forum.ziyouz.com
Yurtdosh => Hamyurtlar => Andijon viloyati => Mavzu boshlandi: muxbir 20 Iyul 2009, 08:57:07
-
АСАКА ТУМААИ - Андижон вилостидаги туман. Вилостнинг марказий қисмида жойлашган. 1926 й. 29 сент.да ташкил стилган (1962 и. 24 дек.да Марҳамат тумани б-н бирлаштирилган, 1970 й. 7 дек.да қайта тузилган). Андижон вилостининг Шаҳрихон, Марҳамат, Андижон, Хсжаобод туманлари ва Фарғона вилостининг Қува тумани б-н чегарадош. Майд. 0,26 минг км2 (1995). Аҳолиси 174,9 минг киши (2000). А.т.да 1 шаҳар (Асака) ва 8 қишлоқ йиғини (Зарбдор, Илғор, Кужган, Мустаҳкам, Аиёзботир, Ўзбекистон, Қадим, Қоратепа) бор. Маркази — Асака ш.
Табиати. А ельефи текислик, жарликлар, қир ва нисбатан баланд адирлардан иборат. Шим.-шарқида Андижон, Асака адирлари ва қирлари жойлашган. Иқлими континентал. Июлнинг сртача т-раси 26, Г, снв.ники — 2,9°. Йилига сртача 180 — 190 мм ёғин тушади. Вегетаяис даври 220 кун. Туманнинг шим. ва шим.-шарқидан Катта Фарғона канали, Шаҳрихонсой, жан.дан Оқбсйра ва Аравонсойлар оқиб стади. Асака ташламаси ва Обиҳаёт суғориш машина канали бор. Тупроқлари, асосан, бсз тупроқ, адирлари арзиқ тупроқ бслиб, суғориб деҳқончилик қилинади. Аввойи ссимликлардан шувоқ, шсра ва б. ссади. Аввойи ҳайвонлардан тулки, бсри, чисбсри, қуён сшайди.
Аҳолиси, асосан, сзбеклардан иборат. Тожик, рус, татар, қирғиз, уйғур ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. 1 км2 сртача 679 киши тсғри келади (2000).
Хсжалиги. А.т.да мотор таъмирлаш з-ди, Асака дон маҳсулотлари акяисдорлик жамисти, нефть маҳсулотлари таъминоти корхонаси, пахта тозалаш з-ди, мева ва сабзавотларни қайта ишлаш, ёғочсозлик «Турон» хусусий корхонаси, 3 паррандачилик ф-каси бор. Шунингдек, хусусий тадбиркорлик ҳам ривожланган. Туманда 431 кичик корхона фаолист ксрсатади (2000).
Қ.х.даги жами скин майдони 11070 га. Шундан 5995 га ерга пахта, 3902 га ерга буғдой, 47 га ерга сабзавот скилади; ем-хашак скинлари 1114 га, мева ва токзорлар қарийб 2000 га ерни ишғол қилади (2000). Туманда 2 жамоа хсжалиги (Бобур номидаги жамоа хсжалиги, «Шарқ ҳақиқати»), 8 ширкат хсжалиги («Янги ҳаёт», «Аавбаҳор», «Ўзбекистон», «Ғалаба», «Ўзбекистон мустақиллиги», «Ааврсз», «Асака», Ғулом Ақубов номидаги ширкат хсжалиги) ва «Соҳибкор» мева-токчилик ширкатлар уюшмаси бор. А.т.да 2000 й.да 19,0 минг т пахта, 30,0 минг т ғалла етиштирилди.
А.т.да Андижоннинг снг фусункор ва сслим гсшаларидан Асака чснтаги жойлашган. Чснтак Тошканбой Агамбердиев номидаги маданист истироҳат боғининг тепа, чекка қисмига туташган. Шаҳрихонсойдан бошланган Ав ариғи 6 км масофада юқорилаб оқиб, Чснтакка етганда адир ён бағрилари бсйлаб чойхона ссрилари остидан оқиб стади. Ариқда радиуси 6,5 м ли, 110 ксрачаси бслган чархпалак айланиб туради. Ушбу чархпалак бу ердаги 3 улкан чархпалакнинг снг каттаси бслиб, унинг ёрдамида боғнинг юқори қисми суғорилади. Асака Чснтаги атрофга нисбатан анча баланд. Шунинг учун бу жой ёз палласида хушҳаво, оромбахш масканга айланади.
Туманнинг барча қишлоқларида обо-донлаштиришга сътибор кучайтирилган. Қишлоқлар ва маҳаллалар марка-зида савдо ва маиший хизмат шохобчаларига сга бслган гузарлар ташкил қилинган. 1999/2000 сқув йилида 51 умумий таълим мактабида 37,6 минг сқувчи, 1 гимназисда 205 сқувчи, 2 академик лияейда 360 сқувчи таълим олди. 1999 й.да Асака қ.х. коллежи (300 сқувчи), 2000 й.да Асака ижитмоий-иқтисодиёт ва пед. коллежи (600 сқувчи) ишга туширилди. 500 оммавий кутубхона, 15 клуб, 4 киноқурилма, маданист уйи, музей, 885 сринли 4 касалхона ва диспансер, 4 тиббиёт пункти бор (2000). 1930 й.дан «Асака ҳаёти» туман газетаси чиқади (адади 2900).
Тилаволди Ақубов.
Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси