
— Siz nimani yo‘qotishdan qo‘rqasiz?
Bu savolga odamlar turlicha javob berishyapti. Biri «Ota-onamni yo‘qotishdan qo‘rqaman», deydi. Bilmaydiki, qo‘rqsa-qo‘rqmasa, o‘zining dunyoga kelishiga sababchi bo‘lgan eng aziz kishilarini ertami-kechmi baribir yo‘qotadi. Boshqa bir odam «Tinchlikni», yana biri «Oila baxtini...» dedi.
Hamma javoblar to‘g‘ri.
Lekin...
Biron bir kishi «Vijdonni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi, «Iymonimni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi. «E’tiqodni, diyonatni, Vatanga sadoqatni yo‘qotishdan qo‘rqaman», demadi-ya!
Mantiqan olib qaralsa, ota-onani yo‘qotishdan xoh qo‘rqing, xoh qo‘rqmang, bir kunmas bir kun ular foniy dunyoni tashlab ketishgach, armon bilan bo‘lsa-da, yashayveradi kishi. Xudo ko‘rsatmasin-u, ammo tinchlikni yo‘qotib urushga duch kelsa ham, azob bilan bo‘lsa-da, yashayveradi inson. Oila baxtini hech kim yo‘qotmasin, ammo bu hol yuz bersa yangi baxt umidi bilan hayot kechiraveradi odam.
Ammo...
Iymonni yo‘qotsa...
Vijdonni yo‘qotsa...
Yo‘qotsa e’tiqod, diyonatni ham
Vatanga sadoqatdan ayrilib qolsa...
Iymonsiz, vijdonsiz, e’tiqod-diyonatsiz, sadoqatsiz ham yashayapman, deguvchi odam yolg‘on so‘zlabdi. U o‘zini tirik deb o‘ylaydi, aslida u tirik murdadir.
Yana haqiqat shuki, birovlar ota-onalarini jisman emas, ruhan yo‘qotadilar. Bular ham tinchlikni, oila baxtini yo‘qotganlar ham bilmoqlari joizki, ular hammadan avval vijdon bilan diyonatni yo‘qotgan bo‘ladilar. qolganlari keyin o‘zi kelaveradi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:38

* * *

«Ilgari namoz ham o‘qib turardim, endi yig‘ishtirdim. Sababi...»
Shunga o‘xshagan gaplarni ba’zan eshitamiz, afsus...
O’n yilcha oldin bir tanishimdan eshitib edim: «Odamlar meni deputatlikka saylasharmikin, deb hatto masjidga ham kirib, chollar bilan namoz ham o‘qidim. Lekin baribir meni saylashmadi. Boshqa odam deputat bo‘ldi. Endi namozga balo bormi?»
Keyin yana eshitdim: meros talashib muddaoga yetolmagan, qo‘shma korxonasi rivoj topolmay «singan» odamlar namozdan yuz o‘girganlarini aytishdi...
Ajab, ajab... Umidli dunyo deymiz, sinovli dunyo deymiz, hatto «hisobli dunyo» deyilgani ham quloqqa chalinadi. Hisobli dunyo degani nima? «Ey Xudo, men senga ibodat qildim, endi menga mana buni ber!» demaklikmi? Namozdan yuz o‘girganlar dunyoni, Allohdan kutilajak ajr-mukofotni shunday tushunadilar. Hisob-kitobni mahkam ushlaydilar. Biroq dunyoda sinov, imtihon mavjudligini unutadilar. Ularning nazarlarida Yer yuzi imtihon emas, tijorat maydonidir. Bandalarning Tangridan uyalmaganlari istagan ishlarini qilaveradilar. Mayli, ular Yer yuzini tijorat maydoni, deb hisoblayversinlar, lekin bandaning qalbini nima der ekanlar? Axir qalb — baqqolning do‘koni emas-ku!
Tilimizda «umr savdosi» degani ibora ham bor. Xo‘sh, umrimizning savdosi qanday bo‘lyapti? g‘aflat va jaholat uyqusida o‘tyaptimi? Ertaga yana ham boyish, yana ham balandroq martabaga erishish... orzulari bilan o‘tayotgandir balki? O’q iziga qaytmaganiday, kun ham qaytmasdir. Umr savdosida ibodatsiz kunlar va tunlar kepak bahosida, juda arzon ketmayaptimi? Donishmand debdiki: «Mening sarmoyam umrimdan iboratdir. Chiqqan har bir nafasimning qaytib kelishi mumkin emas. Nafaslar sanoqlidir. Kamayib bormoqdadir. Shunday ekan, kunni faqat tirikchilik qayg‘usi bilan o‘tkazishdan ham katta zarar bormi?»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:49

Afsus shuki, bu zararni fahm etmaymiz. Chunki aqlimizni moddiy boylik orzusi butkul asir etgan. Yana afsus shuki, buni o‘zimiz ham bilamiz va deymizki: «Mayli, avval shu boylikka yetishib olay, keyin tavba qilarman. Alloh rahmli, kechirguvchidir». To‘g‘ri, Alloh — Rahmondur, Rahimdur. Biroq, donishmand derki: «Ertaga tavba qilaman, solih amallar qilishni boshlayman», desang degin-u, biroq o‘limning bir oz avvalroq kelib qolishi mumkinligini ham unutma. Bugun, hatto shu onda emas, «ertaga tavba qilishim osonroq», deb o‘ylasang — xato yo‘ldasan».
Namozni tashlaganlarning qalblarida ishq yo‘q ekan. Asl niyatlari poklanish bo‘lmagan. Hisob-kitob qilish bandaning emas, Xoliqning ishi ekanini unutib qo‘yishgan. Balki ular Allohning «A’lo» surasida bayon etilgan «Darhaqiqat, kufru isyondan pok bo‘lgan va Parvardigorining nomini yod etib, namoz o‘qigan kishi najot topgaydir», degan oyati — kalimasidan xabarlari bordir va tezlikda najot topishni istagandirlar? «Bir oz namoz o‘qisam, sud otamning merosini menga xat qilib beradi», deb fikr qilgandir? Balki johilligi tufaylimikin, qiyomatdagi najotdan umid qilmas. O’zining mo‘ljalidagi merosga yetolmagach, namozni tashlashi isyon emasmikin, vallohi a’lam?
Haj surasidagi «Odamlardan Allohga bir tomonlama ibodat qiladiganlari ham bor. Agar unga yaxshilik yetsa, ko‘ngli to‘lur. Agar unga balo yetsa, yuz o‘girib ketur. U dunyoda ham, oxiratda ham ziyon ko‘rur. Ana o‘sha ochiq-oydin ziyondir», oyati-kalimasi balki o‘shanday odamlar haqidadir?
Donishmand derki: «Bir kishining tijorati oxirat tijoratiga monelik qilsa, bunday kishi badbaxt kishidir. Bechoradir. Bu bir tandir uchun bir ko‘za oltin bergan kabidir...»
Bozorda qallob sotuvchiga duch kelsak, besh-o‘n so‘mga zarar ko‘rarmiz, oradan fursat o‘tgach, bu zararning o‘rni to‘lar. Umr savdosini to‘g‘ri anglamasak, shayton boylik jilosi bilan aqlimizni olsa, buning o‘rnini to‘ldirish oson bo‘lmaydi. Bu yutqiziq uchun jannatdagi huzur-halovat bilan haq to‘lashimiz mumkin. Unga qadar esa, bu dunyodagi xorlik ham bor...
Alloh barchani — o‘zimizni, farzandlarimizni, to qiyomatga qadar zurriyodlarimizni bu azoblardan o‘zi asrab, o‘zi nusrat bersin. Omiyn...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:56:57

* * *

Osmon va zamin abadiydir. Buning sababi: zamin ham osmon ham o‘z manfaati uchun yashamaydi.
Avliyo ham shu kabidir. Ular o‘zlari uchun hech nima izlamaydilar. Shu bois ham amalga oshirmoqlari farz etilgan barcha ishlarni bajara oladilar.
Bularning ziddi o‘laroq yana bir toifa bor:
Insonga xos noma’qul xulqlardan biri — uning o‘z-o‘ziga muhabbat qo‘yishi, o‘zini bag‘oyat darajada izzat qilishi, o‘ziga va faqat o‘ziga yaxshiliklar tilashidir. Uning badbaxtlik saroyi aynan shu xunuk xulq poydevoriga quriladi: ya’ni u buyuk bo‘lmoqlikni istaydi, biroq ko‘radiki, u zig‘irdan kichikroq martabada ekan; u baxtiyorlik dengizida suzmoqlikni ixtiyor etadi, lekin o‘zini badbaxtlik ko‘lmagida ko‘radi; u o‘zini komillik cho‘qqisida tasavvur etadi, haqiqat ko‘zgusi esa uni tubanlikda ko‘rsatadi; u o‘zini benihoya darajada hurmat qiluvchi odamlar davrasida ko‘rmoqni xohlaydi, biroq, yomon xulqi tufayli odamlarning nafratiga yetishadi. Nurli orzulari amalga oshmagan bu inson oqibatda jinoyat yo‘lini tanlaydi: u o‘z xohishiga xilof hisoblagan har qanday haqiqatni inkor eta boshlaydi. Bu ham kamlik qilib, bora-bora nafratlanadi. Mazkur haqiqatni mahv etmoq istaydi. Istagini amalga oshirmoqqa qurbi yetmagach, qalbidagi makrini yashirib, boshqalarning ko‘zlari oldida bu haqiqatni buzib ko‘rsatish harakatiga tushadi. Buning uchun hech narsadan tap tortmaydi, faqat shu yo‘l bilan u o‘zining kamchiliklarini ham o‘z-o‘zidan, ham boshqalardan yashirgandek bo‘lib, go‘yo ko‘ngli taskin topadi.
Qalblari naqadar ojizdir bunday kimsalarning...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:05

* * *

Birodarim, mo‘‘minligingiz uchun odamlarning nafratiga uchramoqlikdan cho‘chiysizmi? Cho‘chimang aslo! Insofli va vijdonli odamlar sizdan zinhor nafratlanmaslar. O’zgalarga esa e’tibor bermang. Ular o‘zlarining buzuqlik darajalariga mos ravishda fikr yuritadilarkim, bu fikr sizga gard yuqtira olmas.
Siz yovuzlarning tajovuzidan ham qo‘rqmang. Axir pokiza qalbga kim daf qila oladi? Nimalardan hijolatdasiz, birodar?
Donishmand aytgan ekan: «Menga zarar yetkazmoqni o‘ylayotgan odamlardan kulaman. Ular mening yaxshilik va yovuzlikka bo‘lgan munosabatimdan ogoh emaslar. Ular menga hayot berayotgan kuchni tasavvur etolmaydilar, qalbimdagi pokiza ruhlarni mahv etish u yoqda tursin, hatto chertib ko‘rmoqqa ham ojiz ekanliklarini bilmaydilar».
G‘ofil bandalardir, bular... Ammo ularning uyg‘onmoqlariga umid qilmoq lozim... qiyomatdagina uyg‘onishdan o‘zi asrasin...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:14

* * *

Ruslarda bir maqol bor, tarjimasi bunday: harkim o‘z imkoniyatiga yarasha aqldan ozadi. Bu kunlarda ayrim erkagu ayollarning kiyinishlariga razm solib ularning aqldan ozish darajalarini belgilashga urinib ko‘raylikchi: erkaklarning ko‘chalarda ham kalta ishton (uni «short» deb atashar ekan) kiyib, qiyshiq va jun bosgan oyoqlarini ko‘z-ko‘z qilib yurishlarini aqldan ozishning yuqori darajasi deb belgilasak, qiz-juvonlarning tor shim kiyib, kindiklarini ochib yurishlarini undanda yuqori daraja demog‘imiz o‘rinli. Ana shu behayo libosdagi qizlarning otalari yoki erlari yoki akalari yoki ukalari beldagi belbog‘larini yechib, lozim kiysalar yarashiqli hol bo‘lar, deb o‘ylaymiz Ana shunda bu oilada tenglik hukm surarmikin...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:23

* * *

Yong‘oq daraxti savlat to‘kib, mevalarini ko‘z-ko‘z qilib, kerilib yashardi. Uning eng yaxshi ko‘rgan yumushi — ulug‘vorligini ko‘z-ko‘z qilish edi. Yong‘oq daraxti bir kuni qarasaki yonida qayrag‘och niholi paydo bo‘lib asta-asta o‘sib kelayotganmish.
— Mening yonimda ildiz otishga, menga halal berishga, mevalarimning yetilishiga xalaqit qilishga senga kim huquq berdi? — deb o‘shqiribdi yong‘oq daraxti. — Javob ber, sen kimsan o‘zing?
— Men qayrag‘ochman, — debdi nihol bir oz dovdiragan holda.
— Ha, «qayrag‘och-qayrag‘och, kunu tun qorni och-och», deb masxara qilibdi yong‘oq daraxti, — Sen qanaqasan o‘zing, mevalaring qani? Mevasiz yashashga uyalmaysanmi? Biror nafing bo‘lmagan holda boshqalarga halal berib o‘sishingni qara-ya! Bilib qo‘y: yaqinda mening mevalarim pishib yetiladilar, yerga to‘kilib, nam tuproqda o‘sib chiqadilarda seni o‘rab olib, yo‘q qilib tashlaydilar. Shunda bu atroflarda faqat mening zurriyodim yashaydi!
— Men bu yerdan o‘z xohishim bilan o‘sib chiqmadim. Taqdir ekan, na qilay? Hech foydasi yo‘q, deb kamsitmang, kimlargadir mening ham foydam tegadi. Foydam bo‘lmasa bu dunyoga kelmas edim.
Biroq, yong‘oq daraxti qayrag‘ochning gaplariga quloq osmay har kuni uni tahqirlayveribdi.
Kuz boshlanib, yong‘oq daraxti kutgan onlar kelibdi — mevalari obdon yetilibdi. Ayni shu kunlarda, ayni shu joydan bir guruh askarlar o‘tib qolishibdi. Ular yong‘oq mevalarini ko‘rib, qoqishni boshlashibdi. Yong‘oq daraxti tayoqlar zarbidan zir-zir titrabdi. Ohu-nola chekibdi, biroq uning faryodlarini birov eshitmabdi. Oqibatda uning mevalari bitta qolmay qoqilib, yig‘ishtirilib, qopchiqlarga joylanibdi. Mevalaridan judo bo‘lgan yong‘oq daraxti tayoq yeb singan, zaxa bo‘lgan shoxlarining azoblaridan ingrabdi.
Shunda yonidagi qo‘shnisi qayrag‘och unga qarab, achinibdi-da debdi:
— Bechora qo‘shnim! Sen mening o‘limimni tilagan eding, undan ko‘ra o‘zingga osoyishtalik so‘raganing ma’qul emasmidi? O’zingning boshingga tushajak ofatdan bexabar ekansan-da? Senga ikki tomonlama achinyapman: ham mevalaringdan ajralding, ham boshingga tayoq yeding.
Yong‘oq daraxti bu haqiqat oldida tili kalimaga kelolmay, azob bilan to‘lg‘onibdi, zaxalangan shoxlarini davolaguncha ancha fursat o‘tibdi.
Birovga yomonlik tilamagan, birovga hasad qilmagan qayrag‘och esa tomir otib, barg yoyib erkin ravishda o‘saveribdi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:33

* * *

O’zgaga jahannam gullari nasib bo‘lishini istagan odam o‘ziga jannat rohatini tilagani afzal emasmikin? O’zganing jahannam o‘tida kuymog‘i uning duosi bilan bo‘lmaganidek, o‘zining jannat bog‘larida sayr qilishi yaxshi niyat va amallari bilan ekanligini bilish ham bir baxtdir.

* * *

Bir uyki, havas qilasiz. Billur qandillar ko‘zni olaman, deb yonib turibdi. Boyligini ko‘z-ko‘z qilayotgan kimsa qalbida esa imon qandili yonmaydi, qalb — zim-ziyo tun...

* * *

«Alloh!» deymiz. Unga intilamiz. Allohning huzuriga boshlovchi yagona yo‘l esa — o‘limdir. Biz bundan qo‘rqamiz, qochmoqchi bo‘lamiz...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:42

* * *

Muhtarama ayollarimizni tahqirlovchi «so‘zlar yig‘indisi» mavjud. Men atayin «maqol emas», «so‘zlar yig‘indisi» deyapman. «Xotinlarning sochi uzun, aqli kalta», degan so‘zlar yig‘indisini qaysi til bilan «maqol» demoq mumkin? Maqol — hikmat demak. Kim yuqorida zikr etilganni «maqol» deb ta’riflabdi, hikmatdan uzoq kimsa ekan. Ba’zan jiddiy, ba’zan hazil aralash yuqoridagi so‘zlarni aytamiz. Kim aytibdi, demak, o‘sha kimsaning onasi, opasi, singlisi va nihoyat qizi aqlan zaif ekan, degan ma’no kelib chiqadi. Shunday emasmi?
Biz bema’ni so‘zlar yig‘indisining faqat bittasini misol tariqasida bayon qildik.
Lekin shunga o‘xshash iboralar ham borki, uni to‘g‘ridan to‘g‘ri, ochiq tarzda tushunmoq ma’qul emas. Iboraning mohiyatini anglash, boshqacha aytsak, mag‘zini chaqib ko‘rish kerakmikin?
Masalan, «Xotinga sir aytma», degan iborani tahlil etib ko‘raylik: yuzaki qaralsa, bunda ham ayollar tahqirlanayotganday tuyuladi. Ya’ni: xotinlarga sir aytsang, pand yeysan, kabi. Asli mohiyatini olsak, bunda ayollarni ehtiyot qilishga urinish bor. Ya’ni: ayollarga hamma sirni aytaverib, uning tashvishini orttirma, degan ma’noni o‘qisak ham bo‘ladi. Ba’zi erkaklar xotinlarini yagona sirdosh deb bilib, barcha tashvishlarini uning qarshisida dasturxon qilib yozadilar. qarabsizki, u o‘z tashvishidan bir alam tortsa, bir «uff», desa, ahli ayoli o‘n karra ko‘p dard chekadi, yuragiga o‘n karra ko‘p zardob yig‘iladi va oqibatda bir kasalga mubtalo bo‘ladi.
Ayollarga kasallikni ravo ko‘rmay, maqolga amal qilib, sir aytmay qo‘ya qolgan ma’qulmikin?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:57:56

* * *

Dunyo bargga qo‘nib, titrab turgan shudring tomchisiga o‘xshaydi. Dunyo jar yoqalab ketayotgan, yo‘q, aniqrog‘i — qil ko‘prikdan o‘tayotgan kimsaga o‘xshaydi. Sal toydimi — tamom! Balki qiyomat qoyim shu birgina toyishdan boshlanar? Har holda inson bolasi esini tanigan onidan boshlab kuchlar kurashiga guvoh bo‘ladi. Guvohlik bilan cheklansa, koshki edi. Shu kurashlarning qurboni bo‘ladi.
Zamon o‘zgaraveradi, kuchlar kurashi esa turli ko‘rinishlarda qaytarilaveradi. Kuchlar kurashini hal etmoq g‘oyat murakkabday tuyuladi. Hozir bu masalani hal etmoq uchun necha o‘n minglab siyosatdonlar bosh qotirishadi. Dunyoning u chekkasidan bu chekkasiga uchishadi va oqibatda... deyarli hech narsani hal etisha olishmaydi. Bu masala nahot shu darajada murakab bo‘lsa?
Roviylar derlarki, Iskandar Zulqarnayn dunyoni zabt etmoq qasdida jang safariga chiqib, necha yurtlarni egallab, Chin mamlakatiga yetdi. Jang oldidan chodir tikib o‘tirgan ekan, Chin podshosi elchi yuborganini bildirishdi. Elchi kirib gapini yolg‘iz Iskandarga aytajagini ma’lum qildi. Uning istagi vojib bo‘lib, holi qolishgach, dedi:
— Men elchi emas, Chin mamlakatining podshosiman. Behuda qon to‘kmay izingizga qaytmog‘ingiz uchun nima qilmog‘imiz mumkin?
— Uch yillik xirojni to‘lasanglar maqsadga muvofiq bo‘ladi, — dedi Iskandar Zulqarnayn. So‘ng so‘radi: — Chog‘inglar keladimi bunga?
— Uch yillik hirojni to‘lay olamiz, — dedi Chin podshosi, — ammo shu darajada qashshoqlashamizki, kichkina qabila ham bizlarni zabt etib, egalik qilmog‘i mumkin.
— Ikki yilligini to‘lasalaring-chi?
— Ahvol o‘zgarmaydi.
— Bir yillik-chi?
— Xazinamda hech vaqo qolmasligi mumkin, ammo chidab yashasa bo‘lar.
— U holda yarim yillik hirojni to‘plab ber-da, men izimga qaytay.
— Marhamatli sultonimizga jonimiz fido bo‘lsin. Erta yoki indin biz — faqirlar kulbasini tashrifingiz bilan obod qilsangiz. Mehmondorchilik adog‘ida biz hirojni ham jamlab qo‘yajakmiz.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:58:21

Iskandar Zulqarnaynga bu taklif ma’qul kelib, ikki kundan so‘ng Chin mamlakati sarhadidan o‘tdi. Shu ondan boshlab atrofda ming-minglab askarlar paydo bo‘lib, atrofni o‘ray boshladi. Bundan xavotirga tushgan Iskandar dediki:
— Sen hiyla bilan meni olmoqchi bo‘ldingmi?
— Yo‘q, — dedi Chin podshosi, — hiyla — ojizlar ishi. Siz ko‘rib turgan lashkarlar qo‘shinning bir ulushi xalos. Asosiy kuchlar tog‘ ortida turibdi.
— Shuncha qudrating bor ekan, nechun menga taslim bo‘lyapsan, nechun hiroj to‘lamoqqa rozilik beryapsan?—deb hayratlanibdi Iskandar.
— Men insonlar qonining behuda to‘kilmog‘ini istamadim. Undan tashqari sizga Osmon nazar qilgan. Nazarkarda sultonlarni hech qanday kuch bilan yengib bo‘lmas.
Bu javob Iskandarga ma’qul kelib, saroyga kirdi-yu, tovoqlar, laganlarda tovlanib turgan tilla-yu, javharlarni ko‘rib yanada ajablandi. Chin podshosi «dasturxonga marhamat, tanovul qiling», degach, taajjubini yashirmay so‘radi:
— Bu bezaklar odam uchun taom bo‘lolmaydi-ku?
— U holda siz nima yeysiz, ulug‘ sulton?
— Men hamma kabi non yeyman.
— Shundaymi? Voajab! Rumda non topishingiz shunchalar mushkulmidi? Shuncha mashaqqatlar chekib bu yerga qadar lashkar tortib kelibsiz?
Bu gapni eshitib, Iskandar uning donoligiga tahsin o‘qibdi. «Men bu yerdan bir dona javhar ham olmayman, sening hikmatli panding barcha talablarimni qondirdi», deb orqasiga qaytgan ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:58:32

Necha yuz yillarni oralab bizga qadar yetib kelgan bu rivoyatni o‘qigach, yigirma yilcha avval bo‘lib o‘tgan bir voqeani esladim. Yetmishinchi yillarning oxirida Amerika bilan Sovet Ittifoqining orasidagi munosabat chigallashib, rosmana urushning sharpasi sezilib qolgan edi. Bir izdihomda qariyalar shu masalada kuyunib gapirishdi. Ularning aksari urush ko‘rgan, urushning kasofati qanday bo‘lishini biluvchi odamlar edi. Davra to‘rida o‘tirgan bir qariya suhbatga aralashib:
— Agar menga qo‘yib berishsa Amerikaning podshosi bilan biznikini yarim soatda yarashtirib qo‘yardim, — dedi. Atrofdagilar bu gapni hazilga yo‘yishdi. qariya esa jiddiy turib, fikrini isbot etishga kirishdi:
— Agar menga qo‘yib berishsa, ikkalasini shu yerga chaqiraman. Kelishgach, ikkalasiga bittadan non beraman.
— Nonni nima qilamiz? — deb hayron bo‘lishadi.
— Yenglar, — deyman.
— Yemaymiz, qornimiz to‘q, — deyishadi.
— qorinlaring to‘q bo‘lsa nega urushmoqchisizlar? Nimani talashasizlar? Sizlarga nima yetishmayapti, aytinglar men topib berayin, — deyman. Agar aqli bo‘lsa ikkalasi o‘ylanib qoladi. Keyin «gapingiz to‘g‘ri ekan» oqsoqol, deb yarashib olishadi...
Dunyoning murakkab savdolari bu kabi sodda tarzda hal qilinsa edi, zamin inson qonlaridan to‘yib ketmasdi. Otaxonning gapi ko‘pchilikka g‘alati tuyular. Uch-to‘rt yil muqaddam qo‘shni jumhuriyat bilan chegara bir qishloqqa bordim. Dunyo dunyo bo‘lganidan beri ahil qo‘shni, ahil qarindosh bo‘lib yashab kelgan ikki qishloq zamona zayli bilan endi ikki mamlakatning yeri sifatida bo‘lingan edi. qishloqdan ajib bir soy oqib o‘tardi. Men borganimda, ayni yoz chillasida soy suvi quribdi. Soy qo‘shni qishloqdan (endi qo‘shni jumhuriyatga tobe) oqib o‘tardi. Bilsam, tuman boshlig‘i nimadandir norozi bo‘lib soy suvini burib yuborishga farmon beribdi. Bizning hokim iltimosini inobatga olmabdi. Shunda hokim donolik qilib, qishloq oqsoqollarining vakillarini o‘sha qo‘shni qishloqqa yubordi. Bir soatdan so‘ng soydan sharqirab suv kela boshladi...
Umar Hayyom hazratlarining bir ruboyilarida ikki kishi yer talashib, biri «shu parcha yer meniki», derkan, boshqasi «yo‘q, meniki» derkan. Shunda Yer tilga kirib, talashmalaring, ikkoving ham menikisan», degan ekan. Bu falsafaning ma’nosiga barcha tushunib etsa edi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:58:40

* * *

Hamisha o‘qimoq taraqqiy etmoq xarakatida bo‘lmoqdan ziyodroq quvonch bormi? Uzoqdagi do‘stning tashrifidan ham yoqimliroq yana nima bor? Odamlar orasida mashhur emasman, deb nolimaydigan inson dono emasmi?
* * *

Donishmand der ekanki: men kunda uch marta o‘zimni o‘zim tergayman: odamlar uchun halol va xolis xizmat qilyapmanmi, do‘stlar bilan suhbatda riyo yo‘qmi menda, munosabatim samimiymi, ustozlar ta’limini takrorlab turibmanmi?
* * *

Dono ustozlardan birlari debdilarkim: agar biron bir kishi odamlarga yaxshilik bilan xizmatda bo‘lishni o‘ziga bayroq qilib olsa, so‘nggi quvvati qolgunicha ota-onasini parvarish etsa, Vataniga jon fido qilmoqqa har on tayyor tursa, o‘zgalar bilan faqat va faqat haqiqat tilida gaplashsa, uning yetarli darajada ilmi bo‘lmasa-da, men uni ULUG’ OLIM, deb izzat qilardim.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:58:48

* * *

Jamiyat, nainki jamiyatga, hatto dinga zarar keltiruvchi odatlar bor. Biz ularni umumiy tarzda «Bid’at va xurofot» deb yuritamiz. Endi so‘z shu haqda. Bu o‘rinda bayonimiz bir oz cho‘zilsa aybsitmang. Keling, birgalashib fikr qilaylik:
Bir mamlakatning odil va dono podshosi qarilik yoshiga yetgach, taxtni o‘g‘liga topshirib, debdi-ki:
— Ey ko‘zimning nuri, umidim chechagi, bu obod mamlakatni senga topshiryapman. Aql bilan ish yuritgin va uning xorlanishiga yo‘l qo‘yma. Men mamlakat xazinasidan tashqari o‘zimning boyligimni ham qo‘lingga topshiraman. To mening jonim bor ekan, sen uning bir misqoliga ham tegmagin. Ollohning rahmatiga jo‘naganimdan so‘ng bu xazinani ochasan-da, miskin-kambag‘allarga ulashib chiqasan. Toki ularning duolaridan ruhim bahramand bo‘lgay.
Ne baxtkim, o‘g‘il ham otasi kabi dono ekan. Mamlakatni yaxshi idora etib, yurtni yanada obod qilib, raiyat duosini olibdi. Ammo uning bir odati bor ekanki, na saroy ahli va na shahar ahli tushunarkan. Biron bir kishining «Ey podshohim, bu qilig‘ingizni tushunmoqqa aqllarimiz kosirlik qilyapti, bizga buning ma’nosini anglatib qo‘ying», demoqqa yuragi betlamas ekan. Vaqtiki kelib, keksa podshoh sobiq va sodiq mulozimlarini chorlab, o‘g‘lining hol-ahvolini so‘raganda ular yurak yutib, voqeani bayon qilgan ekanlar. O’g‘lining qilig‘idan hayratlangan podshoh darhol uni chorlatib, bu harakatining ma’nosini so‘rabdi. O’g‘il farzandlik burchiga, odobiga rioya qilgan holda debdiki:
— Otajon, siz menga xazinangizni vafotingizdan so‘ng xalqqa ulashishni vasiyat qilgan edingiz. Rosti, men bu amrni bajarmoqqa burchli va majbur bo‘lganim tufayli siz zoti oliylariga e’tiroz bildirmoqqa jur’at etmadim. Biroq, har tun shaharga chiqqanimda fonus-chiroqni oldinda emas, orqa tomonda olib yurmoqni amr etdim. Sababki, vafotidan so‘ng ehson ulashmoq — qora tunda chiroqni orqa tomonda yoritib bormoq kabi emasmi? Orqa tomondagi fonus yorug‘idan yo‘lovchiga ne foyda? Oldinda yoqib bormoq afzal emasmikin?
Ota o‘g‘lining bu dono tadbiridan quvonib, boyligini o‘zi kambag‘allarga ulashib bergan ekan...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:58:55

Har safar «yigirma» yoki «yil oshi» deb atalmish ma’rakaga taklif etilganimda shu rivoyatni eslayman.
Birov o‘n kilo, boshqasi yuz (yoki undanda ko‘p) guruch damlab, To’qlarni osh bilan siylaydi («to‘q» so‘ziga alohida urg‘u berishim boisini keyinroq tushuntiraman) va muhim bir burchini ado etganday ko‘ngli taskin topadi. Afsusli yeri shuki, odamlar din tomonidan belgilangan, bajarilmog‘i so‘zsiz shart bo‘lgan vazifani qoyilmaqom qilib uddaladik, deb o‘ylaydilar. Bu odatlarning dinga mutlaqo aloqasiz ekanini esa ko‘pchilik bilmasligi mumkin. Bu ilmni omma orasiga singdirishga mas’ul ayrim birodarlarimiz esa mazkur burchlariga sovuqqon ravishda qaraydilar. To‘g‘ri, ular vaqti-vaqti bilan bid’at va xurofot xususida va’z aytadilar. Ammo...
Jum’a namozidagi ma’izasida «yigirma», «yil oshi» bid’at ekanini aytishib, oradan yarim soat o‘tmay, namozdan so‘ng «Ahli jamoa, tarqalib ketmang, falonchinikida yil oshi», deb e’lon qilib, o‘zi yo‘l boshlaydiganlar ham uchrab turadi. Shuning uchun ham qadrli imomlarimizning va’zlari quruq gap bo‘lib qolyapti. Hatto «domlaning aytganini qil, qilganini qilma», deyilguvchi maqol darajasiga ham yetmayapti. Ya’ni, domlaning qilganini qilmaslik bir masala, aytganini qilmaslik esa yana bir masala bo‘lib qolyapti.
Bid’at va xurofot xususida fikrlarni muhokama tarzida ko‘pning e’tiboriga havola etish niyati anchadan beri mavjud edi.
Dastavval «bid’at», «xurofot» so‘zlarining lug‘aviy ma’nosi xususida: «Bid’at» — so‘zi aynan tarjima qilinsa «yangidan o‘ylab chiqilgan odat» degan ma’noni beradi. Hazrat Alisher Navoiy asarlarida bu so‘zni «yoqimsiz» degan ma’noda ham qo‘llaganlar. Yana «bid’ati sayyia» ham derlarkim, bu «yomon odat» demakdir. Ta’bir joiz bo‘lsa — dinga yot, yoqimsiz bo‘lgan odatlarni «bid’at» deb belgilaymiz. To‘g‘ri, «bid’ati xayriya»- ya’ni «yaxshi odat» degan tushuncha ham bor.Ammo tilimizda ko‘proq yomon odat ma’nosini ifodalab kelgani uchun «bida’ti sayyia» deb o‘tirmay, qisqagina qilib «bid’at» atamasi bilan fikr bildirishga ko‘nikib qolganmiz. «Xurofot» esa «asossiz» demak. Ya’ni, dinda asosi yo‘q, behuda ishlar, odatlardir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:02

Hozirgi kunda siz bilan biz qattiq amal qilayotgan ko‘pgina odatlarni din ham, jamiyat ham rad etadi. Diniy tomondan buyurilgan farz-sunnat amallar bilan bid’at va xurofotni ayirib olish aslida uncha mushkul vazifa emas. Masalan, farz va sunnat amallar bizda ham, arab mamlakatlari yoki Malayziyada ham aynan bir xildir. Ya’ni, namoz barcha yerda besh mahal o‘qiladi, bomdod azoni Buxoroda subhi sodiqda qohirada kun yoyilganda chaqirilmaydi. quyoshning harakatiga qarab ibodat vaqtlari hamma yerda bir paytga belgilangan. Yoki, hamma joyda insonning insonga zulmi harom, hamma yerda muslim va muslimalarning ilm olmoqlari bir xilda farzdir.
Toshkentda bir kishi vafotidan so‘ng o‘n yetti yoki o‘n to‘qqiz kundan so‘ng «yigirma oshi» beriladi. Vodiyda bu odat sal kechroq bo‘lib, «qirq oshi» deb nomlanadi. Boshqa mamlakatlarda bu kabi oshxo‘rlik umuman yo‘q. Toshkentda ikki hayit bayramida marhumning yaqinlari uch kundan bel bog‘lab turishadi. Vodiyda esa uch hayit, ammo erkaklar arafa kuni fotihada yuradilar. Toshkentda o‘lik chiqarilgan xonadonda uch kungacha o‘choqqa o‘t qalanmaydi. Sirdaryoda esa to janozaga qadar jonliq so‘yilib, taom tortiladi. Ko‘rinib turibdiki, bular mahalliy sharoitga moslangan odatlardir. Ularning ayrimlari, masalan, arafa kuni qabr tepasiga, oshxona burchaklariga shamchiroq yoqib qo‘yish yoki arvohlarni mehmon qilish kabi odatlar islomdan avval ham mavjud bo‘lgan. Demak, ulardan bemalol voz kechish yoki kamtarlik va xolislik bilan sug‘orilgan foydali odatga aylantirishga harakat qilish mumkin. Voz kecha qolsak yanada to‘g‘riroq bo‘ladi. Chunki bugun soddalashtirilgan odat ertaga baribir murakkablashib boraveradi.
Bu kabi odatlar birdaniga yuzaga kelmagan. Bir sabab bilan boshlanib, so‘ng «kim o‘zar» musobaqa, ya’ni manmanlik, riyo yugurishi boshlangan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:10

Har qanday odatning yo ochiq yoki ramziy ma’nolari bo‘ladi. qadim zamonlarda er vafot etsa, xotini ham tiriklayin qo‘shib ko‘milgan ekan. Shubha yo‘qki, buni Xudoning xohishi deb belgilashgan. Bu odat bilan faqatgina xotinning marhum erga sadoqati, fidoyiligi namoyon etilmagan, balki o‘likning u dunyoda qayta tirilib, maishatini davom ettirishiga ishonishgan. Keyinroq bu odat isloh etilib, qabrdagi xotin o‘rnini cho‘ri egallagan. qabrga maishat uchun zarur taomlar, ashyolarni ham qo‘yganlar. Johiliyat davridagi arablar eri vafot etgan tul xotinga xarob kiyimlarni kiydirib, xarob hujrada bir yil yashashga majbur qilgan ekanlar. Bu bilan u go‘yo erining vafotidan g‘oyat qayg‘uda ekani, dunyo chiroyidan zavqlanishini o‘ziga harom etganini namoyish qilgan. Shu zaylda bir yil aza tutgach, uning huzuriga biron sovliq yoki qush olib kirib berisharkan. Beva biron nima bilan jonlikni tatalab-tatalab terisini shilib, o‘ldirgach, hujradan tashqariga chiqargan. Shunda uning qo‘liga tezak tutqizishar, beva esa «bir yil davomida ko‘rgan kunim shu tezakdan battar edi», degan ma’noda uni otib yuborarkan. Aza shu tarzda barham toparkan. Islom dini nozil bo‘lgach, bu kabi ma’nisiz odatlarga barham berildi. Hatto aza muddati qisqartirilib, to‘rt oyu o‘n kun deb belgilandi. (Bu faqat eri o‘lgan xotin uchun). Ulamolarimizning fikrlariga ko‘ra, bu muddat faqat qayg‘u ramzi emas, balki bevaning homiladorligini aniqlash uchun ham lozim bo‘lgan. Shuningdek, ayolning huquqini himoya qilish ham nazarda tutilgan. Sir emaski, bir kishi vafot etsa, uy-joy, meros talashishlar boshlanadi. Ba’zan qarindoshlar «merosda xotinning haqqi yo‘q», deb o‘zlariga mos ravishda fatvo chiqarib, bevani uydan haydashdan ham toyishmaydi. Belgilangan idda — 130 kun bevani shunday hujumdan ham saqlaydi. Ammo bu muddatni uy qamog‘i shaklida ko‘rmoqlik durust emas. Agar beva istasa idda muddatini boshqa uyda ham o‘tkazishi mumkin ekan. Bu masala ham meros haqidagi oyatlar nozil bo‘lganida hal etib berilgan. Idda davrida beva yasan-tusan qilmoqlikdan, boshqa kishiga turmushga chiqmoqlikdan, o‘yin-kulgudan saqlanadi. Bu — farz, bajarilishi shart bo‘lgan odat. Lekin uni turlicha talqin qiluvchilar ham topiladi. Bu masalaga alohida to‘xtalishimizning sababi: keksa bir onaxon beva qolganlarida «dono» otinchalar «eringizning joni uzilgan uyda to‘rt oy o‘n kun jilmay o‘tirasiz», deb «fatvo» beribdilar. Kampir bechoraga boshqa farzandlari uyiga borolmaslik kamlik qilib, shifoxonada yotib davolanish ham mumkin bo‘lmay qolibdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:19

