forum.ziyouz.com
Umumiy bo'lim => Islom => Ro'za => Mavzu boshlandi: Muhammad Amin 11 Sentyabr 2009, 07:04:10
-
А сзанинг одоб ва ас›комлари (1—4)
Муаллиф: Аллома Абдуллос› ибн Абдуррас›мон Жибрин
Мутаржим: Абу Жаъфар ал—Бухорий
Асл сарлавс›а: الصيام: آداب وأحكام
Бисмиллас›ир рос›манир рос›ийм
А амазонни бошсœа ойлардан афзал сœилиб, солис› амаллар ва савоблар мсл бсладиган мавсум айлаган, рамазонда с›идост ва нур бслган АŒуръон Каримни нозил сœилган Аллос›га с›амдлар бслсин. Мен Аллос› субс›онас›у ва таолога с›амду сано ва шукроналар айтаман. Мен Аллос›нинг сзигина илос› скани ва Унгагина ибодат сœилишимизга с›амда Мус›аммад ибн Абдуллос› Умматга амалларни баён сœилган, мас“фират ва ксплаб савобларга сришишлари учун уларга нафл — кснгилли ибодатлар сœилишни ксрсатиб берган Аллос›нинг бандаси ва расули сканига гувос›лик бераман. Аллос› Унга, Унинг оиласи ва сас›обаларига сонсиз салавоту саломлар йслласин.
Сснг ...
Бу — рамазон ойида адо стилиши ксрсатилган рсза, тас›ажжуд, сътикоф ва солис› амаллар с›асœида турли муносабат ва фурсатларда сœилганим маърузалар мажмуъасидир. Ушбу маърузаларни айрим солис› дсстларимиз тсплабдилар ва уни нашр сœилиш учун мендан рухсат ссрадилар. Бу маърузалар ичида умумий ва хусусий манфаатлар ётгани учун мен с›ам уларга рухсат бердим.
Мен бу маърузаларни олдиндан тайёргарлик ксрмасдан сœилганим учун, унда таъбир заифлиги, гапнинг осœимида номутаносиблик ва тартибсизлик бслиб сœолгани, шубс›асиздир. Шундай бслсада, ундаги маънолар анисœ маълумдир. Аллос› таолодан ушбу рисолани мусулмонларга фойдали, бизга ва бу рисолани нашр сœилишда ксмакчи бслган барчага савобларни сероб сœилишини ссраб сœоламан.
Аллос› таоло Мус›аммад ибн Абдуллос›га, Унинг оиласи ва сас›обаларига салавоту саломлар йслласин.
Абдуллос› ибн Абдуррас›мон ибн Абдуллос› Жибрин
-
Мусœаддима
Аллос›га с›амдлар бслсин! Биз Аллос›га с›амдлар, истис“форлар айтамиз ва Ундан ёрдам, нафсимизнинг шарри ва ёмон амалларимиздан панос› ссраймиз. Аллос› с›идост сœилган кимсани адаштирувчи, адаштирган кимсани с›идостловчи кисма йссœдир. Мен сгона шериксиз Аллос›дан бошсœа илос› йссœ скани, Мус›аммад ибн Абдуллос› сса Унинг бандаси ва расули сканига гувос›лик бераман.
Сснг ...
Аллос› таоло:
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾
«Ай мсъминлар, тасœволи кишилар бслишингиз учун сизлардан илгари стганларга фарз сœилингани каби сизларга с›ам (саносœли кунларда) рсза тутиш фарз сœилинди» (Басœара: 183)— деди. Ибн Касир (рас›имас›уллос›) ушбу ост тафсирида шундай дейди: «Аллос› таоло бу Умматнинг мсъминларига хитоб сœилар скан, уларни рсза тутишга буюрди. А сза — Аллос›га холис нийст сœилиб ейиш, ичиш ва жинсий алосœадан тийилиш, демакдир. Чунки бундай сœилиш билан нафслар бад хилтлар ва разил ас›лосœлардан тозаланиб, покланади. Аллос› таоло рсза тутишни худди бу Умматга фарз сœилганидек, булардан илгари сшаб стган умматларга с›ам фарз сœилганини, уларда бу Уммат учун срнак ва намуна борлигини, шунинг учун булар ушбу фарзни улардан ксра схширосœ адо стиш учун с›иммат камарларини мас›кам бос“лашлари зарур сканини сслатди. Сснгра сса, рсзанинг баданни поклашини ва шайтоннинг келиш йслларини сœийинлаштирганини таъкидлади» (Ибн Касир тафсири 1/497).
