forum.ziyouz.com
Jamiyat va inson => Salomatlik => Mavzu boshlandi: ibnUyayna 17 Yanvar 2009, 13:52:49
-
Трансген¸ ëхуд генетик жиҳатдан таркиби сзгартирилган маҳсулотлар бугун дунёнинг срмидан кспи, сҳтимол, десрли асосий қисмида қанчадир миқдорда истеъмол қилинмоқда.
Ксриниши ота-бувамиз томорқа ва боғида етиштириб келган мева ва сабзавотлардан кескин фарқ қилувчи йирик, тип-тиниқ, пссти силлиқ, ранги срқираган, серсув бу озиқ-овқат маҳсулотлари Ўзбекистон бозорларидаги расталарда турибди.
А асталарни трансген маҳсулотлар забт стаспти
Генетик жиҳатдан модификаяис қилинган маҳсулотлар илк бор стган асрнинг 70-йилларида тайёрланган. Ҳозир бундай маҳсулотлардан снг ксп фойдаланаётган давлатлар АҚШ, Канада, Хитой, Австралис, Аргентина, Мексика, Уругвайдир.
Хусусан, АҚШ да тайёрланадиган озиқ-овқат маҳсулотларининг 80 фоизи генетик жиҳатдан модификаяис қилинган маҳсулотлардан тайёрланган.
Ана шу маҳсулотларнинг кспчилиги, айниқса, Хитойда тайёрланган ва етиштирилган маҳсулотлар Ўзбекистон бозорлари кириб келган.
Суҳбатдошимиз Аигора Қобилова бундай мева ва сабзавотларни табиий шароитда етиштирилган маҳсулотлардан ажратиш мутлақо осон сканини айтади.
- Мен кузатишим бсйича саримсоқпиëзга дуч келаспман. Ўзгартирилган маҳсулотларни танийман. Чунки мен буларни роса срганиб чиқдим.
Масалан, тарвузнинг 40 кунда етиштириладиган тури бор. Авваллари август ойида тарвуз пишган бслса¸ ҳозир май ойида бозорга тарвуз чиқиб кетаспти. Ҳамма нарса бизга аллақачон кириб келиб бслган.
Масалан, олма-нокларни Хитойники¸ Аронники деб мақтаб сотишади. Ўшани кессангиз қораймайди. Дейлик, олма ëки нокда темир модда бор бслиб¸ ҳаво билан реакяисга киришса¸ қорасди. Генетик жиҳатдан модификаяис қилинган олма ëки нокни кесиб¸ бир сутка қсйсангиз ҳам қораймайди. Ўша томондан табиий смаслигини билса бслади.
Аммо, дейди сзбекистонлик суҳбатдошимиз, бундай маҳсулотларнинг инсон организмига салбий таъсири ҳақида кспчилик истеъмолчилар ҳанузгача етарли маълумотга сга смас.
Трансген маҳсулотлар истеъмоли бепуштликка олиб келади
Ҳозирги кунда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти, БМТ Озиқ-овқат дастури, қатор халқаро скологик ташкилотлар бундай маҳсулотларни етиштириш ва тайёрлашга сз норозилигини билдирган.
Мутахассислар бу турдаги маҳсулотларни доимий истеъмол қилиш оқибатида инсонистга маълум бслмаган касалликлар келиб чиқиши, инсон танасида аномал сзгаришлар юзага келиши мумкинлигидан огоҳлантирмоқда.
Мисол учун, Британисдаги А оустт озиқ-овқат ва саломатлик илмий-тадқиқот институти олимлари буни тасдиқловчи бир неча тадқиқотлар натижасини тақдим қилганидан сснг стган йили Европа Иттифоқининг 10 давлати генетик таркиби сзгартирилган маҳсулотлар импортига таъқиқ қсйди.
Шу боис ЕИ давлатлари ва бундай маҳсулотларни снг ксп тайёрлаётган АҚШ сртасидаги савдо алоқалари устида келишмовчилик ҳам юзага чиқди.
Бундай баҳс сса мутлақ асосли, дес Европа жамистини қувватлайди сзбекистонлик суҳбатдошимиз Аигора Қобилова. Генетик таркиби сзгартирилган маҳсулотларнинг ҳозирда инсон танасига снг салбий таъсири аниқланган.
- Мен срганиб чиққан мақолаларда "Таъсири 10 йилда сезилади" дейилган. Биринчи бслиб бепуштликни келтириб чиқаради, дейилган.