Bu o‘rinda biz farz amalining mag‘zini chaqib ko‘rmay, uni buzib talqin qilinishi oqibatida yuzaga kelgan bid’atga guvoh bo‘lyapmiz. Farg‘ona vodiysining ayrim tog‘li qishloqlarida eri o‘lgan xotin qirq kun yalang oyoq yurishga majbur ekan. «Nega shunday?» deb qiziqsak, «Xudo shunday buyurgan», deb ishonch bilan aytishdi. Vo ajab, Xudo faqat shu qishloqlarning xotinlariga yalang oyoq yurmoqlikni buyuribdi-da, a? Shubha yo‘q-ki, bu odat islomdan avvalgi davrlardan o‘tib kelgan. Xuddi arab bevasining jonliqni timdalab o‘ldirib, so‘ng tezak otishiga o‘xshaydi.
Vodiyning ayrim qishloqlarida yana bir odat saqlanib qolgan: janozadan so‘ng (ko‘pincha masjid imomi rahbarligida) marhumning yaqinlari bir uyga to‘planishadi-da, uning gunohlarini hisob-kitob qilishadi. Marhum yetmish (yoki undan ko‘p) yil umr ko‘rgan. Shundan, aytaylik, o‘ttiz yilini benamoz, bero‘za o‘tkazgan. Demak, benamoz o‘tgan har kuni uchun fidya berishi shart. Ya’ni, kunda bir faqirning qornini to‘yg‘azishi kerak. Bir faqirning qornini to‘yg‘azish (misol uchun) 500 so‘mni tashkil etadi. Shunday qilib, besh yuzni uch yuz oltmish oltiga, hosil bo‘lgan raqamni esa 30 (yil)ga ko‘paytiriladi. Shunday qilib, marhumning salkam besh yarim million so‘mlik «gunohi» borligi aniqlanadi. Unga ro‘za fidyasi qo‘shiladi. Bu ham salkam yarim million so‘mni tashkil etadi. Demak, xonadon egasi shu pulga arziydigan biron nimani: avtomashinanimi, bir-ikki buqanimi, hovliga olib kirib bog‘laydi-da, arqonning bir uchini davra qurilgan o‘yga uzatadi. Shunda marhumning yaqinlari (ko‘pincha imom boshchiligida) arqonni ushlab, «men marhumning mana buncha so‘mlik gunohini sotib oldim», deydi-da, keyin «Ollohning roziligi uchun men bu puldan voz kechdim», deb tantilik qilib qo‘yadi. Go‘yo bu bilan marhumning ma’lum miqdordagi gunohlari shu odamga o‘tadi. Gunohlar shu tarzda bo‘lib olingach, marhum u dunyoga go‘yo farishtadek jo‘naydi. Bunga o‘xshagan odatlar qozoq ovullarida ham uchraydi. Faqat u joylarda bunaqa tomosha ko‘rsatilmay, naqd pul bilan hisob-kitob qilinadi. Ulamolarning aytishlaricha, Toshkentda, boshqa viloyatlarda ham bir paytlar bu bid’at hukmronlik qilgan ekan. Muftiy Ziyovuddin Boboxon hazratlarining fatvolari bilan ko‘p joylarda bu bid’at barham topgan. Ajabki, qo‘qon atrofidagi ayrim qishloqlar hali ham o‘liklarning gunohlarini sotib olish bilan bandlar. qishloq imomlarining bu bid’atga bosh bo‘lganlari achinarli hol, fidyaning xastaligi yoki boshqa uzrli sabab bilan ro‘za tutolmaganlar uchungina berilgan imtiyoz ekani, benamozlarga bunday imtiyoz yo‘g‘ligini bilmasliklari yoki bilib turib shunday bema’ni odatga bosh bo‘lishlari yanada afsuslidir. Bir janozada o‘zimiz ham shunday odatga guvoh bo‘ldik. qishloq imomi «gunoh sotib olish» marosimini boshlash uchun uyga kirganida marhumning shogirdlaridan biri «taqsir, marhum ustozimiz namoz va ro‘za farz bo‘lgan yoshdan boshlab bexato ravishda bu amallarni bajarganlar, sizning hisob-kitob qilmog‘ingizga o‘rin yo‘q, hisob-kitob qilish qiyomatda Olloh tomonidan bajariladi», deb balolarga qolayozdi. U bid’atga emas, naq Ollohning buyrug‘iga qarshi odamday, hatto «Ollohga qarshi isyon qiluvchi»day uydan chiqarildi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:27

Qadimgi Xitoyda ota yoki ona vafot qilsa uch yil motam tutilar ekan. Bu paytda xatto maktabga bormoq, ilm olmoq ham, mazali taomlar iste’mol qilmoq ham man etilgan ekan. Rivoyat qilishlaricha, faylasuf Konfutsiyning shogirdlaridan biri Szay Vo bu odatga qarshi chiqib, motam uchun bir yil kifoya, degan fikrini bildirganida ustoz «Noinsof o‘g‘il. Axir seni ota-onang uch yoshinggacha qo‘ldan qo‘ymay katta qilishgan-ku? Uch yil motam tutmoqlikni Osmon buyurgan», deb noroziligini bayon qilgan ekan. Ko‘rinib turibdi-ki, ular motam kunini belgilashda ota-onaning go‘dakka qilgan xizmatlarini nazarda tutganlar. Islom dini esa bu odatni rad etadi, aza uch kun deb belgilanadi. Lekin bu uch kundan so‘ng vafot etganlarni unutish mumkin, degan gap emas. Inson tirik ekan, o‘tganlarini har kuni eng kamida besh mahal eslashga, duo qilishga buyurilgan. Inson har kuni Yaratganga munojot qilib, marhumlarni mag‘firat etishini so‘raydi. Zero, «duo»ning lug‘aviy ma’nosi — «iltijo»dir. Bizni tashlab, Ollohning rahmatiga yo‘nalganlar biz damlagan oshga emas, duolarimizga muhtojdirlar. Oilada bir kishi vafot etgani bilan bu xonadonda hayot to‘xtab qolmaydi. Bir-bir yarim yil qayg‘u belgisi sifatida ko‘k kiyib, ko‘z yoshi to‘kishimiz bilan marhumning ruhi orom topmaydi. Marhumlarning ruhi yaxshi ishlarimizning savoblari, pokligimizda qilgan xolis duolarimizdan bahramand bo‘ladilar.
Toshkentda uch kun taom pishirilmasligidan «shunday qayg‘udamizki, tomog‘imizdan ovqat ham o‘tmaydi», degan ramziy ma’noni uqish mumkin. Lekin nima uchundir janozadan fotiha o‘qish uchun qaytganlarga atab noz-ne’matli dasturxonni bezab qo‘yishadi. Bu dasturxon uch kun davomida yozig‘liq turadi. (Hayit bayrami kunlari ham shunday). Yaxshi tomoni shundaki, hozirgi kunda ko‘p xonadonlarda buning bid’at ekanini tushunib, dasturxon bezashmayapti. qo‘shnilarning, qarindoshlarning taom pishirib kelishlari yaxshi odat, ularning mehr-oqibatlaridan darak beradi. Lekin boshqa yerdan ovqat kelishini kutib turish ham durust emas. Dinda «aza uch kun», deb belgilangan, «uch kun ovqat pishirmay, yemay, och o‘tirilsin», deyilmagan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:37

Sirdaryo tomonlarda jonlik so‘yilib, doshqozonda taom pishirish, janozaga kelganlarga pul tarqatish bid’atiga esa bugungi kunda mutlaqo hojat yo‘q. Keling, bir oz moziyga qaytaylik. Mirzacho‘l tomonlarda odamlar zich yashashmagan. Bir qishloqdan ikkinchisiga yetib kelguncha ot-aravada uzoq yo‘l bosishgan. To janozaga yetib kelgunlaricha ochiqishgan, chanqashgan, xorishgan. Ularga dam berish, to‘ydirish uchun ovqat pishirib qo‘yishgan. qaytib ketishlariga asqotar deb ozgina pul ham berishgandir. Endi esa bunga zarurat yo‘g‘ligini hamma biladi. Hozir qishloqlar orasi uncha uzoq emas, avtomashina degan beminnat dastyorimiz ham bor. Janozaga kelganlarning shu yerning o‘zida ovqatlanishiga, ayniqsa beriladigan besh-o‘n so‘m pulga muhtojliklari yo‘q. Shunga qaramay, bid’atdan qutulishning harakati ko‘rinmay turibdi. Puldor odamlar janoza bahonasida boyliklarini ko‘z-ko‘z qilib olishga urinadilar. Janozani to‘ydan afzalroq tarzda o‘tkazadilar. qo‘l uchida kun ko‘ruvchilar esa «men ham shunday qilishga majburman», degan fikrda qarz olishga majbur bo‘ladilar. Yaqin odamidan ajralgan xonadon uchun bu azob ustiga azob emasmi? Din esa odamlarning behuda azobda qolishini mutlaqo inkor etadi. Har holda marhum ota (yoki ona ruhi «o‘g‘lim mening obro‘yimni o‘ylab, qarz olib bo‘lsa ham mol so‘ydi», deb shod bo‘lmasa kerak.
Janozadan keyingi barcha bid’atlarni tahlil etsak, marhumga, uning ruhiga foydasiz ekanini ko‘ramiz. Aksincha, bu odatlar odamlarning o‘z ruhlarini tinchitish uchun, ko‘ngligini hotirjam qilish uchun xizmat etadi. Ayollarning «kiryuvdi»sida eng yaqin qarindoshlar yig‘ilishsa xonadon egasiga ozgina dalda bo‘ladi, qayg‘usi sal yengillashadi. Yetti mahalla yoki qishloq xotinlarining tugun ko‘tarib kelishlari, ularga uch-to‘rt xil taom tortilishi shart emas. qor yoqqan mahalda (yoki laylak uchib kelganida) «marhum tirik bo‘lganida Ollohning bu ne’matidan shodlanardi, qovun (yoki qovoq) pishganida bu rizqdan bahramand bo‘lardi», degan ma’noda kichik davrada eslanishi, duo qilinishining zarari yo‘q. Ammo shu nomlarda yana katta-katta ziyofat berish — bid’atdir. Ayniqsa xotinlarning tuguni bugungi kunda ortiqcha mashmasha ekanini tushuntirish qiyin bo‘lyapti. Mehmonga hadya bilan borish yaxshi odat, biroq, majburiy emas. Tugunni birovlar hadyaning bir turi, deb baholashlari mumkin. Bizningcha esa unday emas. «Ol tovog‘im, ber tovog‘im, o‘rtada sindi tovog‘im», deganlariday, bunday hadyaning izidan chiqadigan noxush gap-so‘zlar ham bor. Hadya qiluvchi mehribonligi evaziga bundan a’loroq narsa olish niyati bilan bormaydi. Tugunning tarixi hadya bilan emas, og‘ir, qahatchilik kunlari bilan bog‘liq bo‘lsa kerak. Ma’rakaga otlangan ayol uy egasining dasturxoniga qo‘yishga noni bormi, yo‘qmi, degan istiholada ko‘tarib borgan bo‘lishi mumkin. Keyin boshqalar undan ibrat olishib, dorulomon kunlarda ham davom ettiraverganlar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:45

Rivoyat qilishlaricha, badavlat odamning bir necha xotinidan anchagina farzandlari bor ekan. U kishi turli onadan bo‘lgan farzandlarining tarqalib, yuzko‘rmas bo‘lib ketishlarini oldini olish, ular orasiga mehr-muhabbat urug‘ini ekish maqsadida o‘limidan so‘ng har payshanbada, so‘ng yigirma kunda, so‘ng qirq kunda, keyin bir yilda yig‘ilib turishlarini vasiyat qilgan ekan. O’gay aka-uka, opa-singillar vasiyatga amal qilishib, birinchi payshanbada o‘zlari to‘planishibdi, keyingisida «dadamizning qadrdonlaridan falonchini yo‘qlaylik», deb ularni ham taklif qilishibdi. Oqibat, bu davra kengaya borib, bundan qarindoshlar andoza olishib, takrorlashib bir bid’atni yuzaga keltirishgan va unga din libosini kiydirishgan. Bu odatni ko‘pxotinli badavlat ota emas, xuddi Xudo buyurganday qabul qiladigan bo‘lib qolishgan.
«Yigirma», «yil oshi»da qur’on tilovat qilinadi. O’qish — sunnat, some holda tinglashning farzligini ko‘pchilik biladi. «Some» degani xayolni faqat Allohning kalomiga berib, jimgina o‘tirishdir. qur’on tilovat qilinayotgan damda hatto nafl namozi o‘qimoq mumkin emas, deyiladi. Biz esak qur’on o‘qilayotganda osh oshalaymiz, xo‘rillatib choyni ham ichaveramiz, turib yuraveramiz ham. Endi qaraylik: ma’rakaga borib, qur’on o‘qisak yoki eshitsak, savob hosil bo‘ladi va biz bu savobdan marhumning ruhini bahramand etishini so‘rab, duo qilamiz. Tilovatni some holatida eshitmaslik gunoh bo‘lsa, marhumning ruhi nimadan bahra oladi?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 04:59:54

Ayrim ulamo, imom-domlarimiz buning ham fatvosini topdilar. Hamonki «yigirma», «yil oshi» bid’at, xurofot ekan, bu ma’rrakani yigirma besh yoki ellik kundami «ehson», boshqacha aytganda «amri ma’ruf va nahyi munkar» tarzida o‘tkazish yo‘lga qo‘yildi hisob. Puli borlarga unisining ham bunisining ham farqi yo‘q — sochaveradilar. To‘g‘rirog‘i, «amri ma’ruf» tarzidagi ma’raka ularga ma’qulroq. Chunki bunday yig‘inda ma’ruzachi mikrofon orqali ma’raka egasini kelishtirib maqtaydi, uning haqqiga ajoyib duolar qiladi. Ammo ma’rakaning bu turi ko‘pchilikni qiynab qo‘yadi: endi ular ma’ruza qiluvchi domlaga, mikrofonchiga ham pul berishlari shart. Domla-imomlarimiz yangi odatga «ehson» deb chiroyli nom qo‘yib berdilar. O’zlari esa ashulachilarga o‘xshab daftarcha tutib olganlar. Ashulachilardan farqli o‘laroq, ular ba’zi kunda to‘rt-besh «ehson»ni gullatib beradilar. Dasturxonga, ziyofat oxirida tug‘ulajak tugunning hajmi, ayniqsa cho‘ntakka solinuvchi «mulla jiring»ning cho‘g‘ini chamalab, duoni quyuq qilaveradilar. Mashhurroq domlalarimiz badavlatlarnikidan qolmaydilar, mundayroqlarnikiga esa shogirdlarini yuboradilar. Achinarlisi shuki, bunday dabdaba marosimlarini rag‘batlantirishga urinadilar. Shayhontohur tumanidagi masjidlardan birining imomi «Aqiqa» deb ataluvchi marosimda «payg‘ambarimiz qarz olib bo‘lsa ham aqiqa qilishni buyurganlar», deganini eshitib, «bu kishi adashib aytib yubordilar», deb o‘ylagandik. Keyin yana bir necha marta bu asossiz gapni eshitib, afsuslandik. Islomda qarz olib ehson yoki xudoyi qilish mumumkinmasligini bu taqsirim yo bilmaydilar yo bilib tursalar-da, o‘z jig‘ildonlari manfaati yuzasidan fatvo to‘qiydilar, mo‘‘minlarni chalg‘itadilar.
Islom ko‘rsatmasi bo‘yicha, odam eng avvalo o‘z oilasini ta’minlashi kerak. Ehsoni ham, hadyasi ham birinchi galda o‘z farzandlari yoki ota-onalariga bo‘lishi shart. Ota-onasini yaxshi parvarish qilish, farzandlarini yaxshi kiyintirib, yedirib, yaxshi o‘qitib... undan orttirsa boshqalarni siylashi mumkin. Farzandlari rizqini qiyib, o‘zgalarni to‘ydirishini din buyurmaydi. Ehson yoki xudoyi degani albatta qo‘y so‘yib, ziyofat qilish, imomni chorlash emas. Agar qo‘y so‘yishga, dasturxon tuzab mehmon chorlashga imkoningiz yetsa, ixtiyor o‘zingizda. Biroq, chorlashning ham chegarasi bor. So‘yilgan qo‘yning go‘shti uch qismga bo‘linadi, bir qismi bilan qancha odamni taomlantirish mumkin bo‘lsa, shuncha mehmon aytiladi. Ulamolarimizning aytishlaricha, «xudoyi» deb so‘yilgan qo‘yning barcha go‘shti miskinlarga tarqatilishi shart ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:00:06

Do‘stingiz yoki qarindoshingiz sizdan qarz deylik. Qarz to‘lashga qurbi yetmay, ruhan qiynalib yuribdi. Shu qarzdan Olloh roziligi uchun kechsangiz, eng ulug‘ savobga yetgan bo‘lasiz. Agar birov sizni nojo‘ya xafa qilgan bo‘lsa-yu, siz uning bu gunohidan o‘tsangiz, kechirsangiz bu ham o‘ziga xos bir «xudoyi» deyish mumkin.
Ehson-xudoyi agar bilib amalga oshirilsa, islomning eng yaxshi odatlaridan biri. qo‘shnisi, qarindoshi yoki birodari muhtoj bo‘lgani holda kishining sochib, to‘kib, isrof qilish darajasida hayot kechirishi durust emas. Shu bois ham zakot farz qilingan. Har bir din odam bolalarining teng yashamoqliklarini da’vat etadi. Islomda bu masala yanada mukammalroq darajadadir. Hayot shundayki, birov tadbirda ilg‘or bo‘lgani sababli boyib ketadi, boshqasi ilm-hunarda zaifligidan yoki xastaligi tufaylimi muhtojroq bo‘lib qoladi. Hayr-ehsonlar ana shunda kerak. To‘kin-sochin dasturxonlar atrofida biz bu ne’matlarga muhtoj bo‘lmagan o‘ziga TO’q odamlarni ko‘ramiz. Zoriqqan odamlar esa chorlanmaydi. Biron kishi eskiroq kiyimda yaqinlashsa, «sen shoshmay tur, mehmonlarni kuzatib olay, so‘ng senga ovqat beraman», deydi. Xastaligi yoki boshqa uzrli sabab bilan zoriqib yashayotganlarning aksari izzatda bo‘lmasliklarini bilib, bunday «xudoyi»larga yaqin ham kelishmaydi. Ma’raka egasi agar insof qilsa, uning uyiga qolgan oshdan bir lagan chiqaradi, bo‘lmasa yo‘q.
Dinda ehson-xudoyilarning aniq muddatlari belgilanmagan. Bu ma’rakalarni o‘tkazish uchun birovning o‘limini yoki boshga tashvish tushishini kutish shartmas. Kimning qachon imkoni bo‘lsa, isrof qilmagan, barcha odamlarni teng ko‘rgan holda o‘tkazaverishi mumkin. 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:00:17

Andijonlik do‘stim achinib aytib qoldi: badavlat qo‘shnisi ma’raka qilmoqchi ekan. Do‘stim buning bid’at ekanini tushuntirib, muhtoj qo‘shniga yordam berish afzalroq ekanini aytibdi. Biroq, badavlat odam ikki kundan keyin ma’rakaga aytib chiqib, to‘rt yetim bilan beva qolgan xonadonga ming so‘m sadaqa berganini ham faxr bilan bildiribdi. Ana endi u odam oladigan savobning miqdorini o‘zingiz chamalab ko‘ravering. Uning johilligi yoki kibr-manmanligi katta savob yo‘lini to‘sdi.
Badavlatlarning ma’raka oshlarini yeyishga chidash mumkindir. Biroq, balog‘atga yetmagan, norasida yetim bolalar qolgan xonadonga qaysi bet, qaysi farosat va qanday maqsadda boriladi? O’sha tortilgan oshda yetimning haqi borligini nahot fahm etmaymiz? Ajdodlarimizdan qolgan ibrat bor: yetimlarning uyida ularning piyolasidan ham foydalanish mumkinmas. Nahot bu ibratlar unutildi?
Bir do‘stimning ukasi qazo qilib, voyaga yetmagan besh bolasi yetim qoldi. Janoza oldidan muhtaram domla-imomga vaziyatni tushuntirgan edim, u kishi bu xonadonda ma’raka oshlari qilmaslik haqida yaxshi gapirdilar. Yetim haqi nima ekanini tushuntirdilar. «Yigirmasini men qilib beraman», degan mard topilganda ham bu ma’rakani qilmay, unga ketadigan harajat pulini shu oilaga topshirish savobroq ekanini ta’kidladilar. Dafn marosimidan so‘ng xonadonga kelib, fotiha o‘qigach, bu masalaga qaytib, yanada oydinroq tushuntirdilar.
Ertasiga kelsam, do‘stim tog‘alari, amakilari, mahalla raisi bilan birga «yigirma oshi»ni qaerda, qachon, qanday o‘tkazishni maslahatlashib o‘tiribdi.
— Kecha domlaning gaplarini eshitmadilaringmi?— deb ajablandim.
— Domla gapiraveradi, nima, biz ketmon dasta ko‘mibmizmi?
— Yetim haqi-chi?
— Ma’rakani ana, akasi o‘tkazib beradi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:00:27

Akasi — mening do‘stim. Bir necha oy avval to‘ng‘ich o‘g‘lidan ayrilgan, boshqa bolalari hali yosh, o‘zi maoshga qarab kun ko‘radi. «Yigirma oshi» qilsa, qulog‘igacha qarzga botishi aniq.
— Buning ham voyaga yetmagan bolalari bor. O’zidan ortmaydi topgani, — deb e’tiroz bildirdim.
— Ke, qo‘y, do‘stim, shu «yigirma»ni qilmasam malomatga qolaman. Mahalla nima deydi?
— «Mahalla nima deydi?» deb yashagan durustmi yo «Xudo nima derkin?» degan a’loroqmi?
Xullas, o‘sha kuni men yengganday bo‘lib edim. Bir hafta o‘tgach, do‘stim qo‘ng‘iroq qildi:
— Yakshanbada «yigirma». Kelmasligingni bilsam ham aytib qo‘yyapman...
Afsuski, bunday voqealarni tez-tez eshitamiz. Yoki uchratamiz. Yaxshi amallarimiz bilan savob topish o‘rniga bid’at va xurofot quliga aylanib qolamiz. Bu bilan o‘zimiz ham, boshqalarni ham qiynaymiz. Aytganlarimizga qarab, bid’at va xurofotdan qutulish mumkin emas ekanda, deb badbin xulosaga kelmaslik kerak. Bugun jamiyatimizda bid’at va xurofot odatlarimizdan voz kechayotgan, boshqalarga tushuntirayotgan, bu tushuntirishni amalda isbot etayotgan birodarlarimiz ko‘p. Bid’at va xurofotdan qutulish qiyin emas. Bu masalani yaxshi yechib beruvchi ulamolarimiz, ilmiga amal qilg‘uvchi domla-imomlarimizning so‘zlarini yaxshi fahm etsak kifoya.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:01:03

* * *

O’qiganingiz bu satrlar mulohaza sifatida bayon etilib, fikrlashish maqsadida matbuotda e’lon qilingan edi. Kaminada bilimni ko‘z-ko‘z qilish yoki o‘zni ilmlilar safida ko‘rsatishga urinish maqsadi zinhor bo‘lmagan. Men olim emasman, olimlarning muxlisiman. Ko‘p qatori ularning ilmlaridan bahramand bo‘laman. Bu ulamolar bilan zamondosh qilgani, ularning suhbatlarini nasib etgani uchun hamisha Yaratganga shukr qilib yuraman. Ajabki, bid’at va xurofot xususidagi fikrlarim AYRIM birodarlarimizda g‘alat taassurot uyg‘otibdikim, g‘ayri fikrlarini jamoat orasida ham aytib, bir ozgina g‘iybat gulobidan ham simiribdilar. Bundan ko‘nglimga ozor yetdi. Yo‘q, bu ozor ularning noma’qul muomalalaridan emas, balki g‘iybat gunohidan tatib qo‘yishlaridandir. Dinimizga xizmat qilib kelayotgan ul birodarlarimizning bunday gunohlardan ehtiyot bo‘lishlarini istar edim. Alloh ularni kechirsin. Katta jamoatlarda aytilmish g‘ayri fikrlar unchalik to‘g‘ri bo‘lmagani uchun bayonimizga kichik ilova lozimday ko‘rinib, yana qo‘lga qalam oldik, ma’zur tutgaysizlar.
Birinchi ilovamiz budir:
«To‘g‘ri gap tuqqaningga yoqmas», degan maqolni «To‘g‘ri gap johil imomlarga yoqmas», deb o‘zgartirsak ham bo‘lar ekan. Muborak dinimizning qudratiga salbiy ta’sir etuvchi bid’at va xurofotlar xususida fikr yuritib, bu yaramas odatlarga yo‘l berishda AYRIM imomlarning xizmati haqida bir-ikki achchiq so‘z aytib edik. Niyat xolis edi, kimnidir ayblab, sharmsor qilmoq fikridan uzoq edik. Ammo bayon etilmish haqiqat ayrim taqsirlarimga yoqmabdi. Bu bir jihatdan yaxshi, gap egasini topibdi. Yomon tomoni -ularning bid’at va xurofot botqog‘idan chiqmoqlikdan urinmasliklarida. «Dinimiz uchun ofat hisoblanuvchi bid’at va xurofotlardan qutulaylik», demoqlik o‘rniga «bu odam nega aql o‘rgatmoqchi bo‘ladi, nechta hadisni biladi o‘zi?» deb malomat qilibdilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:01:11

Biz bunga javoban kishining dinga qilgan xizmati nechta hadis yodlamoq bilan emas, bilganlariga to‘g‘ri amal qilmoqlik bilan qadrlanadi, demog‘imiz ham mumkin. Chunki qiyomatda aynan amal asqatmog‘ini taqsirlarim mendanda ko‘ra yaxshiroq bilishar. Yana ular hadisi qudsiydagi Allohning marhamatlari bayonidagi (mazmuni): «Bandalarimning ibodatlari ichida menga suyumlirog‘i - mening yo‘limda yaxshi amallarga targ‘ib hamda xolis nasihat qilishdir», deyilmish haqiqatga qanday munosabatda ekanlar, bizga qorong‘u. «Nechta hadis biladi?» deguvchiga «Taqsirim, kamina qancha hadisni o‘rgangani, fikr qilganini sanagan emas, siz o‘zingiznikini sanabsiz, durust. Biroq, siz ham, kamina ham imom Buxoriy hazratlari bilganchalik bilmasmiz?» deb javob qaytarmog‘imiz ham mumkin edi. Lekin biz bunday tiyilib, u muhtaram taqsirimga sharafli hadislardan biri bilan javob qaytarmoqlikni lozim ko‘rdik:
Abu at-Tufayl Omir ibn Vosila (roziyollohu anhu) aytdilar: hazrat Ali (karamallohu vajhahu)dan so‘ralganda, hazrat Ali: «Payg‘ambarimizning (sollalohu alayhi vasallam) o‘zimizga hos aytgan gaplari faqat mana shu qilichimning qinidagilardir»,- dedilar-da, undan bir sahifa qog‘oz chiqardilar. Bu sahifada: «Alloh taolodan bo‘lak narsalar nomiga atab biron jonliqni so‘ygan kishiga, ota-onasiga la’nat o‘qigan kishiga va shariatda bo‘lmagan narsalarni din nomidan paydo qilganlarga yo‘l bergan (imkoniyat tug‘dirgan) kishiga ham Alloh taoloning la’nati bo‘lsin», degan hadisi sharif yozilgan ekan.
Mazkurni sharhlashdan ojiz banda ojizdir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:01:20

 * *

Bid’at va xurofot deyilganda biz asosan dinga doir marosimlarni nazarda tutamiz. Holbuki, xursandchilik to‘ylarimizga doir yaramas odatlarimiz ham borki, bu haqda ham bir oz munozara qilsak foydadan holi bo‘lmas. To‘ylar haqidagi gaplar me’dangizga tekkan bo‘lsa, mazkur bayonni o‘qimay yulduzchadan so‘ng keladigan fikrlarga o‘tavering.
«Alloh hammani to‘yga yetkazsin...» «Topganingiz yaxshi to‘ylarga buyursin...» - shunday deb bizlarni duo qiladilar. Biz ham boshqalarga shu saodatni tilaymiz.
Oilada go‘dak dunyoga kelgani hamon ota-ona qalbida umid ham tug‘iladi. Bu umid farzand bilan birga ulg‘ayadi. Yaratganga iltijo qilingan damlarda shu umidga yetkazish so‘raladi. Farzandning yaxshi, fayzli, nomusli oilalardan biriga kuyov (yoki kelin) bo‘lmog‘i orzusi bilan to‘y qilinadi. Bu to‘yga uzoq yillar ham moddiy ham ruhiy tomondan tayyorgarlik ko‘rilishi barchaga ma’lum. «qizingni beshikka bela, molini sandiqqa tashla», degan maqol bejiz aytilmagandir. O’g‘il tug‘ilganida yigirma tup terak ekish odati ham ana shu to‘yga tayyorgarlikning bir ko‘rinishi. O’g‘il ulg‘ayguniga qadar teraklar o‘sib, imoratbop bo‘ladi. Bo‘lajak yosh oilaga atab uy solinadi. So‘ng qarabsizki, to‘y-da...
To‘y tufayli xonadonimizga tashrif buyurajak shodlik va baxt umrining nechoqli uzun bo‘lmog‘i o‘zimizning fahmu farosatimizga bog‘liq. «qarz qutilar, xotin yonga qolar», maqoliga amal qilgan bo‘lsak, shodligimiz to‘y tugashi bilan tugab, tashvishimiz boshlanadi. Agar «Ko‘rpangga qarab oyoq uzat», hikmatidan yuz o‘girmasak, qarz tashvishi bizlarni azobga solmaydi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:01:49

Biz ko‘pgina tashvishlarga o‘zimiz xaridor bo‘lamiz-da, so‘ng «bizni shuncha qiynoqlarga solasanmi», deb Xudoga da’vo ham qilib qo‘yamiz. «Topganingiz yaxshi to‘ylarga buyursin», deyilmish duoni «Topgan-tutganingning barchasini bitta to‘yga sovurib yubor, yetmaganiga qarz ol», degan ma’noda tushunmaslik kerak. Ko‘ngil xohishi bilan hayot haqiqatining murosaga kelmog‘i mushkulligi unutilmasa durust. To‘ydan keyin boshlanajak hayot, turmush tashvishlari nazardan chetda qolmasa yanada yaxshi. «Ortiqcha kuchanish belni sindirar», degan maqolni yodda tutish esa donolikdir. Siz bilan biz har qancha dang‘illama to‘y qilmaylik, uning shuhrati yengil shabada ham uchirib keta oluvchi xazon kabidir. Odamlar to‘yingizni oylab-yillab eslab, madh etib yurmaydilar. Yaqinlarimiz ko‘rishganda «qalay to‘ylarning charchog‘i chiqdimi?» deb qo‘yishlari bilan hammasi tugaydi. To‘y har qancha dabdabali bo‘lmasin, kishining obro‘siga obro‘ qo‘shmaydi. Bugungi kuyov va kelinning ertangi totuv hayoti, saodat yo‘lidagi intilishi, ota-onalari, qarindosh-urug‘lari, qo‘ni-qo‘shnilariga bo‘lgan mehr-oqibati, hayo va odobi xonadonga hurmat va e’tibor keltiradi. Bilmog‘imiz joizki, manmanlik va maqtanchoqlikning eng xunuk ko‘rinishi - to‘y-marosimlarda qilinayotgan soxta saxiylikdir. To‘y bahonasida manmanliklarini ko‘z-ko‘z qilmoqchi bo‘lgan qudalar havoyi polvonlarga o‘xshashadi. Kuch ham yo‘q, usul ham bo‘lmasa-da, gilamga tushgan polvonning beli singanidek, qudalarning nodonligi tufayli oilaning beli sinadi.
To‘y qilish bo‘yicha aniq tavsiyalar yo‘q, bo‘lishi mumkin ham emas. Avval aytganimizday, to‘y - ko‘ngil ishi. Ko‘ngilni esa aql boshqaradi. Yana bir gap: ko‘ngil talab qiluvchi dabdabani cho‘ntak ko‘tarolmasligi mumkin. Har bir shahar-qishloqning to‘yga hos o‘z odatlari, udumlari bor. Afsus shundaki, asosiy e’tiborni dasturxon bezashga qaratib, yaxshi urf-odatlarimizni unutilishga mahkum etyapmiz. Barcha joy uchun bir hilda bo‘lgan yaramas odatimiz - «kim o‘zar» musobaqasi. Bu musobaqaning shiori «Agar sendan ortda qolsam - qulog‘imni kesaman!» Ha, bizga aynan shu shior ma’qul bo‘lib qoldi. Aqlni ishlatib demaymizki: «Birov tomdan tashlasa men ham tashlashim kerakmi?»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:01:58

To‘yga doir muammolar haqida oqil ustozlarimiz ko‘p va xo‘b yozganlar, gapirganlar. Yil yo‘qki, matbuotda bu masala ko‘tarilmasa. To‘y qiluvchilar bu hikmatlarni o‘qimaydilarmi, har holda o‘z bilgilaridan qolmaydilar. Demog‘ingiz mumkinki: «To‘y qiluvchi Falonchi, qiynalsa o‘ziga jabr, sizga nima?» Sirtdan qaraganda shunday. Ammo «jamiyat, uning taraqqiy etmog‘i», degan tushunchalarimiz ham bor-ku? Bugun oila quradiganlarning ma’naviy-ruhiy olamlari, madaniy darajalarini jamiyatdan ayri holda ko‘rolmaymiz-ku? To‘ylardagi isrofgarchilik jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’sir o‘tkazmaydimi? Tangri - taoloning «englar-ichinglar, ammo isrof qilmanglar», degan amrini bajarmasligimiz jazosiz qolarmikin? O’tmish donolari xazinasiga razm tashlasak, isrofga doir ko‘plab bebaho fikrlarni uchratamiz. Ayni damda shulardan birini eslamoqni lozim topdik:
«Isrof eng hurmatli oilalarni ham buzadi, eng boy xonadonlarni oqibat vayron qiladi. Eng yuqori mansablardan tuban tushiradi. Eng shuhratli nomu nasabga ega bo‘lganlarni xor-zor qiladi. Shunga ko‘ra isrofdan saqlanmoq, har bir ishda tejam, iqtisodga rioya qilmoq shartdir. Tadbir bilan sarf qilingan mol-dunyo ozaymaydi, balki ortadi. Baxil, xasis odam pulini xatto o‘ziga ham sarf qilishga ko‘zi qiymay, ochlik holida yashaydi. Isrofchi esa oxir oqibat bir tiyinga zor bo‘lib qoladi.»
Yillar osha gaplar gapirilaverildi, oqibat maxsus qaror ham qabul qilindi, biroq, avvalgi maqolada(«Bid’at nima, xurofot nima?») ta’kid etganimizday, bir oz fursat o‘tib, bu zarur qarorni unuta boshladik. Zamon yana shu masalaga qaytishni talab qilyapti. Biz ustozlardan o‘qiganimiz, dono otaxonlardan eshitganimiz asosida bir-ikki fikrni bayon qilishga ehtiyoj sezdik.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:07

Ulug‘imiz Abdulla qodiriyning dastlabki sahna asarlari «Baxtsiz kuyav» deb nomlangan. Asarning ma’nosini sarlavhadanoq anglagandirsiz? Faqat «o‘tmiщda uylanajak qallig‘ini nikohdan avval ko‘rishmagan, bir yigitga qari qiz duch kelgan bo‘lsa, uning baxtsizligi shu-da», deb fikr qilmang. Asardagi kuyov bolaning baxtsizligi - to‘y tufaylidir. «To‘y» va «kasofat» tushunchalari bir-birini inkor etsa-da, mazkur voqeadagi kuyovning baxtsizligi aynan shu to‘yning kasofatidandir. Bo‘lajak kuyov - yetim. Amaki ota o‘rnida ota bo‘lib, jiyanni uylantirish harakatiga tushadi. Yaxshi xonadonning qiziga sovchi bo‘ladilar. qizning otasi «to‘y-to‘ydek bo‘lsin», degan orzuda olamjahon narsalarni talab qiladi. «Bo‘lajak oilani qiynamaslik kerak, dabdabali to‘yning hojati yo‘q», degan nasihatlarga quloq solmaydi. Kuyov bolaning amakisi uyatga qolmaslik uchun bu talablarga ko‘nadi. Oqibat otadan qolgan hovli-joy garovga qo‘yilib, ko‘p miqdorda qarz olinadi. Kuyov qarzni vaqtida berolmaydi. Sudxo‘r hovli-joyni tortib olajagini bildirganda, kuyov «bu kunimdan o‘lganim yaxshi», deb joniga qasd qiladi. Buni ko‘rgan kelinchak ko‘ziga dunyo tor ko‘rinib, u ham o‘zini o‘zi o‘ldiradi.
Ta’sirli tarzda, nasihat yo‘sinida bitilgan bu asarda bayon etilgan voqea yuz yilning nari-berisida bo‘lib o‘tgan. Ajabkim, to‘yda isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik haqida unda aytilgan gaplar bugunga hamohang bo‘lib turibdi. To‘y egasiga qilingan nasihatlarning shamolga qarshi qichqirish kabi samarasiz ketishi ham yuz yilni oralab bizning kunimizgacha yetib kelibdi. To‘g‘ri, hozir ko‘p joylarda «qalin» degan tushuncha yo‘q. Ammo uning o‘rniga yozilmagan, ammo bajarilishi shart bo‘lgan turli-tuman qoidalar mavjud. Bu qoidalar badavlat oilalar tomonidan tez-tez o‘zgartirilib turiladi. Agar kelin tomonga to‘y yuborilganda avval bitta qo‘y berilgan bo‘lsa, serhimmat birodarlarimizdan biri juft qila qoldi. So‘ng uning yoniga buzoq qo‘shildi. Agar ilgari bitta sandig‘u bitta javon bilan oila qurish mumkin bo‘lgan bo‘lsa hozir «mebel» degani paydo bo‘ldi. Avval faqat yotoq uchun olingan bo‘lsa, endi uning yoniga mehmonxona, oshxona mebellari ham qo‘shildi. «Farzandimning ko‘ngli cho‘kmasin», deb ota-ona jonini jabborga berishga majbur. «Mebel» otliq hashamni Toshkentda kelin tomon qiladi. Boshqa yerlarda kuyov olishi kerak. Bir xonadonda to‘yga tayyorgarlik boshlangan edi. qiz tomon «mebel»ni olib kelib o‘rnatmoqchi bo‘lganida, kuyov tomon «ie, mebel chet elniki emas ekan-ku?» debdi. Shu gap tufayli to‘y buzildi, desak, ishonmassiz. Siz ishoning bu bo‘lgan voqea. Ana endi o‘zimizga savol beraylik: yigit «mebel»ga uylanadimi, yo qiz «mebel»ga turmushga chiqadimi? Shu matoxni deb to‘yni orqaga surishlar ham mavjud-ku? Bunga nima deymiz? qo‘polroq bo‘lsa ham javobimiz shu: bu - aqlsizlikning o‘zginasidir!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:15

O’rni kelganda aytib o‘taylik: ota-ona to‘y harakatini boshlaganida avvalo o‘z imkoniyatini chamalab ko‘rishi va shunga qarab marosimning darajasini, o‘tkazish tartibini belgilab olishi lozim. Undan so‘ng farzandning tarbiyasida shu masalaga ham joy berilishi shart. Ya’ni, dabdabadan, demakkim, kibrdan qochishning savobligi, birovlarga qarab ko‘ngilning cho‘kishi yaxshi emasligi, oila qurmoqlik faqat dabdabali to‘ydan iborat bo‘lmasligi, oila saodatini to‘yning shuhrati emas, to‘ydan keyingi totuv hayot belgilashi haqidagi haqiqatlarni farzandning ongiga singdirishga uriniщ kerak. Aybsitmasangiz misolni o‘z oilamdagi voqeadan keltirsam: agar kuzatsangiz «ZAGS» deb atalmish marosimda kelinnikiga keluvchi avtomashinalarning rusumi, sanog‘i bolalarni qiziqtiradi. Kaminaning o‘g‘li ham bir-ikki «falonchinikiga uchta «Mersedes», o‘nta «Volga» keldi», degan xabarlarni aytardi. Bir kuni shunday xabardan so‘ng «uch-to‘rt yildan so‘ng Xudo xohlasa seni uylantiramiz. Sen ham shunday mashina karvoni bilan kelinnikiga borasanmi?» deb so‘radim. O’g‘lim va u kabi o‘smirlar uchun avtomashinalar karvoni majburiy qoida kabi ko‘rinishi tabiiy. Chunki hamma shunday qilyapti. «Falonchining qiziga «Limuzin» kelibdi...» degan shov-shuvlar shamolday uchib yuradi. O’smir ota-onasidan shunday marhamat kutadi yoki orzu qiladi. Shuni bilgan holda kamina o‘g‘ilga «Xudo to‘yga yetkazsin, ammo biz bunday qilmaymiz. Nikohni ro‘yhatdan o‘tkazish uchun turnaqator bo‘lib borilmaydi, vakilni to‘yxonaga taklif etamiz», dedim. Bu gapimdan o‘g‘limning ajablanishini, ranjishini bilardim. Turnaqator avtomashinalar egalariga to‘lash uchun ortiqcha mablag‘im yo‘q, desam ehtimol tushunardi. Lekin bunga moddiy imkoniyat bo‘la turib rad etilishi o‘smirni lol qoldirdi. Shundan so‘ng bu kabi odatlar manmanlik ekani, manmanlik esa gunohligini tushuntirganday bo‘ldim. Bu suhbatdan so‘ng o‘g‘lim avtomashinalar karvoni haqida gapirmay qo‘ydi. Ammo ich-ichida armon mavjudligini bilardim va shuning uchun vaqt-bemahal ko‘chada ko‘rganim karvonlar haqida o‘zim gap ochardim va bu odatning yaxshi emasligini ta’kidlardim. Shuning barobarinda san’atkorlardan yaqinlarim ko‘p bo‘lsa-da, faqat bitta yoki ikkitasini taklif etish niyatimni ham bildirib turardim. Shu zaylda oradan bir necha yil o‘tib Xudo bizni ham to‘yga yetkazdi. Sovchilar kelin bo‘lmishning uylariga bordilar. Oraga vositachi odam qo‘ymay to‘y tartibi haqida o‘zimiz gaplashaylik, degan taklifimiz quda tomonga ma’qul tushib, mahallamizning oqsoqoli bilan bordik. Kamina orzu qilinayotgan to‘yning tartibini bayon etdim. Nikoh ro‘yxatidan o‘tishga bormaslik, «charlar», so‘ng esa «kuyov chaqirdi», «quda chaqirdi», deb atalmish marosimlarni o‘tkazmaslik haqidagi taklifimiz ularni bir oz o‘ylantirdi, bamaslahat javob qilajaklarini bildirishdi. Shukrki, qudalarimiz ham, kelinimiz ham buni to‘g‘ri tushundilar. Orzu qilgan to‘yimiz bir kunda chiroyli tarzda o‘tdi, isrofdan qochganimiz uchunmi, Olloh yoshlarimizning baxtini berdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:24

Endi bugungi to‘ylarimiz xususida bir-ikki so‘z aytsak: bizlarda yo u tomonga yoki bu tomonga keskin og‘ish odatimiz bor. Bugungi kunda «Islomiy to‘y» degan tushuncha paydo bo‘ldi va buning tarafdorlari to‘ydagi o‘yin-kulguni mutlaqo rad etadilar. Keling, shu tarzdagi to‘ylarning tarixiga bir nazar tashlaylik: to‘ydan maqsad - faqat xursandchilik emas, balki shar’iy, qonuniy nikohdan atrofdagilarni boxabar qilib qo‘yishdir. Sahobalardan biri shar’iy tarzda uylanganlarini xabar qilganlarida payg‘ambarimiz alayhissalom «Bir taom tayyorlang-da, qo‘ni-qo‘shnilaringizni chorlab, nikohdan ogoh etib qo‘ying», degan ekanlar. (Albatta, islomdan avval ham har joyning va dinning o‘ziga hos to‘y marosimi bo‘lgan.) Maqsad shuki, odamlar bularni ko‘rsalar «falonchining o‘g‘li bilan pistonchining qizi nomaqbul yurishibdi», degan nojo‘ya xayolga bormasinlar. Ulamolar yetkazgan hadisga ko‘ra, payg‘ambarimiz alayhissalom bir yerga kirib borayotganlarida qo‘shiq aytayotgan ayol, ashulani uzib salavotga o‘tganida, janobimiz «avvalgi qo‘shig‘ingni aytaver», degan ekanlar. Shunga ko‘ra musulmon mamlakatlardagi to‘ylarda qo‘shiqdan voz kechmaganlar. Ammo bu masalada bizda sal quyushqondan chiqilishi afsusli holdir.
Mastalastlik bilan behayo ashulalarni aytishlik, behayo qiliqlar bilan raqsga tushishlik, o‘rtada shodlanib o‘ynayotgan qiz-juvonlarga kayf aralash hirs bilan tikilishlik kabi illatlarni ma’qullay olmaymiz. Axir o‘ylab ko‘raylik: to‘ydan shodlanib raqsga tushayotgan qiz yoki juvon kimningdir suyukli farzandi, kimningdir jufti-haloli. Bu tikilishning yoki mast holda yoniga tushib o‘ynashning yomon oqibatlarini ko‘rib turamiz-ku?!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:34

To‘ylardagi ichkilik ichish alohida bir masala. Bir tanishim to‘y qilib, o‘g‘lini uylantirdi. Bu bilan zimmasidagi burchini ado etgandek bo‘ldi. «Etgandek bo‘ldi», deb kesatishimga asos bor. Aytmoqchimanki, burchni bajarish ikki hil bo‘ladi: birinchisi - atrofidagi odamlarning roziligi, xursandligi uchun. Ya’ni, bir to‘da yeb-ichib, maishat qilib ketsa bas. Halol-haromning farqiga borilmaydi. Savob-gunohning nima ekaniga ham e’tibor berilmaydi. Buning oqibati ma’lum: bugun farzandining oilasidagi notinchlikdan behalovat bo‘layotgan ota-onalar bu tashvishning ildizini topmoq uchun to‘yni qanday o‘tkazganlari, burchlarini qanday ado etganlarini o‘ylab ko‘rsalarmikin? Ikkinchi burch Yaratganning roziligi uchun ado etiladi. Ya’ni haromdan («harom»ning ma’nosi - ta’qiqlash, man etishdir), gunohdan ehtiyot bo‘linadi. Yangi oilani muazzam bir uy deb tasavvur etsak, uning poydevorida halollik yotsagina baquvvat bo‘ladi. Tuz betonni yeb ado etganidek, avval boshda aralashgan harom asta-sekin umr saroyi poydevorini kemiradi.
Bu gaplar shunchaki xayol mahsuli emas, balki hayotdagi voqealar yuzaga chiqargan haqiqatdir. Bayon qilayotgan tanishimiz badavlat emas, dabdabali to‘y qilishga qurbi yetmaydi. Aksincha, qarz-havoladan umid qiluvchi odam. Kamina unga qarz ko‘tarmasdan osongina to‘y qilishning yo‘lini aytdim. Aslida bu yo‘lni men o‘ylab topmaganman. Oltmishinchi yillarga qadar barcha shu hilda to‘y qilgan. Keyin «komsomol to‘yi» deb nomlanmish kasofat - bema’ni bazm kashf qilinib, harajatlar ko‘paygandan ko‘paydi. Bugungi kelib «komsomol» degan narsa yo‘qoldi. Biroq, uning nomi bilan yuzaga kelgan to‘y shakli saqlanib qoldi. Asl o‘zbek to‘yidagi yor-yor, tortishmachoq kabi ajoyib odatlar o‘rnini mast-alast qiyqiriqlar egalladi. Urush-janjal, ba’zan qotillik ham shu yangi to‘yning mevalari ekani hech kimga sir emas. Afsuski, bularni bilib tursak-da, bilmagandek hotirjam yuraveramiz.
Xullas, tanishim aroqsiz to‘y qilishdan uyaldi. Mahalla ahlidan uyaldi. Ularning «to‘yiga aroq qo‘ymabdi», degan malomatidan qo‘rqdi. Aroqni man etgan Zotdan qo‘rqmadi, uyalmadi. Lekin o‘z fikricha, savob ishga ham qo‘l urdi: to‘y arafasida «xudoyi» deb atalmish ehson qildi. Endi «xudoyi» dasturxoni bilan bazm dasturxonini bir-biriga solishtirsangiz savobning miqdorini chamalay olarsiz. Olloh bandasining dasturxoniga muhtoj emas. Aksincha banda Yaratganning marhamatiga muhtoj. O’sha bazmda so‘zlovchilar yoshlarga baxt tilashadi. Kimdan? Baxtni kim beradi? Baxt beruvchi «ichma» degan narsani ichsagu yana undan tilak tilasak berarmikin? Bu tomonini o‘ylamaymizmi? 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:45

Ikkinchi bir tanishimizda o‘zgacha ahvol yuz berdi. Kuyov bo‘lmish yigit dasturxonga aroq qo‘yilmasligini talab qilibdi. Ota-bola orasida shu xususda kelishmovchilik chiqibdi. Ota o‘g‘lidan nolib: «Aroq qo‘ymasam sharmanda bo‘laman-ku, men ham to‘ylarga borib ichganman-ku», deb ezildi. Biz dedik-ki: «Birodar, o‘g‘lingizning aqliga tasanno aytmoq lozim. Siz to‘ylarga borganingizda qarzga yoki nasiyaga olib ichmagansiz-ku? Yo barchalariga «to‘yimda qaytaram ichgan ichgilimni», deb va’da qilganmisiz?» Ota-bola bahsida o‘g‘il yengib, u aytganday to‘y bo‘ldi. San’atkorlar ichkiliksiz ham to‘yni shirin tarzda o‘tkazib berishdi. Mezbonlar o‘ynab-kulib rohatlandilar. Shu mahallada, ikki ko‘cha naridagi to‘y esa fojia bilan yakunlandi. Mast yigitlarning janjali hali chimildiq ko‘rmagan do‘stlarining o‘limiga sabab bo‘ldi. Mana sizga bir vaqtda bo‘lib o‘tgan ikki to‘yning yakuni. «Badmast ulfat - davraga kulfat», deb bejiz aytmaganlar mashoyixlar. Biz aytayotgan masala boshqa millatlarda ham mavjud. Agar eslasangiz, saksoninchi yillarda ukrainaliklarning «To‘y ayblanadi», deb nomlangan kinofilmi bo‘lardi. Film o‘zbek tiliga tarjima qilingan, hozir ham televidenie orqali namoyish etib turiladi. Unda yosh futbol yulduzining o‘limiga sabab bo‘lgan restorandagi to‘y, isrofgarchilik, mast-alast yigitlarning qiliqlari ko‘rsatiladi. E’tibor beraylik: Yevropa uchun restorandagi to‘y, ichkilik odatiy narsa. Shunda ham ular bu odatga qarshi chiqyaptilar. Biz esa Yevropadan madaniyatni emas, ularning o‘zlari ham rad etayotgan yomon odatlarni olyapmiz.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:02:55

Yevropadagi millioner oilalar ham to‘ylarida biz kabi sochib, isrof qilmaydilar. Ulardagi nikoh o‘qitish marosimining o‘zi to‘y. Eng yaqin odamlarini taklif etishadi. Bir necha soat ichida to‘y o‘tadi. Biz ulardan mana shu nikoh o‘qitish (ya’ni - ZAGS) marosimini oldik-da, o‘zimiznikiga qo‘shdik. Ana endi to‘y marosimlarimizni sanab o‘taylik: sovchilar ishni pishirsalar qiz bilan yigitning ko‘chada ko‘rishuv marosimi bo‘ladi. qiz bilan yigit avvaldan bir-birlarini bilsalar-da, sovchilarning aralashuvisiz ahdu paymon qilib qo‘ygan bo‘lsalar-da, bu marosimga keladilar. Yigit qizga qimmatbaho sovg‘a beradi. Sovg‘aning qabul qilinishi - rizolik alomati ekan. Ana undan keyin yana sovchilar boradilar va «oq o‘rash yoki patir sindirish» marosimi bo‘ladi. Keyin esa fotiha to‘yi, boshqacha aytilsa qo‘ni-qo‘shnilar, yaqinlarga ma’lum qilish maqsadida bo‘lajak kelinning uyiga tog‘oralar karvoni jo‘natiladi. Agar to‘yga qadar orada xayit bayrami bo‘lsa «yo‘qlov» deb atalmish yangi karvon yo‘lga chiqadi. Bular - to‘yning debochalari. Ba’zi joylarda «maslahat oshi» degani ham bor. Nomidan ma’lumki, yaqinlar to‘yni o‘tkazish tartibini belgilash uchun chaqiriladi. Oshdan so‘ng maslahatlar beriladi va... to‘y egasi maslahatlarga quloq ham solmaydi, o‘z bilganidan qolmaydi. Orada dasturxon sarson... Nihoyat to‘y. (Yetkizganiga shukur!) Bir kun to‘y yuboriladi (to‘y olinadi). Bir kun kuyov (yoki kelin)ning otasi ishxonasidagilarni ziyofat qiladi, yana bir kun onasi hamkasblariga dasturxon yozadi. Bir kun kelinnikida «qiz bazmi». Hozir bu marosimga kuyov jo‘ralari hamda otasi va uning yaqinlari bilan keladigan bo‘lgan. Bundan oldin yoki keyin har ikki xonadonda «xudoyi». So‘ng «sabzi to‘g‘rar» deb nomlanmish ziyofatcha. Ertasiga ertalab (yoki peshinda) osh. Keyin «ZAGS» deb ataluvchi marosim. Nikohdan o‘tilgach, yoshlar uchun biron yerda kichkina ziyofatcha. Nihoyat, hovlida yoki biron restoranda nikoh bazmi! Ertalab kelinsalom va ayollarning qaymoqxo‘rlik ziyofati. To‘y egalari nafas rostlashga ulgurmay, ertaga kutilayotgan «charlari» marosimiga tayyorlanishni boshlaydilar. Kuyov to‘ra esa o‘rtoqlariga yana bir ziyofat beradikim, buning nomini «kuyov oshi» derlar. Charlarida avvallari kelin otasinikiga to‘ydan uch kun o‘tib kelardi. Hozir tezlashuv zamonimi, to‘yning ertasigayoq keladi. Kamida 60 ayol bilan kelgan quda xotinlar kamida 6-7 xil taom bilan siylanadilar. Ayollar ketishgach, endi kuyov bo‘lmish jo‘ralari bilan keladi. (Xuddi qaynotasiga «bu yog‘ini qoyillatib qo‘ydim», deganday hisob bergani kelganga o‘xshaydi, shunday emasmi?) Izma-iz kuyovning otasi, boshqar qarindoshlari bilan kelishib «charlari» davom etadi. To‘ylar shu zaylda nihoyasiga yetgach, «tog‘anikida kelinsalom», «Amma-xolanikida kelinsalom»... kabi marosimlar boshlanadi. Bu orada Xudo farzand bersa «aqiqa» yoki «beshik to‘yi»... Xullas, so‘zni muxtasar qilsak, to‘y-to‘yga ulanadi. Donolar ta’biri bilan aytsak, «yo‘g‘onni cho‘zadigan, ingichkani uzadigan» ma’nisiz va keraksiz odatlar, rasm-rusumlar oqimi... Kezi kelganda xayit bayramidagi kelinsalom marosimlarini eslamasak bo‘lmas. Bu marosimga kelin tomon behisob tog‘oralar karvonini jo‘natadi. Uch kun davomida kelinning uyi, yasatig‘liq dasturxon atrofi gavjum bo‘ladi. Mehmonlar orasida qarindoshlar ham yetti yot begonalar ham bor. Bu marosimni fitna uyg‘otuvchi tadbir desak, yanglishmasmiz. Chunki bunga kelganlar faqat yeb-ichmaydilar, balki uyning hashami, dasturxon to‘kinligi, kelmish tog‘oralarning son-sanog‘i bilan qiziqadilar va muhokama qiladilar. Bunday muhokamalarning keraksiz gaplarga va ko‘ngilsiz oqibatlarga olib kelishi bir masala, yana bir masala televidenieda badavlat xonadonlarning uylari ko‘rsatilib, bu hol eng aziz qadriyatlar sifatida obdon tarqib qilindi. Hayriyatki, buning asl mazmuniga tushunilibdimi, endi takrorlanmayapti.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:03:05

Biz Toshkent to‘ylarini bayon etdik. Boshqa yerlarda bulardanda battar keraksiz odatlar borkim, o‘zingiz yaxshi bilasiz. Odat yoqimsiz va zaruratsiz ekanini bilsangiz-da, uni bajarishga majbur bo‘lasiz. Nima uchun? Nahot «mahalla-ko‘y nima deydi?» degan istiholani yengib o‘tish shunchalik qiyin bo‘lsa? «To‘y qilaman, deb beli sinibdi, bechoraning», degan malomat qayda-yu, «To‘yni ixchamgina o‘tkazdi, baraka topsin», degan sharaf qayda! To‘g‘ri, oramizda og‘ziga kuchi yetmagan «og‘zi bedarvoza»lar ham bor. Ammo ularning gaplari ko‘pchilikning fikrini ifoda etmaydi. Bunaqa tuzsiz gaplarga sal qo‘polroq bo‘lsa-da: «It hurar, karvon o‘tar», deb qo‘ya qolgan ma’qulmikin...
Bizlarni shodlantiradigan narsa: bugunga kelib «sunnat to‘yi» («xatna to‘yi) deb atalmish ziyofatlar ancha kamaydi. Bunaqa to‘ylar butunlay qilinmasa yanada yaxshi. Chunki mazkur to‘y nomining o‘ziyoq nojoiz. Sunnat - payg‘ambarimiz alayhissalomning qilgan ishlari, odatlari demak. U zot hayotlik choqlarida bunaqa to‘y qilmaganlar va shunday qilinglar, deb aytmaganlar. Musulmon mamlakatlarida tug‘ruqxonada tug‘ilgan o‘g‘il bola shu yerning o‘zidayoq xatna qilinar ekan. U tomonlarda «sunnat to‘yi» degan tushunchaning o‘zi yo‘q. Bu odatni bizda biron boyvachcha manmanlik yo‘sinida boshlaganu keyin o‘zgalarga majburiyatga aylanib qolgan bo‘lsa ehtimol.
Keyingi paytlarda nikoh to‘ylarida kuyov tomonning osh berishi ham kamayyapti. Afsus shuki, beli baquvvat birodarlarimiz bu zaruratsiz odatni hamon davom ettirishyapti. Men bir narsaga tushuna olmayman: erkak qudalar faqat to‘y oshida bir-birlari bilan ko‘rishadilar. Ungacha xuddi bir-birlaridan uyalganday ko‘rishmoqlikdan saqlanadilar. Axir to‘ydan oldin uchrashsalar, to‘y tartibini o‘zaro maslahat qilib olsalar yomonmi? Ikki tomonda osh bermay, birgalashib bir yerda qilinsa bo‘ladi-ku, bu marosim. Bunaqa yaxshi odat kam bo‘lsa-da, uchrab turibdi va biz buni quda bo‘lmishlarning donoligi deb hisoblab, ularni sharaflaymiz.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:03:14

To‘y qilish jarayonida eng murakkabi xotinlarning talablarini va injiqliklarini yengib o‘tish. Muhtarama ayollarimiz, haq gapimizdan ranjimanglar, mavjud keraksiz odatlarning ixtirochilari ham, sadoqatli va o‘jar ijrochilari aynan sizlarsizlar. To‘y uchun topgan-tutganlarni yelga sovurish bo‘yicha siz jahonning mutlaq chempionlarisiz, desak, bu martabani qabul qilarsiz. Sovurib bo‘lgach, to‘ydan keyin nolishlarni boshlovchilar ham o‘zingiz. Keraksiz odatlardan voz kechish haqida gapiraverib tog‘larni eritib yuborish mumkin, ammo sizdagi johillikni yengish mumkin bo‘lmayapti. Siz uzoq tashviqotdan so‘ng biron masalada chekinishga majbur bo‘lasiz-u, o‘sha zahoti yangi bir keraksiz, ba’zan zararli odatni ixtiro qilasiz. Masalan: tugun va tog‘oralar muammosi. Ko‘p ayollar go‘yo tugundan voz kechdilar. Buning o‘rniga esa bitta tugun uchun sarflanajak mablag‘ chamalanib, to‘y egasi ayolning qo‘liga pul qistirish odati rasm bo‘ldi. Boyroq ayollarimiz dollarni oshkora ravishda uzatishga urinadilar: odamlar ko‘rib qo‘yishsin-da! Kamroq pul uzatuvchilar esa iymanadilar. Bu odat to‘y egasi uchun ortiqcha dahmaza eshigini ochdi. Endi u pul berganlarga javob tariqasida tugun o‘rniga qog‘oz xaltalarni shaylab qo‘yadi. Avval tugunlardagi narsalarni o‘zaro almashtirib qo‘ygan bo‘lsa, yandi har biriga alohida narsa solishi kerak. Agar ming kishilik oshda 500 non ishlatilsa, yuz kishilik ayollar marosimiga mingdan ortiq non olinadi.
Kelin-kuyovni kiyintirish bobida ham ayollarga bir so‘z aytmoqlik mushkul. Kuyov to‘ra zar chopon kiyib, salla o‘raydilar. Buni tushunish mumkin: go‘yo qadriyatlarimizga qaytayotgan ekanmiz. Kelinposhshani yevropacha kiyintirib, boshlariga shlyapa kiydirib qo‘yishlari-chi? Bir yerda «kelinning egniga atlas kuylak-lozim, beqasam nimcha, boshiga iroqi do‘ppi kiygizib oq ro‘mol tashlansa bo‘lmaydimi?» degan edik, «nima, bizning kelinimiz juvonmi?» degan tanbehni eshitdik va ajablandik: atlas kiyim juvonlik belgisi ekanmi? Unda kelin hali qizlik olamini tark etmay turib, to‘y bazmi ertasiga kelin salomga atlas kiyim-boshda chiqadi-ku? Istiqloldan avval, horijdagi o‘zbeklar bilan bordi-keldi qiyin bo‘lgan mahallarda eshitgan edim: vatandoshlar atlas mato topilmaguncha qizlarining to‘ylarini boshlamas ekanlar. Gap bu yerda bizning yevropacha kiyimga nisbatan injiqligimizda emas. To‘g‘ri, oq libos ham qizlarimizga yarashadi, oqlikda pokizalik ramzi ham mavjud. Lekin bu kuylak (kuyovning zar choponi ham) o‘zlariniki emas-ku? Birovdan ijaraga olinadi-ku? Nahot pokiza qizimizni necha-necha odam kiygan, oxori to‘kilgan ko‘ylakda uzatib borishdan istihola qilmaymiz. Ertasiga bu kiyimlarni taxlab iziga qaytarishdan uyalmaymiz?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:03:23

Katta yoshdagi mo‘‘tabar odamlardan eshitgan edim: urush va undan keyingi azobli yillarda ham zamonga mos ravishda to‘ylar bo‘lib turgan. Dasturxonga bir necha turshak, jiyda qo‘yib ham to‘yni o‘tkazishgan. Jamoa xo‘jaligining yoki qishloq kengashi raisining xonasida yamoq tushmagan bitta to‘n bilan bir atlas ko‘ylak saqlanarkan. To‘y kuni kelin-kuyovga shu liboslar ijaraga berib turilarkan. U zamonda umumning kiyimi noilojlikdan olib kiyilgan. Hozir-chi?
O’tmishdagi to‘ylar haqida gapirganimizda marosimlarimiz albatta o‘shanday bo‘lishi shart, deb da’vo qilmoqchi emasmiz. To‘ylar zamonga yarasha bo‘lishi kerak. Shuning barobarinda, zamonaviy to‘y madaniyati haqida o‘ylab ko‘rishga ham majburmiz. Ayrim birodarlarimiz horijdan kelgan mehmonlarni to‘y oshiga yoki bazmiga olib borishni xush ko‘rishadi. Kamina esa bundan hijolatdaman. qarang, to‘y uchun ko‘p minglab pul sarf qilamizu madaniyatni belgilovchi arzimas narsalarga e’tibor bermaymiz. Hatto restoranlardagi to‘ylarda ham ahvol shu. Horijdagi ziyofatlarga e’tibor beraylik: xizmatchilar mehmondan doimo xabar olib turadilar, bo‘shagan idishlar darrov almashtiriladi. Hatto to‘kilgan ushoqlar ham kichik changyutar yordamida tozalab turiladi. Sochiqlar almashtiriladi. Xullas xizmat madaniyati yuksak darajada. Bizning to‘ylarimizda-chi? Ayniqsa to‘y oshlarida qo‘l yuvadigan joy yo‘q. Ba’zan yoshlar suv tutib turishadi, rahmat, ammo sochiqqa qo‘l artilaverilganidan uni siqib qaytarib berishdan o‘zga chorangiz qolmaydi. Ichkariga kirsangiz dasturxon usti yig‘ishtirilmagan. Yog‘li qoshiqlar oppoq dasturxon ustini dog‘ qilib turibdi. Burda nonlar betartib sochilgan. Yarim yeyilgan uzum boshlari ma’yus. Piyolalardagi qoldiq choylar ham to‘kilmagan. Sochiqni siqsangiz bir kambag‘alning oshiga yetgulik yog‘ sizib chiqadi... Biz bunaqa manzaraga ko‘nikib ketganmiz. Ammo xorijlik mehmon bularni ko‘rib bizning tantiligimizga tasannolar aytib ketarmikin? Yigirmata aroqni kamroq olib buning mablag‘ini pokizalik xizmatiga, to‘ychilik madaniyatini oshirishga sarf etish nahot mushkul bo‘lsa?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:03:39

To‘y madaniyati haqida gapirganda san’atkorlarning o‘zlarini tutishlari, pul qistirish, pulni boshdan sochish kabi yaramas odatni aytmay ilojimiz yo‘q. Bu holat va raqqosalarning behayo qiliqlar qilish evaziga pul to‘plashlari bizning ma’naviy olamimiz pastligidan dalolat bermaydimi? Bir to‘yda hayratga tushganim yodimda. qo‘qon atrofidagi to‘ylardan birida raqqosaga to‘xtovsiz pul qistirayotgan kishi diqqatimizni tortdi. O’sha odam bir kun avval biz bilan suhbatlasha turib, iqtisodiy qiyinchilikdan nolib, «bolalarimga qishlik kiyim ham olib berganimcha yo‘q», degan edi. Ertasiga u odam bilan yana ko‘rishganimizda «pul qistirish o‘rniga bolalaringizga kiyim olib bersangiz bo‘lmaydimi?» desak, «to‘y egasi - tog‘am bo‘ladilar, hamma qistirganda men qarab tursam uyat emasmi?» deydi. qarang, bolasi yupun yursa uyat emas, hayosiz raqqosaning dahaniga pul qistirmasa ayb ekan. Bunisiga nima deymiz?
Sirdaryodagi bir to‘yni gapirib berishdi. To‘y egasi ikki ming dollar sarf qilib bir ashulachini olib kelibdi. O’sha kuni yomg‘ir yog‘ib yo‘llarning atalasi chiqib ketganidan ko‘pchilik to‘yga kelishga qiynalib, oxiri «o‘sha ikki mingni yo‘lni tuzatishga sarflasa savobi mo‘lroq bo‘lardi», deb ketishibdi. Bu gapda ham jon bor.
To‘ylarni batartib, chiroyli ravishda o‘tkazishda mahallaning burchi haqida ko‘p gapiramiz. Ammo, ochig‘ini aytish kerak, bugungi kunimizda to‘y qiluvchilar mahallaning fikri bilan deyarli hisoblashmaydilar. Avval to‘y kuni mahalla bilan bamaslahat belgilanardi. «Siz aytgan kuni falonchi ham belgilab qo‘ygan, siz to‘yingizni boshqa kunga ko‘chiring», deyilardi va bu maslahatga amal qilinardi. Hozir esa bitta mahallada ba’zan bir paytning o‘zida to‘rt-besh to‘y bo‘lib o‘tyapti. Odamlar qaysi to‘yga borishga hayron. Birinchi joyda osh yeb chiqilgach, ikkinchi to‘ydagi lagan to‘la oshga qo‘l ham urilmaydi. qarabsizki, yana isrof. To‘yga kelolmaganlar hijolatda, to‘y egalari esa gina-kuduratda. Ilgarilari idish-tovoq mahalladan olingani tufayli mahalla raisining to‘y egasiga so‘zi o‘tardi. Endi esa gap gapligicha qolib ketadi. Biroq, dabdabali to‘yga qurbi yetadigan birodarlarga «to‘yingizning dabdabasini sal kamaytirib, tejalishdan hosil bo‘lguvchi mablag‘ni falonchi xonadonga bersangiz savob bo‘lardi. Ular ham to‘ylarini vaqtida ko‘ngildagidek o‘tkazishib olishardi», degan maslahatga yuradiganlar ham topilyapti-ki, bu yaxshiliklari evaziga topilgan savoblar tufayli ularning to‘ylari fayzli o‘tib, farzandlari totuvlik va baxtga erishyaptilar. 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:04:25

--------------------------------------------------------------------------------
* * *

«O’zingni o‘zing anglab yet!» deyishadi. Xo‘sh, qanday anglamoq mumkin? Buning uchun kishi o‘ziga qarashi, o‘zini o‘zi idora etmog‘i lozimmi? O’z-o‘zini anglamoq uchun bu kifoya emas. Buning birinchi sharti: odam atrofidagilarni ziyraklik bilan kuzatmog‘i shart: ya’ni o‘z kuchini, zehnini, idrokini boshqalarniki bilan taqqoslasin, manfaatlarini o‘zgalar manfaatiga solishtirsin-da, ularning nazarida o‘zining qanday ko‘rinishda ekanini tasavvur etsin. «Menda boshqalarni qoyil qoldiruvchi hech afzallik yo‘q», demoqqa kuch topsagina, o‘zini anglashni boshlaydi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:04:35

* * *

Agar siz boshqalardan biron nimani ilhaq kutmayotgan bo‘lsangiz, o‘zgalarning marhamatiga muhtoj bo‘lmasangiz bir asalariga ikkinchisi, bir arg‘umoqqa boshqasi xatarli bo‘lmaganidek, odamlar ham sizga dahshatli yoki yovuz bo‘lib tuyulmaydi. Agar sizning baxtu iqbolingiz boshqalar izmida bo‘lsa, odamlardan qo‘rqa boshlaysiz.
Demak, yashamoqning qoidasini bu tarzda belgilamoq afzal: o‘zimizniki bo‘lmagan barcha narsalardan voz kechmog‘imiz shart. Toki o‘zimizniki bo‘lmagan bu narsalar o‘zimizga xoja bo‘lib olishmasin. A’zoyi badanimizning xohish-istaklariga quloq solmaylik, uning injiqliklari buzuqlik jari tomon yetaklashi mumkin; boylikka muhabbat uyg‘onishidan saqlanaylik, bu muhabbat halok qilg‘uvchidir; shon-shuhrat, mansab, ehtiromlar eshik qoqsa, «xush kelibsiz, men sizga muntazir edim», deb quchoq ochmaylik. Bu o‘rinda donish ahli derki: farzandlaring, xotining, aka-ukalaringdan ham voz kechgil. Lekin bu talabni so‘zma-so‘z tushunmoq durust emas. Yaqinlardan voz kechmoqlik — ularni ko‘chaga chiqarib tashlamoqlik yoki to‘nni yelkaga tashlab «hayt!» deb chiqib ketmoqlik emas. Gap bu yerda yaqin kishilarning nafs balosiga uchrab qolishidan qaytarish haqida ketyapti. Yaqinlaringiz nafs botqog‘iga bota boshladimi, istar-istamang o‘zingiz ham ular izidan boraverasiz.
O’zingiz saqlanib, ularning halok bo‘lishlarini kuzatib turishingiz esa vajdondan emas.
Avvalgi fikrimizni davom ettirsak: o‘zimizga tegishli bo‘lmagan narsalardan voz kechar ekanmiz, odamlarning zulmini zulm bilan qaytarmog‘imizga hojat qolmaydi. Deylik: ro‘paramizda qamoqxona turibdi. Uning mavjudligi ruhingizga qanday zarar yetkazishi mumkin? Nima uchun uni buzishga kirishmog‘ingiz kerak? Nima uchun undagi odamlarni o‘ldira boshlash lozim? Bu qamoqxona, undagi kishanlar, o‘z xizmatiga ega. O’ziga tegishli bo‘lmagan narsalardan voz kechgan inson agar bu kishanga bandi qilinsa ham, faqat jismi bog‘lanadi, ruhi esa ozod holda qolaveradi. Ruhiga hech kim dahl qila olmaydi va u o‘z xohishicha yashayveradi.
U odam bunga qanday erishadi? U o‘zining irodasini bukib, Allohning irodasi qarshisida tiz cho‘ktirgan. Agar Alloh uning bezgakdan titrashini istasa, u odamning o‘zi ham buni istaydi. Agar Yaratgan Tangri bu ishni istasa, u odam ham aynan shuni ixtiyor etadi. Agar Robbi biror hodisa yuz bermog‘ini xohlasa, u odam ham istaydi. Tangri istamadi, u ham xohlamaydi. Agar qodirul Holiq uning azob chekishini, oqibat o‘lim topishini taqdir etdimi, u odam ham shunday azob chekmoqni va jon bermoqni orzu etadi. Aynan shu fazilat odamning boshqalardan qo‘rqmay yashamog‘iga imkon beradi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:04:43