Хонадонингизга мукаррам ой кириб келди. Аллос› таоло унинг рсзасини тутиб, кечаларини ибодат билан стказишни вазифа сœилиб юклади. Бу ибодатларда лосœайд бслган одамлар — зиёнкордирлар. Бу ойнинг рсзасини тутиш ва тунги ибодатларини сœилиш учун тиришганлар сса катта даромадни сœслга киритган кимсалардир.
А амазон ойи — баракалар ойи бслиб, унинг аввали — рас›мат, сртаси — мас“фират ва охири жас›аннамдан сœутилишдир. Бундай муборакли ойнинг тунлари ва нас›орларини с“анимат билишимиз керак. Бу ой чисœсœач гунос›лари мас“фират сœилинмаган одам, с›асœисœатан, зиён ксрган одамдир.
А сзанинг ас›амисти ва шаънининг буюклиги сабабли устозимиз алллома Абдуллос› ибн Абдуррас›мон Жибриннинг маъруза ва фатволаридан ушбу рисолани тартибладим с›амда унга с›урматли шайхимиз тарафидан ёзилган айрим мус›им масъала ва фатволарни сœсшиб сœсйдим. Бунинг натижасида рсзанинг одоблари ва ас›комларини баён сœилган кенг сœамровли рисола вужудга келди. Бундан ташсœари сътикоф ас›комлари, рамазоннинг охирги дас›асининг фазилатлари, фитр закоти, с›айит ас›комлари ва бу муборак ой билан видолашиш хотимасини с›ам сœиссœача тафсилотлари билан илова стдим.
Аллос› таолодан биз ва сизларга мусулмонларнинг иззат, зафар ва с›укмронлик билан сшаган пайтларида рамазон ойини сœайтаÂсœайта сшатишини, снги рамазонга етказишини, биздан рсзаларимиз ва тунги ибодатларимизни сœабул стишини тилаб сœоламиз. Дарс›асœисœат, Аллос› Ашитгувчи ва АŒабул стгувчи Зотдир.
Аллос› таоло пайс“амбаримиз Мус›аммад ибн Абдуллос›га ва Унинг оиласига салавоту саломлар йслласин.
Абу Анас Алий ибн А‹усайн Абу Лавз
30 / 05 / 1417 с›. — 12 / 10 / 1996 м.
-
Биринчи фасл: лас›залар, фойдалар ва одоблар
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам, Салмон разисллос›у анс›унинг с›адисида ривост сœилинганидек, сас›обаларини рамазон ойининг кириб келиши билан сœутлардилар. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам шаъбон ойининг охирги куни сœилган хутбаларида шундай деган сдилар:
«Сизларга муборак ой кириб келди. Аллос› бу ойнинг рсзасини тутишни фарз, тундаги ибодатларини нафл сœилди. Бу ойда минг ойдан ксра схширосœ бслган кеча бор. Бу ойда схши хислатлардан биронтасини сœилган одам, бошсœа ойларда фарз амални сœилган кишидек бслади. Бу ойда битта фарзни адо стган одам сса, бошсœа ойларда етмишта фарзни адо стган одамдек бслади. Бу ой — сабр ойидир. Сабрнинг мукофоти сса — жаннатдир. Бу ой — с›амдардлик ойи бслиб, унда мсъминнинг ризсœи кспасди. Бу ойда ким рсзадорга ифтор сœилиб берса, бу ифтори гунос›ларига мас“фират ва жас›с›анамдан халослик бслади. А сзадорнинг олган савобларидан бирон нарса камайтирилмай унга (ифтор берган одамга) с›ам берилади». Сас›обалар: «А‹аммамиз с›ам рсзадорга ифтор берадиган нарсага сга смасмиз? (Биз нима сœилишимиз керак?)»— деб савол беришганида А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам шундай жавоб бердилар: «Аллос› бу савобни рсзадорга бир сœултум сут ёки сув ёки (битта) хурмо билан ифтор сœилиб берган одамга с›ам бераверади. А сзадорнинг сœорнини тсйдирган ёки рсзадорни сус“орган одамни Аллос› менинг с›авзимдан сус“орадики, ундан бир ичган одам жаннатга киргунича с›еч с›ам чансœамайди. Бу ойда тсртта нарса (хислат)ни кспросœ сœилинглар. Улардан иккитаси билан А оббингизни рози сœиласизлар ва иккитасига сзингиз мус›тожсиз. А оббингизни рози сœиладиганингиз икки хислат: «Ла илас›а иллаллос›» (Аллос›дан бошсœа илос› йссœ) деб гувос›лик бериш ва истис“фор айтиш. Ўзингиз мус›тож бсладиган икки хислат сса: Аллос›дан жаннатни ссраб, жас›аннамдан панос› тилашдир»» (Ибн Хузайма «Сас›ис›» 1887).
Яна ривост сœилинишича, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам рамазон ойи келиши билан сйраб кетар сдилар. А ажаб ойи кириши биланосœ: «Аллос›им, биз учун ражаб ва шаъбон ойларида баракалар ато ст ва бизни рамазонга етказ!»— деб дуо сœилар сдилар (Баззор «Муснад» 6494; Ибн Асокир «Мсъжам» 309).
Салаф солис› с›ам (Аллос› уларни рас›мат сœилсин!), рамазон ойи билан сœувонишар, унга етказиши учун Аллос› таолога дуо сœилишар сди. Улар Аллос› таолога рамазон ойига етказиши учун олти ой дуо сœилишиб, сна олти ой рамазон ойидаги ибодатларини сœабул сœилиши учун дуо сœилишар сди. Уларнинг стказган йиллари бутунича рамазонга бслган сътибор билан уйс“унлашар сди. Чунки Ибн Абу Дунё ривост сœилган марфуъ с›адисда А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Умматим рамазондаги нарсалар (савоблар)ни билса сди, йилнинг с›аммаси рамазон бслишини орзу сœилган бслар сди»— деганлар.
Биз с›ам одамларнинг: итоатлисию итоатсизи, шахслару жамоатларинининг барчасини рамазон ойи келиши билан сœувонишгани, масжидларга тез одимлар отиб боришгани, АŒуръон ссœиб, ксплаб зикрлар сœилишаётгани, турли васœтларда турфа ибодатларни сœилиш билан машс“ул бслаётганларининг гувос›и бслсакда, сœиссœа муддат стгач малолланиб, танбаллашганларини ва талайгина амалларга лосœайд бслаётганларини ксрмосœдамиз. Шунинг учун с›ам Аллос› таолодан офист ссраймиз!
-
А сзанинг фойдалари
Аллос› таоло рсзани очлик ва чансœосœни с›ис сттириш ёки нафсни азоблаш учун машруъ сœилмади. Балки, рсзанинг гос›ида намоён бсладиган, гос›о сса ксздан йиросœда сœолган фойдалари бор. У фойдалардан айримлари сœуйидагилардир:
Тасœвонинг с›осил бслиши
Аллос› таоло рсза тутишга буюрар скан уни тасœвога бос“лаб:
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾
«... тасœволи кишилар бслишингиз учун сизлардан илгари стганларга фарз сœилингани каби сизларга с›ам (саносœли кунларда) рсза тутиш фарз сœилинди» (Басœара: 183)— деди ва тасœвони рсза тутишнинг самараси сœилди.
Хсш, рсзадорнинг тасœвоси сœачон с›осил бслади?
Тасœво — Аллос› таолонинг азоби ва с“азабидан сœсрсœиш, банданинг сзи билан Аллос›га осий бслиш сртасига тссисœ ёки парда сœсйиши, демакдир. А сзанинг сса, тасœвони сœслга киритиш омилларидан бири сканида с›еч сœандай шубс›а йссœдир. Чунки, инсон модомики кундузлари рсзани бузадиган нарсалар: ейиш, ичиш ва хотинлардан сзини сасœлар скан, нафси бирон маъсистга интилган чос“да сзига келиб: «Аллос›га итоат сœилар сканман, сœандай сœилиб гунос›га сœсл урай?! Мубос› нарсаларни сœилмай туриб, с›аром нарсаларни сœандай сœилай?!»,— дейди.
Шунинг учун уламолар, рсзанинг с›ар замондаги с›аромлардан воз кечиш ва банданинг мубос› нарсаларни тарк стиб Аллос›га ссœин бслиши билан тскис бслишини таъкидлаганлар. А‹ар замонда с›аром бслган нарсалар ссдхсрлик муомалалари, хиёнат, сœаллоблик, алдов, с›аром йсллардан тирикчилик сœилиш, нос›асœ йсллар билан бойликни сœслга киритиш кабилар бслиб, уларнинг с›аромлиги рамазон ойи каби муборакли ойларда сна с›ам сœаттисœросœ бслади.
Шунингдек, тилга с›аром сœилинган с“ийбат, часœимчилик, сскиниш, с›асœоратлаш, лаънатлаш, тус›мат сœилиш ва бошсœа нарсалар с›ам с›ар замон с›аром сœилингандир. Улардан воз кечилсагина рсза тскис бслиб, унга савоблар берилади.
Имом Ас›мад (рас›имас›уллос›) сз «Муснад»ида А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг с“уломи Убайддан ушбу с›адисни ривост сœилди: «Икки хотин рсза тутиб, чансœосœдан слишларига оз сœолди. Улар бу с›олларини айтишганида А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам улардан юзларини сгириб олдилар. Улар иккинчи марта айтишганида, сна А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам юзларини улардан сгириб олдилар. Сснгра А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам уларни часœирдилар ва сœусишга буюрдилар. Уларнинг с›ар иккиси с›ам йиринг, сœон ва сасиган гсштни сœусдилар. Шунда А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Бу икки хотин Аллос› с›алол сœилган нарсалар билан рсза тутишган, биросœ, Аллос› с›аром сœилган нарсалар билан рсзаларини очишган сди. Уларнинг бири иккинчиси олдига стириб, (биргалашиб) одамларнинг гсштларини ейишган сди»— дедилар» (Имом Ас›мад 23703).
Шунинг учун с›ам с›адис шарифда А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг: «А сза ейиш ва ичишдан смас, балки, бес›уда нарса ва ёмон гаплардандир» деганлари насœл сœилинган (Байс›асœий «Сунанул Кубро» 4/270).
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам айтдилар: «АŒанчаÂсœанча рсзадорлар борки, уларнинг (тутган) рсзаларидан насибаси очлик ва чансœосœлик бслади. АŒанчаÂсœанча (тунларни ибодатлар билан) сœоим сœилганлар борки, уларнинг сœиёмларидан бедорликдан бошсœа нарса бслмайди» (Имом Ас›мад 8501, 8856).
А‹аром гапни тинмай сшитса сœулосœларим,
Ксзим юмилмаса, пичирласа дудосœларим,
Тутган рсзам савоби срур очлигу чансœосœ!
А сза тутдим десам с›ам, рсза смасдир, сртосœ!
Демак, рсзадор сз узвларини с›аром нарсалардан авайлаши керак. Жобир разисллос›у анс›унинг шундай дегани ривост сœилинган: «Агар рсза тутсанг сœулос“инг, ксзинг ва тилинг с“ийбат ва часœимчиликдан рсза тутсин. АŒсшнига озор беришдан воз кеч. Васœорли ва хотиржам бсл. А сза тутган ва тутмаган кунларингни бир хил сœилиб сœсйма!» (Ибн А ажаб «Латоифул маъориф»).
А сзадор бсла туриб с›аром ишларга сœсл урган одамнинг, тутган рсзасидан таъсирланмагани анисœдир. А сза тутиб гунос› сœилган одам, тасœводорлардан смасдир. Бу с›асœда А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг: «Алс“он гапларни гапириш, унга амал сœилиш с›амда жос›илликдан воз кечмаган одамнинг, ейиш ва ичишини тарк стишига Аллос›нинг сс›тиёжи йссœдир» (Имом Бухорий 1775, 5597; Имом Ас›мад 9463, 10158).
-
Узвларни гунос›лардан сœсриш
А сзанинг с›икмат ва манфаатларидан бири инсон сз виждони ва узвларини гунос›лардан сœсриб, рсзаси тскис бслиши учун гунос›ларга ссœинлашмайди. Бундан кейин сса, банда мудом с›аром нарсалардан узосœ туришга одатланади. Аафси ёлс“он гапириш ёки с›асœоратлашга часœирса ёхуд сскиниш ва с›аёсиз ссзларни тилга олишга ундаса, банда сзининг ибодатда сканини билади ва: «Бу ибодатларни сœилар сканман сœандай сœилиб унга гунос›ларни сœориштараман?! Бу ибодатимга гунос›ларни сœандай сœсшиб оламан?!»— дейди. Бир пайт ва бир с›олатнинг сзида икки нарса: ибодат ва гунос›ни бирлаштириш инсофдан смас! Чунки, банданинг осийликка сœсл уриши ибодатини бузади, савоблардан мас›рум сœилади. Инсон сса доимо ибодатда бслишга с›аракат сœилса, рамазон ойида сна с›ам сœаттисœросœ с›аракат сœилади.
Ксплаб одамлар рамазон ойи мобайнида сттиз ёки йигирма тссœсœиз кун сзларини с›аром нарсалардан с›имос сœила оладилар ва Аллос› таоло бошсœа пайтларда с›ам уларни с›аром нарсалардан с›имос сœилади. Ксплаб одамлар аросœ ичадилар, сигарет чекадилар ёки шунга схшаш ишларни сœиладилар ва ушбу муборак ой келиши биланосœ сз нафсларига сœарши курашадилар ва унга с“олиб келиб, рсза ибодатининг буюклигини билганликлари унга бирон гунос›ни сœсшишдан тссиб туради. Улар рамазон ойи тугагунича сзларини шундай с›имос сœилиб сшайдилар. Бу уларнинг тавбалари, гунос›лардан воз кечишлари ва с›аром нарсалардан мудом узосœда сœолишларига омил бслади. Демак, рсза тутишда улар учун катта фойдалар бслади.
Шунингдек, банда тас›ажжуд ссœишга одатланса ва уни тарк стмаса, бу уни шу ибодатни ксп сœилишга чорлайди. Агар банда рсзасини очадиган нарсалардан йиросœ бслиш ва Аллос› учунгина рсза тутиш билан Аллос›га ссœин бслмосœчи бслса, унинг иймони, ишончи ва сос“лом сœалби бошсœа ибодатлар билан с›ам Аллос›га ссœин бслишга ундайди. Шу боис уни сзини нас›ори давомида: «Бугун нима сœила олдим? Ўзим учун сœандай озисœ тспладим?»— дес сарс›исоб сœилаётганини, сзининг васœтларини фойдасиз стказмаётганини, танс›о стирса (АŒуръон) сœироат(и) ёки зикр ёхуд дуо билан машс“ул бслганини ё Аллос›нинг неъмати ва мсъжизаларини ёдга олаётганини, намоз васœти кирса сзига фарз сœилинган намозларни кеча ва кундуз ссœиётганини, намозларга сœалби ва танаси билан шошаётганини, намозда тилга олган барча жумлалари с›асœида тафаккур сœилаётганини ксрасиз. Аатижада, рсза с›аром нарсалардан тссишга сабаб бслганидек, солис› ва Аллос›га ссœинлаштирадиган амалларни с›ам ксп сœилишга омил бслади.
-
Вужуд с›имосси
Аллос› таолонинг рсза тстишдаги с›икматларидан бири, рсза билан инсон вужудининг кераксиз нарсалардан с›имосланишидир. Шубс›асиз, с›имос — дориÂдармонларнинг снг фойдалисидир. А сза танага сабр, очлик ва чансœосœни кстаришга одатлантирганидек, сœаршилик (иммунитет) ва сœувватни с›ам касб стади. А амазондан кейин бирон сœийинчиликка дуч келган тана, одатланиб сœолгани учун унга бардошли бслади. Бу маънода с›ам рсзанинг катта фойдалари бор.
-
Камбас“аллар ва очликдан слаётган сœашшосœларни хотирлаш
А сза машруълаштирилган буюк с›икматлардан бири — инсоннинг рсзаси давомида очликни с›ис стиб, мудом оч юрган камбас“ал ва сœашшосœларни хотирлаши ва уларга мес›ру шафсœатининг ортиб, садасœа сœилишидир.
А сза, с›адисда ворид бслганидек, очликни с›ис стган банданинг тазарруъ сœилиб, А оббисига дуо сœилиши учун машруълаштирилган. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламга Макка тос“лари олтин с›олатда тасœдим стилди. Биросœ А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «А оббим, мен бир кун оч, бир кун сса тссœ бслишга розиман. Агар оч сœолсам кснглим юмшайди ва Сени сслайман. Тссœ бслганимда сса Сенга с›амду санолар айтиб, шукроналар келтираман»— дедилар (Термизий 2270; Имом Ас›мад 21166, 22190). Инсон очликни с›ис стса Аллос›га слиниб, ёлборади.
А сзадаги с›икматлардан бири очликни с›ис стиш учун банданинг таомларни оз истеъмол сœилишидир. Шундагина унинг кснгли юмшайди, Аллос›га дуо сœилади, Аллос›ни зикр стади, Аллос› томон йсналади ва Аллос›нинг даргос›ида хоксорлик билан туради.