Масалан, 70-йиллардан бошлаб сша трансген маҳсулотлар қслланилган ва 10 йилнинг ичида бепуштлик ҳаддан ташқари ошган. Уруғларда гентеминатор скилган. Буни егандан кейин¸албатта¸ инсонистнинг ҳам уруғи йсқола бошлайди. Биринчи ëмон таъсирлари шу.
Аигора Қобиловани куюнтирган оқибатлар ҳақида сса шу йил баҳорда дунёнинг 400 дан ортиқ таниқли олими, давлат расмийлари ва ишбилармонлари ЮАЕСКО ташкилоти йиғилишида тспланиб, сз хавотирини баён қилган сди.
Аксар олимлар дунё бсйлаб қишлоқ хсжалиги арзон нархларда, сифати сса ташқи ксриниш, чидамлилик ва тсйимлилик жиҳатдан максимал даражага келтирилган маҳсулотларни етказиб беришга интилишда давом стса, сқин 10 йилликлар ичида жуда катта муаммолар қаршисида қолишимиз мумкин, деган скдил хулосани билдирган сди.
Олимларнинг бу хавотирини қувватлаган БМТ нинг атроф-муҳит билан боғлиқ дастурлари агентлиги раҳбари Ачим Стейнер сшанда:
- Биз дунёни тсйғазиш ҳамда қишлоқ хсжалигининг кейинги 20, 30, 50 йиллик истиқболи ҳақида гапирар сканмиз, унда биз қилишмиз шарт бслган биринчи иш: қишлоқ хсжалиги дегани фақатгина ерга ниманидир скиш, гуриллатиб сстириш, чиройли қилиб бозорга чиқариш ва битта қолдирмасдан сотиш, дегани смаслигини англашдир, - дес огоҳлантирганди.
Яъни сснгги 50 йил ичидаги сшил инқилоб туфайли шитоб билан ривожланган озиқ-овқат саноатида сунъий равишда кспайтирилган трансген маҳсулотлар инсонистни ваҳима қилинаётган очликдан вақтинча қутқаради. Узоқ истиқболда сса бу мутлақ инқирозга олиб боради, чунки трансген маҳсулотлар охир-оқибатда наслсиздир.
Буни таъкидлаган биологлар аксар давлатларда қишлоқ хсжалигининг уруғчилик соҳаси заҳираларида табиий уруғлар миқдорининг қисқариб бораётганидан ташвиш билдирар скан, ҳукуматлардан табиий уруғлар заҳирасини ташкил қилиш сиёсатини кучайтиришни ссрамоқдалар.
Ўзбекистонда табиий уруғлар йсқолиб бормоқда
Ҳозирга келиб табиий уруғлар, асосан, қишлоқ хсжалигига мослашган Ўзбекистонда ҳам жуда танқис.
Аигора Қобилова кспгина вилостларнинг деҳқонлари бир йиллик бслса-да, серҳосил уруғларга учиб, табиий уруғ заҳираларини йсқотаётганини айтади.
Аигора Қобилова ҳамда унинг замондоши бслган сзбекистонлик биолог олим Ойдин Солиҳ айрим тоифа олимларнинг:
"Дунё бугун оч қолмаслиги учун трансген маҳсулотларни истеъмол қилишга мажбур, ҳозир бу маҳсулотлар ортидан сртага қандай касалликлар келади, деб сйлаш даражасида имконларимиз кенг смас", деган фикрларига қсшилмайди.
- Биринчидан, ҳозир дунёда очлик йсқ. Гап шундаки¸ бугун одамлар аслида инсон танаси учун жуда оз миқдордаги егулик ҳам кифос сканини унутди.
Одамлар бугун тана соғлом бслиши учун жуда ҳам ксп ва хилма-хил маҳсулотлар зарур, деган фикрга ксниккан.
Лекин минглаб йиллар давомидаги инсонист тарихига қаранг, улар биз каби шу қадар ксп ва хилма-хил озиқ-овқат маҳсулотларини истеъмол қилганми?
Йсқ. Инсонист бугунги истеъмоли миқдори ва таркибини схшилаб сйлаб ксриши ҳамда ислоҳ қилиши керак, - деб ҳисоблайди Ойдин Солиҳ.
Бунинг устига, Ойдин Солиҳга ксра, ҳозир генетик жиҳатдан сзгартирилган маҳсулотлар масаласи маънавий-диний жиҳатдан сна бир тоифа олимлар, сиёсатчиларни кспроқ ташвишга солмоқда.