* * *

Alloh-taolo Muso alayhissalomdan so‘radi:
— Qo‘lingdagi nima, ey Muso?
— Bu hassadir, ya Robbim.
— Uni nima qilasan?
— Suyanib yuraman.
— Mendan boshqa suyanadigan, sig‘inadigan narsa yo‘g‘ligini bilmaysanmi? qo‘lingdagi narsani yerga tashla.
Hazrat Muso hassani yerga tashlaganlaridan keyingi sir ko‘pchilikka ma’lum: bir vaziyatda u jonivor bo‘lib ko‘rindi, boshqa bir vaziyatda dengiz ikkiga bo‘linib, ummat omon-eson o‘tib oldi. Ulamolarning ayrimlari Muso alayhissalom suyanib yuruvchi hassani nafslariga dalolat qilinganiga ishorat etadilar.
Barcha dinlarda, barcha zamonlarda odamning nafs quliga aylanmasligi uchun ehtiyotkorlikka chaqiradilar. Donolardan biri deb ekanlarkim: «Alloh yaratgan eng yaramas mahluq nafsdir. Chunki nafs faqat o‘ziga qarshi bo‘lgan narsalarni istaydi.»
Rivoyat qilishlaricha, hazrati Zulqarnayn safarlari chog‘ida nafsni yengishga uringan bir qavmga duch keladi. Bu yerdagi insonlarning birontasi boylik to‘plash bilan shug‘ullanmas ekan. Taomlari ham asosan sabzavotdan iborat ekan. Bu yerdagilar o‘zlariga qabr qazishib, uning yonida ibodat qilarkanlar. Zulqarnayn bundan ajablanib, bu qavmning hukmdorini huzuriga chaqirtiribdi. Hukmdor esa «Mening hech kim bilan ishim yo‘q. Kimning menda ishi bo‘lsa, o‘zi yonimga kelsin», debdi. Zulqarnayn yanada ajablanib, uning yoniga kelib: «Seni chaqirtiruvdim, nega kelmading?» deb so‘rabdi. Hukmdor, tilyog‘lamalik qilib o‘tirmay:
— Senga hech bir ehtiyojim yo‘q, agar bo‘lganida huzuringga borar edim, — debdi. — Sening menda ehtiyojing bordirki, chorlatibsan.
— Ehtiyojim — sizlardagi ahvolning siridan voqif bo‘lmoqlik, — debdi Zulqarnayn.
— To‘g‘ri fahmlabsan, ey hukmdor, bizning oltin va kumushlarga ehtiyojimiz ham, ishimiz ham yo‘q. Chunki bir ozgina bo‘lsa-da, oltin yoki kumush topgan kishining yanada ko‘proq topishi uchun huzurini yo‘qotganini ko‘rdik. Shuning uchun ham dunyo sarvatidan voz kechganmiz.
— U holda bu qabrlar kimga kerak? Nega qabr qazib, ularning yonida ibodat qilmoqdasizlar?
— Bu ishimizdan maqsad ham dunyo sarvatiga mayl qo‘ymaslikdir. qabrlarni ko‘rgach, bir kunmas bir kun shu yerga tushishimizni o‘ylab, hamma narsadan voz kechamiz.
— Nega sabzavotdan boshqa narsalarni yemaysizlar? Hayvonlarni boqib, suti va go‘shtini iste’mol qilsalaringiz bo‘lmaydimi?
— Oshqozonlarimizning jonli hayvonlarga mozor bo‘lishini istamadik. Sabzavotlar bilan hayot kechirmoq mumkin ekan, bizga shu ma’qul. Zero, tomoqdan o‘tganidan keyin hech bir narsaning ta’mi qolmaydi, — deb javob bergan ekan qavm hukmdori.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:04:56

* * *

Hayot — beshik va tobut orasidagi tor bir yo‘l va yo‘lchilikdir. Dunyo hayoti so‘ngsizlik ichida bir sovun ko‘pigi kabidir. «Insonlar idrok qilgan hayot nimadan iboratdir?» degan savolga yerning zahi va qabr toshlarining qattiqligi eng to‘g‘ri javob bo‘lur edi. Shunday ekan, nafsoniy orzular va vujud yo‘lida o‘tgan umrning ma’nosi nima ham bo‘lur edi?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:03

* * *

Rivoyat qiladilarkim, payg‘ambarimiz hazrat Muhammad alayhissalomga Allohning rasuli vazifasi berilgan choqda Iblis alayhila’naning yordamchilari hovliqib kelib:
— Bir payg‘ambar jo‘natilibdi va bir ummat paydo bo‘libdi, — deb xavotir bilan xabar berishibdi. Shunda Iblis so‘rabdi:
— O’sha ummat nafsning havoyi istaklariga berilib yashashni sevarmikin?
Yordamchilar «ha, sevarkan», deb javob berishganda, Iblis hotirjamlik va mamnunlik bilan debdiki:
— Nafsning havoyi istaklariga berilib yashashni sevsalar — masala yo‘q, biz uchun tashvishli yeri ham yo‘q. Butga topinishlari mutlaqo shart emas. Men ularni uch vosita bilan yo‘ldan ozdiraman: Birinchisi — haqsiz va g‘ayriqonuniy foyda topdirish orqali, ikkinchisi — topgan-tutganlarini loyiq bo‘lmagan narsalarga harj qildirish orqali va uchinchisi — loyiq bo‘lgan narsalarga sarflashdan yuz o‘girish orqali. Bilingkim, butun yomonliklarning manbai shulardir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:11

* * *

Ba’zan eshitib qolamiz: «Bolalarning ongini din bilan zaharlamang». Anglamoq shartkim, bolaning ongi din hikmatidan bebahra bo‘lgan holatdagina zaharlanadi.

* * *

Donishmand shayxning huzuriga bir mo‘ysafid kelib: «Shayx hazratlari, endi men qarib qoldim, kun o‘tkazishim ham mashaqqatga aylanyapti. Menga pand-nasihat qiling, shoyad Alloh ishlarimni yaxshi yo‘lga boshlasa», — debdi.
Shunda shayx mo‘ysafidga xitoban debdiki:
— Birodarim, agar sen esda tutuvchi bo‘lsang ham, xotirang yuqori maqomda bo‘lsa ham ikki narsani esdan chiqargin: avvali — xalq uchun qilgan yaxshiligingni, keyini — birovning senga qilgan yomonligini.
— Mardlik va odamiylik haqida ham so‘z ayting.
— Minnat yukiga bardosh bermoqlik — odamiylik nishonasidir. qo‘lidan keladigan ishni o‘zgadan darig‘ tutmaslik esa mardlikdir.
— Hamisha mo‘‘min va musulmon bo‘lib yurmoqlik haqida ham ayting, shayxim.
— Kishining aybini qidirmaslik — musulmonlikdandir. Yomon so‘zlarni aytmaslik mo‘‘minlikdandir, — deb shayx nasihatiga yakun yasagan ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:18

* * *

Aql salohiyati qur’oni Karimdan olingan bir ne’matdir. Salohiyati va iqtidori qur’oni Karimdan olinmagan aql esa o‘z egasini zalolat va ahmoqlik tomon yetaklaydi. Tarix o‘zini aqlli hisoblab, o‘z nafsiga butga sig‘inganday sig‘ingan, dunyoni oxiratdan ustun qo‘ygan zolim, va ahmoqlar bilan to‘lib-toshgandir. Shuning uchun ham haqiqiy ma’noda aqlli bo‘lish Alloh bergan iste’dodni qur’on va sunnatga mos ravishda ishlatishdir.
Aql insoniyatning sharafini muhofaza qiladigan, insoniyatni boshqa mahluqotlardan ajratib turadigan bebaho ne’matdir. qalblari uyg‘oq bo‘lgan kishilar insoniyatga sharaf kekltirganlari kabi, o‘zlarining oila va millatlarini ham ulug‘laydilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:25

* * *

Ma’lumingizkim, «ar-Rohman» surasida «Fa biayyi alai robbikuma tukazziban» oyati karimasi o‘ttiz bir marta takrorlangan. Ma’no tarjimasi «Robbingizning qaysi ne’matlarini yolg‘on deya olursiz?» bo‘lgan mazkur oyati karima kimlarga qarata xitob qilingan degan savolga siz birinchi galda «o‘sha davrdagi kofir va mushriklarga», deb javob berarsiz. Javobni inkor etmaymiz. Ammo afsusimiz shuki, Allohning haq ekanini, uning ilohiy kitoblari, farishtalarini inkor etuvchilar, qiyomat kunida bandalarning tirilishiga ishonmovchilar hali ham bor. Ularga qarata «fa biayyi alai robbikuma tukazziban» deb o‘ttiz bir million marta aytsangiz ham bez bo‘lib turaveradilar. «Baqara» surasida «ular kar, soqov, ko‘rdirlar. Demak, tushunmaydilar» deb tilga olingan kimsalar shular emasmikin? Yoinki «Yosin»da tilga olingan «...ular iymon keltirmaslar. Darhaqiqat, Biz ularning bo‘yinlariga to iyaklarigacha (etadigan) kishanlarni urib qo‘ydik, bas, ular ko‘ra olmaslar» shularmikin? Johiliyat zamonidagilarni tushunish mumkindir. Ularning ajdodlari mushrik bo‘lganlar, ta’bir joiz bo‘lsa qonlarida mushriklar qoni oqardi. Mushriklar dunyosidan islomning pokiza olamiga o‘tishlari oson bo‘lmagandir. Shuning uchun ham ko‘plari kofirlik holida dunyodan o‘tganlar. Bizni ajablantiradigan holat - qonida musulmon qoni oquvchi, ya’ni ajdodlari musulmon o‘tgan kimsalarning Islomni rad etishlarida. Bularni kim deb atash mumkin? Sovet zamonasining yigirmanchi-o‘ttizinchi yillarida ular o‘zlarini ochiqdan ochiq «xudosiz» deb atardilar va bundan g‘ururlanardilar ham. Hatto «Xudosizlar jamiyati» degan idoralari ham bor edi. Keyinchalik nomlarini «madaniylashtirib» o‘zlarini yunon tilidan olingan, asli «xudosiz» ma’nosini anglatuvchi «ateist» atamasi bilan atay boshladilar. O’zlaricha yangi «ilm» tarmog‘ini kashf etdilaru uni «ateizm» deb nomladilar. Shu sohada hisobsiz ravishda «falsafa fanlari nomzodlari» va «falsafa fanlari doktorlari» paydo bo‘ldilar. Ular garchi xudosizlikni kasb qilib olgan bo‘lsalar-da, yuzlariga qarab: «siz - xudosizsiz!» desangiz xafa bo‘lardilar. Ranjishlari esa bejiz emasdi. Ularning xudolari bor edi, faqat Alloh taborak taoloni emas, Karl Marks degan bir nojinsni xudo deb topinardilar. Uning yozib ketganlari ular uchun dasturul amal edi. Afsus, afsus... shundaylarning qancha-qanchasi Haqni tanimay bu dunyodan o‘tib ketdi. Ularning hisob-kitobi qanday bo‘larkin...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:36

Ular-ku ketdilar. Zamon o‘zgarib, «ateizm» degani ham yo‘q bo‘ldi, deb yursak, ildizlari qolgan ekan. Hozirgilar endi o‘zlarini «ateist» demaydi, «dinshunos olim» deydi. Mana shunisiga dog‘mizda! Avvalgilari o‘z nomlari bilan atalardi, bular endi din bo‘yicha olimlikka da’vogar bo‘lib turishibdi. Din asoslarini ya’ni, qur’oni Karimni, Hadisi qudsiyni, Hadisi shariflarning aslini o‘qiy olmasdan, mag‘zini chaqa olmasdan turib qanaqasiga «dinshunos olim» bo‘lish mumkin? Nimalarga asoslanib «qur’on - inson ongining mahsuli?» deydilar? Ilgarigi ateistlar Islom dinini qur’oni Karimning rus tilidagi ma’no tarjimasidan bilishardi. Bugungilarning «baxtiga» qur’oni Karim ma’nolari o‘zbekchaga ham tarjima bo‘ldi. Shundaylardan biri tarjimani o‘qigach, «qur’onni tushunish uchun avval «Injil»ni o‘qish kerak», deydi. Mana shunga o‘xshagan odamlarni nima deb atash mumkin? Biz «kofir» deya olmasmiz, chunki bu hukmni Alloh chiqaradi. Biz oddiy dehqonchasiga qilib «ahmoq» deb qo‘ya qolaylik. Yumshoqroq tarzda «aqlsiz» deb yozmoqchi ham bo‘ldik. Keyin o‘ylab qarasak, aqlsizga aql bitishi mumkin ekan, ahmoqning davosi esa yo‘q ekan. Usmon Nuriy To‘pbosh hazratlari o‘z bitiklarida bu kabilarni shunday atabdilarkim, bizga ham shu nom maqbul tushdi. Bu kabilar o‘zlarining ajdodlarini maymun deb bilganlaridan keyin ulardan yana qanday aql kutish mumkin? Bizga qorong‘u bo‘lib qoladigan bir muammo bor xalos: ular o‘zlarini ota tomondan maymun deb bilarmikinlar yo ona tomondanmi? Balki har ikki tomonlamadir?
Endi ahmoqlik masalasiga kelsak, qur’oni Karimda ikki hil ahmoqlikdan so‘z yuritilarkan. Ularning birinchisi kofir va mushriklar toifasi bo‘lib, Alloh taolo ular haqida yuqorida zikr etganimiz «Baqara» surasida marhamat qilgan. Abu Jahl, Abu Lahab, Mug‘ira ibn Valid va shunga o‘xshash kimsalar qALBlari muhrli, kar, ko‘r va soqov bo‘lganlari uchun ham hidoyatga erisha olmadilar. Shuning uchun ham ular: «Biz senga ishonsak xotinlarimiz oldida masxara bo‘lamiz» yoki «Payg‘ambarlik bizga berilishi lozim edi. Chunki bizning mol-mulkimiz va bola-chaqamiz yanada ko‘pdir», degan aqlsiz va mantiqsiz so‘zlarni so‘zladilar. Ular Rasulillohning haq payg‘ambar ekanliklarini bilganlari holda ahmoqliklari tufayli inkor etuvchi o‘jarliklaridan qaytmaganlar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:47

Qur’oni Karimda zikr qilingan ikkinchi toifa ahmoqlar esa o‘zlarini g‘oyat aqlli deb biladigan kishilardir. Dunyoviy orzular ularni g‘aflatga yetaklagani uchun ko‘zlari haqiqatni ko‘rmaydilar. Bunday kishilarning faqat ayrimlari biron bir falokatga uchraganlarida qisman ko‘zlari ochilishi mumkin.
Hazrati Jaloliddin Rumiy ahmoqlar haqida shunday degan ekanlar: «Ahmoqlardan qochingki, Iyso alayhissalom ulardan qochgani kabi. Ahmoqlar bilan suhbat qilish natijasida necha marta qonlar to‘kilgandir».
O’rni kelganda Iyso alayhissalomning ahmoqdan qochishlari bayoni bilan tanishsak:
Maryamning o‘g‘li Iyso xuddi arslon quvalagan kabi yugurib borar edilar. Ko‘chadan o‘tayotgan odamlardan biri uning orqasidan yugurdi va shunday dedi:
-Nima bo‘ldi sizga, hurkitilgan qush kabi uchib bormoqdasiz?
Iyso alayhissalom shu qadar tez chopar edilarki, shoshilganlaridan bu odamning savoliga javob bera olmadilar. Ul zotning bul tarzda yugurishidan battar hayratga tushgan odam, nihoyat yaqinlashdi va yana so‘radi:
-Ey Ruhulloh! Alloh rizosi uchun bir on to‘xtang va xolingizdan bizga xabar bering? Kimdan va nima uchun qochmoqdasiz? Axir orqangizda arslon ham, dushman ham, qo‘rqadigan boshqa biron narsa ham yo‘q-ku?
Bunga javoban Iyso alayhissalom dedilar:
-Ahmoqdan qochmoqdaman, ahmoqdan! Mendan uzoqroq turki, o‘zimni qutqaray.
Boyagi kishi so‘radi:
-Nafasi bilan ko‘rlarga va karlarga shifo beruvchi Iyso Siz emasmi?
-Ha, menman,-dedilar Ruhulloh.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:05:56

-Ma’naviy sirlarning tilsimini bilgan va shuning uchun ham «Ruhulloh» nomini olgan ma’naviy zot Siz emasmi? Axir siz duo o‘qiganda o‘lganlar ham xuddi ovini tutgan arslon kabi qabrdan sakrab chiqardi-ku?
Bunga javoban hazrati Iyso dedilar:
-Ha, o‘liklarni tiriltiradigan menman.
-Ey Iyso! Loydan qush yasab, ularga jon bag‘ishlagan Siz emasmi?
-Ha, menman,- dedilar Iysoi Ruhulloh.
-Ey toza ruh! O’zingiz istagan narsaga qodir bo‘la turib, yana kimdan qo‘rqib qochmoqdasiz?
Iyso alayhissalom yana javob qildilar:
-Avvalo ruhni va so‘ngra vujudni yaratgan Janobi Haqqa va uning sifatlariga qasam ichamanki, sen aytgan bu duoni, ya’ni ismi A’zamni kar va ko‘rlarga o‘qigan edim, ular tuzaldilar. So‘ngra bu duoni baland cho‘qqili toqqa o‘qigan edim, duoning kuchidan o‘rtasidan ayrilib ketdi. So‘ngra o‘lik bir jasadning qarshisida o‘qigan edim, o‘lik tirildi. Hech bir narsasi bo‘lmagan faqirga o‘qigan edim, boy-badavlat bo‘ldi. Lekin bu duoni ahmoq bir qalbga ming daf’a shafqat va marhamat ila o‘qisam ham hech foyda bermadi. Bu ahmoq tosh kabi qattiq turib oldi va ahmoqligidan voz kechmadi. Ohak to‘kilgan qum kabi undan bir o‘t ham o‘sib chiqmadi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:06:04

Bu so‘zlarni eshitgan u odamning qiziqishi yanada ortib hazrati Iysodan so‘radi:
-Ismi A’zam bu qadar kishi va narsalarga ta’sir qilib, foyda bergani holda nega ahmoqlikka ta’sir qilmadi? Holbuki, qolganlar ham xasta edilar. Ularning davo topib, ahmoqning davo topmasligi sababi va hikmati nedir?
Savolga Ruhulloh shunday javob berdilar:
-Ahmoqlik qahri ilohiy bo‘lgan bir xastalikdir. qolganlari esa ko‘rlik kabi qahri ilohiyga duch kelmagan xastaliklardir. Balo ham bir xastalikdir, lekin u ham mubtalosidan shifo topadi. Ahmoqlikka keladigan bo‘lsak, bu ham bir xastalikdir, lekin aksariyat hollarda bu xastalikdan boshqalar zarar ko‘radilar. Ahmoqlik tamg‘asi Allohning bir muhridir. Unga hech kimsa chora topa olmaydi.
Bu hikmatni ramziy ma’noda tushunmoq lozimmikin. Ya’ni: ahmoqdan jismonan emas, ruhan qochmoqlik joiz. Ruhan qochmoqlik - iymonni uning salbiy ta’siridan ehtiyot qilish degani bo‘ladi. «qozonga yaqin yursang - qorasi yuqadi», deganlari bejiz emas.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:06:12

* * *

Hikmat ahlidan biri: kunlar o‘q, insonlar esa nishondir. Ey inson, zamon, har kun seni o‘qlar bilan o‘qlayotir va butun vujudingni har bir hujayrasigacha ilma-teshik qilib kechayu kunduz ilgakli ignasi bilan to‘rlayotir. Kunduzlar ham, kechalar ham bir zumday o‘tib ketadi. Bu ahvolda sening vujuding qanday qilib sog‘-salomat saqlanib qolsin? Agar kunlarning senga yetkazayotgan nuqsonlari ko‘z o‘ngingda ko‘rgazma qilib yoyib qo‘yilgan bo‘lsaydi, hech shubhasiz, kelib ketgan u kunlardan o‘takang yorilar, so‘ng esa yugurib ketarding. Tez kelib ketgan soatlaring nimalarga sarflanganini ko‘rib, jirkanarding? Lekin Allohning tadbiri tadbirlarning a’losidir. Dunyo tashvishlaridan uzoq bo‘linganda hayot totli ko‘rinadi, albatta, lekin aslida sen zavq deb o‘ylagan narsalar, kimyogarning xantaldan olgan achchiqidan ham achchiqdir. Havoyi nafsga berilib yashalgan dunyo hayotining isnodlari shu qadar ko‘pdirki, buni tushuntirmoqchi bo‘lganlar gapira-gapira charchaydilar. Allohim, sen bizni to‘g‘ri yo‘lga sol!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:06:20

* * *

Hikmat ahlining biri bo‘lmish mo‘‘tabar donishmandga murojaat qilib, dunyo hayotini tavsiflashni so‘rashganida u zot mazkur javobni bergan ekanlar:
— Dunyo hayoti — sen ichida bo‘lgan ONdan iboratdir. Chunki o‘tgan o‘tmish bo‘lib qoladi. Ortiq hech narsalik bo‘lolmaysan. Kelajaging esa qanday bo‘lishini bilmaysan. Vaqt shunday narsaki, tun kunduzning o‘limidan xabar beradi. Tunning boshlanishi u kunning zavol topganini bildiruvchi bir ishoratdir. Tinimsiz kelib ketgan hodisalar insonlarni o‘zgartiradi, eskitadi, qaritadi. Vaqtning vazifasi jamoalarni sochib tashlamoq, saralamoq va ne’matlarni yo‘qotmoqdan iboratdir. Amal uzun, umr qisqa, har narsa esa yolg‘iz Allohga qaytadi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:06:33

* * *

Agar siz bilimdon bo‘lsangiz, birodarlaringizga ham bering, toki undan shamchiroqlarini yondirib olishsin.

* * *

Ilmning yuzasida suzib yuruvchi odam jaholatni teranlik deb, yovvoyilikni zabardastlik, mavhumlikni nihoyasizlik, bema’nilikni esa o‘ta ta’sirchanlik deb qabul qiladi.

* * *

Odam bolasining eng jiddiy ehtiyoji — haqiqatni bilish ehtiyojidir. Ming xil yo‘l bilan yanglishish mumkin, haqiqatga esa faqat bitta yo‘l olib boradi. Haqiqatni yurak-yurakdan sevish — uni topishning asosiy shartlaridan biridir. Isbotlanishi qiyin haqiqatlarni ko‘pchilik ovozning e’tirof etmog‘i uzil-kesil dalil bo‘la olmaydi, chunki bunday haqiqatlarga ko‘pchilikdan ko‘ra ayrim odamlargina duch keladilar. Tajriba sinoviga chidagan narsa — haqiqat bo‘la olishi mumkin.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:07:02

* * *

Fan — qayiqqa ham, kemaga ham bab-baravar ochiq dengiz kabidir. Birov unda oltin yombi tashisa, boshqasi qarmoq tashlab baliq ovlaydi. Fanning ibtidosi — aql, aqlning ibtidosi esa sabr-toqatdir. Ulug‘ ishlar uchun tolmas sabot kerak. Kishini qobiliyati uchun emas, balki o‘sha qobiliyatidan qanday foydalana olishni bilishiga qarab qadrlashadi. qobiliyat o‘z-o‘zicha shuursizdir, u ishga solingan taqdirdagina jilolanadi.

* * *

Ba’zilar muhabbat yosh tanlamaydi, deyishadi. To‘g‘ridir bu balki. Ammo qobus o‘g‘liga murojaat etib: «Yoshing qaytganda sevma», degan ekan. Yana bir dono odam «odam qirq yoshga qadar sevmadimi, undan keyin ham sevmay qo‘ya qolgani ma’qul», degan ekan. Chunki keksalikdagi muhabbat — fazilat emas, balki illatga aylanarkan. Keksaygan odamning yoshlik o‘tida yona olmasligi oydek ravshan haqiqatdir. Shunday ekan, «oshiq qariya — tabiatdagi eng katta majruhlikdir», deguvchi mutlaqo haqdir! Eski sanoch sharobga bas kelolmagani kabi keksa yurak yoshlik tuyg‘ulariga bardosh berolmaydi. Uylanmoqchi bo‘lgan qariyaning birdan-bir muddaosi — unga enaga kerak. Yosh xotin orzusidagilarga shayx Sa’diyning so‘zlarini eslatmoq joiz: «Yosh xotinning biqinida chol yotganidan ko‘ra, shu biqinga kamon o‘qi botgani afzalroq...». 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:07:34

* * *

Vazir podshohning kayfiyati siniq ekanini fahmlab, ko‘nglini ko‘tarish uchun bir hazil gap aytibdi. Podshoh qoshlarini chimirib qo‘yibdi-yu, indamabdi. Bu hol uchinchi takrorlanganida u g‘azablanib:
— Menga bema’ni gaplarni aytmoqqa qanday jur’at etyapsan! Yo‘qol, ko‘zlarimga ko‘rinma, yo‘qsa boshingni olaman! — deb quvibdi.
Vazir dono ekan, «ketganim ma’qul, sog‘insa o‘zi qidirtirib topadi meni», deb uyiga ham kirmay, uzoq qarindoshlarinikiga borib, panoh topibdi. Podshoh yangi vazir tayin etibdi, ammo undan ko‘ngli to‘lmabdi. Vazirlar almashinaveribdi, podshoh esa dono vazirini sog‘ingandan sog‘inaveribdi. Uni qidirtiribdi, ammo izini ham topolmabdi. O’ylay-o‘ylay «Kimki bosh vazir lavozimini orzu qilsa, saroyga kelaversin, savollarga mukammal javob bersa bu yuqori martabani egallaydi, javob bera olmasa sazoyi qilinadi», deb jar soldiribdi. Bu chaqiriqqa juda oz odam ishonib kelibdi. Ular orasida eski kiyimda, soqollari o‘sik, cho‘loq va bukri bir odam ham bor ekan. Avval tuzukroq kiyimdagi, ko‘rinishdagilar imtihon qilinib, javoblariga ajr olibdilar - sazoyi qilinib, sharmanda bo‘libdilar.
Navbat bukriga kelganda so‘rabdilar:
— Dunyodagi barcha dengizlardagi marvaridlarning soni qancha?
Bukri istehzo bilan javob beribdi:
— Dunyodagi odamlarning ko‘zlari qancha bo‘lsa, dengizdagi marvaridlar ham shunchadir.
So‘radilar:
— Inson tanasi uchun eng zarur narsa nima?
Bukri javob berdi:
— Salomatlik.
So‘radilar:
— qaysi qurol mo‘ljalga bexato ura oladi?
Bukri javob berdi:
— Aqlli inson ongi, tafakkuri.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:07:46

So‘radilar:
— qum bilan shakar aralashib ketgan bo‘lsa, uni suvga solmay turib ajratish mumkinmi?
Bukri javob qildi:
— Mumkin. Bu aralashmani chumoli uyasi yoniga to‘ksangiz, chumoli shakarni tashiydi-yu, qum sizga qoladi.
So‘radilar:
— Sen dengiz suvini ichib ado qila olasanmi?
Bukri javob qildi:
— Albatta. Siz avval dengizga kelib quyuluvchi barcha daryo va irmoqlarni to‘xtatib berasiz, men esam dengiz suvini ichib quritaman.
So‘radilar:
— O’lik gulxanda yonarkan, tirikni nima kuydiradi?
Bukri javob berdi:
— Tirikchilik tashvishi.
So‘radilar:
— Eng tuban yumush nadir?
Bukri javob berdi:
— Tilanchilikdir.
Savollar adog‘iga yetgach, bukri podshohga murojaat etib: «Vazirlaringizga men ham bitta savol bersam bo‘ladimi?» deb so‘rabdi. Podshohdan ijozat tekkach:
— Eshikning g‘ijirlashi nimani anglatadi? — deb so‘rabdi.
Vazirlar o‘ylab-o‘ylab tayinli javob aytisholmagach, u istehzo bilan kulib debdiki:
— Bu savol siz o‘ylaganchalik mushkul emas: eshikning g‘ijirlashi — uning ochilib yopilganidan dalolatdir.
Podshoh quvonib ketibdi, «bu bukri bo‘lsa ham g‘oyat dono ekan, hatto avvalgi dono vazirimdan ham a’loroq ekan», deb vazirlik sarpolarini keltirishni amr etibdi. Shunda bukri:
— Podshohim, men Allohning bir ojiz bandasiman. Avval sizning yoningizda bir dono vazir bo‘lardi, men uning o‘rnini egallamoqqa loyiq emasman, — debdi.
— Ha, bor edi, — debdi podshoh, — men nodonlik qilib uni quvib yuborgandim. Endi u yo‘q, izlab izlarini ham topolmadim.
— Afsuslanmang, podshohim, chin yurakdan qidirgan bo‘lsangiz uning o‘zi huzuringizga keladi. Men uning qaerdaligini bilaman.
— Qaerdaligini aytsang, tilagan tilagingni beraman, — deb quvonibdi podshoh.
Shunda bukri qaddini tiklabdi, yasama soqolini yulib tashlabdi. Podshoh o‘rnidan turib dono vazirini bag‘riga bosibdi.
Qissadan hissa shuki, tafakkur kishini hech qachon xor yoki zor qilmaydi. 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:07:55

* * *

Podshoh vazirining ukasi huddi akasi kabi hukmdorga suyumli bo‘lishni orzu qilibdi. «Sen o‘z yumushingdan qolma», debdi akasi. Ammo uka akasiga hasad qilib, uning o‘rnini egallamoq qasdida podshohga ro‘para kelibdi-da, o‘zini dono bilib:
— Men osmonda itlarning hurishini eshitdim, — debdi. U nodon «gapimda falsafiy ma’no bor», deb o‘ylagan ekan. Podshoh esa «Huzurimda bunday bema’ni gap aytmoqqa jur’at etgan bu nodonni zindonga tashlang», deb hukm qilibdi. Shunda aka:
— Podshohim, bu mening ukamdir, bir ozgina gapga no‘noq, maqsadini durust bayon qila olmaydi. U yolg‘on so‘z aytgani yo‘q. Kecha burgut bir kuchukchani olib uchgan ekan. U o‘sha kuchukchaning angillashini eshitgan,— deb ukasini jazodan qutqarib olibdi.
Shundan so‘ng ham ukaga aql bitmay, yana podshohga ro‘para bo‘libdi-da:
— Men uzgan kamon o‘qi kiyikning ham tuyog‘iga ham qulog‘iga tegdi, keyin o‘z-o‘zidan qovrildi. Men uni mazza qilib yedim, — debdi.
Podshoh yana g‘azablanib, yana zindonga hukm qilibdi. Shunda aka yana o‘rtaga tushibdi:
— Podshohim, ukamning gapga no‘noqligini avval aytib edim. U hozir ham yolg‘on so‘z aytmadi. Ukam nihoyatda mergan. U o‘q uzgan damda kiyik tuyog‘i bilan qulog‘ini qashiyotgan ekan. O’q tuyoq bilan quloqni teshib o‘tib qayroq toshga tegibdi-yu, uchqun chiqib, hashak o‘t olibdi. Kiyik go‘shtini shu o‘tda pishirib yebdi.
Qissadan hissa shukim, bo‘zchi bilganini to‘qigani ma’qul.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:09

* * *

Ajriqdan so‘rabdilar:
— Nega qishda ham ko‘karib chiqmaysan?
— So‘rama, birodar, — debdi ajriq xo‘rsinib, — Ko‘klamda ko‘karib chiqib qanday hurmat ko‘ribmanki, qishda ham ko‘karsam?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:16

* * *


Payg‘ambarimiz Muhammad sollalahu alayhi vasallam «Xamr (ya’ni aqlni olg‘uvchi har bir narsa) yomonliklar onasidir», degan ekanlar. Yana marhamat qilib debdilarkim: «Xamrdan saqlan. Uning daraxti boshqa daraxtlardan oshib o‘tgani kabi, gunohlari ham boshqa gunohlardan oshib tushadi». Mayxo‘rlikning Alloh tomonidan harom qilingani (ya’ni ta’qiqlangani)ni, bu haqda qur’oni Karimda oyatlar mavjudligini ko‘pchilik biladi. Yana bilishimiz joizki, hatto Tavrotning sahifalarida ham «Sharob sharmanda etadi, muskir janjalkashga aylantiradi. Unga mubtalo bo‘lgan aqlli emasdir», deyilgan.
Ming afsuslar bo‘lsinkim, asli musulmonobod bo‘lgan yurtimizda, asli musulmonsheva bo‘lgan odamlarning farzandlari o‘z nasablarini unutib, yomonliklar onasining farzandiga aylanib boryaptilar. Mayxo‘rlikka qarshi gapirish, mayxo‘rlarni insofga chaqirish — shamolga qarshi hayqirish kabi besamar ketyapti. Ulamolarimiz, imomlarimiz gapirgudek bo‘lishsa, «Sen mayning qadrini qaerdan bilarding?» degan ma’noda aftlarini bujmaytiradilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:25

Bir kuni kamina ham mayxo‘rlikka qarshi so‘z aytgan edim, «Hadeb aroqni yomonlayverasizmi, o‘zingiz hecham ichmaganmisiz?» deb ta’na qilishdi. To‘g‘risini aytdim. Allohga tavbalar qilganim holda, o‘sha qilmishlarimni la’natlaganim holda, ichganlarimni yashirmayman. Men ko‘p ichmaganman. Lekin kam ichding nimayu, ko‘p ichding nima, farqsiz — igna ham, yo‘g‘on qoziqning uchi ham ko‘zga kirar bo‘lsa, baribir ko‘r qiladi. Menga ta’na qilgan jamoatga qarab dedimki: «Siz butun dunyo bo‘yicha bir odamni toping. Agar u: «ilgari kasal edim, shu aroqni ichib tuzaldim, ilgari kambag‘al edim, shu aroqni ichib boyib ketdim, ilgari xor edim, shu aroqni ichganimdan keyin obro‘ topdim, sharaflandim», desa, sizlarni ichkilik bilan o‘zim ta’minlab turaman. Shunday odamni topa olmaysiz. Chunki aroq (aroq deganda barcha mast qiluvchi ichimliklarni — shaytonning siydigini nazarda tutyapmiz) sog‘lom odamni kasal qilishi, boyni kambag‘allikka giriftor etishi, sharafli odamni esa xorlik jariga sudrashini hamma biladi. Ammo nafs oldida mag‘lub holda turaveradilar.
Meni bir narsa ajablantiradi: aytaylik, televizor sotib oldik. Darrov qo‘llanmasini o‘qiymiz. Televizorni yaratgan olimlar, ustalar bizlarni ogohlantirishadi: 220 voltli tokka ulang, isitish uskunasidan nariroqda tursin... Buni bilib, biz hech qachon televizorimizni 380 voltli tokka ulamaymiz, televizorning buzilishiga yo‘l qo‘ymaymiz. qo‘llanmaga amal qilmasak pulga kuyamiz. Holbuki, Insonni yaratgan Alloh Odam bolalariga to‘g‘ri yashash yo‘llarini o‘rgatuvchi qo‘llanma — ilohiy kitoblarni tushirdi, to‘g‘ri yo‘lga boshlovchi elchilarni yubordi. «qo‘llanma»ning eng ulug‘i, shubhasiz, qur’oni Karimdir. Elchilarning eng sharaflisi, shubhasiz, bizning Payg‘ambarimiz alayhissalomdirlar. «Mo‘‘minlar uchun nasihat, kofirlar uchun hasrat» bo‘lmish qur’oni Karim odamlarga qarata: ichma, bu dunyoda xor bo‘lasan, u dunyoda azobga qolasan, deb tursa-yu, biz eshitmagandek, bilmagandek ichaversak. Bu dunyo azobiga duch kelganimizda, aytaylik, tuzalmas xastalikka chalinib, to‘shakka mixlanganimizda yoki farzandlarimiz yomon xulqlari bilan kuydira boshlaganida «Ey Xudo, men Senga nima yomonlik qiluvdimki, menga shuncha g‘am-alam berasan», deb nolalar qilamiz, ko‘z yoshlar to‘kamiz.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:32