Талайгина одамларнинг с›озирги кунда ушбу очликни с›ис стмаётганларини ксрмосœдамиз. Чунки улар ифтор дастурхонига еб, ичиладиган турфа нарсаларни сœсйишиб, у билан сœоринларини тслдирмосœдалар. Бу с›ам етмаганидек, тунларини лаззатли таомларни ейиш билан стказиб, тонгдагина ейишдан тсхтамосœдалар. Бунинг осœибатида кундузлари давомида сœоринлари тссœ, рос›атÂфарос“атда ёки уйсœуда ёхуд шунга схшаш с›олатларда стиб, ифтор мас›алига етишмосœдалар. Уларнинг биронтаси сзининг рсзадор сканини с›ис стмаспти ва уларда рсза аломатлари ксринмаспти.
Маълумки, бундай с›олат сас›обалар ва биринчи салафлар с›аётида ксринмаган сди. Улар ифторда с›ам, сас›арликларида с›ам овсœатларни оз, сœоматларини тутиб турадиган даражадагина тановул сœилишар, шундай бслишига сœарамай кун бсйи диний ва дунёвий ишлар билан шус“улланишар сди. Шунинг учун с›ам уларда очлик ва сœийналиш аломатлари ксринар сди. Улар сса, бунинг савобини Аллос›дангина умид сœилишар сди. Бунинг хулосаси шуки, мусулмоннинг масœсади ейиш смас, балки, у тутган рсзасининг асари ва фойдалари бслиши учун амал сœилиши керак!
-
А сзанинг хоссалари
А сза бадан ибодати бслиб, унинг асоси рсзани очадиган нарсалардан воз кечишдир. А сзани очадиган барча нарсани тарк стиш банда билан А оббиси сртасида сир бслгани учун, рсза амали банда билан А оббиси сртасида тскис бслишига сœараб савоби с›ам катта бславеради. Буни ксплаб салаф уламолари таъкидлаб шундай деганлар: «А сза — банда билан А оббиси сртасидаги сирдир». «А сзани котиб фаришталар ёзмайдилар. Чунки инсон рсза тутса, уни Аллос›гина билиб туради». Зеро, сиз рсза тутсангиз с›ар бир с›аракатингиз ва васœтингизда сизни ким назорат сœилиб тура олади?! Аллос›нинг назоратидан бехабар одамгина хос›лаган ишини сœилиши, Аллос›дан сœсрсœмай (рамазон ойида) таом тановул сœилиб, шароблар ичиши мумкин. Аллос›га иймон келтирган банда сса сзини назорат сœилиб турган Зотнинг нигос›идан сœоча олмаслигини, сзини сœаттисœ назоратчи — А оббиси кузатиб турганини доимо ёдда тутади. Аллос› таоло айтди:
﴿الَّذِي يَرَاكَ حِينَ تَقُومُ وَتَقَلُّبَكَ فِي السَّاجِدِينَ﴾
«У сизни сзингиз (намоз учун) тураётган васœтингизда с›ам, сажда сœилгувчилар (намоз ссœувчилар) орасида (имом бслган с›олингизда намоз рукнларининг биридан иккинчисига) ксчаётган (васœтингизда с›ам) ксриб турар» (Шуъаро: 218, 219).
Агар банда Аллос›нинг кузатиб турганига иймон келтирган бслса, бу иймон уни с›ар замондагидек амалида холис бслишга ундайди ва бу ихлос йилнинг бошсœа ойларида с›ам давом стади.
Агар Аллос›нинг нигос›бон сканини билсангиз, рсзангизни бозорлар ва хонадонларда ошкор ва хуфёна с›имос сœилиб, уни бузадиган нарсаларни тановул сœилмасангиз, нега снди Аллос› с›аром сœилган гунос›ларга рамазон ойидан кейин сœсл урасиз?! Ахир Аллос› таоло бизга ёлс“он, тус›мат ва бошсœа тилга с›аром сœилинган гапларни, таносил аъзолари, сœсл ва бошсœа аъзоларга с›аром сœилинган амалларни с›аром сœилдиÂку?!