- Тасаввур қилинг, ер юзидаги ҳар битта хонадоннинг ошхонасида турадиган сабзавот — помидор совуққа чидамлилик ва узоқ вақт сифатини йсқотмай туриш хусусистини акула - Арктика қалқонбалиғидан олган.
Гуручнинг серҳосил ва чидамли снги навларига одам гени жойлаштирилган. Олманинг серсув ва тип-тиниқ снги навларига ҳам одамнинг гени жойлаштирилган, - дейди Ойдин Солиҳ.
Бу ҳақда тадқиқотлар олиб борган сзбекистонлик суҳбатдошимиз Аигора Қобилова шундай дейди:
- Ваҳший ҳайвонларнинг ҳам генлари чатиштираласпти. Масалан, совуқ давлатларга чидамли бслиши учун помидорга акуланинг гени чатиштирилган.
Олма каби мевалар чиройли ксриниш бериши учун инсонист генидан фойдаланилган. Оғир босиши учун ҳатто чсчқанинг гени картошкага чатиштирилган. Чаëннинг гени картошка сзини қснғиздан ҳимос қилиши учун чатиштирилган.
Бу соғлом ақлга тсғри келмайдиган нарса. Қандай қилиб бу нарса соғликка зарар қилмаслиги мумкин? — дес савол ташлайди суҳбатдошимиз.
Ост ва ҳадислардаги огоҳлантирувлар
Аигора Қобилова бундай жиҳатларни аниқлаганидан сснг мусулмон сифатида масаланинг диний томонига сътибор қаратди.
- Мен буларни исломий нуқтаи назардан ҳам срганиб чиққанимда "Шундай бир замон келадики¸ мева-чеваларда ҳосилдорлик кучайиб кетади¸ барака ва схшилик йсқолиб кетади" деган мазмундаги ҳадисларга дуч келганман.
Кейин диний олимларнинг ҳозирги бслаëтган тараққиëтнинг мана шу мева-чеваларга таъсири ҳақидаги илмий фильмларини ксрдим, - дейди Аигора Қобилова.
Бу суҳбатдошимизнинг Ўзбекистонда туриб срганган ва мустақил равишда олиб борган кузатуви натижалари сди.
Бу аёлни куюнтираётган масалалар устида сса дунё олимлари сафида асли сзбекистонлик Ойдин Солиҳ ҳам ксп йиллардан буён тадқиқотлар олиб бормоқда.
Ойдин Солиҳ биолог олим, ген инженерисси ва трансген маҳсулотлар, табобат соҳасида ксплаб тадқиқотлар олиб борган ва тадқиқотлари жараёнида Ислом динини қабул қилган замондошларимиздан бири.
У дунёнинг ксплаб Ғарб давлатлари, Шарқ давлатлари ва хусусан, Ўзбекистонда ҳам истиқомат қилган ва Ўзбекистонда сотилаётган, етиштирилаётган трансген маҳсулот турларидан схши хабардор.
У трансген маҳсулотлар, съни генетик таркиби сзгартирилган маҳсулотлар инсонист насли давомийлиги учун зарарли, деб ишонади.
- Барча трансген маҳсулотлар таркибида теминатор ген бслади. Бу ген наслни слдиради. Бизнинг минтақага илк бор трансген маҳсулотлар уруғ ксринишида кириб келди ва одамлар бу уруғларни ҳосилдорлигига учиб харид қилдилар.
Боиси, наслга куч бермайдиган организмлар, масалан, сабзавотлар ва мевалар оқибатда ҳосилни ксп беради. Лекин бу ҳосилдан олинган уруғ бепушт бслади. Яъни биринчи йилдагина бой ҳосил олинади, холос, - дейди тадқиқотчи.
Ойдин Солиҳ Ислом динини қабул қилганидан сснг олиб борган тадқиқотлари давомида сса Ислом асоси бслган "Қуръон"да айнан ген муҳандислигининг зарарли оқибатларидан огоҳлантирилганини аниқлаган.
Унинг таъкидича, бу огоҳлантиришлар "Бақара" сурасининг 205-остида келган.
- Бақара сурасининг 205-остда сса ер юзида инсонлар бир кун келиб уруғларни сзгартириши ва бунинг ортидан ҳосилни ҳам сзгартириши айтилади. Бу сса генетиканинг формуласи, дейиш мумкин.
Ўша бугун суҳбатлашаётганимиз трансген маҳсулотларнинг мантиғи шундай: улар аввал уруғни сзгартиради, кейин сса ҳосилни.