Fir’avnning imon keltirishi kabi kechikkan bu hasratlarimizdan foyda bo‘larmikin?
Kechagina «Ichmang, birodar», degani uchun ko‘zimizga yomon ko‘ringan imomni chaqirtirib: «Bir o‘qib qo‘ying», deymiz. Mulla qirq marta «Yosin» surasini o‘qisa, u dunyoga go‘yo gunohlardan xoli bo‘lib ketiladiganday tuyuladi. Koshki edi bularning foydasizligini bilsak. Yuqori kuchlanishli tokka ulangan televizor kuygani kabi oxiratimiz kuyib bo‘lganini anglamaymiz. Televizor kuysa, pulimizga achinamiz. Umrimizning eng go‘zal onlari kuyib ado bo‘layotganini esa, fahmlamaymiz.
Aroq odamning o‘zigagina yomon ta’sir qilsa, chidash mumkindir balki. Aroqning zurriyodga ta’siri-chi? Majruh tug‘ilayotgan bolalar, tug‘ilmayoq o‘layotgan bolalar-chi?! Biror kishini behos urib yoki turtib yuborib, oyog‘ini yoki qo‘lini mayib qilib olsangiz, qonun oldida jazolanasiz. Lekin qo‘l-oyoqsiz yoki aqlsiz tug‘ilayotgan bolalarning majruhligiga sababchi ota yoki onani jazolamaymiz. To‘g‘ri, bu dunyo qonuni jazolamaydi, ammo Allohning jazosi tayin-ku, qo‘rqmaymizmi?
Aroqxo‘rlik haqida gapirilsa, yevropaliklar buzdi bizlarni, deymiz. Bu gapda jon bor. Lekin ular har birimizni yotqizib olib, og‘zimizga zo‘rlab aroq quymadilar-ku? Yevropaliklarning madaniyatga oid durust odatlarini olmaganimiz holda nima uchun faqat buzuqliklarini ma’qul ko‘rib qoldik?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:41

Biz ichganda ham go‘yo madaniycha ichishga o‘rganganmiz. Ya’ni «tamada» deganni saylab olamiz. (Bu so‘zni o‘zbekchaga aynan tarjima qila olmadim, ramziy ma’noda «Shaytonning bosh yordamchisi», desam ranjimasinlar.) Chiroyli so‘zlar, ya’ni, «tost» aytamiz. Tilaklar tilaymiz. Sog‘liq, omad, baxt... Kimdan tilaymiz? Albatta Xudodan tilaymiz. O’ylamaymizki, yaratgan Tangri «ichma, bu xaromdir», deb qo‘yibdi. Shu haromni icha turib, Undan yana baxt so‘rasak, berarmikan shu baxtni! (Mazkur fikrni avval ham aytib edik, takror etayotganimiz bejiz emas).
Ba’zan ichkilik qo‘yilgan davralarda o‘tirishga majbur bo‘lamiz. Shunda ayrimlar sal istihola qilgan bo‘lib: «Charchoqni ko‘taradi, ijozat bersangiz, ozgina-ozgina ichsak», deyishadi. Shunda: «Ruxsatni mendan so‘ramang, chunki buni men harom qilgan emasman», degan mazmunda javob beraman. Ba’zilarga shu gap ta’sir qiladi, boshqalar: «Xudoning o‘zi kechiradi», deb ichaverishadi. Xuddi Xudo ularga «To‘yib ichib olaverlaring, keyin senlarni kechiraman», deb tilxat berganday yoki vaxiy yuborganday ishonch bilan gapirishadi.
Bir necha yil burun Turkiston shahrida, hazrat Ahmad Yassaviy maqbaralaridan bir chaqirimcha narida ayanchli bir davrada o‘tirishimga to‘g‘ri kelgan edi. Voqea to‘yning ertasiga sodir bo‘ldi. Dasturxon atrofida turli yoshlardagi odamlar o‘tiribmiz. Aytishim joizki, shunday muqaddas va sharafli shaharda yashovchi, o‘zini musulmon deb atovchilar aroqxo‘rlikda «chempion» ekanlar. Xullas, mendan «tost» aytishimni iltimos qilishdi. Dastlab rad etdim. Talablar takrorlanavergach, dedimki: «Xo‘p, gapiraman, ammo ranjimaysizlar. Hozir sizlarga, «ichmang», deganim bilan yoqmayman. Lekin bir narsani o‘ylab ko‘ringlar: mana bu yigit o‘g‘lingiz ekan, ota bilan o‘g‘il nima degan odam bo‘ldilaring endi?! Mana bu yigit sizning kuyovingiz ekan, siz bilan ichib, mast bo‘lib, uyga borgach xotinini, ya’ni qizingizni ursa, qizingiz dodini kimga aytadi? So‘ng esa siz dodingizni kimga aytasiz?»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:50

Bu gapdan keyin o‘g‘il va kuyov chiqib ketishdi. Bir-ikki kishi gapimni ma’qullab, aroq quyilgan piyolani nari surib qo‘yishdi. Boshqalar esa «Xudo kechiradi», deb ichishni davom ettiraverishdi. Bunday odamlarni «esh-shakday qaysar», deyishadi. Yo‘q, azizlar, eshaklarni ranjitmang, eshiklar ularga o‘xshamaydi, chunki eshakni tarbiya qilsa bo‘ladi: «ish-sh» desangiz to‘xtaydi. Bunday odamlar esa to‘xtashmaydi.
Aroqxo‘rlik qancha-qancha ulug‘larni xorlik botqog‘iga botirdi. Juda ko‘p iste’dod egalari bu balo oqibatida umrlarini ham, qobiliyatlarini ham boy berdilar.
Shu o‘rinda hazrat Bobur Mirzoning bir farmonlarini esga olsak, foydadan holi bo‘lmas. Milodiy hisobda 1525 yili imzolangan mazkur farmonga binoan mayqatag‘on (suxoy zakon) e’lon qilingan edi:
«Bashar nafsi yomonlikka mayl etishdan uzoq emas, «nafsimni poklay olmadim, chunki nafs yomonlikka amr etuvchidir.» Undan qaytish bag‘ishlovchi Malikning lutf-marhamatidan boshqa mumkin emas. «Bu Allohning ehsonidir, kimga xohlasa, baxsh etadi. Alloh katta ehson egasidir.» — Bu so‘zlarni ifodalashdan va bu gaplarni bayon qilishdan g‘araz shuki, insonlik taqozosi, podshohlar rasm-rusmi, podshohlik lavozimi, mansabdorlar odati bo‘yicha shohdan tortib sipohiygacha go‘zal yoshlik kunlarida shariat man’ qilgan ba’zi narsalarga va ayrim o‘yin-kulgularga ruju’ qilinardi. Bir qancha vaqtdan keyin pushaymonlik kunlari kelib, ularni bitta-bitta tark qilinar va chin tavba bilan ularga qaytish eshigi yopilar edi. Ammo maqsad va matlablarning muhimi va buyugi bo‘lgan ichkilikdan qaytish tavbasi «har ish o‘z vaqtiga bog‘liq» degan parda ostiga berkinib, yuzini ko‘rsatmas edi, toki bu yaxshi soatda zo‘r g‘ayrat bilan urush ehromini bog‘lab, shavkatli Islom askarlari yordamida kofirlarga qarshi jangga kirishganimizda g‘ayb Ilhomchisi va haqiqat Jarchisidan «Iymon keltirganlarga vaqt kelmadimiki, qalblarini Allohning zikri bilan yumshatsalar?» mazmuni eshitilib, gunoh va sarkashlik asbobini ildizidan qo‘porib tashlab, tavba eshiklarini to‘liq jiddiyat bilan qoqdik. Tavfiq yo‘llovchisi «Kimki astoydil eshik qoqsa, kiradi», mazmuniga muvofiq iqbol eshigini ochdi va bu urushni nafsga qarshilik ko‘rsatishdan iborat bo‘lgan zo‘r urush bilan boshlashni buyurdi. Alqissa, «Ey Robbim, nafslarimizga zulm qildik»ni ixlos tiliga keltirib, «Sening oldingda tavba qildim va men musulmonlarning birinchisiman», degan gapni dil lavhiga naqsh qildik. Ko‘ngil xazinasida maxfiy qolgan ichkilikdan qaytish tavbasi istagini yuzaga chiqardik...»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:08:59

Tarixdan ma’lumki, Bobur Mirzo hazratlarining asosiy g‘alabalari aynan shu farmondan — mayqatag‘ondan so‘ng qo‘lga kiritilgan. Yana tarixdan ma’lumki, Husayn Boyqaro boshqargan mamlakatni ayni shu ichkilik barbod qilgan. Ayni shu ichkilik (uni «chog‘ir» deb ataganlar) umidli va suyumli nabira Mo‘‘min Mirzoning boshini uzgan.
Ba’zi birodarlarimiz aytadilarki: «Aroq birovlarniki bo‘lgani uchun harom qilingan». Yo‘q, azizlar, aroq, cho‘chqa go‘shti boshqalar iste’mol qilgani uchun emas, odamga zarar bergani uchun harom qilingan. Agar u birodarlarimiz aytganday bo‘lganida edi, birovlar yeydigan mol yoki qo‘y go‘shti ham, boshqa ne’matlar ham harom qilinar edi. Yana o‘ylaylik, nima uchun aynan aroq va cho‘chqa go‘shti harom qilindi? Nega murabbo yoki qovun-tarvuz harom qilinmadi?
Aroqqa qarshi butun nasoro olami ham kurashgan. Urushdan avval hatto AqShda ham mayqatag‘on e’lon qilingan. Bolsheviklar zamonida ham bir-ikki urunish bo‘ldi. Oxirgisi esingizdadir, «qayta qurish», deb atalgan zamonda ham ichkilikka qarshi kurashildi. Biz bu kurashni jonu dilimiz bilan quvvatlash o‘rniga norozi bo‘ldik, o‘zimizcha nayranglar o‘ylab topdik. «To‘ylarda ichkilik qo‘yilmasin», deyildi. Xo‘p de- dig-u, ba’zilarimiz bitta samovorga suv quyib qaynatdik, ikkinchisini aroq bilan to‘ldirib, choynakda tarqatdik va bu «ixtiro» bilan faxrlandik. Bundan ortiq nodonlik bo‘larmikin? Ana o‘shalar va o‘shalar kabilar hazrati Anasning (roziyollohu anhu) Rasulullohdan (sollalohu alayhi vasallam) rivoyat qilgan bu hadislaridan xabardormikinlar: «Alloh sharobni, uni ichganni, quyib berganni, sotganni va sotib olganni, siqib tayyorlaganni va tayyorlatganni, olib kelganni va olib keltirganni hamda undan kelgan daromadni yeganni la’natlaydi».

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:09:09

Aroqqa berilgan odamning bu yo‘ldan qaytishi qiyin bo‘ladi. Chunki bu ham Allohning imtihonlaridan biri. Kimki nafsini jilovlay olsa, imtihondan o‘tadi. Alloh kimga marhamat qilsa, nafsni yengadi, imtihondan o‘tadi. Ammo odam degan Xudoning marhamatiga erishmoq uchun jon kuydirish ham kerak. Nafsga qarshi urush ochish uchun o‘zida kuch topa olmagan, irodasiga quvvat bera olmagan odam bu marhamatga yeta olarmikin, vallohu a’lam?
Iymonni bir muazzam saroy desak, uning ichiga kirmoq uchun yurib borish kerak, balki tikonzorni yalang oyoq kechib o‘tishga to‘g‘ri kelar. Iymon saroyiga ham sizni birov ko‘tarib olib kirmaydi. Bobur Mirzo ta’kid etganlaridek, eshikni astoydil qoqqan odamlargina kiradilar. Asalarilarning qo‘riqchilari yomon joyga qo‘ngan asalarilarni uyaga qo‘ymas ekanlar. Shunga ko‘ra, iymon saroyiga og‘zidan aroq hidi gupurib turganlar qo‘yilmaydilar. Ularning joylari iymon saroyi emas, shayton kulbasi bo‘lib qoladi. Rasulullohning hadislarida aytilishicha: «Davomli xamr ichgan kishi butga topinguvchi kabidir. O’lsa, Allohning huzuriga butparast kabi boradi.» Alloh asrasin! Duo qilaylik: barcha mayparastlarni bu yo‘ldan qaytarib, hidoyat bersin!
Nafslarimizni tarbiyalashning eng birinchi sharti — tavbadir. Tavbalar ijobat bo‘lmog‘ini Alloh nasib etsin.
Iymon saroyiga kirmoq mushkul, ammo undan chiqish oson, Xudo saqlasin! «Yomonliklar onasi»dan yuz o‘girib, hidoyat onasiga farzand bo‘lmoqlikni Alloh barchalarimizga nasib etsin. Omiyn ya Rob al-olamiyn! 

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:10:03

* * *

Kaltak yegan bolaga tasalli beribdilar:
— Ranjimagin, bolakay, tayoq jannatdan chiqqan, asli yaxshi narsa.
Bolaga bu taskin ta’sir etmay, yig‘laganicha debdiki:
— Hechamda! Yaxshi bo‘lganida jannatdan chiqarilarmidi?

* * *
Cho‘kayotgan odam nola qilib, qichqiribdi:
— Ey Xudoyim, meni qutqar!
Yonidagi do‘sti debdi-ki;
— Qo‘llaringni ishga sol, shunda Xudo seni qutqaradi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:10:17

* * *

Nadomatlar afsuslarim, fohishabozlik bilan shug‘ullanuvchilar soni ko‘payib boryapti. Turkiya safarida bo‘lganimizda u yerdagi vatandoshlarga «savdo vajhidan biz tomondan keluvchi ayolar ko‘p ekan, shu narsa sizlarga malol kelmayaptimi?» degan ma’no so‘rab edik, ular «faqat tijorat maqsadida kelsalar mayliga edi, ular orasida fohishalarning ko‘pligidan yuzimiz yerga qaramoqda», dedilar afsus bilan. Ajablanamiz: shu juvonlarning ota-onalari bor, aka-opalari, ukalari bor, ayrimlarining hatto erlari ham bor! Nahot ular uyalmaydilar? Yana afsus, yana nadomat... fohishalik bilan birga dayuslik ham yashayapti...
Fohishalikning sabablarini ayrimlar iqtisodiy qiyinchilikdan deb belgilashyapti. Bu fikrga qarshi yuz bora, ming bora «yo‘q!» va yana «yo‘q!» deymiz. Agar bu da’vo rost bo‘lsa kambag‘allarning hammasi fohishalikka kirib ketishlari kerak edi (Alloh saqlasin!). Bu buzuqliklarning avvali ham oxiri ham iymonsizlikda!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:10:35

 * * *

Bir rivoyat o‘qidimki, uni siz, azizlar bilan baham ko‘rmasam bo‘lmas:
Cho‘l o‘rtasida bir badaviy arab xotini bilan chodirda yashar edilar. Bir kuni xotini xasrat qilib qoldi:
-Butun yo‘qsullik va jafoni biz chekyapmiz. Boshqalarning umri farovonlik bilan o‘tyapti. Faqat bizlargina faqirmiz. Nonimiz yo‘q, qatig‘imiz oz. Piyolamiz yo‘q, suvimiz esa - ko‘z yoshi! Kunduzi ko‘ylagimiz - quyosh, kechasi to‘shagimiz - oy. Ochlik sababidan ba’zan Oyni non deya xurujga tushamiz. Bu ketishda holimiz nima bo‘ladi?
Badaviy xotiniga bunday javob qildi:
-Ey xotin, qachongacha dunyo moli uchun hasrat chekasan? Bu dunyoda yana qancha umrimiz qoldi? Aqlli kishilar oz-ko‘pga qaramaydilar. Yoshligingda qanoatli eding, qarigan sari hirsing ortmoqda. Oltin istaysan, holbuki avvallari o‘zing oltin kabi eding. Senga nima bo‘ldi?
Xotin esa bu so‘zlarga parvo qilmay faryod etishda davom etaverdi:
-Ey nomus nimaligini bilmaydigan odam! Sizning ma’nosiz so‘zlaringizdan toqatim toq bo‘ldi. Holimizni ko‘rib uyalmaysizmi? Menga qanoatli bo‘l, deysiz. qachongacha sabr qilay? Sabr qachon jonimizga aro kirgan edi? Bu gaplarni unutib to‘qlik yo‘lini izlasangiz-chi!
Bu noshukurlikdan g‘azablangan badaviy dedi:
-Sen ayolmisan yoki boshimga kelgan dardmisan? Men yo‘qsilligim bilan iftixor qilaman. Boshimni og‘ritma! Mol, mulk va pul boshdagi kuloh kabidir. Kuloh esa kallarning najotidir. Boylar - quloqlariga qadar gunohga botgan kishilardir. Mol-mulklari esa ularning gunohlarini yashirib turadi. Yo‘qsillik nimaligini sen qaerdan bilar eding? Yo‘qsillikni xor-zorlik o‘rnida ko‘rma! Alloh ko‘rsatmasin, mening bu dunyodan ta’mam yo‘q. Ko‘nglimda esa qanoat va sabr to‘la bir olam bor. Ey xotin, janjalni bas qil. Janjalni bas qilmasang, meni tinch qo‘y. Men yaxshilik bilan ham, yomonlik bilan ham janjal qila olmayman. Janjalga toqatim yo‘q. Janjal u yoqda tursin, ko‘nglim tinchlikdan ham behuzurdir. Ovozingni o‘chir, bo‘lmasa boshim oqqan tomonga ketvoraman...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:10:47

Ayol erining o‘z so‘zlaridan qaytmasligini ko‘rib, ko‘ziga yosh oldi, go‘yo pushaymon bo‘ldi. Badaviy ham xotinining ko‘z yoshlaridan ta’sirlanib, aytgan so‘zlaridan bir oz pushaymon ham bo‘ldi.
Erining pushaymonligini sezgan ayol unga shunday maslahat berdi:
-Ko‘zada yomg‘ir suvi bor. Butun mol-mulkimiz shundan iborat. Bu ko‘zani olib, hoqonlar hoqonining huzuriga boringda bu sovg‘amizni bera turib shunday deng: «Bizning bundan bo‘lak hech mol-mulkimiz yo‘q, zotan, cho‘lda bundan yaxshiroq sovg‘a ham topa olmaysiz. Podshohimizning xazinalari to‘la bo‘lsa ham unda bu kabi suv topilmasa kerak. Bunday suvni topish oson emas».
Bechora ayol Bag‘dod shahrining o‘rtasidan daryo oqib o‘tishini qaerdan bilsin? O’zi to‘plagan suvni maqtagandan maqtayverdi, eri ham nihoyat uning so‘zlarini ma’qul deb topdi:
-Bunday sovg‘a tayyorlash hammaning qo‘lidan kelavermaydi. Bunaqa toza suvni faqat podsholar ichib huzurlanishlari mumkin.
Shu qarorga kelgan badaviy ko‘zaning og‘zini mahkamlab, Bag‘dod sari yo‘lga tushdi. Ko‘za sinib qolmasin, suvi to‘kilmasin, deb uni ko‘z qorachig‘idek asradi. Kunlar, haftalar yo‘l bosib, nihoyat Bag‘dodga yetib keldi. Izlab-izlab halifaning saroyini topdi. Saroy posbonlari uni to‘xtatib, maqsadini so‘radilar.
-Ey muhtaram zotlar, men bir g‘arib badaviyman. Podshohimizning lutfu marhamatlaridan umidvor bo‘lib cho‘ldan keldim. Bu sovg‘amni podshoh hazratlariga elting, podshohdan umidvor bo‘lgan kishining ehtiyojlariga shu yo‘sinda javob bering. Bu nihoyatda totli suvdir. Uni cho‘lda yomg‘ir tomchilaridan to‘plaganmiz. qarang, ko‘zam ham yap-yangi...
Posbonlar avvaliga badaviydan kuldilar. Keyin uning sofdil niyatlarga o‘ralgan sovg‘asini qabul qilib oldilar. Badaviy esa saroyning narigi qanoti ortida ko‘pirib oqayotgan daryodan xabarsiz podshodan xabar kutib o‘tirdi.
Badaviyning suv to‘la ko‘zasini xalifaga berishgan edi, u nihoyatda quvondi. Badaviyni huzuriga chaqirtirdi. Undan hol-ahvol so‘rab, yangi ust-boshlar kiydirdi-da, xizmatkorlariga amr etdi:
Ko‘zasini oltinga to‘ldirib, egasiga qaytaringlar. Uyiga esa daryo yo‘li bilan kemada olib borib qo‘yinglar. U bu yerga cho‘l yo‘lidan kelibdi. Unga daryo yo‘li yaqindir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:10:56

Badaviy daryoni ko‘rganda hayratdan shoshib qoldi va Allohga shukrlar qildi.
Endi mazkur rivoyatning sharhi sifatida mavlono Jaloliddin Rumiy «Masnaviy»larining ma’nosi bilan tanishsak:
«Ey o‘g‘il! Sen butun dunyoni og‘ziga qadar ilm va go‘zallik bilan liq to‘lgan bir ko‘za deb bilginkim, ko‘zada to‘lib turgan ilm va go‘zallik Allohning hikmati bo‘lgan daryodan bir qatradir. U yashirin bir xazina edi. To‘lib-toshib, tuproqqa jon berib, bu tuproqni osmondan ham moviylashtirib yubordi. Yashirin xazina shu tarzda oshkor bo‘lib, tuproqni atlasga o‘ralgan holga keltirdi. Bu badaviy ham Allohning daryosidan bir qatra ko‘rganda edi, haqiqatda dengiz bo‘lgan bu qatraning qarshisida ko‘zasini chil-chil sindirgan bo‘lur edi».
Rivoyatda «xalifa saroyi» deb bildirilgan joyni «Ilohiy dargoh» deb anglamoq lozim. Musulmon kishi naqadar ilm, irfon, mol-mulk va ibodat sohibi bo‘lsa ham, bu boyliklarga ishonib, o‘zidan ketmasligi, ularning borligidan aldanmasligi kerak. Bu boyliklarini Allohning bir lutfi o‘rnida ko‘rib, o‘z amallari esa daryoga nisbatan bir piyola suv miqdorida ekanligini aslo unutmasligi zarur.
Badaviyning cho‘lda ming mashaqqat bilan yiqqan bir ko‘za suvi uning uchun hayot dorisi - tiriklik suvi edi. Holbuki bu «dori» daryoga to‘kilgandan keyin bir zumda yo‘q bo‘lib ketdi. Insoniyatning bashariy imkonlar bilan qo‘lga kiritishga uringan narsalari ham, ilohiy san’atdan tushunib yetgan narsalari ham «daryo»ning bir tomchisiga arzimaydi. Bu holat chumolining o‘z inini, baliqning esa hovuzni yoki akvariumni dunyo deb bilishi kabidir xalos. Insonlar ham o‘zlarining nodonliklarini unutib, ulkan ko‘zguning yolg‘onlariga ba’zan ishonib qoladilarda xuddi o‘sha chumoli va baliq holiga tushadilar. Alloh bizlarni shundan asrasin!
Payg‘ambarimiz alayhissalomning «Allohim, Senga shukr va tasbeh aytaman. Biz Seni Senga loyiq ma’rifat bilan taniy olmadik», degan muborak so‘zlarining mag‘zini chaqib ololsak edi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:05

* * *

Bir zolim odam yomonlikdan qaytishni ixtiyor etib, bir kuni saharda ibodat qilib o‘tirsa, ro‘parasida farishta paydo bo‘lib debdiki:
— Yomonliklaring uchun Alloh senga jannatni ravo ko‘rmadi. Lekin qilayotgan ibodatlaring evaziga jannatdan bo‘lak nimani so‘rasang, beriladi.
— Agar jannat menga harom qilingan bo‘lsa, — debdi zolim odam, — ibodatlarim uchun so‘raganim ijobat qilinsa, so‘rovim shuki, Alloh meni shu qadar bahaybat odamga aylantirib qo‘ysinki, mendan boshqa hech kim do‘zaxga sig‘masin.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:12

* * *

Podshohning ustozi unga «Sen uch kishini o‘limga hukm qilishda hech tahammul (sabr) qilmag‘il: birinchisi — mulkingni egallashga harakat qilgan kishini, ikkinchisi — molingni o‘g‘irlagan kishini, uchinchisi— siringni fosh qilgan kishini», deb qayta-qayta nasihat qilardi. Bir kuni podshoh vazirini saroydan chetlatish niyati borligini aytib, ustozi bilan maslahatlashdi. Vazir bu maslahatdan ogoh bo‘lib, bir tadbir ishlatdi. Podshohning ustozini mehmonga chorlab, izzat-ikrom bilan kutib oldi. Ustoz o‘zini tiya olmay, sharobdan ko‘proq ichib, podshohning niyatini aytib qo‘ydi. Vazir esa tongga qadar mol-mulkini ro‘yxat qilib, podshohning huzuriga kirib: «Ey podshohim, shu ro‘yxatdagi barcha mol-mulk siznikidir, kamina bu boyliklaringizga faqatgina posbondirman, bu boylikni qabul eting, olampanoh, meni zinhor dushman deb gumon qilmang», degach, podshoh ajablanibdi. Ustozini chaqirib, «Vazir haqidagi niyatimni faqat sizga aytuvdim, u makkor qaydan ogoh bo‘ldi ekan?» deb so‘rabdi. Shunda ustoz uzr bilan debdiki:
— Sirni dushmanga aytganim, ajalim yetganidan dalolatdir. Garchi mastlikda aytib yuborgan bo‘lsam-da, bu mastlik uzr qatoriga o‘tmaydi. Endi pand-nasihatimga ko‘ra, meni o‘limga hukm qilmog‘ing shart. Aks holda, saltanatingdan baraka ketadi.»
Podshoh ustozini kechirsa ham, u o‘z so‘zida qattiq turib oldi va o‘z qilmishiga yarasha o‘lim topdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:22

* * *

Dunyo sarmoyasini oxirat sarmoyasiga olib boruvchi vosita sifatida ko‘rmas ekanmiz, bu dunyodagi amallarimiz shaytonlarga yem bo‘lishda davom etaveradi. Natija esa g‘am-alam va aldanishdan iboratdir. Isrof tentakligi va marhamat yo‘qsilligi bu dunyoning bosh balosidir, oxiratda esa azob sarmoyasidir. O’tgan kunlarimizning mohiyatini o‘zgartirib bo‘lmaydi. Kelajagimizning mohiyati esa shubhalidir. On bu ondir. Bu onimizning ko‘ngil va peshona terlarini hayot tuprog‘iga eka olsak, insha Alloh, oxiratimiz yorug‘ bo‘lg‘uvsidir.

* * *

Donishmand debdiki:
— Haqqa - sadoqat bilan, xalqqa - insof bilan, kufrga - qahr bilan, kattalarga - xizmat bilan, kichiklarga - shafqat bilan, do‘stlarga - nasihat bilan, dushmanga - yumshoqlik bilan, olimlarga - tavoze bilan, johillarga - homushlik bilan, darveshlarga - odob bilan munosabatda bo‘lmoqlik joizdur.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:30

* * *

Hozir isbot etilgan narsalar ilgarilari faqat tasavvurda mavjud bo‘lgan. Bugun haqiqat deb e’zozlanayotgan qanchadan qancha narsalar to ro‘yobga chiqarilgunicha avvaliga bid’atga o‘xshab tuyulgan. Hatto bu haqiqatlar avvaliga masxaralangan. Tarixga qarab turib, har qanday ta’limot uch bosqichdan, ta’bir joiz bo‘lsa, uch chigiriqdan o‘tgan, desak ham bo‘lar. Avvaliga uni aqlga sig‘maydi, degan ovoza tarqatib unga hatto xuruj qiladilar. Keyin bu ta’limotda ozginagina haqiqat borga o‘xshaydi, deb tan ola boshlaydilar. Nihoyat uning g‘oyat muhim, olamshumul ekanini tan oladilaru so‘ng «uni men ochdim»!, «Yo‘q, sen emas, bu mening kashfiyotim!» deb talasha boshlaydilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:40

* * *

Bir mamlakatda har kuni podsho o‘zgararkan. Ertalab taxtga o‘tirib, shomda amalni topshirarkan. Bir odam «agar men podsho bo‘lsam bir kun emas, o‘lgunimcha taxtda o‘tiraman», debdi. Do‘stlari uni kulgi qilibdilar. Ittifoqo o‘sha odam podshoh bo‘libdi. Taxtga o‘tirishi bilan «Hamma saroyga bittadan tuxum olib kelsin», deb amr qilibdi. Amr ijro bo‘lgach esa, peshin chog‘ida «Hamma o‘zi olib kelgan tuxumini olib ketsin», deb farmon beribdi. Odamlar «men olib kelgan tuxum kattaroq edi», deganlaricha shoshilib, tanlab-tanlab, tortishibdilar oqibat shu bo‘libdiki, o‘zlarinikini emas, boshqalarnikini olibdilaru luqmalariga harom aralashibdi. Tuxum talashib, shom chog‘i podshohni unutishibdi va u odam aytganiday to o‘lgunicha qadar taxtdan tushmabdi.
Qissadan hissa shuki, faqat halol luqmagina mamlakatni obod qila oladi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:51

* * *

U dunyodagi arosat haqida eshitganmiz. Bu yorug‘ dunyo arosatichi? O’tmish shoirlaridan biri «na chin musulmonmiz, na kofir» degan mazmunda bayt bitgan ekan. Xalqda «musulmon bo‘lib masjidi yo‘q, nasroniy bo‘lib cherkovi yo‘q», degan maqol ham bor. Arosatda yurganlar oz emas.
Bir necha yil avval Rusiyaning Tula shahriga borib, dunyoning buyuk adiblaridan hisoblanmish Lev Tolstoy yashagan uyni ko‘rdim. Yozuvchi nasroniylar qabristoniga emas, o‘zining bog‘iga dafn etilgan. Nasroniy odatiga zid ravishda qabri tepasiga xoch (krest) qo‘yilmagan. O’shanda bu holatga uncha e’tibor bermagan edim. Keyinroq yozuvchining islom olamiga munosabati, islom olimlari bilan aloqalari haqidagi ma’lumot bilan tanishgach, xoch qo‘yilmaganining sababini anglaganday bo‘ldim.
Lev Tolstoy cherkovni inkor etish darajasiga borgan edi. Lenin uning bu harakatini xudosizlar nuqtai nazari bilan baholab, yozuvchiga «rus revolyutsiyasining ko‘zgusi» deb ta’rif berib, salkam kommunistga aylantirib qo‘ya qolgan edi.
Tolstoy Xudodan emas, cherkovdan yuz o‘girgan edi. U Xudoni islomiy qalb bilan taniy boshlagan edi. Ammo u uzil-kesil bu komillik cho‘qqisiga ko‘tarila olmadi. U ikki oyog‘ini ikki kemaga qo‘yib olgan odam kabi halokatga uchradi. U uyini tashlab chiqib ketdi. Olimlar uning bu harakatini izohlab, «Vasiyatnomasiga xotini qarshi chiqqani uchun Tolstoy uydan chiqib ketdi», deyishadi. Yo‘q, gap vasiyatnomada emas edi. Gap Xudoni tanishdagi diniy qarashlarning ziddiyatida edi. Tolstoy uydan chiqib ketdi — yo‘lda vafot etdi. U bir qarashni, bir dinni tark etdi, ikkinchisiga yetib bora olmadi. Xuddi arosatga o‘xshaydi bu holat...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:11:59

* * *

Og‘zida bironta tishi yo‘q qariya bilan o‘spirin birgalikdan ovqatlanib o‘tirishardi. Ikkovi baravariga yig‘lab yuborishdi.
— Nega yig‘layapsiz? — deb so‘rashdi qariyadan.
— Og‘zimda tishim yo‘q, to men yamlaguncha, bu yigitcha ovqatni paqqos tushirib, men och qolyapman.
— Sen nega yig‘layapsan? — deb so‘rashdi o‘spirindan.
— Men ovqatni chaynagunimcha bu chol chaynamay yutib, ovqatning barakasi uchib ketdi, och qoladiganga o‘xshayman, — degan ekan o‘spirin.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:12:09

* * *

Sahroda ov qilib yurgan podshoh mulozimlaridan ajrab, adashib qolibdi. Yonidagi sodiq vaziri bilan yura-yura toliqibdi. Shomga yaqin cho‘ponning chodiriga yo‘liqishibdi. Cho‘ponning ikkitagina qo‘yi bor ekan. Mehmonlarning izzati uchun bittasini so‘yib, taom pishirib kelibdi. Podshoh taomga qo‘l ham uzatmabdi. Shunda vazir xojasining faqat kalla go‘sht iste’mol qilishini aytibdi. Cho‘pon avval bitta kallani pishirib keltiribdi. So‘ng ikkinchi qo‘yini ham so‘yibdi. Ketar mahallarida vazir:
— Olampanoh, ko‘rdingizki, cho‘pon boyaqish borini dasturxonga qo‘ydi, siz uchun ikkala qo‘yini so‘ydi. Agar biron boy bizni bundan o‘n ziyoda to‘kinlik bilan mehmon qilganida ham, uyida bundan yuz barobar ko‘proq mulki qolardi. Bu boyaqishning esa hech nimasi qolmadi, — debdi.
Podshoh bu gapdan erib, cho‘ponga qamchisini uzatibdi-da, debdi:
— Saroyimga bor, bu qamchinni ko‘rsatsang hech kim sening yo‘lingni to‘smaydi. Men sening boshing ustidan dur sochaman.
Uch-to‘rt kun o‘tgach, cho‘pon «borib ko‘ray-chi», deb yo‘lga tushibdi. Chindan ham uni saroy eshigi oldida birov yo‘lini to‘smabdi.
Cho‘pon ichkariga kirganida podshoh ibodat qilayotgan ekan.
— Nima qilyapti u? — deb ajablanibdi cho‘pon. U shu yoshga kirib namoz nimaligini bilish u yoqda tursin, Allohning nomini ham eshitmagan ekan.
— Iltijo qilyapti, — deb tushuntirishibdi unga.
— Nima so‘rayapti? — deb so‘rabdi cho‘pon.
— Boylik so‘rayapti, — deyishibdi.
— Agar o‘zi boylik so‘rayotgan bo‘lsa, mening undan bir nima so‘rashimga hojat yo‘q ekan. Men undan emas, balki u iltijo qilayotgan Zotning o‘zidan so‘ray qolaman, — deb iziga qaytibdi.
Cho‘pon podshoh qanday harakatlar qilgan bo‘lsa, qaytarib «Ey Xudo, senga podshoh ham iltijo qilib boylik so‘radi, o‘sha boylikdan menga ham ber, ko‘rib turgandirsan, men juda kambag‘alman», debdi.
Oradan hafta o‘tib, cho‘pon chodirini ko‘chirish harakatiga tushibdi. Ustunni ko‘mish uchun chuqur kavlayotgan ekan, oltin va kumush to‘la ko‘za chiqibdi. Cho‘pon ko‘zani ko‘tarib, podshohga ro‘para bo‘libdi.
— Shu paytgacha nega kelmading, seni kutdim? — deb so‘radi podshoh.
Cho‘pon kelib-ketganini, ko‘rganini aytgach:
— Men ham siz iltijo qilgan zotdan so‘ragan edim, shu boylikni berdi. Mulozimingizga ayting, hisoblab, qabul qilib olsin.
Podshoh cho‘ponning marhamatidan quvonib, oltin-kumushlarni sanab olishni buyuribdi. Vazir esa bosh chayqab debdi-ki:
— Cho‘ponning ikkitagina qo‘yi bor edi, siz uchun so‘ydi. Siz uni mukofotlamoqchi edingiz, u sizdan hech nima so‘ramadi. Uni Xudo taqdirladi. Endi Xudoning in’omini tortib olmoqchimisiz?
Qissadan hissa: ko‘z to‘ymasa shunaqasi ham bo‘lib turarkan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:12:18

* * *

Kishining komil saodatga erishmog‘i uchun avvalo xalq farovon bo‘lmog‘i darkor. Xalq farovon bo‘lmog‘i uchun oila baxtli bo‘lmog‘i shart. Oila baxtli bo‘lmog‘i uchun kishining o‘zida ezgulik bo‘lmog‘i lozim. Kishida ezgulik bo‘lmog‘i uchun uning qalbi toza bo‘lmog‘i zarur. Chunki kishining xazinasi aynan o‘z qalbidadir. qalbning pokizaligi uchun to‘g‘ri, aqlli, hikmatli fikrlar darkor. Aqlli fikrlar uchun esa yuqori darajadagi bilim kerak. Yuqori darajadagi bilimga yetishmoq uchun kishi o‘zini o‘zi o‘qishga o‘rgatmog‘i lozim.
Dunyodagi barcha narsalar o‘zining ildiziga va oqibatga ega, barcha ishlarning ibtidosi va intihosi mavjuddir. Mana shu boshlanish va yakunlanish masofasi oralig‘ida nimalar birinchi darajali muhim, nimalar oxirgi darajani tashkil etadi — buni anglab yetish kishi egallagan bilimning mag‘zini belgilaydi. Kishining komillik sari qadam qo‘yishi barcha narsalarning ibtidosidir. Agar uning bilim daraxti ildizi befarqlik va iltifotsizlik bo‘lsa, mevasi ham shunga yarashadir. Kishi asosiy maqsadini aniq belgilab olgach, boshqa mayda-chuyda niyat va umidlarni chetga surib hotirjamlik va sabotga yetishadi. Osoyishtalik va sabotga yetgan kishi ma’lum bir narsa xususida tiniq fikr yuritmog‘i mumkin. Ma’lum bir narsa xususida tiniq fikrlay olgach, maqsadga yetishmoq mumkin.
O’tmish faylasuflarining fikri shunday ekan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:12:27