Аега рамазон ойидан кейин бу гунос›ларни сœилишга журъат стамиз?! Ахир рамазон ойида бизни кузатиб турган Зот, бизни бошсœа ойларда кузатмайдими? Шунинг учун с›ам мсъмин банда А оббисини доимо ёдда тутиши керак. Чунки Аллос›, банданинг сœалби сшириб турган барча нарсалардан огос›дир. Аллос› таоло бу с›асœда шундай дейди:
﴿وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ﴾
«Анисœки, инсонни Биз сратганмиз, (демак), унинг нафси васваса сœиладиган (съни кснглидан стган барча) нарсаларни с›ам билурмиз. — Биз унга жон томиридан с›ам ссœинросœдирмиз» (АŒоф: 16).
-
Иккинчи фасл: рсза ас›комлари
Аллос›га беадад с›амду санолар бслсинки, рсзага тааллусœли ас›комлар очисœ ва равшандир. Чунки рамазон рсзаси мусулмон с›аётида с›ар йили такрорланиб келади. Тасœводор бандалар сса, рамазон ойидан ташсœари Аллос›нинг катта савобларига сришиш илинжида кснгилли сларосœ нафл рсзалар с›ам тутадилар. Шунинг учун с›ам сслатиб стиш илинжида рсза ас›комларини сœиссœача тилга олмосœчимиз.
-
Аввало, тутиш зарурий (фарз) ва нафл бслган рсзалар.
Тутиш зарурий бслган рсза, Исломнинг фарзлари ва рукнларидан биридир. Бу рсзани рамазон ойида тутилади. Бошсœа рсзалар сса нафл — кснгилли тутилган рсзалардир. (Аллос› таоло айтди):
﴿فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ﴾
«Бас, ким сз ихтиёри билан зиёда схшилик сœилса, сзига схши» (Басœара: 184).
А сза тутишнинг зарурлиги ва фарзлигига далил, Аллос› таолонинг ушбу остидир:
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾
«Ай мсминлар, тасœволи кишилар бслишингиз учун сизлардан илгари стганларга фарз сœилингани каби сизларга с›ам (саносœли кунларда) рсза тутиш фарз сœилинди» (Басœара: 183).
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Ислом беш нарсага асосланган»— деб беш нарса ичида рамазон ойи рсзасини с›ам санаб стдилар (Имом Бухорий 7, 4153; Имом Муслим 20, 21; Термизий 2534; Аасоий 4915).
А сза фарз ёки нафл бслишидан сœатъий назар, субс›и содисœдан то сœуёш ботгунича рсзани очадиган барча нарсалардан тийилиш, демакдир. Бу тийилиш балос“ат ёшига етган одам — мукаллаф учун фарздир. Мукаллаф бслмаган мажнун ва балос“ат ёшига етмаган ёш болаларга рсза тутиш фарз смасдир. Шунингдек, рсзанинг шартларидан бири бслган мусулмонликка мушарраф бслмаган кофирнинг с›ам, рсза тутиши фарз смасдир.
Демак, рсза мукаллаф мусулмон — балос“атли, осœил ва кучли одамгагина фарздир. Бу с›укмдан мусулмонлик кофирни, кучли одам бемор ва бошсœа узрли инсонларни, гарчи охирги иккисига сœазосини тутиб бериш ёки фидс беришлари фарз бслсада, чисœариб ташлайди. (Яъни кофир, ишончли мутахассис докторлар тарафидан рсза тутишлари сос“лиги ёки с›аётига рас›на соладиган беморлар ва шариат тарафидан рсза тутмасликлари белгилаб сœсйилган инсонлар рсза тутмасалар бславеради. Мутаржим изос›и).
-
Иккинчи: рсзани бузадиган нарсалар
А сзани бузадиган с›иссий бузувчилар с›аммага маълумдир. Уларнинг снг ас›амистлилари: ейиш, ичиш ва жинсий алосœа сœилишдир. Унутган одамнинг еб, ичиши афв сœилингандир. «Сас›ис›»да айтиб стилган А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг с›адисларига ксра, унутгани учун бирон нарсани еб, ичган одам рсзадор с›исобланади ва рсзасини охиригача етказади. Чунки уни Аллос› едириб, ичирган бслади. Анди, рсзани бузадиган нарсалар с›асœида сœиссœача тсхталиб стамиз.
-
Ейиш ва ичиш
А сзадор бирон узр сабабли еб, ичган бслса, у кунги рсзасининг сœазосини тутиб беради. Агар узрсиз еб, ичган бслса, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг сœуйидаги с›адисида айтилганидек, катта гунос›га сœсл урган бслади: «А амазон кунларида рухсатсиз бир кун рсзасини очган одам, у куннинг сœазосини умри давомида рсза тутса с›ам адо ста олмайди» (Имом Ас›мад 9700, 10080).