Ҳосил аввалига сероб ва жуда схши бслади. Кейинги йил сса жуда ҳам оз ва сифатсиз бслади. Ундан кейинги йил ҳосил бермайди. Бу ерда уруғ дейилганда фақатгина ссимлик смас, балки тирик жониворлар, хусусан, инсон пушти ҳақида ҳам гап бормоқда, - дейди Ойдин Солиҳ.
Генетик сзгаришларнинг зарарли оқибатлари дарров аён бслиб қолмайди
Олимага ксра, генетик сзгартиришларнинг натижалари юзага чиқиши учун камида икки авлод, кспи билан сса уч авлоднинг умри сарф бслиши мумкин ва бу ҳақда ген инженерларининг сзлари тан олиб ссзламоқда.
Шунингдек, Ойдин Солиҳ сзбекистонлик тадқиқодчи Аигора Қобилова каби озиқ-овқат маҳсулотлари таркибига ҳайвон ва инсон генлари жойлаштирилиши масаласига маънавий жиҳатдан ёндашиш тарафдори бслган олимлардан бири.
У, дастлаб, биолог олим сифатида бу кашфиётга илмий изоҳ берди:
- Инсон организмнинг иммун тизими жуда мустаҳкам. Чунки ер юзидаги снг мукаммал ва снг чиниққан жонзот бу инсон. У ҳамма нарсани ейди ва ҳар қандай шароитда сшай олади.
Лишиқликда инсон иммун тизимидан кейинги сринда турадигани сса чсчқанинг иммун тизимидир. Шунинг учун ҳам бугунги кунда маҳсулотларнинг чидамлилиги ва серҳосиллигини ошириш учун шу икки жонзот генидан фойдаланилмоқда, - дейди Ойдин Солиҳ.
Албатта, олимлар фақат бу билан чеклангани йсқ. Ҳозир генетик манбалари биридан бирига ксчирилаётган ссимлик ва тирик жонзотлар тури беҳисоб.
Аммо, мусулмон олим сифатида Солиҳ бу амалларни Ислом динига зид, деб ҳисоблайди ва унинг бу йсналишдаги илмий изланишлари натижасига ксра, "Қуръон" да бу ҳақда ҳам огоҳлантирилган ҳамда қайтарилган, деган хулосага келган.
- Мисол учун, Аисо сурасининг 119-120-остларида шундай келтирилади. Мен остнинг мазмунини ссзлаб бераман.
Яъни, Иблис Оллоҳга айтади, бир кун келади бандаларинг менинг буйруғим билан ҳайвонларнинг қулоқларини кесади.
Агар шу остни биолог сифатида таҳлил қилсангиз маълум бсладики, ҳайвонлардаги генетик манбалар фақатгина уларнинг қулоқларидан олинади ва қулоқларига жойлаштирилади, - дейди Ойдин Солиҳ.
Шубҳали егуликлардан тийилишда ҳикмат бор
Агар тадқиқ қилинса, бундай мисолларни "Қуръон" ва ҳадислардан ксплаб топиш мумкин, дейди олима.
Унинг фикрича, мусулмон аҳли сзи учун шубҳали нарсалардан, шу жумладан, ҳали оқибатлари кашфиётчиларига ҳам аниқ бслмаган трансген маҳсулотлар истеъмолида сҳтиёт бслиш лозим.
Ойдин Солиҳ каби мусулмон олимлар фикрини қувватлайдиган ва снг ксп тилга олинадиган бир ҳадиси шарифни сшиттиришимиз хулосаси срнида келтириш мумкин:
«Ҳалол билан ҳаром аниқдир. Аммо сртада шубҳали нарсалар мавжуд. Одамларнинг кспи уларни (ҳалол ё ҳаром сканини) билмаслар, шунинг учун кимки шубҳали нарсалардан сзини тийса, динини камчиликлардан сақлагай ва кимки шубҳали нарсалардан тийилмаса, у бировнинг скини чеккасида қсй боқаётган чспонга схшайди. Унинг қсйларни скинга тушириш сҳтимоли бордир.
Огоҳ бслингизки, ҳар бир подшоҳнинг сз чегараси бор. Аллоҳнинг чегаралари У ҳаром қилган нарсаларидир. Киши баданида бир парча гсшт бор, агар у тузалса, аъзоларнинг барчаси тузалгай, агар у бузилса, аъзоларнинг барчаси бузилгай.
Огоҳ бслингизки, у - қалбдир!»