* * *

So‘radilar:
— Olijanob kishi mardlikni, jasurlikni qadrlashi kerakmi?
Javob berdilar:
— Olijanob inson eng avvalo adolatni qadrlaydi. Olijanob kishi jasur bo‘lsa-yu, adolatsizlik qilsa, fitna va notinchlikni uyg‘otadi. Adolatdan uzoq, ammo jasur mayda odam esa qaroqchiga aylanadi.
So‘radilar:
— Olijanob kishi biron-bir odamni yoqtirmasligi mumkinmi?
Javob berdilar:
— Mumkin. Avvalo g‘iybatchilardan hazar qiladi, pastroq martaba egalarining yuqori amaldagilar oldida laganbardorlik qilishlaridan nafratlanadi, odatlarga xilof ish yurituvchi mardlardan, jasur, ammo qaysarlardan o‘zini nari tutadi.
So‘radilar:
— Yana kimlarni yoqtirmaydi?
Javob berdilar:
— Birovning aqli bilan tirikchilik qiluvchilarni, bo‘ysunmaslikni jasorat, chaqimchilikni haqiqatgo‘ylik deb biluvchilarni yomon ko‘radi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:12:34

* * *

Inson tabiati ko‘p g‘alatidir: boyligini yo‘qotsa, qayg‘uradi, dunyo ko‘zlariga qorong‘u ko‘rinadi. Ammo, hayotining kunlari manguga yo‘qolayotgani bilan ishi yo‘q...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:12:44

* * *

Ittifoqo hukmdorning ko‘zi bog‘bonning go‘zal xotiniga tushibdi-yu, shayton vasvasa qila boshlabdi. U bog‘bonni bir bahona bilan safarga jo‘natibdi-da, go‘zalga «barcha eshiklarni yaxshilab berkit», deb buyuribdi. Xotin amrni bajargach, ehtiyotdan so‘rabdi:
— Hamma eshiklarni berkitdingmi?
— Yo‘q, — debdi ayol, — uchta eshikni harchand urinsam ham berkitolmadim.
— qaysi eshiklar ekan, o‘zim berkitay, — debdi nafsga bandi hukmdor.
— Ularni siz berkitolmaysiz. Men vijdon, hayo, sadoqat eshiklarini berkitolmadim.
Hukmdorga ozgina bo‘lsa-da, insof bor ekan, ayolning gapini eshitib, o‘zining qilig‘idan uyalibdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:01

* * *

Bir toshkesar bor ekan. Topgan pulini o‘zi yerkan, ortsa gadolarga berarkan, ulardanda ortsa — itlarga tashlarkan. Ertagi kuni uchun hech narsa olib qo‘ymas ekan. Kunlarning birida safardagi taqvodor uning kulbasiga qo‘nibdi. Toshkesarning qanday yashashini ko‘rib, duo qilibdiki:
— Ya Rabbim, bu qulingni bunchalik kambag‘allikda ushlama, unga ham boylik ber.
Uning iltijosiga javoban farishta debdiki:
— Sen kimni duo qilayotganingni fahmlamading. Biz uning fe’l-atvorini bilamiz, boylik berilsa u o‘zini eplay olmay qoladi.
— Bu odam boriga qanoat qilib yashashga o‘rgangan, boylik oldida talvasaga tushmaydi, — deb yana iltijo qilibdi taqvodor.
Xullas, uning duosi ijobat bo‘lib, toshkesar tog‘da bir g‘orga duch kelibdi. Ichkari kiribdi-yu, behisob boylikka ega bo‘libdi.
U boylikni yashirincha uyiga tashib keltiribdi. So‘ng boshqa mamlakatga ko‘chibdi. Dang‘illama saroy qurdiribdi. Eshiklari og‘ziga posbonlar qo‘yibdi. Xasislik balosiga mubtalo bo‘lib, muhtojlarni ham unutibdi, hatto unga boylik ato qilgan Xudoni ham esidan chiqaribdi. Shunda farishta taqvodorga bu haqda xabar beribdi. Taqvodor toshkesarni insofga chaqirmoq qasdida yo‘lga tushib, uning saroyiga ro‘para bo‘libdi. Posbonlar uni ichkariga kiritmay, urib-urib haydashibdi. Shunda farishta yana paydo bo‘lib debdiki:
— Kimni duo qilganingni endi fahmlab yetdingmi?
— Aybdor menman, har qanday jazoga tayyorman, — debdi taqvodor.
— Boylikni hamma ham ko‘tara olmaydi. U toshkesarligini qilgani ma’qul,-debdi farishta.
O’sha kunlari toshkessar mamlakat podshosiga qarshi fitna tayyorlayotgan ekan. Podsho bundan xabar topib, uni ta’qib eta boshlabdi. Odamlarini zindonband qilibdi, saroyining kulini ko‘kka sovuribdi. Toshkesar bir amallab qochib qutilibdi. Boylik topgan kuni tog‘da qoldirgan cho‘kichini izlab topibdi — asliga qaytibdi.
Xuddi shunga o‘xshagan voqealar hozir ko‘p uchrayapti. Bir qaralsa — odamning tagida qo‘sh mashina, saroymand uy qurgan. Bir qarasa, mashinalar ham uylar ham sotilgan... Kechagi boy bugun qarzga botgan... «Ko‘rpangga qarab oyoq uzatgin», deganlari shudirda, a?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:20

* * *

Hotamtoyning qo‘rg‘onida qirqta darcha bor ekan. Har kuni muhtojlar shu darchalarga kelisharkan, Hotamtoydan sadaqa-ehsonlarni olib, duo qilib ketisharkan.
Bir kuni Hotamtoyning ukasi onasiga nolib qolibdi;
— Nima uchun hamma faqat akamni alqaydi, duo qiladi. Men ham sahiyman-ku?
Onasi o‘g‘lining boshini mehr bilan silabdi-yu, javob bermabdi.
Ertasiga darchalardan birida tilanchi kampir ko‘rinibdi. Hotamtoy uyda yo‘q ekan, ukasi sadaqa beribdi.
Haligi kampir ikkinchi darchadan kelib so‘rabdi. Uka yana sadaqa beribdi. Uchinchi darchadan ham uzatibdi. To‘rtinchiga kelganda Hotamtoyning ukasi:
— Sen qanaqa tilanchisan o‘zing, hozir uch marta olding-ku? — deb achchiqlanibdi. Shunda kampir boshidagi eski yopinchiqni olibdi. U gado emas, Hotamtoyning onasi ekan.
— Ana ko‘rdingmi, o‘g‘lim, — debdi ona, — men shu ahvolda qirqta darchadan so‘raganimda ham akang lom-mim demay sadaqa bergan. Sen o‘zingni sahiy deb bilganing bilan, asli qoningda xasislik bor, bolam. Akang chaqaloqligida bitta ko‘kragimni emib, ikkinchisini emmas edi, senga ilinardi. Sen esang bitta ko‘kragimni emib turib, ikkinchisini qo‘ling bilan changallab, berkitib turarding... Akangday bo‘lolmasligingni men o‘shanda bilganman...
Dunyodan ko‘p boylar o‘tdi. Hotamtoy esa bittagina edi. Hozir ham boylar ko‘p dunyoda. Hotamtoy esa...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:30

* * *

Bir odamning ro‘parasidan ojiz odam chiqib qoldi. «Bu ko‘zi ojiz odamni bir sinab ko‘rmaymi?» debdi u kishi va to‘g‘ri borib unga urilibdi.
— Sen qanday bezorisan, menday ko‘zi ojiz notavonni turtding-a, Xudodan qo‘rqmaysanmi? — deb nolibdi ojiz.
— Men ham ojiz odamman, senga behos urildim, kechir meni, — debdi u kishi. Uzr qabul etilib, ular o‘tiribdilar-da, shirin suhbatni boshlabdilar.
— Omadim kelib yigirmata kumush tangaga yetishdim, — debdi u kishi, — lekin bu tangalarning qay biri asl, qay biri soxta ekan, bilmayman.
— Omadingiz kelibdi, birodar, men ko‘zim ko‘r bo‘lguniga qadar zargar edim. Tangalarning qay biri soxta, qay biri asl — barmoqlarim bilan silab turib ham bilib beraman.
U kishi go‘yo ojizning gapiga inongan bo‘lib, kumush tangalarni beribdi. Ojiz esa tangalarni belboqiga tugib, o‘tirgan yeridan surila-surila nari ketibdi-da, pisib olibdi. Nazarida berkinib olganday bo‘libdi. Ko‘zi ochiq kishi uning bu qiliqidan achchiqlansa-da, xuddi ojizni ko‘rmayotganday, iltijo qilibdi:
— qaerdasiz, birodar, men pullarni ko‘p azoblar bilan topgan edim, sho‘rimni quritib qo‘ymang, o‘zingiz esa gunohga botmang.
Ojiz javob bermay, pisib o‘tiraveribdi. Shunda u kishi bir kesak olibdi-da:
— Ya Xudoyim, o‘zing mehribonsan, agar u birodorim shayton yo‘liga kirib, tangalarimni olib qo‘yishni xayol qilgan bo‘lsa, shu kesak uning oyog‘iga tegsin, — deb kesakni otibdi. Ojiz oyog‘iga kesak tegishi bilan cho‘chib, yanada nariroq surilibdi.
— Ya Robbim, men birodarim degan odam makkorlik qilib tangalarimni olib qo‘ymoqchiga o‘xshaydi. Agar shunday bo‘lsa, bu kesak uning yelkasiga tegsin! — Bu safar ham kesak mo‘ljalga tekkach, ojiz yana joyini o‘zgartiribdi.
— Ya Robbim, o‘zing mehribonsan. Agar birodarim chindan ham makkor o‘g‘ri bo‘lsa bu tosh peshonasiga tegib, miyasini o‘pirib chiqib ketsin! — debdi u kishi. Bu gapdan ojiz qo‘rqib ketibdi. «U ikki marta kesak otuvdi aytgan joyga tegdi, bunisi ham mo‘ljalga tegsa, o‘laman, tangalar kimga qoladi?» — deb o‘ylab, jonholatda:
— Hoy, birodarim, muncha hovliqmasang, men tangalaringni saralayapman-ku, axir, — debdi.
— Xudo seni bekorga bu ahvolga solmagan ekan. Sen — so‘qir, men basirni aldamoqchi bo‘lding-a! — degan ekan u kishi.
Hayotda shunaqasi ham uchrab turadi. Hech kim ko‘rmayapti, deb gunohlarni qilaveramiz. Bilolmaymizki, hatto tun pardasi ham ayblarimizni yopa olmaydi. Hazrat Ahmad Yassaviy bolalik chog‘larida muallimlari buyuribdilarki:
— Bolalar, ertaga har biringiz bitta xo‘rozni tutib, Allohning nazari tushmaydigan joyda so‘yib kelinglar.
Bolalarning biri xo‘rozni tunda so‘yibdi, yana biri ko‘prik ostida... so‘yib kelishibdi. Ahmad Yassaviy hazratlari esa xo‘rozni tirigicha ko‘tarib kelibdilar.
— Sen nima uchun aytganimni qilmading? — debdi muallim.
Shunda bo‘lajak valiy javob beribdilarkim:
— Ustoz, men xo‘rozni so‘ymoqlik uchun Allohning nazari tushmaydurgon joyni topolmadim. Yer yuzasining har bir nuqtasiga, kunu tun Allohning nazari tushib turibdi.
Hazrat Ahmad Yassaviy bolalik chog‘laridayoq bu haqiqatni anglaganlar. Agar inson bolalari ham bu haqiqatni tushunib yetsalar edi, qancha-qancha gunohlarning oldi olinardi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:37

* * *

Nimalarni oltin qimmati bilan o‘lchab bo‘lmaydi: ota-ona duosini, ota-ona mehrini, ota-ona yuzidagi nurni. Yana chin do‘stni, yorning vofosini, farzandning kulgusini. Bir qop oltini bor odam bulardan bebahra bo‘lsa bu dunyosi ham, u dunyosi ham kuygan, deyavering.

* * *

Suruv qaytyapti. qor-yomg‘irlarni rosa shimib semirgan yerni qoplagan o‘tloqda to‘ygan qo‘zilar terisiga siqmaydi. Ikki qo‘zi bir-biriga kalla uryapti: ular dunyoning lazzati shu urushda, «zo‘rman», degan qo‘chqorni qochirib, gerdayib yurishda deb biladilar. Ikki qo‘chqor qo‘zi olishayotgan damda uchinchisi urqochiga sakrayapti. U dunyoning lazzatini faqat shunda deb biladi...

* * *

Mushuklar itlardan ko‘p. Ular chaqqon. Harakat doirasi ham keng. Lekin itlardan qo‘rqishadi. Chunki ular sira birlasha olishmaydi. Besh-o‘n it birlashib olib hurishi, odamni qo‘rqitishi mumkin. Hatto talashdan ham qaytmaydi. Lekin mushuklar birlashib turib, itlarga qarshi miyovlay olishmaydi. Ularning fojiasi ham shunda.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:45

* * *

Radiomuxbir tishga oid xastaliklar shifoxonasidan hikoya qila turib, «30-yillarda ham Toshkentda tish doktorlari bor ekan, demak, meditsinaning bu sohasida ham tariximiz bor», deb faxrlandi. U aytmoqchi bo‘lgan tarix 70—80 yilni tashkil etadimi? Nodonlik ham shunchalar bo‘ladimi? qadim ajdodlarimizning tishlari bor edimi? Tishlari og‘rib ham turgandir, davolatishgandir yo oldirishgandir? Yo «qachon XX asr kirib kelarkin, qachon sovet meditsinasi bilan stomatologiya paydo bo‘larkin?» deb orzu qilib, voy-voylab yuraverishganmi? Radiomuxbir suhbatlashayotgan vrach esa «tish cho‘tkasi Toshkentda paydo bo‘lgan, Keyin Yevropaga o‘tgan. Toshkentda daraxt shoxini qaynatib, tishga surtishgan», deb izoh berdi. O’zbekchani ruscha talaffuz bilan arang gapirayotgan bu yigitdan xafa bo‘lmaslik mumkin: tilni bilmagan tarixni bilarmidi?
Avvalo har qanday daraxtning shoxini tishga surtish mumkin emas. qolaversa, qadimdan tish misvak bilan tozalangani ma’lum. Misvak — shox emas, ildiz. Asosan arablar yurtidan keltirilgan. Misvak bilan tish tozalash — sunnat amali hisoblanadi. Bu — 1400 yillik tarix. Undan oldin ham tozalash usullari bo‘lgani shubhasiz. Faqat ne isnodki, kamina ham buni aniq bilmaydi. Bilganimiz: qadimdan to XX asrning birinchi choragiga qadar sartaroshlar zimmasida tishni davolash ham bo‘lgan ekan. Sartaroshlarning ayrimlari soch-soqol olishdan tashqari o‘g‘il bolalarni sunnat qilishgan, tishni davolashgan yoki sug‘urishgan. Zamonaviy stomatologiya rivojlanib, odamlar sartaroshxonalarga bormay qo‘yishdi. Ajabki, jarrohlik (xirurgiya) rivojlansa ham, bolalarni hamon sartaroshlarga ishonishadi. Nega shunday ekan? Sovet davrida sunnat qilgan jarroh eskilik sarqiti bilan shug‘ullanayapti, deb jazolangan. Balki shu bahonada jarrohlar hanuzgacha g‘ayrat qilmaslar?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:13:53

* * *

Xushaxloq, ma’naviyatning komilligiga erishmoqni maqsad qilgan kishining qalbi ozod bo‘lmog‘i shart. Kimlardandir ranjiyveradigan, nimalardandir qo‘rqaveradigan, xissiyotga berilaveradigan odamning qalbi ozod bo‘lolmaydi. Kimki o‘zini qo‘lga ololmasa, fikrlarini foydali nuqtaga qaratolmasa, behuda narsalar bilan ovora bo‘lsa, ko‘rinib turgan narsani ko‘ra olmaydi, eshitilib turgan haqiqatni eshitolmaydi. Oqibatda oqu qorani ham ajratish fazilatidan mahrum bo‘ladi.

* * *

Donolar debdilarkim: eng kam bahslashuvchilar eng oqil muallimlardir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:04

* * *

Dono odam tilidan uchayotgan har bir so‘z uchun ehtiyot bo‘lmog‘i shart. Chunki bittagina so‘zi uni ma’nili odam martabasiga ko‘tarishi yoki johillik botqog‘iga botirib qo‘yishi mumkin.

* * *

Agar birovni yaxshilikka o‘rgatish qo‘lingizdan kelsa-yu, o‘zingizni chetga olsangiz — siz birodaringizni yo‘qotibsiz demak.
Agar bir odam nasihatingizni quloqiga olmasa-yu, siz tinmay gapiraversangiz — yaxshi so‘zni yo‘qotibsiz, havoga sovuribsiz.
Dono odam birodarini ham, so‘zini ham yo‘qotmaydi, deydilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:22

* * *

Har kim o‘zi bilganicha va o‘zi xohlaganicha duo qiladi, ya’ni Tangri-taologa iltijo qilib, nimanidir so‘raydi. Ba’zilar bir hafta yoki o‘n kun duo qiladi. So‘ragani berilavermagach, hafsalasi pir bo‘lib, duoni to‘xtatadi. Ko‘pchilik duoni so‘ramoqlik, deb hisoblaydi. Bu fikrni butunlay inkor etish niyatimiz yo‘q. Biroq, so‘rashda ham so‘rash bor-da! «Choynakni uzatib yuboring», «sigaret chektiring» ham so‘rash. Aniqroq aytsak, til uchida so‘rash. Duo esa qalbdan chiqmog‘i kerak. Ya’ni, avval qalbingizni Alloh bilan bog‘lamog‘ingiz, o‘zgacha ta’bir bilan aytsak, Allohni tanimog‘ingiz kerak. So‘rayotgan lahzangizda to‘laligicha Yaratganga bandi bo‘lmog‘ingiz shart. Tilingiz xonadoningizga baraka tilasa-yu, xayolingiz tanish juvonni restoranga taklif etish muammosi bilan band bo‘lsa, bu duo hisoblanmaydi. Deylik, bir qop bug‘doyni ko‘tara olmaysiz. Sizga yordamchi kerak. Ro‘paradan olti yoshli go‘dak bilan yigirma yashar yigit kelyapti. Siz hech qachon olti yoshli bolaga murojaat etib, «ko‘tarishib yubor», demaysiz. Yigitdan iltimos qilasiz. Ayni choqda siz yigitning kuchini tanidingiz, unga ishondingiz. Duo qilinayotgan nafasda ham Allohning buyukligi, yagona qudrat egasi, mehribon va rahmdil ekanini his qilib turish kerak bo‘ladi.
Donishmandlar aytishganki: «agar men senga Xudo haqida gapirsam, tilla yoki kumushdan yasalgan bir buyum haqida gapiryapti, deb o‘ylamagin. Senga bayon qilayotganim Xudo — sening qalbingdandir. Tashqaridagi mavhum narsa emasdir. Yomon xulqing va buzuq ishlaring bilan sen eng avvalo o‘z qalbingni ifloslaysan. qalbingdagi Allohni inkor etgan bo‘lasan. Agar tilladan bir but yasalsayu, «Mana shu Xudo bo‘ladi», deyilsa, sen unga ro‘para kelsang, yoki yonidan o‘tayotganingda ozgina bo‘lsa-da, xayiqasan. Shu haykal poyida gunoh ish qilishdan tiyilasan. Lekin har bir qadamingni ko‘rib turuvchi, har bir nafasingni sezuvchi, har bir niyatingning mohiyatini anglovchi, qalbingdagi Allohdan qo‘rqmaysan, gunohdan qaytmaysan. Birovga zulm qilish uchun reja tuzayotganingda yoki pok ayolni buzuqlikka chorlayotganingda aqalli uyalib ham qo‘ymaysan...
Agar biz Alloh qalbimizda ekanini, barcha yaxshi-yomon ishlarimizga o‘zi guvohligini hamisha yodda tutganimizda edi, gunohlar daftarini to‘ldirmas edik. Alloh ham gunohkor qalblarni tark etmas edi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:31

* * *

Bir yigit qazo qildi. Bunday hollarda «bevaqt vafot etdi», deyishga ko‘nikkanmiz. Bilmaymizki, o‘lim bevaqt kelmaydi. Alloh tayin etgan aniq nafasda keladi. Inson rizqida belgilanganidan bir luqma ham ko‘p yemay, bir luqma kam ham yemaydi. Bir nafasni ortiqcha ham, kam ham olmaydi. Yuragi bitta ko‘p ham, kam ham urmaydi. Har bir odam o‘z vaqtida o‘ladi. Biz buni bilmaymizmi? Bilamiz, faqat «bevaqt» deb o‘zimizni aldaymiz. Xo‘p, aldamas ekanmiz, «vaqtida» kelgan o‘lim qanday bo‘ladi? qachon va qay holda keladi? Yetmish yoshdami yo saksondami? Balki to‘qson beshdadir. Anig‘i shuki, o‘lim ayni vaqtida keladi. Biz, o‘zimiz uni qarshilashga, Tangri bergan omonatni qaytarib berishga, u dunyoda kutilajak savol-javobga vaqtida tayyor bo‘lmaymiz.
O’qishda imtihon kuni, soati belgilangan bo‘ladi. Tunni kunga ulab, tayyorlanib boramiz. Tayyorgarligimizga ko‘ra baho olamiz. Foniy dunyo ham imtihon ekan, tayyorgarligimiz qanday, o‘ylaymizmi? Muallimga pora berib, baho olish mumkin. Oxirat imtihonida esa bunaqa gap yo‘q. Ba’zilar yilda bir yoki ikki, yoki undanda ko‘p marta qo‘y so‘yib, nomi «xudoyi» deb atalmish ziyofatlar berishadi. Peshonalari esa biron marta sajdaga tegmaydi, buzuq yo‘llardan ham qaytmaydilar. Ular o‘sha «xudoyi»larini oxiratga tayyorgarlik, deb hisoblaydilar. Aslida esa ular muallimga pul berib imtihondan o‘tmoqchi bo‘layotgan bilimsiz va nodon talabaga o‘xshashadi.
Mavzudan chekinmoqni bas qilib, asosiy so‘zga qaytaylik: xullas, «bevaqt» vafot etgan birodariga achindilar. Do‘stlardan biri suhbatga aralashmay o‘tirgan edi. Kimdir «siz achinmaysizmi?» degan mazmunda gap tashladi. U bir oz qo‘pol tarzda bo‘lsa-da, to‘g‘risini aytdi: «Men birodarimizning o‘lganiga achinmayman». Ajablanishdi, hatto ko‘ngillari og‘ridi. Izoh berdi: «Yig‘ilib olib achinganimiz bilan tirilib, qaytib kelmaydi-ku? Undan ko‘ra duolar qilaylik va sag‘irlariga yordam berishni o‘ylaylik. Kim, qanday yordam berishi mumkin — shuni so‘zlasin. «Uning vafotiga achinmayman», deyishimning boisi, u bugun bo‘lmasa ertagami yo o‘n yil keyinmi bu dunyoni baribir tashlab ketardi. Men uning ibodatsiz ketganiga achinyapman. Uning narigi dunyodagi ahvoli nima bo‘ladi endi? Mening qayg‘um shunda. Bu dunyodagi ulfatchiliklar, ziyofatlar, qizlar, qadahlar... u yoqda yordam bermaydi, balki qabr azoblari eshiklarini ochib beradi. Birodarimizni bu azoblar yo‘lidan qaytara olmaganim uchun men ham aybliman. Bu aybim uchun balki qiyomatda javob berarman...»
Do‘stlar haqida qayg‘urishni oldinrooq boshlasak naqadar go‘zal bo‘lur edi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:39

* * *

Bir kishi qushbozoriga borib ikkinchi kishidan chumchuqni qafasi bilan birga sotib olib, uyiga olib kelibdi. qushchaning boshini uzib, sho‘rvaga solish niyatida qo‘l cho‘zgan ekanki, mo‘‘jiza yuz berib, chumchuq xuddi odam kabi gapira boshlabdi:
— Ey marhamatli odam, meni yeb nima naf topardingiz, yaxshisi meni qo‘yib yuboring, evaziga uchta foydali gap aytay sizga.
U odam «hamonki qushcha odam tilida gaplashdimi, demak, bunda sir bor. Aytadigan gapi ham anov-manov bo‘lmas», degan to‘xtamga kelib, qushchaga, «nasihatlaringni ayt», debdi.
Chumchuq:
— Birinchi nasihatimni qafas ichida aytaman, ikkinchisini qo‘lingizga qo‘ngan holda, so‘nggisini esa daraxt shoxiga qo‘ngach aytaman,— deb shart qo‘ybdi. U odam shartta ko‘ngach, birinchi foydali gapini aytibdi:
— qo‘lingizdan ketgan narsaga afsuslanib, ranjimang. Chunki u baribir iziga qaytmaydi.
U odam «gapida hikmat bor, lekin bu asosiy nasihati emasdir», degan fikrda qafasni ochibdi-da, qushchani qo‘liga qo‘ndirib, «ikkinchisini ayt-chi», debdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:48

— Agar birontadan aqlga sig‘maydigan gap eshitguday bo‘lsangiz aslo unga ishonmangiz, — debdi chumchuq, so‘ng uchib borib daraxt shoxiga qo‘nibdi-da: — nodon odam ekansiz, qornimda yigirma misqollik gavhar bor edi, sezmay meni uchirib yubordingiz-a, shuncha boylikdan quruq qoldingiz-a, — debdi.
Bu gapni eshitgan odamning es-hushi uchib, boshlariga mushtlab, o‘zini la’natlay boshlabdi. Chumchuq uning alamli holatini bir oz kuzatibdi-da;
— Ey inson farzandi, hozirgina sizga ikki foydali gap aytgan edim. Bu gaplar u qulog‘ingizdan kirib, bunisidan chiqibdi-da, a? Avval aytdimki, qo‘lingizdan ketgan narsaga zinhor afsuslanmang, deb. Men qo‘lingizdan uchib ketdim, endi ming nadomatlar cheking, qaytmayman. Shunday ekan, o‘zingizni la’natlab nima qilasiz? Uchib ketish oldidan aytigan ikkinchi foydali gapim shu ediki, birontadan aqlga sig‘maydigan gap eshitsangiz, inonmang. Bu nasihatni ham darrov unutibsiz. qani, bir o‘ylab ko‘ring-chi, o‘zim kichkinagina bo‘lsam, o‘n misqol ham chiqmasam, qornimga yigirma misqollik gavhar sig‘ar ekanmi, a? — debdi.
Bu gapdan u odamning esi o‘ziga kelib, chumchuqqa yalinib;
— Unda uchinchi gapingni ayt, balki foydasi tegar, — debdi.
— Menga yaxshilik qildingiz, so‘zlarimga ishonib, erkinlik berdingiz, — debdi chumchuq — shuning evaziga bu daraxtni tagini kavlangda, oltin to‘la ko‘zani oling.
Umidvor kishi chumchuqning aytganini qilib, oltin to‘la ko‘zani qazib olibdi-da:
— Shunchalar aqlli ekansan, hatto yer ostidagi oltin to‘la ko‘zani ko‘ribsanu, o‘z oyog‘ing tagiga qo‘yilgan tuzoqni ko‘rmay, oqibatda qafasga tushibsan, — debdi.
Shunda chumchuq debdiki:
— Ey inson farzandi, g‘aflat g‘alaba qilganida, ko‘rar ko‘z ham ko‘rmas bo‘lib qolarkan...
Chumchuqning aqli yetgan haqiqatga odamlar ko‘p hollarda yetib borolmaydilar. g‘aflatdan o‘zi asrasin...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:14:56

* * *

Hazrat Alisher Navoiy chin so‘zni mo‘tabar, deb sharaflaganlar. Yolg‘onni barcha yomonlaydi, ammo hamma ham undan qochmaydi. Shunday odamlar borki, yolg‘on topolmay qolgandagina rost so‘zlaydilar. Insof egalari esa aksincha.
Podshoh ovda kiyikni quvib yurgan ekan. Kiyik bir insof egasining yonginasidan qochib o‘tib, butazorga yashirinibdi. Oradan ko‘p o‘tmay podshoh insof egasiga ro‘para kelib:
— Shu yerdan bir kiyik qochib o‘tmadimi? — deb so‘rabdi.
Insof egasi og‘ir vaziyatga tushibdi: ko‘rdim, desa bechora kiyik o‘ldiriladi. Ko‘rmadim, desa yolg‘on gapirgan bo‘ladi va o‘zi gunohga botadi. Shunda insof egasi donolik bilan debdiki;
— Ey podshohim, ko‘zlarim kiyikni ko‘rdilar ammo gapirolmaydilar. Tilim gapira oladi, ammo u kiyikni ko‘rmadi.
Podshoh bu dono gapdan so‘ng kiyikdan voz kechib, iziga qaytgan ekan.
Hayot qiziq; yolg‘onga ishonib, chin gapga ishonmaydiganlar ham bo‘lar ekan.
Rivoyat qilishlaricha, uch aka-ukaning kattasi beva qolib, so‘ng oradan picha fursat o‘tgach, uylanibdi. Kichkinagina to‘y ham qilishibdi. Mehmonlar ketishgandan so‘ng qarashsa, ko‘chada, shunday eshiklari yonida anchagina boylik ortilgan oq tuya turganmish. Aka-ukalar quvonib, boylikni tashib olishibdi-da, birov bilmasin, deb tuyani so‘yishib, terisini ko‘mib qo‘yishibdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:15:07

Ertasiga tuyaning egasi qishloqqa kelibdi. Yo‘lda katta akani uchratib, oq tuya ko‘rgan-ko‘rmaganini so‘rabdi.
— Men bug‘doy ekmoqchiman, — debdi aka unga javoban.
— Men sendan oq tuyamni so‘rayapman, ko‘rgan bo‘lsang ayt, evaziga suyunchi beraman.
— Ekib bo‘lganimdan keyin yomg‘ir yog‘sa durust bo‘lardi.
— Men sendan oq tuyani so‘rayapman! — deb achchiqlanibdi tuyaning egasi.
— To‘g‘ri fahmlabsan, oshna, manavi harom o‘lgur ola buqa, ishga yaramay qolyapti, — debdi aka.
Tuyaning egasi «bu odamning esi og‘ib qolgan», degan fikrga kelib, yo‘lida davom etibdi-da, o‘rtancha o‘g‘ilga duch kelibdi. Kasbi to‘quvchi bo‘lgan o‘rtancha o‘g‘il dastgohni sozlayotgan ekan.
— Men oq tuyamni yo‘qotib qo‘yib, izlab yuribman,— debdi tuya egasi.
— Sizga to‘g‘ri aytishibdi, — debdi o‘rtancha o‘g‘il,— men chindan ham tez to‘qiyman. g‘ayrat qilsam kuniga ikki qulochgacha olib boraman.
— Men sendan tuyani so‘rayapman!
— Dastgoh meniki emas-da, bo‘lmasa sizga sotardim.
Tuyaning egasi «Men qanaqa yurtga kelib qoldim o‘zi?!» deb achchiqlanib nari ketibdi-da, kenjatoyga yo‘liqibdi. Kenjatoyning kasbi tikuvchi ekan. «Oq tuyani ko‘rdingmi?» degan savolga javoban:
— Hozir ishim juda ko‘p, boshqa tikuvchiga boraqoling, — debdi.
Tuyaning egasi yana achchiqlanib, yo‘lida davom etibdi-da, bu safar kechagina katta akaga turmushga chiqqan xotinga duch kelibdi. Xotin oq tuyani ko‘rganini, eri bilan qaynilari uni so‘yishganini aytibdi. Shunda tuya egasi:
— Bu voqea qachon sodir bo‘ldi? — deb so‘raganida xotin:
— Aniq esimda, men nikohlangan kechasi bo‘luvdi, birinchi kechada erim yonimda bo‘lmay tuya bilan o‘ralashib qoluvdi, — debdi.
Tuyaning egasi yana achchiqlanibdi:
— Bu yurtdagilar hammasi tentak ekan. Men kecha yo‘qolgan tuyamni so‘rasam, bu telba xotin erga tekkan kunini eslab, boshimni qotiryapti.
Tuyaning egasiga hech kim yolg‘on gapirmagandi: katta aka chindan ham bug‘doy ekayotgandi, ola buqasi rostdan ham qarib, kuchsizlanib qolgandi, o‘rtanchasi rostdanam tez to‘qirdi, kenjatoy rosti bilan band edi... Rost gaplarga ishonmagan tuyaning egasi quruq qoldi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:15:19

* * *

Ahli donishning ta’kidiga qaraganda, sir saqlamoqlik — til ostiga cho‘g‘ olib turishdan ham mashaqqatliroq emish.

* * *

Ba’zi birovlarning quloqlari Haq so‘zni eshitishga kelganda igna teshigi kabi torayib, fosiq so‘zlar uchun esa katta darvoza kabi ochilib ketarkan.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:15:28

* * *

Odamning o‘ziga o‘zi ishonishi go‘zal fazilatdir. Bu fazilat o‘z qobiliyati darajasini biluvchi kishilarga xosdir. Kishining o‘ziga bo‘lgan ishonchi o‘zgalarga bo‘lgan ishonchining asosini tashkil etadi. Hayot yo‘lida uchrovchi ko‘pgina muvaffaqiyatsizlikning asosiy sabablaridan biri kishining o‘ziga ishonmasligidan kelib chiqadi. Chunki o‘z-o‘ziga ishonch buyuk ishlarning eng birinchi zarur sharti hisoblanadi. Eng dahshatli ishonchsizlik esa — kishining o‘z-o‘ziga ishonmasligidir. Shubha — xoin, deydilar va u odamni urinib ko‘rishdan, harakat qilishdan qo‘rqitib, erishishi mumkin bo‘lgan ko‘p narsalardan mahrum qiladi. O’ziga ishonish, o‘z qadr-qimmatini anglash aqlli odamni yanada kamtarin, shuning barobarinda yanada sabotli qiladi. Donolar derlarkim, bezbetlik va maqtanchoqlik — jirkanchlidir, biroq o‘ziga ishonmaydigan, bu fazilatga erishish uchun harakat qilmaydigan kishi jirkanchlikda undan qolishmaydi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:15:37

* * *

Shayton yo‘rig‘idagi bandaning shukr qilmog‘i ancha qiyin bo‘ladi. Olloh taborak va taolo qudsiy hadisda marhamat qilib, bandalariga tanbeh beradiki; «Ey Odam farzandi! Men yaratgan ne’matlarni yeb-eb tishlaring malollanib ketdi-yu, lekin mening shikoyatimdan tiling hech charchamaydi». Yana ta’kid etiladikim, «Ey Odam farzandi, hamisha ovqatlanishga o‘tirganingda qorni och bechoralar ham esingda bo‘lsin. Shunda Allohning bergan ne’matlariga shukr qilishing osonroq bo‘ladi».
Biz shunday qilamizmi? Dunyoning qaysi bir joylarida bir tishlam nonga zor odamlar borligini tasavvur etamizmi? Biz boylikni orzu qilamiz. Ammo yon-atrofimizda o‘zi boy bo‘laturib, bir tishlam nonni chaynab yuta olmayotgan kishilar borligini o‘ylaymizmi? Yo‘q. Ko‘p hollarda rizqimiz bo‘lmish bir tishlam nonni yutmay turib, kattaroq yoki moyliroq luqmani orzu qilamiz...
Bir mamlakatning obod shahrida hukmdordan odamlar hamisha shikoyat qilaverar ekanlar. Podshoh shikoyatlardan bezib hukmdorni huzuriga chaqiribdi-da, o‘rniga boshqa odamni tayin etibdi. Odamlarning noshukurliklari evaziga avvalgi hukmdordan johilroq, zolimroq odam ularga nasib bo‘libdi. Yangi hukmdordan jabr ko‘raverib toliqqan aholining boshi qotibdi; yana podshohga murojaat qilib, hukmdorni o‘zgartirib bering, deyishga jur’atlari yetmabdi. Shunda bir dononing maslahati bilan aholi shamchiroqlarni yoqibdi-da, kunduzlari ko‘chalarda izg‘ib yuraveribdi. Shahar ahlining kuppa-kunduz kuni chiroq yoqib yurishidan xabar topgan podshoh ajablanib, sababini vaziridan so‘rabdi. Dona vazir javob beribdi:
— Shahar ahli noshukurligi uchun jazosini oldi. Endi chiroq yoqib avvalgi hukmdorlarini qidirib yurishibdi...
qudsiy hadisdagi bu ilohiy so‘zlar balki ana shunday qavmga atalgandir: «Ey Odam farzandi, albatta sen meni yod etib va ne’matlarimga shukr qilib yursang, men ehsonimni yana ziyoda qilaveraman. Agar meni yod etmay, esdan chiqarsang va ne’matlarimga shukr qilmay, kufr qilsang, berib turgan in’om va ehsonimni ham to‘sib qo‘yaman». Shundaylardan bo‘lishdan Alloh saqlasin!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:15:53

* * *

Jismga oid a’zolarimizning qaerga joylashganini bilamiz: yurak ko‘krakning chap tomonida (ba’zi odamlarning o‘ng ko‘kragida ham bo‘larkan), jigar o‘ngda... Ammo nafs qaerda joylashgan ekan? Hasad-chi? Xudbinlik-chi? Badandagi ayrim a’zolar xastalansa, jarroh kesib olib tashlashi mumkin. Ruh xastaliklari hisoblanmish nafs, hasad, xudbinlikdan qanday qutulish mumkin? «Menda nafs (yoki hasad, yoki xudbinlik) yo‘q», deguvchilar yolg‘onchilardir. Bu xastaliklar hammada bor. Faqat miqdor darajalari turlicha. Bu miqdor darajasini odamdagi iymon quvvati belgilaydi. Iymon quvvatini esa aql ta’minlaydi. Aql va nafs, aql va hasad, aql va xudbinlik kun va tun singaridir, ohangraboning ikki qutbi kabidir. Aql yaxshilikka undaydi, nafs (hasad, xudbinlik) yomonlikka da’vat qiladi. Insonning ruhiy olami ana shu jangdan iborat. Aql kuchli bo‘lsa, iymon qudratli bo‘ladi. Ana shu kuch va qudrat nafsga zulm qila oladi, hasad o‘tini o‘chira oladi, xudbinlikni jilovlaydi.
Ba’zilar «barcha balolarga qorin (ya’ni oshqozon) aybdor», deydilar. qorin to‘q bo‘lsa, zulm yo‘li berkilarmish. Och bo‘lsa, har baloni talab etaverarmish. Bekor gap! qorni to‘qlarning zulm qilishlari, ochlarning esa sabr bilan kun ko‘rishlariga nima deymiz? Koshki edi, qorinning ixtiyori o‘zida bo‘lsa...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:01

* * *

Ruslarda «yuz so‘m puling bo‘lmasin, yuzta do‘sting bo‘lsin», degan maqol bor. To‘g‘ri-da, yuz so‘mni ishlatib yuborish mumkin. Yuzta do‘sting uch so‘mdan bersa ham puling uch yuz so‘m bo‘ladi. Albatta, bu hazil. Jiddiy gap shuki, yuz so‘m topaman, deb do‘stlardan ajrab qolmaslik kerak.
Janobi Rasulilloh, sallalohu alayhi vasallam «Bir-birlaringizni duo qilinglar», degan ekanlar. Bu hikmatning ma’nosiga e’tibor bering-a! Agar men to‘rtta odamni duo qilsam, shubhasiz, ular ham menga niyat bildirishadi. Demak, men to‘rtta duo olibman. «Assalomu alaykum»ni biz oddiy omonlashish, deb o‘ylaymiz. Aslida esa bu ham duodir. Biz bir odamga (yoki jamoatga) Allohdan salomatlik tilayapmiz. «Vaalaykum assalom va rohmatulillahi va barakotuhu» deb javob qilgan jamoat bizga Allohdan ham salomatlik, ham rahmat, ham baraka tilayapti. Bir ish uchun birodarimizga «Rahmat» deb qo‘yishimiz ham duodir. Ya’ni birodarimizning xolis yaxshiligi uchun, yoki shirin gapi, niyati uchun Allohning rahmatini tilayapmiz...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:11

 * * *

Hozirgi kunda ayrim odamlarning qiziqchilik yoki askiyachilikka ishqibozliklari ancha ortdi. Buning sababi ham iymonning sustligidan kelib chiqadi. qiziqchilik qilayotganlar, ularning behayo va ahmaqona gaplariga, qiliqlariga kulayotganlar Alloh tomonidan masxara harom etilganini bilarmikinlar? Agar hazil latif bo‘lsa, birovning hamiyatiga tegmasa, eng muhimi - hayo pardasi bilan himoyalangan bo‘lsa, ehtimol qabul qilish mumkindir. Ammo avratni o‘rtaga qo‘yib yoki xotinning o‘ynash bilan yotganini aytib kuldirishga intilish - na qadar gunoh ekanini belgilay olmasmiz-ku, ammo naq ahmoqlikning o‘zi ekanini dangal ayta olamiz.
Ilgarigi zamonlarda ham askiya va qiziqchilik bo‘lgan. Ammo, birinchidan, beparda gaplar aytishdan tiyilishgan, ikkinchidan, davrada ayollar, bolalar bo‘lmagan. Hozir turli yig‘inlar yoki «kontsertlar»da erkaklardan ko‘proq ayollar o‘tirishadi. Behayo va beparda gaplardan miriqib-miriqib kuladilar. Bu bema’niliklar tez-tez televizorda ham namoyish qilib turiladi. Televizor qarshisida ota - qiz yoki qaynota - kelin ham o‘tirganini, bu gaplar ularni nomusdan yondirib yuboray deyayotganini ular o‘ylab ham ko‘rishmaydi. Bizni bir narsa ajablantiradi: behayolikni kasb qilib olgan «qiziqchi» yoki «askiyachi»lar befarosatmilar yoki ularning gaplaridan huzurlanayotganlar, ayniqsa kulgidan ko‘zlari yoshlanayotgan ayollar telbamilar? Ehtimol shunday tamoshalarga falon so‘m pul sarf qilib ahli ayoli, qizi, kelini bilan birga kelgan oila boshliqlari ahmoqdirlar? Bugun bema’ni kulgidan yoshlanayotgan ko‘zlari vaqti kelib qiyomat kunidagi azoblardan yoshlanmasa edi... Unda kech bo‘ladi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:19

 * * *

Yangi yil arafasida telemuxbir ixlosmandlarini quvontirish uchun ayrim «qiziqchi»larning uyiga mehmon sifatida borib, gurung qildi. Garchi telemuxbir ularni «el sevgan san’atkorlar», deb ta’riflagan bo‘lsa-da, biz bu fikrga qo‘shilmaymiz, ya’ni ularning qiliqlarini «san’at» deb baholay olmaymiz. Hatto tom ma’nodagi «qiziqchi» deya ham olmaymizkim, shu bois bu atamani qo‘shtirnoq orasiga olishga majbur bo‘ldik. Bir «qiziqchi»ning o‘z onasi oldida behayo, uyatsiz latifalar aytishiga chidash mumkindir. Ikkinchi «qiziqchi»nikida undanda battar bo‘ldi. Davrada «qiziqchi»ning ota-onasi va qaynotasi o‘tiribdi. qishloqdan kelishgan ota-onasi gapga uncha aralashishmaydi. Ayniqsa onasi bema’ni hazillardan uyalib, qimtinib o‘tiribdi. «qiziqchi»ning xotini tug‘ruqxonada ekan. Ana endi elga taniqli bo‘lmish san’atkor - qaynota bilan «qiziqchi» kuyovning begona erkak bilan yotgan ayollar haqidagi latifalarini eshitsangiz... Kamina bu masxarabozlik, nodonlikning bu ko‘rinishining nima bilan tugashini bilish uchun toqat bilan kuzatdim. Bir narsani aniqlay olmadim: nodonlikda uloq qaynotada ketdimi yoinki kuyov boladami?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:33

* * *

Roviylar bayon qiladilarkim, bir yigit Hizr alayhissalomni ko‘rgisi kelib, shayxdan iltimos qilaverib, holi-joniga qo‘ymabdi. Shunda shayx: «Yonimga o‘tirgin-u, ko‘zingni yum», debdi. So‘ng bir necha daqiqa o‘tgach, «endi ko‘zlaringni och», degan ekan, yigit o‘zini Ka’batullohda ko‘ribdi.
— Bomdod namozini o‘qiganingdan keyin o‘ng tomoningga qarasang, Hizr alayhissalomni ko‘rasan, unga mahkam yopish, — debdi shayx.
Yigit bomdod namozini o‘qib bo‘lib, o‘ng tomoniga qarasaki, oppoq libosli, yuzlaridan nur taralayotgan xushsurat bir kishi o‘tirganmish. Yigit omi ekan, shayxning ruhiy tomondan yopish, degan ma’noda aytgan gapini moddiy jihatdan anglab, u kishining qo‘llarini mahkam ushlab olibdi-da;
— Siz Hizrmisiz? — deb so‘rabdi.
— Alloh oqibatingni xayrli qilsin, qo‘limni qo‘yib yubor, — debdilar u zot.
— Yo‘q, avval ayting, siz chindan ham Hizrmisiz?— deb qaysarlik qilibdi yigit.
— Alloh oqibatingni xayrli qilsin, qo‘yib yubor.
Yigit surbetlik bilan, so‘rayvergach, Hizr alayhissalom debdilarki:
— Ey yigit, seni bu yerga karomat bilan keltirib qo‘ygan kishi so‘rovlaringga toqat qilolmay, bugun sening kasofatingdan imonsiz holda ko‘z yumdi. Men «oqibating xayrli bo‘lsin», deb duo qilyapman-ku, yana senga nima kerak?
Bu — bir rivoyat. Hayotda esa...
Ba’zilar Hizr buvaga yo‘liqishni, oqibatda birdan boyib ketishni yoki biron mushkullari oson bo‘lishini orzu qilishadi. Shubham yo‘qki, agar orzulari amalga oshib, Hizr buvaga yo‘liqsalar bir-ikki iltimos bilan cheklanmaydilar. Hizr buvani gangitib tashlaydigan darajada, boshlarini og‘ritib yuboradigan tarzda beto‘xtov vazifalar yuklaydilar. Faqat «Endi choy damlang, qo‘lingizdan bi-ir choy ichaylik» demasalar kerak.
Haqiqat shuki, Hizr buva shu topgacha hech kimga yo‘liqmaganlar, hech kimni birdan boy qilmaganlar. Hizr buvani ko‘rishni orzu qilamiz xalos. U zot hayot vodiysida qo‘limizdan yetaklab yuruvchi sarbon emaslar. «Hamonki shunday ekan, hayot vodiysida sarsari kezamizmi?» deb nadomat chekmoqlik o‘rinsiz. Umrimizining bir qismi vodiy, bir qismi tog‘, yana bir qismi sahroga o‘xshaydi. Daryo bo‘yidagi bog‘da rohatlanishimiz barobarinda sahroda tashnalik azobini tortmog‘imiz, tog‘larni oshib o‘tish mashaqqatlarini chekmog‘imiz bor. Shayton yo‘llariga kirmog‘imiz bor. Adashmog‘imiz bor. Ne baxtki, bu yo‘llardan adashtirmay olib o‘tuvchi yo‘lboshchi — sarbon ham bor. Bu — iymondir. Allohning kalomi va Rasulillohning sharafli hadislari bilan quvvatlangan iymon boshlagan yo‘llardan yursak, sahro azoblari ham, tog‘lardagi mashaqqatlar ham biz uchun arzimas bir narsa bo‘lib qoladi. Men xayolimizdagi Hizr buva balki aynan shu iymonmikin, deb o‘ylayman. Faqat iymongina Hizr buvaning duosiga va umid qilingan ne’matlarga yetishtiradi. Balki... Hizr buva xayolimizdagi sarob emasdirlar. Chindan bordirlar, faqat ko‘zlarimizga ko‘rinmaslar. Faqat va faqat iymonli bandalarga hamroh bo‘larlar. Turmush mashaqqatlarini yengib o‘tishda faqat iymonli bandalar yonida turarlar? Hizr buva harom boylik in’om etmoqliklari mumkin emas. Harom yo‘llarga boshlamasliklari ham aniq. Iymon ham aynan shunday-ku?! Demak, Hizr buvaga yetishmoqni orzu qilgan kishi avval iymonga yetishmog‘i zarur ekan. O’izr buvaning sevgan go‘shalar — iymonli bandalarning pokiza qalblaridir, vallohi a’lam?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:41

* * *

Umr yaxshiliklar bilan birga do‘stlardan ayrilish yillari hamdir. Do‘stlar birin-ketin bizlarni ham, dunyoni ham tashlab ketadilar. Yana qancha do‘stni so‘nggi manzilga uzatar ekanmiz? Bizni qaysi do‘stlarimiz kuzatar ekanlar?
Ba’zilar tug‘ilgan kunlarini tantana bilan nishonlaydilar. Shu kunga, shu yoshga yetishmoq o‘ziga xos bayramdir, bu uchun Yaratganga shukurlar qilamiz. Ammo tug‘ilgan kunga yetmoq — yana bir yilning o‘ l g a n i g a nishonadir. O’tgan har kun, oy, yil umr adog‘iga yaqinlashmoqlikdir. Demak, aroq ichib chuldiragandan ko‘ra «qanday yashadim, qanday yashamog‘im kerak?» degan savolga javob izlab topishga intilmoq durustdir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:49

* * *

«Qovunning yaxshisini it yeydi», degan maqol ko‘proq qizlarga nisbatan ishlatiladi. Ya’ni «go‘zal va oqila qiz yomon odamga nasib etdi», degan ma’noda aytadilar. Meningcha, bu o‘rinda mazkur maqol mantiqan emasdek. Chunki... itda vafo bor.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:16:59

* * *

Bir qo‘shiqchi singlimizning telemuxbir bilan qilgan suhbatlari kishini taajjubga soldi. Singlimiz san’at cho‘qqisini ko‘zlab, shaharga kelibdilar. Erlari bilan ajralishibdilar. Uch yoshli farzandlari qishloqda, onalari tarbiyasida ekan. «Uyga borsam, bolam meni tanimaydi», deb kuldilar. (Aqlli ona bunday holda yig‘lashi kerakmasmi?)Yana dedilarki, ustoz qo‘shiqchi opalaridan «oilamni nima qilay?» deb so‘ragan ekanlar, «sen san’atni o‘yla», degan «dono» nasihatni quloqqa olibdilar.
Hech kim «avvalo ona bo‘ling», demabdi.
Hozir «uyga borsam bolam tanimaydi», deb kulyaptilar.
Keyinchi, yillar o‘tib yig‘lamaydilarmikin?
Ikki tuyaqush oila qurib, ko‘payish ilinjida tuxum qo‘yarkanlaru, og‘irliklari tufayli uni sindirib, keyin fig‘on chekarkanlar. Oxiri ular dono tuyaqushdan maslahat olmoq uchun necha kunu necha tun yo‘l bosib, sahroning narigi chetiga boribdilarda:
— Bizga yordam bering, bizdan ham nasl qolsin, — deb yalinishibdi.
Ularning iztiroblarini tinglagan dono tuyaqush:
— Nasl qoldirish uchun faqat istak-xohishning o‘zi kifoya qilmaydi. Bu oson ish emas, mashaqqatni yengishingiz lozim bo‘ladi, — debdi
— qanday mashaqqatligini ayting, biz hammasiga tayyormiz, — deyishibdi ikki tuyaqush.
— Unday bo‘lsa, diqqat bilan tinglangu, yodingizga muhrlang: nasl qoldirishning eng muhim sharti — yurak taftidir. qo‘ygan tuxumingizga faqat yuragingizning haroratigina jon bera oladi. Shuning uchun unga eng qadrli, eng aziz narsaday munosabatda bo‘ling va ehtiyotlang.
Er-xotin tuyaqush bu maslahatga amal qilishibdi. Tuxum qo‘yilgach, har qanday rohatdan voz kechib, faqat uning uchun parvona bo‘lishibdi. Ochlik, suvsizlikka ham chidashibdi. Oqibat ulug‘ mukofotga erishishibdi — tuxum yorilib, jajji tuyaqushning boshchasi ko‘rinibdi...
Ashulachi singlimizga Xudo ovoz beribdi, farzand ham beribdi-yu, yuragiga harorat bermabdi-da, attang...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:17:12

 * * *

Bir avlod bilan ikkinchi avlod hayoti, dunyoni anglashi, qiziqishlarida jiddiy farqlar bo‘ladi. Buni biz ziyraklik bilan kuzatmaymiz, xulosalar chiqarmaymiz. Faqat ba’zi-ba’zida «bugungi yoshlar buzilib ketishyapti», deb nolib qo‘yamiz. O’ttiz -qirq yil muqaddam kattalarning biz haqimizda ham shunday deyishganlarini unutib qo‘yamiz. Shu kunlardagi yoshlar bilan o‘zimizning yoshligimiz orasida kuzatayotgan farqlarimizdan biri - bugungilarda Allohni ilm orqali tanishga intilish bor. Bu - barchamiz uchun baxtli holat. Ammo mana bundaylar ham bor: biz imtihonlar yaqinlashganda dars tayyorlashni kuchaytirardik, «falon kitobni qaerdan topib o‘qisak ekan?» deb tashvishlanardik. Bugungilar ham tashvishlanadilar, tayyorlanadilar, faqat savollari o‘zgacha: «imtihon topshirish uchun ellik-oltmish ming so‘mni qaerdan topib, tayyorlab qo‘ysam ekan?» Bizning yoshligimizda devorlar yoki daraxtlarda muhabbat izhori sifatida «Sardor qo‘shuv Lola barobar sevgi» degan yozuvlar bo‘lardi. Endi yangicha izhorlar paydo bo‘libdi: «Sardor qo‘shuv Lola barobar seks». Bunisiga nima deymiz? Shunchaki yoshlik sho‘xligi yoki nodonligimikin?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:17:21

* * *

O’rgimchak qulf tirqishiga joylashib, temir saroyga, ega bo‘ldim, deb quvonibdi. Tirqishdan mo‘ralab, reja tuza boshlabdi: «zinapoyalar orasiga to‘r tashlab, pashshalarning dodini beraman. Anavi burchakka to‘rlarimni tortib, semiz-semiz chivinlarni tutaman. Ostonaga to‘r tashlasam, mayda qurtlar ham ilinadi...»
O’rgimchak o‘z rejasidan mast bo‘lib turganda oyoq tovushlari eshitilibdi. Uy egasi kelib, qulfga kalit solibdi-yu, xayolparastni ezg‘ilab o‘ldiribdi...

* * *

O’limtukni talashib, bir-birini yeyishga ham tayyor turgan itlar bo‘rining yaqinlashayotganini ko‘rishdi-yu, hamjihatlikda unga qarab vovullashdi. Bo‘ri bu itlarni ahil gumon qilib chekindi. Bo‘ri ko‘zdan yo‘qolishi bilan itlar yana itliklarini boshlashdi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:17:29

* * *

Barg ustida o‘rmalayotgan ipak qurti bir zumgina to‘xtab, boshini ko‘tardi-yu, atrofida hayot jo‘sh urayotganini ko‘rdi: kimdir chirillab qo‘shiq aytardi, kimdir sakrab quvnardi, kimdir rohatlanib uchardi... Atrofdagi hamma tinimsiz harakatda edi. Faqat u bechoragina ucholmasdi, qo‘shiq ham aytolmasdi. O’rmalashdan o‘zga yumush qo‘lidan kelmasdi. Bir bargni kemirib ado qilib, ikkinchisiga o‘tguncha o‘z nazarida dunyoni aylanib chiqqanday bo‘lardi. Biroq, shunga qaramasdan u taqdiridan nolimasdi, boshqalarga havas ham qilmasdi, «har kim o‘z ishi bilan shug‘ullanmog‘i lozim», deb hisoblardi. Haftalar o‘tib, o‘ziga ipakdan ajoyib uy to‘qishga navbat yetdi. U oshiqcha mulohaza qilib o‘tirmay, o‘ziga buyurilgan yumushni ado etishga kirishdi — atrofini ipak tolalari bilan o‘rab chiqdi-da:
— Yana nima qilay? — deb so‘radi.
— Sabr qil, — degan ovoz eshitildi, — hammasi o‘z navbati bilan.
Vaqti kelib ipak qurti uyg‘ondi, u endi arang o‘rmalovchi qurt emas, go‘zal kapalak bo‘lib ko‘z ochdi. O’zining ipak saroyidan chaqqonlik bilan yorug‘ dunyoga chiqib, chiroyli qanotlarini qoqqan holda ucha boshladi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:18:06

* * *

Kuchli iroda — faqat bir narsani xohlab, unga erishishgina emas, balki zarur bo‘lganida nimadandir yuz o‘girishga o‘zini majbur qila bilish hamdir. Iroda, bu shunchaki istak va uning qondirilishi emas, balki u ham istak, ham qanoat, ayni choqda voz kechish hamdir. Donolar aytibdilarki: «qat’iy iroda yetishmagan odamda aql ham yetishmaydi». Irodasiz kimsalar qo‘rqoqdirlar, modomiki qo‘rqoq ekan — demak, u ojiz. Iroda faqatgina arzimas narsalarga, faqatgina qandaydir ma’nosiz narsalarga osilib oladigan bo‘lsa, u qaysarlikka aylanib qoladi. Ya’ni fazilat — illatga aylanadi va boshqalar bilan munosabatda to‘sqinlik qila boshlaydi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:18:27

* * *

Podshohga Alloh aqlli va ziyrak o‘g‘il ato qilgan ekan. Podshoh shahzoda odob va axloqdan saboq olsin, deb uni muallimga topshiribdi. Shunda shahzoda muallimga qarab debdiki:
— Ustoz, ilmning nihoyasi yo‘q, butun umrim bo‘yi o‘qisam ham oxiriga yetib bora olmayman. Menga siz shunday bir ilm o‘rgatingkim, qisqa va foydali bo‘lsin.
Muallim shahzodaning talabiga binoan debdiki:
— Agar ikki dunyoda g‘am-anduhdan yiroq bo‘lishni va tinch yashashni istasangiz, xomushlikni o‘zingizga hamroh qiling, ya’ni kamroq so‘zlang. Zeroki, so‘zlamaslik — qutulmoqlikdir.
Shahzoda muallimning nasihatiga amal qilib, gapirmay qo‘yibdi. Podshoh «o‘g‘lim xastalanib qoldi», deb o‘ylab iztirob cheka boshlabdi. Tabiblarni chorlabdi, ammo hech kim shahzodani gapirtira olmabdi. Shunda podshoh ovga chiqishni ixtiyor etib, o‘g‘lini ham birga olibdi. Yo‘lda ketishayotganda kutilmaganda kaklik sayrab yuboribdi. Mulozimlar darrov uni tutib keltiribdilar. Shunda shahzoda birdaniga tilga kiribdiyu kaklikka qarab: «Agar sayramaganingda salomat, ozodlikda yurarding», deb yuboribdi. Podshoh o‘g‘lim tuzaldi, deb o‘ylab quvonibdi. Biroq, shahzoda yana gapirmay qo‘yibdi. O’g‘lining bu qilig‘idan achchiqlangan podshoh uni kaltaklabdi. Shunda o‘g‘il o‘zicha «Ustozim «indamaslik — ozodlik garovi», deb to‘g‘ri aytgan ekanlar. Indamaganimda otamdan kaltak yemas edim», degan ekan.
Kaklikning sayrashi haqida yana bir rivoyat bor:
Bir ovchining ovi baroridan kelmay, uyiga ranjib qaytayotgan ekan. Kaklik uni ko‘ribdi-yu, rahmi kelib, ko‘nglini ko‘tarmoq maqsadida sayrab beribdi. qushning sayrashini eshitgan ovchi uni darrov butalar orasidan topib, boshiga kaltak bilan bir uribdi-yu xaltasiga solibdi. Shunda kaklik degan ekanki: «Sayragandan sayramaganim yaxshiroq, sayrab edim, boshimdan yedim tayoq».

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:18:35

* * *

Ajib bir rivoyat bu: podshoh marmar hovuz bunyod ettirib, raiyatga amr qilibdiki: «har kishi borki, ertalab kosada sut olib kelib hovuzga to‘ksin. «Bir odam amrni tinglab, o‘ylabdiki: «Shuncha odamning ichida birgina men sut o‘rniga suv olib borib to‘ksam bilinmas. Sutni isrof qilmoqdan ne hojat, o‘zim ichib rohatlanganim afzal». Shu qarorga kelib, ertalab kosada suv ko‘tarib borsaki, boshqalarda ham ahvol shuning o‘zi. Har bir odam o‘sha kishi kabi o‘ylab, o‘sha kishining qaroricha bir kosada suv ko‘tarib kelgan ekan. Ajabki, o‘shanda hovuzga bir tomchi ham sut tushmabdi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:18:44

* * *

Bir cho‘pon suruvni sero‘t o‘tloqda o‘tlatib kelib, sovliqlarni sog‘ib berarkan. Xojasi esa sutga suv aralashtirib sotarkan. Cho‘pon xojasini ogohlantirmoqchi bo‘lsa, u «sen mening ishimga aralashma, qo‘ylarni boqishni bil», deb koyib berarkan. Kunlarning birida tog‘da jala quyib, sel kelibdi-yu, qo‘ylarni oqizib ketibdi. Kechki payt cho‘ponning yolg‘iz qaytayotganini ko‘rgan xoja «qo‘ylarim qani?» deb tashvishlanib so‘rabdi. Cho‘pon esa xotirjam javob beribdi:
— Ey xojam, siz sutga qo‘shgan suvlar to‘planib, selga aylandi-yu, qo‘ylarni katta daryoga oqizib xalok qildi. Haromdan qaytmaganingiz jonivorlarning boshini yedi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:19:26

* * *

Har bir inson ba’zan ongli ravishda, ba’zan esa o‘zi ham bilmagan tarzda kelajak avlod uchun yo‘l ochadi. Lekin ochayotgan yo‘lining QANDAYligini va QAYOQQA yetaklab borishini bilmaydi. Biz uchun ham ajdodlar qachonlardir yo‘l hozirlaganlar. Ko‘plarning nomlarini ham, ochgan yo‘llarini ham yillar shamoli tuproqqa ko‘mib tashladi. Bizlarning oqibat taqdirlarimiz ham bundan ortiq bo‘lmas. Shunday ekan, kerilish, kibrlanish, maqtanish ko‘chalaridan nari yurganimiz ma’qul.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:00

* * *

Ba’zan odam boylik uchun eng yaqin do‘stidan ham voz kechadi, tug‘ishgan birodarlaridan uzoqlashadi, kimnidir g‘iybat balchig‘iga bulg‘aydi, kimgadir tuhmat qiladi va hatto... kimnidir o‘ldirishi ham mumkin.
Jannatga yetmoq uchun bulardan yiroq bo‘lsa yetarli, boshqalarga emas, nafsiga zulm qila olsa kifoya. Jannatga yetmoq uchun do‘stidan yuz o‘girmaydi — oqibatda to so‘nggi nafasiga qadar yaxshilar, mehr-oqibatlilar quchog‘ida yashaydi. Tug‘ishgan jigarlaridan uzoqlashmaydi — oqibatda o‘zidan keyin qoladigan farzandlaridan ko‘ngli to‘q bo‘ladi. Birovni g‘iybat qilmaydi, boshqaga tuhmat toshlarini otmaydi — oqibatda bo‘lajak sharmandalikdan qutuladi. Kimnidir o‘ldirmaydi — oqibatda o‘z zurriyodini xun to‘lash azobidan qutqaradi. (To‘g‘ri, hozir moddiy xun to‘lamay qo‘yishgan, biroq, ruhiy xun degan tushuncha ham bor).
Odam bolasi bir ayb ish qilib qo‘ysa, qamalishdan qo‘rqadi. Chunki qamoqda ham ma’naviy, ham jismoniy azob bor. Odam shu azobdan qutulib qolish yo‘llarini izlaydi. Milisaning, prokuror, sudyaning ko‘nglini ovlash payiga tushadi.
Ajab! Qamoqdan necha ming marta dahshatliroq va azobliroq bo‘lgan do‘zaxdan nechun qo‘rqmaydi? Nechun do‘zaxga tushmaslik choralarini izlamaydi?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:08

* * *

Ustozlarimizdan biri muxbir savollariga javob bera turib, «Mirzo Ulug‘bekni o‘g‘li Abdulatif o‘ldirtirgan», deb ta’kidladilar. Bu haqda ixtilofli fikrlar ko‘p. Abdulatif — padarkush, degan hukm o‘sha davr she’riyatiga ham ko‘chgan. Ustoz xususan Alisher Navoiy baytlarini misol qildilar. Va... «o‘g‘li Abdulatif bilan dindorlar o‘ldirishgan», degan qat’iy xulosalarini bayon etdilar. Endi masalaga mantiqan qarashga harakat qilib ko‘raylik: Abdulatif otaga qarshi chiqib, taxtni kuch bilan egallagani rost. Ammo Ulug‘bekning o‘limi tasodif bo‘lishi ham mumkin-ku? Abdulatifning farmoni bormi? Yo‘q. To‘g‘ri, bunaqa ishlar yozma farmon bilan bo‘lmaydi. Ammo mantiqan qaralsa, agar Abdulatif otasining o‘limini istasa Samarqanddan ancha uzoqlashtirib, so‘ng amalga oshirardi. Yoki boshqacha yo‘l bilan o‘ldirtirardi. Chunki otasini o‘ldirishga farmon berguvchi o‘g‘il eng avvalo o‘zining pok qolishi, gumondan nari bo‘lishi choralarini ko‘radi. Hozirgi huquq tili bilan aytganda «alibi»ni naqd qilib qo‘yadi. Xullas, Abdulatif uchun ham bu fojia kutilmagan bo‘lishi mumkin. Yana Alloh biladi. Endi qotillikdagi dindorlarning ishtiroki xususidagi da’volar esa bema’nilikdir. Bu da’vo «din ilmga qarshi», degan ahmaqona «g‘oya»ning farzandi. Islom dini hech qachon ilm-fanga dushman bo‘lmagan. Aksincha, dunyoviy ilmlar islom davrida rivojlangan. Xorazmiy, Beruniy, Farg‘oniy... lar qaysi davrda yashashgan? Ovrupoda nasaro dini, xususan «inkvizitsiya» degan oqim hukm surgan davrda olimlarga jodugar sifatida qaralib, ilmga qarshi rasvo ishlar qilingan. Lekin u boshqa din, boshqa davr, boshqa makondir. Afsuslarkim, o‘sha makon g‘oyasi o‘zbek adabiyotida ham yetakchi o‘rinni egalladi. Ustozlarimiz asarlarini shu g‘oya poydevoriga qurdilar. (Kamina ham ularga ergashib, bir narsa yozgan edim, hijolatdaman, afsusdaman. Xudo umr bersa, insof va zehn bersa, o‘sha «asar»ni qayta yozibmi, aybimni yuvishga harakat qilarman). Muhimi shuki, dindorlar yashirin fatvo chiqarmaydilar, yashirin o‘ldirmaydilar. Yana eng muhimi — ulug‘ ibodatga, Haj ziyoratiga ketayotgan odamni o‘ldirishga fatvo bermaydilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:19

Yana avvalgi so‘zimizga, Abdulatifga qaytsak, olimlar rasadxonani ham shu shahzoda buzdirgan deyishadi. Bu gap ham xom. Agar o‘sha davrda buzilganda edi hazrat Alisher Navoiy:

Temirxon naslidin sulton Ulug‘bek
Ki olam ko‘rmadi sulton aningdek...
...Rasadkim bog‘lamish zebi jahondir,
Jahon ichra yana bir osmondir...

deb yozgan g‘azallarida «shunday go‘zal ilm saroyini padarkush o‘g‘il buzdirdi» qabilida satrlar bitgan bo‘lardilar. g‘azalning mazmuniga qaraganda, rasadxona hazrat Navoiy davrlarida ham bo‘lgan. Rasadxona yo zilzila yoki urushlar, xususan o‘n to‘qqizinchi asrning ikkinchi yarmidagi istilo davrida buzilib, ashyolari talangan bo‘lsa ehtimol.
Tarix haqida yozganimizda bizlarni adashtiruvchi narsa — dinlar tarixini, xususan, Islom tarixi, falsafasi va aqidasini durust bilmasligimiz, fahm etmasligimizdir. Masalan, Mirzo Ulug‘bek haqidagi asarlarda Ulug‘bek bilan Xo‘ja Ahror valiy orasidagi ziddiyatlarga urg‘u berish odat tusiga aylangan edi. Holbuki, Mirzo Ulug‘bek taxtga o‘tirgan kezlari Xo‘ja Ahror ikki-uch yoshlarda bo‘lganlar. Hukmdor o‘ldirilganlarida esa hali qirq yoshga yetmagan edilar... Bu fikrlar faqat ma’lum bir odamga qaratilmadi. Bu barchamizdagi xastalikdir. Shu xastalikdan qutula olsak, ajoyib tarixiy asarlar yoza olarmiz, insha Alloh.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:28

* * *

Bir qari mushuk o‘lar oldidan go‘yo insofga kirganday bo‘libdi-yu, rozi-rizolik tilash maqsadida sichqonlarga maktub bitib, tavbalarini izhor etibdi va yana debdiki: «sizlarni bir ziyofat qilib rozi etsamda so‘ng jon bersam...» Sichqonlar bu tavba maktubiga ishonishni ham ishonmaslikni ham bilmay, donishmandlariga yuzlanibdilar. Donishmand debdiki: «Mushukning tavbasiga zinhor ishona ko‘rmangiz. O’lib, ko‘mib qo‘yilganidan so‘ng go‘ridan bir dona mo‘ylavi chiqib turganiga ko‘zingiz tushsa ham qo‘rqingu, narigi mahalladan aylanib o‘tavering». Sichqonlarning yoshlari bu keksa donishmandning nasihatlarini quloqqa ilmay mushukka ro‘para bo‘lmoqlikni ixtiyor etishibdi-da, borishibdi.
— Dunyoda hali hech bir mushuk shu onga qadarli tavba qilmagan edi, sen nechuk istig‘for aytmoqni istading? — deb so‘rashibdi.
Do‘mboq-do‘mboq sichqonchalarni ko‘rgan mushukning fe’li aynibdi, tavbasini unutibdi, niyati buzilibdi.
— qani, aytlaring-chi, bu dunyoda senlar insofsizmi yoinki menmi? qopning og‘zi ochiq bo‘lgani holda nima uchun tagini teshasanlar, a? Men shu savolga javob topmoq uchun senlarni chaqirtirgan edim, — debdi mushuk.
Nodon sichqonchalar o‘sha tong keksa mushukning mazali nonushtasiga aylanishgan ekan...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:37

* * *

Roviylar nasihat qiladilarkim: yo‘lda qaroqchilar mavjudligini bilgan tadbirli sayyoh yolg‘iz yurmaydi. U sipohilar himoyasida biron karvon o‘tishini kutadi va unga qo‘shilib o‘zining xavfsizligini ta’minlaydi.
Hayot yo‘lida ham idrokli odam tavakkal qilmaydi, biron aqlli odamni uchratib, uning izidan yurmoqlikni ma’qul ko‘radi. U o‘ziga o‘zi aytadiki: dunyo xavotirga to‘la, falokat oyoq ostida. qaysi yo‘ldan yurmoq ma’qul? Xavf-xatardan holi yurmoqlik uchun qanday hamrohni tanlamoq joiz? Boy odamning etagidan tutsammi yo e’tiborli mansabdorningmi? Chuqurroq mulohaza qilinsa, unisi ham bunisi ham vaqti kelganda ofatdan qutqarib qololmaydi. Chunki ularni ham tunaydilar, ularni ham o‘ldiradilar yoki xorlaydilar. Ular ham yig‘laydilar... Balki ularning o‘zlari hayot yo‘lining ma’lum bir yo‘nalishida hujum qilib qolishar?
— Nahotki hayot yo‘lida ergashtirib boruvchi ishonchli hamroh yo‘q bo‘lsa?
Aqlli odam shunday savolga duch kelganda to‘g‘ri javob topa oladi:
— Hayot yo‘lida adashmaslik uchun Alloh belgilagan yo‘ldan yurmoq kerak.
— Alloh belgilagan yo‘ldan yurmoq nadir?
— Bu Alloh xohlagan narsani sen xohlading, istamaganini istamading, degan gap.
— Bunga qanday erishmoq mumkin?
— Ilm egalla. Barcha qulflarning kaliti shundadir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:45

* * *

Hayotda xomsemiz odamlar bo‘lgani singari fanda, adabiyotda, xullas hamma sohada homaki mutaxassislar uchraydi. Odamlar bundaylarni «chala olim» yoki «chala mulla», deb atashadi. Haqiqiy olimlarning ishini xalq maqtaydi — bu ham Allohning ne’mati. Chala mullalar o‘zlarini o‘zlari maqtaydilar va maqtovchilar yollaydilar. Chin olim bilan chala mulla orasidagi farq shunda. «Ahmoq o‘zini maqtar», degan maqol bekorga tug‘ilmagandir?..

* * *

Siz o‘tgan umringizga qarab: «To‘g‘ri yashay oldimmi?» — deb o‘z o‘zingizga savol berganmisiz? Agar ishonch bilan «ha!» deb javob qaytara olsangiz, buyuk ishlar qilibsiz ekan. Kishining oqilona kitoblar bitishi shart emas, ammo hayotda o‘zni oqilona tuta bilishi mutlaqo zarur! Zero, Odam bolasining eng ulug‘ ijodi — oqillik bilan umr kechirmoqlikdir. qolganlari: mansab yo‘lida sarsari kezish, boylik orttirish, shohona qasrlar qurish kabi ishlar o‘z ko‘nglini to‘ydirishga urinishdan boshqa narsa emas. qani edi, ko‘ngil qurg‘ur to‘ya qolsa...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:24:56

* * *

Donolar demishlarkim, ikki toifa odam bilan murosa qilmoq og‘irdir: biri — xotin, yana biri — yosh bola. Ularni erkalasang — taltayadi, o‘zingga yaqin olsang — haddan oshadi. O’zingdan uzoqlashtirsang — g‘azablanishadi.

* * *

Qirq yil umr ko‘rib, yon-atrofidagilar mehr-muhabbatnini qozona olmaganlarning kelajagi yo‘qdir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:05

* * *

Azondan janozagacha...
Chaqaloqning o‘ng qulog‘iga azon, chapiga takbir aytiladi. Buni izohlaydilarki, bolaning qulog‘i azon bilan ochiladi. Takbir aytmoqdan, maqsad esa, vaqti kelib, shu go‘dakning umri adog‘iga yetgach, janoza namozida takbir aytilmaydi, chaqaloqligida chap qulog‘iga aytilmish takbir shuning uchundir. Bu izohni rad etmagan holda, xayolga kelmish mulohazani bayon etsak: azon va takbirda «namozga kelinglar», «najotga kelinglar», degan chaqiruv kalimalari bor. Takbirda esa «qaddilaringizni ko‘tarib, namoz o‘qishga turinglar», deyilguvchi xitob majud. Durust, inson hali go‘dak chog‘ida uning namozga va najotga bormog‘iga, va qaddini ko‘tarib namoz o‘qishiga imkoniyatlari mavjud bo‘lmaydi. Ibodat ongli ravishda bo‘lmog‘i afzal. Shu sababli go‘daklarga namoz farz qilinmagan. Balki oqu-qorani durustroq fahm etadigan, Allohni ongli ravishda taniy oladigan yoshda farzdur. Kafanga o‘rog‘liq mayit huzurida janoza namoziga azon ham, takbir ham aytilmasligining boisi: u endi qanday namozga kelsin, qanday najotga kelsin, qaddini qanday ko‘tarsin namozga?
Janozaga kelganlar shuni ham o‘ylasalar edi... Najotga kelish imkoniyati bo‘laturib, oyoqlar Yaratganning uyiga emas, shayton qasriga boshlasa kim aybdor? qancha-qancha kafandagi mayitlar chaqaloqliklarida chap quloqlariga aytilgan takbirga amal qilmay yashaganlari uchun janoza namozi paytida ehtimol afsus chekib yotarlar, vallohi a’lam?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:14

* * *

Bu ashulachi ovozini yo‘qotib qo‘yishdan cho‘chimaydi. U ashula paytida mikrofonning buzilib yoki o‘chib qolishidan qo‘rqadi.

* * *

Erta-indin gullayman, deb bo‘rtib turgan kurtaklar yuzini avval qor qopladi, so‘ng qor eridi-yu, ayamajizning sovuq nafasi kurtaklarning jonini sug‘urib oldi. Kurtak bahorning iliq va totli shabadasiga aldandi. Uni nodonlikda ayblash insofdan emas. U tabiat hukmiga bo‘ysunadi, u tabiiy jarayon qurboni. Yoshlikni ham kurtakka o‘xshatishadi. «Yoshlik» deb atalmish kurtak ham ba’zan hayotdagi ayamajizning qurboni bo‘ladi. Bu uchun endi tabiat aybdor emas...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:21

 * * *

Yetimxonalarning nomlarini turlicha atashadi: avval «Bolalar uyi» deyishardi. Endi esa «Mehribonlik uyi» deb atash rasm bo‘ldi. Ajabki, nom o‘zgargani bilan mohiyat o‘zgarmaydi. Mehribonlik uylarida bolalar ota-ona mehriga tashna bo‘lib yashaydilar. Bir yetim bola «adam bilan oyim kelmaydilar, bobojonim kelib turadilar», deydi. Ota-onasi tirik bo‘la turib yetim qolgan bu bolaning o‘kinch to‘la yuragida yana qanchalar nafrat bor ekan! Uning ota-onasi ehtimol ajrashib ketgandir, so‘ng har biri boshqa oila qurgandir. Boshqa oiladan farzandlari bordir. Yurakning bir parchasi bo‘lgan bolani yetimxonaga tashlab qo‘yib hotirjam yashovchilarni odam deyishga til bormaydi. Bular-ku mayli, nahot o‘sha yetimlarning amakilari yoki tog‘alari, ammalari yoki xolalari bo‘lmasa?! Jiyanlarini bag‘irlariga olib, o‘z farzandlari qatorida voyaga yetkazish savobidan nechun ular bebahralar?
Bizda ilgari yetimxonalar yo‘q edi. Bizda iymon egalari ko‘proq edi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:32

 * * *

Qur’oni Karimda «Farzandlarimni boqolmayman, degan havotir bilan ularni o‘ldirmanglar, men ularni rizqi bilan beraman», degan ma’nodagi oyati karima mavjud. Ulamolarning tafsiriga ko‘ra, johiliyat zamonida arablar «bolalarmizni boqolmaymiz», deb tug‘ilgan hamoni tiriklayin ko‘mib tashlashar ekan. Oyati karima ana o‘shalarni ogohlantirish uchun nozil qilingan. Ammo shu bilan vazifasini o‘tab bo‘lmagan. Bola o‘ldirish to hanuz davom etadi. Buni endi «madaniy, tibbiy» tilda «abort» deb atashadi. O’zbekcha qilib esa «bola oldirish» deyishadi. Bu noto‘g‘ri atama. To‘g‘risi - bola o‘ldirish! Ona qornidagi tirik jonni majburan olib tashlashni bundan o‘zgacha atash mumkin emas. Bolasini o‘ldirishga rozi bo‘lgan ota-onani esa «qotil» demoqlikdan o‘zga nom yo‘q. Bu jinoyatni, ha, aynan jinoyatni butun dunyodagi ongli odamlar qoralaydilar. Barcha dinlarning olimlari bu jinoyatga qarshi kurashadilar. Ammo... uni yoqlovchilar ham bor. Ba’zan televizorda horijdagi namoyishlarni ko‘rib qolaman. Hukumatning abortni man etish haqidagi qonunlaridan norozi bo‘lganlar yo aqldan ozgan kimsalar, yoki fohishalardir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:42

* * *

Bu dunyoda tekin narsa yo‘q. Hamma narsa uchun haq to‘lash kerak. Xususan kishi o‘zining rohati va farog‘ati badaliga hamisha to‘lov to‘lab turishi zarur. Shundagina farog‘at turmushi boqiy bo‘ladi. Bu to‘lovning nomi — sabr. Odamlar «farog‘atli turmush» deyilganda darrov boylikni ko‘z oldilariga keltiradilar. Boylik — rohat ham, farog‘at ham emas. Boylik ko‘paygani sayin tashvish orta boradi, gunohlar ko‘paya boradi. Ba’zan shunday bo‘ladiki, kishi bir piyola sovuq suv ichib, tinch, hotirjam yashashni istab qoladi. Kishining rohati uchun moddiy tomondan: qorni to‘q, usti but, boshpanasi mavjud bo‘lishi kerak. Ruhiy tomondan: shayton vasvasalaridan holi bo‘lmog‘i zarur. Shunda atrofini yaxshi odamlar o‘raydi. Kishining qorni to‘q bo‘lishi uchun bir kosagina taom kifoya. Ustiga o‘nta emas, bitta ko‘ylak kiyadi. Yuz xonali uy qurgani bilan bitta xonasida yashaydi.
Rivoyat qilurlarkim, Nuh alayhissalomning bitta chaylalari bor ekan. Chayla kichikligidan yotganlarida oyoqlari tashqariga chiqib turarkan. Vaqtiki kelib Azroil alayhissalom yuzlanganlarida Nuh alayhissalom Allohga shunday munojot qilgan ekanlar:
-Ya Allohim, menga besh yuz yil umr berib eding, bu umrning bu qadar tez o‘tib ketishini bilganimda ovora bo‘lib shu chaylani qurib o‘tirmasdim...
Bu hikmatlardan ibrat olish vaqti o‘tib ketyaptimikin...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:25:51

* * *

Alloh har bir bandasiga baxtni mo‘l-mo‘l beradi. Bu xuddi yomg‘ir tomchilariga o‘xshaydi. Birov tomchilarga kaftini tutadi, boshqasi tadbir ishlatib ko‘proq to‘playdi. Xudo yog‘dirayotgan baxtga ega bo‘lish uchun kishi Haq talabidagi fazilatlariga ega bo‘lishi kerak. Halollik, poklik, atrofidagilarga mehr-muhabbatda bo‘lish... kabi fazilatlarsiz bu baxtga ega chiqish mushkul.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:04

* * *

Eng ojiz, notavon fuqarosini ham e’tibordan chetda qoldirmay himoya qiluvchi davlat kuchli va qudratli sanalar ekan.

* * *

Oppoq dasturxon — pok. Uning ustidagi ne’matlar ham pokiza. Biroq dasturxon atrofidagilarning ichlari kirlanib ketgan. Ustilaridagi toza kiyimlar ichlaridagi kirlarni qachongacha yashirar ekan?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:16

* * *

Bir san’atkor birodarimiz og‘ir xastalikka uchragach, yaqinlari unga faxriy unvon olib berish uchun turli idoralarga qatnay boshladilar. O’lim eshik qoqib turgandagi ularning bu harakatini yaxshilikka yo‘yish ham mumkin. Har holda unvon berilsa bemor quvonadi. Azoblari salgina bo‘lsa-da, arishi mumkin. Lekin... unvonu mukofotlar ortda qoladi-ku? U dunyoda bularning qimmati yo‘q-ku? Savol-javobda bular inobatga olinmaydi-ku?
Avvalroq bir tanishimiz «Bittagina medal olib o‘lsam armonsiz ketardim», — der edi. «Medal sizga shunchalik zarurmi?» — deb so‘raganimizda «Ha, o‘lgandan keyin duxoba yostiqqa tikib, tobut oldida olib borishga nimadir kerak-ku? Bolalarim otamning hech narsasi yo‘q ekan», deb izza chekishmasin»,— degan edi.
Alloh marhamat qiladi-ki: «Ey Odam farzandi! Senga uch narsani ixtiyor qildim: ya’ni oila ahlingni, molu dunyoingni va molingni. Ammo mol-dunyoing sen o‘lib, oyog‘ing yerdan uzilishi bilan ortingda qoladi. Oyog‘ing uydan chiqishi bilan oilang ham ajrab qoladilar. Keyin qabrda bo‘lasan. qiyomat kunida faqat yaxshi amaling foyda beradi. Amaling tuzuk bo‘lsa, seni ham tuzatib qo‘yar. Agar yomon bo‘lsa, seni halok qiluvchi joyga topshirar». Shunga ko‘ra, hamonki barcha narsa ortda qolar ekan, xasta birodarimizning yaqinlari nishon haqida emas, iymon to‘g‘risida qayqursalar durustroq bo‘larmi edi. Jon chiqmay turib, iymon kalimasini o‘rgatsalar qanday yaxshi edi! Agar farzandlar dono bo‘lsalar «otamiz medalsiz o‘tdi», deb kuyunmaydilar, balki «otamiz iymon bilan ketdilar», — deb Yaratganga shukurlar qiladilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:26

* * *

Bir qiz yomonlarga qo‘shilib, buzuq yo‘lga kiribdi. Albatta ota-ona uni to‘g‘ri yo‘lga solishga harakat qilishgan. Ammo bemaza hayotning mazasini totib qo‘ygan qizni quruq nasihatlar, hatto qamoq jazosi ham hidoyat sari burolmadi. Oqibat ota-ona so‘nggi chorani qo‘llashgan - qizni «oq» qilishgan. Bu bilan ular o‘zlarini ham Alloh oldida, ham el-yurt oldida poklab olishgan. Ota-ona boshiga tushganni «falokat» deymizmi, «fojia» deymizmi, «qora tun» deymizmi, yuraklarni poralab tashlagan «balo chaqini» deymizmi, nomi nima bo‘lsa bo‘lsin, buni hatto dushmanimizga ravo ko‘rmaylik. Ota-ona farzandini oq qilgani bilan uning qorong‘i tuni yorisha qolmaydi. Oq qilish bilan o‘ziga ozgina tasalli berganday bo‘ladi. Isnod o‘tida qovjirab, azoblanishi esa davom etaveradi.
Shu o‘rinda oq qilishning mohiyatini o‘rganishga urinib ko‘rsak: bu arab lisonidagi «a’q(qa)» so‘zidan kelib chiqqan. Dastlabki ma’nosi poklanishni bildirarkan. Yana bir ma’nosi esa «ajratish» ekan. Demak, oq qilmoqlik gunohkor farzandni o‘zidan ajratib, poklanish degan ma’noni anglatarkan. Ya’ni «bu badkirdor gunohlar botqog‘ida qoldi. Men uning gunohlariga sherik emasman, mas’ul ham emasman», de-yilmoqchi bo‘ladi.
Yuqorida aytganimizday, bu holat kishining o‘ziga tasalli berishi uchungina asqotadi. Ota-onaning farzand taqdiriga mas’ulligi hech qachon ozaymaydi. Solih farzand ota-onaga rahmat, ya’ni savob keltirgani kabi, yomonlikni kasb qilgan farzand, oq bo‘lgan taqdirda ham har bir gunoh ishi bilan ota-onasiga la’nat keltiraveradi. Shu sabab ehtimol ota-ona a’mol daftariga gunohlar yozilaverar, vallohi a’lam? Agar oq qilish bilan ota-ona gunohdan osongina qutula olsa edi, uning mas’uliyati, farzand tarbiyasining savoblaridan olajak ajrlari yuqori qilib qo‘yilmas edi.
Yana bir ayanchli voqea: bir kishining farzandi vafot etib, qavm janoza namoziga saflangan choqda masjid hovlisiga nasroniy dini vakillari kirib kelishdi-da: «Bu yigitga janoza o‘qimog‘ingiz joiz emas, u bizning dinimizni qabul qilgan edi, unga biz haqlimiz», deyishdi. Birga kirib kelgan guvohlar bu da’voni tasdiqlashgach, ota hushidan ketar darajada holga kelib, o‘g‘lini oq qildi. Otaning ahvoliga albatta hamma achinadi. Ammo oq qilish bilan masala hal bo‘ldimikin? Bola nima uchun o‘zga dinga kirib ketdi? Otaning nomi musulmon, ammo peshonasi sajdaga tegib namoz o‘qirdimi? Yo‘q. Farzandiga dinni o‘rgatganmidi yoki biron muallimga topshirganmidi? Yo‘q. Endi dodini kimga aytsin?!
Bu otaning nolasi ko‘pgina odamlarni qalblaridagi muhrlarni yechmoqqa undarmikin?

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:36

* * *

Dang‘illama uy qurib, baland devorlar, temir panjaralar bila ixota qilishdan maqsad — biron nimaning daf qilishidan saqlanishdir. O’zini bu dunyo balosidan ehtiyotlashga aqli yetgan banda u dunyoda kutilajak azob sellaridan ixota qilishni o‘ylamaydimi? Do‘zax azobi, do‘zax olovidan baland devoru temir panjara yordamida saqlanib bo‘lmaydi. Bu devor, bu temir panjarani uy atrofiga emas, o‘z nafsi qarshisida tiklasa, qiyomat azoblaridan qutulib qolgan bo‘lardi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:46

* * *

Ba’zilar ko‘ngilida iymon chirog‘i yonmaydi. Bunga sabab: Alloh unga hidoyatni iroda etmagan, deyishadi. Ajab noto‘g‘ri fikrdir bu. Alloh uchun barcha bandalar birdir. Faqat har bir banda alohida ravishda imtihon qilinadi. Birining imtihoni ikkinchisinikiga sira o‘xshamaydi. Agar banda qalbida hidoyatga mayl bo‘lsa, Alloh uni beradi. Deydilarki: «Bola yig‘lamasa, ona ko‘krak tutmaydi». Hidoyatga yetishmoq ham shu kabidir. Alloh har bandasiga aql, zehn, idrok berib qo‘yibdi. Shu aql ko‘zi bilan atrofiga qarab, hidoyat yo‘lini izlasa, nahot Alloh bermasin? Beradi! Banda hidoyatdan begona ekan, Alloh emas, o‘zi aybdor.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:26:57

* * *

Insonlarning tengligini aynan anglamoq to‘g‘ri emas. Odamlar bir xilda teng emaslar. Jismdagi quvvatlari, shaklu shamoyillari, ranglari turlicha bo‘lgani kabi aql darajalari, dunyoni anglashdagi zehn quvvatlari, qobiliyatlari... ham har xildir. Bandalar faqatgina Robbilari huzurida tengdirlar. Ya’ni qilmishlari uchun olajak ajru jazolarda tenglar. Ya’ni— bir savob ishga olimga o‘n savob, dehqonga ikki savob yozilmaydi. O’monlik uchun olimning olimligi siylanib, gunohi kamaytirilmaydi. Bandalarning xoh shohu xoh gado bo‘lsin, tengligiga ishora — haj ibodatida barchaning ehromga kirishi, vafot etganida esa bir hilda kafanlanib ketmog‘idir...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:03

* * *

Bir kitobda «Alloh o‘z mahluqotlaridan ba’zilariga hayot bergan va ba’zilariga bermagan», degan gapni o‘qib o‘yga toldim. «Hayot» deganda nima nazarda tutilyapti? Jonmi yoki harakat qila olish imkonimi?
Odamga hayot berilgani shubhasiz bir haqiqatdir. Hayvonlarga ham berilgan bu ne’mat. Ammo daraxtlar, maysalarga-chi? Ular ham tug‘iladilar, yashaydilar, o‘ladilar. Barglar, maysalar... ham Allohga tasbeh aytadilar... Demak, ularga ham hayot, jon berilgan. Hatto ko‘zga ko‘rinmas mikroblar, bakteriyalar (balki ularni «insu-jins» desak bo‘lar?) ham jonlidir. Inson a’zolariga kirgan bakteriyalar kasal qo‘zg‘ar ekan, demak, uning ham joni bor. U holda hayot (jon) berilmagan, deyilganda tog‘u tosh, tuproq nazarda tutilar? Bu ham kishini o‘ylatadigan muammoli savol. Chunki tog‘lardagi vulqon harakatini jonsiz hodisa deymizmi? Tuproqning daraxtlarga, o‘simliklarga quvvat berishi-chi? qolaversa, Yer sayyorasining hamisha harakatda bo‘lishi-chi? Shunga ko‘ra, Alloh barcha yaratgan mahluqotlariga jon berganu biz bularni sezmaymiz, desak joizmikin? Ehtimol bunda ramziy ma’no yashiringandir. «Hayot berilmagan», deyilganda qalblari muhrlanib qolganlar nazarda tutilgandir...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:11

* * *

«Asrimizda ilm-fan taraqqiy etdi», degan iborani ko‘p ishlatamiz. Shu o‘rinda «nisbatan» degan so‘zni qo‘llasak o‘rinli bo‘lar. Chunki XX asrdagi ilm-texnika rivoji 19-asrga nisbatan olinadi. Holbuki 19-asrda, undan avvallari ham buyuk kashfiyotlar qilingan. Al-Beruniy yaratgan globus, Al-Xorazmiyning «al jabr»i, Ulug‘bek kashf etgan yulduz... 21-asrda ham Xudo xohlasa, fan-texnika rivojlanadi. Bu hodisa ham XX asrga nisbatan, deb belgilanishi shubhasiz.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:20

* * *

Bir hamkasb akamiz bilan ozgina bahslashib oldik. U kishi asarlarida ayolning dafn marosimini tasvirlabdilar. Mayit dafn etib bo‘lingach, bir odam «Falonchixon qanday odam edi?» deb so‘raydi. To‘planganlar «Yaxshi edi, Xudo rahmat qilsin», deyishadi. Kamina «ayollar dafn etilganda bunday so‘ralmaydi, «Falonchi qanday odam edi?» — deb faqat erkaklar so‘raladi, deb edim, akamiz «Nima, ayollar odam emasmi?» — deb ranjidilar.
Aslida bu so‘rashning, javobning marhum uchun foyda-ziyoni yo‘q. So‘rovga binoan «yaxshi odam edi», desak, go‘yo biz Yaratganning oldida guvohlikka o‘tgan bo‘lamiz. qabrga qo‘yilgan odam hayotda yaramaslarning yaramasi hisoblangan bo‘lsa-da, dafn marosimida birov ovoz chiqarib: «yomon edi, endi jazosini olsin», demaydi. So‘rovga beriluvchi javob marhum yoki marhuma yaqinlarining ko‘ngliga malham bo‘lish uchun kerak. Yana odamlarning «men ham kelganimda so‘raladi, birodarlarim nima deb javob qilishar ekan?» — deb o‘ylashlari uchun lozim. Alloh bu dunyodagi umrini yashab, huzuriga keluvchi bandasining yaxshi-yomon ekanini guvohlarsiz ham amaliga qarab biladi.
Garchi janoza namozida o‘ziga xos iltijolar qilsak ham, ya’ni «Yo Rab, o‘lganlarimizni iymonlari bilan qabul etgin, bu mayit esa rahmatingga muhtoj... Basharti gunohlari bo‘lsa, o‘zing kechir», deb munojot qilsak-da, bu duolarning qabul qilinishi yo ijobat bo‘lmasligini Allohning o‘zigina biladi.
Endi erkak-ayol masalasiga kelsak, musulmonlarda mayitni qabristonga erkaklar olib boradilar. Erkak mayitni yaxshi biluvchilar ko‘p bo‘ladi. Ayol mayitning qandayligini begona erkaklar qaerdan bilishsin? Durust, ayollar hozir erkaklar orasida ishlaydilar, yuradilar. Biroq, shunda ham begona erkak ayol turmushini yaxshi biladi, deya olmaymiz.
1976 yili Abdulla Avloniyning farzandlari davrasida bo‘lganimizda o‘g‘illari Kenja aka onalarini madh eta turib, shoirning shogirdlaridan «Ayamiz ham g‘azal yozar edilar, bilarmidingiz?» — deb so‘radilar. U kishi g‘oyat hilm va lutf bilan: «Rahmatli onangizning ajoyib pazanda ekanliklarini bilardim», deb javob qaytardilar. Javobdagi mantiqqa qoyil qolmoq kerak. U kishi ustozni yo‘qlab kelganlarida, uy bekasi yonlarida o‘tirmagan, ustoz esa tabiiyki, «xotinim g‘azal yozadi», deb maqtanmagan. Ayol o‘z vazifasini bajarib, taom pishirib mehmonxonaga kiritgan. Bu masaladagi bahsga «Erdan — el, xotindan — er rozi bo‘lmog‘i kerak», deb yakun yasasak to‘g‘riroq bo‘lar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:28

* * *

Tuyaqushning g‘alati odati bor: biron xavfni sezsa, boshini qumga tiqib turaveradi. Ba’zi odamlarda ham shunday odat mavjud: haqiqatdan qo‘rqib, boshlarini go‘yo qum orasiga tiqib yashaydilar. Atrofga qaramaydilar. Kelajakni tasavvur qila olmaydilar. Eng yomoni yaqinlashayotgan xatarni sezmaydilar.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:42

 * * *

Xalqimizda bir maqol bor: «Aytsam - tilim kuyadi, aytmasam - dilim». Ulug‘ shoirlarimizdan Atoyi hazratlari yozganlar: «Aytsam - o‘ldirarlar, aytmasam - o‘lam». Falastinlik shoir Muin Bsisu yozgan ekan: «Aytsam ham o‘ldiradilar, aytmasam ham o‘ldiradilar, aytib o‘lganim yaxshi».

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:27:51

* * *

«O’lim — kutilmagan mehmon», deydilar. Bu fikrga qo‘shilmoq mumkin emas. O’lim — kutilgan mehmon. Biz uni kutishga, qarshilashga tadorik ko‘rish lozimligini unutib yashaymiz. Biz uning tashrifi muqarrarligini unutmasak, qadamlariga poyandoz solib kutsak — aziz mehmon kabi izzat qilgan bo‘lamiz va ajr ham shunga yarasha berilajak. Biz solguvchi poyandoz — xayrli amallarimiz, ishlarimiz. Tasavvur qilingki, mehmonga borganimizda poyandoz solib, ochiq chehra bilan kutib olishdi. Saxiylik bilan dasturxon tuzashdi. Benihoya lutf ko‘rgazishdi. Siz bu marhamatlardan erib, mezbonga joningizni ham bermoqqa rozi bo‘lib ketasiz. Aksincha, uyquli ko‘zlarini ochishga erinib, esnab, ensasi qotib qarshilasa, ivirsiq dasturxon atrofidan joy ko‘rsatsa, xuddi yevropaliklarga o‘xshab, «biz bugun mehmon kutmayotgan edik», demasa-da, harakatlari orqali shu ma’noni anglatib tursa, qay ahvolga tushasiz? Bu xonadonga poyandozni emas, chaqirtikanaklarni yalang‘och ravishda bosib o‘tganday bo‘lmaysizmi? Ana endi «iymon» deb atalmish tushunchaning asosini tashkil etuvchi xayrli amallar bilan, savob-xaromning farqiga bormay yurgan xolda o‘limni qarshilashning farqini o‘zingiz fikr qilib olavering.
Kutilmagan mehmon — o‘limning fazilatlaridan biri — u shohu gadoga bir xilda munosabatda bo‘ladi. Unda, bu borada ayirmachilik illati yo‘q. Jon berguvchi banda mehmonini qarshilagach, uning uchun endi foniy dunyoda fojea yo‘qdir. Fojea ortda qolgan tiriklar uchundir. Ayni shu fojeada ayrimachilik mavjuddir. Turish-turmushi oddiyroq bo‘lgan xonadon uchun fojea shamning yongani kabidir. Ular yaqinlaridan jisman judo bo‘lganlari uchun kuyinadilar. qalbni tirnagan judolik azobi uzoq davom etmaydi.
Badavlat odam jon berayotganida to‘plagan boyligidan ajrayotgani uchun qayg‘uradimi yo yo‘qmi — bilmaymiz. «Ular jondan emas dunyolaridan judo bo‘layotganlari uchun alamdalar», deya olmaymiz. Bunday demoq uchun boy qavmida bir o‘lib ko‘rmoq kerakmikin... Ammo... boyning ortda qolmish zurriyodi, yaqinlari uchun ulug‘ bir tashvishlar, azoblar mavjudligi aniqdir. Tiriklar uchun merosdan ulush olish tashvishi — vaqti-soati yetgan bandaning jon taslim qilishi azobidan ulug‘roqdir.
Mansabdorning taqdiri ham shunga o‘xshash. Bu holda ham o‘layotgan mansabdor «og‘zim endi oshga yetganida, boshim toshga yetdi-ya!» — deb nola chekadi, degan fikrdan yiroqmiz. Ammo ortda qolayotganlarning shunday demoqlari ehtimoli bor. Chunki mansabdorning o‘limidan so‘ng ko‘p narsalar chappasiga aylanib ketishi mumkin. Shu mansab tufayli ilinib turgan qudachilikning zaif iplari uzilar balki. Shu mansab tufayli obro‘ shohsupasidagi aka yoki ukalar, farzandlar yoki jiyanlarning kerilib yurishlari barham topar. Shu mansab tufayli bu oilaga o‘zini do‘st tutganlar qabr sovumay turib, mag‘lub askarlar singari tumtaraqay bo‘larlar...
O’lim to‘shagida yotgan bandaning atrofida tashvish bilan ko‘z yoshi to‘kayotganlar shunday fojialarning soyalarida zir titraydilar. Hali jon chiqmay turib, bu tashvishli dunyoda jon saqlab yurishning oson yo‘llarini izlaydilar. Afsus... o‘layotgan bandaning taqdiri ularga ibrat emas.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:28:02

* * *

Bir qadrdonimiznikiga fotihaga borib edik. Duodan so‘ng marhumning fazilatlarini eslab o‘tirganimizda soqoli oqargan, egniga qimmatbaho chakmon kiygan kishi keldilar. Tashqi ko‘rinishlaridan umrlari ilm olmoqlik bilan o‘tayotgan ulamoga o‘xshardilar. Shu bois yonimizdagi qori «o‘zlari o‘qisinlar», degan ma’noda u kishiga imladilar. «A’uzu...» boshlanishi bilanoq bizlarning hayratimiz ham boshlandi. Biz ulamo deb o‘ylagan kishi kalimalarni shu qadar yamlab, g‘ajib o‘qir edilarki, aytayotganlarini o‘zlari anglamasalar boshqalarning tushunmoqlari mumkin emasdi. Asli talaffuzlari shunaqaroqdir, desak, tilovatdan so‘ng binoyi gaplashib o‘tirdilar. Ma’lum bo‘ldiki, bu kishi umrlarini ilm bilan, ibodat bilan emas, boshqa yumushlar bilan o‘tkazib, shu yoshga yetganlarida ibodatga jazm qilibdilar. (Shunisiga ham shukur!) qur’on oyatlarini yod olmoqlikni tillari qotib bo‘lganidan so‘ng boshlabdilar. O’z fikrlaricha, islomiy hisoblangan ust-boshni maromiga yetkazibdilar. Ta’bir joizkim, ust-yaltiroq, ich-qaltiroq. Agar ust-boshni yaxshilashga qaratilgan intilish qur’on oyatlarini yod olmoqqa qaratilgandami edi...

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:28:10

* * *

So‘nggi so‘z... va so‘nggi nafas... Shu holatni hech o‘ylaymizmi? Bilmaymiz... bilolmaymiz... Hozirgina tilimizdan uchgan so‘z so‘nggisi bo‘lishi ehtimol... Endigi chiqargan nafasimiz oxirgisidir balki? Kishi bu olamni tark etgach, yaqinlari uning so‘nggi harakatlarini, so‘nggi gaplarini eslashadi va undan hikmat izlashadi. Ajoyib bolalar yozuvchisi, ko‘p yillik qadrdon akamiz Safar Barnoevning kasal bo‘lib yotganlarini eslolmayman. Shu kishi 63 yoshlarida kennoyimizga «Malika, o‘lish shunaqa osonmi?» debdilaru, jon taslim qilibdilar. Bu hol kaminani ko‘p o‘yga soldi. Ulug‘larning so‘nggi so‘zlarini esladim: angliyalik shoir lord Bayron o‘limi oldidan qog‘oz va qalam so‘ragan ekan. Ammo qalam tutishga holi bo‘lmay: «Tamom, endi juda kech», deb ko‘z yumgan ekan. Suqrot hakim «O’lim ruhning tanadan ajralishi va tanadan ayri holda yashashi, mavjud bo‘lishidir, shunday ekan, men o‘limdan qo‘rqmayman», — deb yashagan. So‘nggi so‘zi esa... «Askulepiosga bir xo‘rozning bahosicha qarzimiz bor edi, esingdan chiqmasin, Kriton», — deb vasiyat qilgan ekan. Salmon Forsiyning so‘nggi so‘zlari nasihat tarzida bo‘lgan ekan: «Nimaiki qilsang, Alloh roziligi uchun qil va buni sira unutma!» So‘fiy Hallojni «anal haq!» aqidasi uchun qiynab o‘ldirganlar. Oldin panjalari, qo‘llari kesilgan, ko‘zlari o‘yilgan. Navbat tilni kesishga kelganida degan ekanlarki: «Allohim, sening roziliging uchun menga ushbu uqubatlarni ravo ko‘rganlardan rahmatingni ayama. Sening muhabbatingga erishish yo‘lida meni qo‘llarimdan, oyoqlarimdan judo qilgan bu qullaringni avf et. Kechir, Allohim, ularni kechir! Muhabbating hurmati kechir...»

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:28:19

 * * *

«Baxtiyorlik ichra sen baxtsizlikka uchrashdan qo‘rqqil», demishlar. Biz esa qo‘rqmaymiz. Baxtni bir umrlik in’om sifatida qabul qilamiz. O’ylaymizki, baxt — mehmondir. Mehmon bir soat o‘tiradimi yo o‘n kunmi — oqibat iziga qaytadi. Baxtiyorlikni izzat bilan kutib olib, so‘ng kuzatmoqqa shay turmoq kerak. Uyimizga keluvchi mehmonlarning shakl-shamoyillari turlicha bo‘lganidek, «baxt» deb atalmish mehmon o‘rniga keluvchi yangi mehmon uningdek bo‘lmaydi. Baxt o‘rniga kelguvchi mehmonning nomi — «baxtsizlikdir». Ha, aynan shunday. Baxtsizlik ham mehmondir. Uning ham izzatini joyiga qo‘yib kutib olmoq va kuzatish tadorigini ko‘rmoq lozimdir. Baxtsizlikning o‘rniga kelajak mehmon, shubhasiz — BAXTIYORLIKdir.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:28:34

 * * *

Ulug‘ ustozlarimiz rivoyat qiladilarkim, bir mamlakatda podshoh roppa-rosa o‘n yildan keyin taxtdan tushirilarkan. So‘ng qayiqqa o‘tqazib uni kimsasiz orolga tashlab kelisharkan. Navbatdagi podshoh taxtga o‘tirgach, u ma’yuslanib vaziriga debdiki:
-Nahot mening ham qismati shu bo‘lsa? Nahot men ham kimsasiz orolning cho‘lu biyobonida jazirama azoblarida yashashga hukm etilsam?
Shunda vazir shunday maslahat beribdi:
-Muhtaram shohim, siz kimsasiz orolda yashashni istamasangiz, shohlik davrini behuda aysh-ishratlar bilan sovurmay, umringizni va mol-davlatingizni o‘sha orolni obod qilishga sarf eting.
Podshoh mulohaza qilib ko‘rsaki, vazir haq ekan...
Mazkur rivoyatni sharhlashga urinib ko‘ramiz: podshoh - shaxsning o‘zi. Ya’ni har bir odam o‘zi uchun o‘zi shohdir. Aqli va iymoni uning vaziridir. Aql va iymon huddi egizak singari hamisha birgadir. Aql yo‘q joyda iymonni izlamang, iymon yo‘q yerda aqlni qidirmang. Demak, aqlimiz va iymonimiz bizga dono maslahatchidir. Kema - tobut. Odamning qismati shu - bir kunmas bir kun o‘z taxtidan tushadi, o‘sha kema- tobutga solib olib boradilar. Kimsasiz orol - yo‘g‘lik dunyosi, biz boradigan joy. Boshqacha aytganda, oxirat oroli. Agar biz bu dunyoyimizni hoyu havaslarga sovursak, o‘sha orol chindan ham kimsasiz bo‘ladi, chindan ham cho‘lu biyobondan iborat bo‘ladi. Agar Haq yo‘lidan yurib, yaxshi amallar bilan band bo‘lsak, o‘sha kimsasiz orolni obod qilgan bo‘lamiz. Borar joyimiz sahro - do‘zox azoblari emas, jannat bog‘lari bo‘ladi, insha Alloh! «Oxirating obod bo‘lsin!» deb duo qilishganda shu nazarda tutilsa kerak. Barchalarimizning oxiratlarimiz obod bo‘lg‘ay. Oxirat orolini firdavs bog‘lari bilan obod qilmoqlik esa yolg‘iz o‘zimizga bog‘liq ekan. Hazrat Ali, Alloh ul zotdan rozi bo‘lsin, aytganlariday, jannatga ishtiyoqi bo‘lgan odam yaxshilik qilishga shoshiladi. Jahannamdan qo‘rqqan odam nafsini yomon hatti-harakatlardan qaytaradi. O’limni haq deb bilgan odam dunyo zavqlarini tuban ko‘radi.

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: shoir 26 Iyun 2006, 05:28:45

 * * *

Azizlar, alhamdulillahkim, sizlar bilan iymonlashish umidida boshlagan suhbatimiz shu tarzda xayrli yakuniga yetdi. Agar gaplarimiz cho‘zilib, siz, muhtaram zotlarni urintirib qo‘ygan bo‘lsak, ma’zur tutgaysiz. Agar aqlimiz yetmagan masalalarda mahmadanalik qilgan bo‘lsak, aybsitmaysiz. Agar noto‘g‘ri fikrlar bayonidan tiyila olmagan bo‘lsak, tavbalar qilamiz va sizlardan ham uzr so‘raymiz.
Mazkur suhbatimizda, avval aytganimdek, o‘tmishning ulug‘ allomalari, donishmandlari fikrlaridan foydalandik. Ul zotlarni Alloh mag‘firat qilsin. Bizlarni va qiyomatga qadar tug‘ilajak zurriyodlarimizni o‘sha ulug‘larga berilgan ulug‘ ne’matlar - ilm va donish ne’matlaridan bahramand qilmog‘ini so‘rab Yaratganga iltijolar qilamiz.
Bugungi kunimizda ham din ilmini mukammal biluvchi benazir olimlarimiz bor. Ular bilan bizlarni zamondosh qilgani uchun, ularning suhbatlaridan bahramand bo‘lish baxtini bergani uchun Allohga shukrlar qilamiz va bu mo‘‘tabar ustozlar umriga, ilmiga baraka bermog‘ini so‘rab qolamiz.
Iymonlashish umidida mazkur kitobni qo‘lga olgan barcha aziz birodarlarimizga Allohdan ikki dunyo saodatini tilab qolamiz.
Assalomu alaykum, va rohmatulillahi va barakatuh!

Nom: Re: IYMONLASHISH UMIDI. Tohir Malik
Yuborildi: AbdulAziz 04 Fevral 2010, 14:13:49

Iymonlashish umidi

(http://ziyouz.com/images/books/iymonlash.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=604)

Muallif: Tohir Malik
Hajmi: 676 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=604)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=237.0)