А амазон ойида касаллик, сафар ёки бошсœа бирон узрсиз сœасддан рсзасини очган одам, (Исломнинг) ушбу рукн(и)га лосœайдлик сœилган с›амда рсзасини бузишга журъат стган одам, деб с›исобланади. У худди намозни сœасддан ссœимаган одам кабидир.
Талайгина уламолар лосœайдлик сœилган ва узрсиз сœасддан рсзасини очган одамнинг кофир сканига с›укм сœилганлар ва: Унинг ифтор сœилишга с›ожати йссœдир, деганлар. Шунингдек, ксплаб уламолар намозни с›ам узрсиз ссœимаган одамнинг узри бслмай туриб Аллос›нинг фарзларидан бирига лосœайдлик сœилгани учун кофир бслишини таъкидлаганлар. Шундай бслсада, унинг тавба сœилиши, Аллос›га ёлбориши, бу ишга бошсœа сœайтмаслиги, рамазон рсзасини тукис тутиб, с›аёти давомида рсзани лойисœ бслганидек тутишга бел бос“лаши керак.
-
Хотинига рамазон ойининг кундузида жинсий алосœа сœилган срнинг зис›ор каффоротидек каффорот бериш билан бирга, шу куннинг сœазосини тутиб бериши — фарздир. Зис›ор каффоротини Аллос› таоло Мужодала сурасида шундай баён сœилади:
﴿وَالَّذِينَ يُظَاهِرُونَ مِنْ نِسَائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا قَالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا ذَلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسَّا فَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَإِطْعَامُ سِتِّينَ مِسْكِينًا ذَلِكَ لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾
«Ўз хотинларини зис›ор сœилиб, сснгра айтган ссзларидан сœайтадиган кимсалар (зиммасида ср-хотин) сœсшилишларидан илгари бир сœулни озод сœилиш бордир. Бу сизларга мавъиза-ибрат бслгай. Аллос› сœилаётган амалларингиздан хабардордир. Анди ким (озод сœилиш учун сœул) топа олмаса (унинг зиммаÂсида ср-хотин) сœсшилишларидан илгари пайдарпай икки ой рсза тутиш бордир. Анди ким (рсза тутишга) сœодир бслмаса (унинг зиммасида) олтмишта бечора-мискинга таом бериш борÂдир. Бу (с›укмлар) сизлар Аллос› ва Унинг пайс“амбарига иймон келтиришларингиз учун (нозил сœилинди). Булар Аллос›нинг (белгилаб сœсйган) с›адлари — сœонунларидир. Ва (бу сœонунларни инкор стгувчи) кофирлар учун аламли азоб бордир» (Мужодала: 3, 4).
А амазон ойининг кундузида хотини билан сœовушган одамнинг каффороти с›ам, худди шундайдир. Бу с›олат бамдод намозидан сснгра хотини билан бирга ухлайдиган ва сзини тута олмаган, хусусан тунда хотини билан бирга ухламаган ёшларда кспросœ содир бслади. У, агар кундуз куни (хотини билан) ухлаб олган бслса шас›ватининг жунбушига сœарши тура олиши сœийин бслади. Шунинг учун мусулмон ёшларга мубос› бслган шас›ватига сœонисœишлари учун сœайлисœлари билан кечалари ухлашлари тавсис сœилинади. Шундагина улар кундуз кунги с›аром ва катта каффоротга сабаб бсладиган шас›ватдан сœутиладилар.
Бу еб, ичиш ва жинсий алосœа сœилишдан ташсœари рсзани бузадиган бошсœа нарсалар с›ам бор. Улар:
АŒусиш
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг: «АŒуссœи с“олиб келган одам (рсзасининг) сœазосини тутмайди. АŒасддан сœусган одам (шу кунги) рсзасининг сœазосини тутиб беради» (Термизий 653), деганлари ривост сœилинган. Яъни, сзини сœусишга мажбур сœилган одам, рсзасини бузадиган нарсани чисœаришга мажбур сœилгани учун, сша кунги рсзасининг сœазосини тутиб беради. АŒуссœиси с“олиб келиб чисœсœан одам сса, (у кунги) рсзасининг сœазосини тутмайди. Чунки, сœуссœининг чисœишига одамнинг сзи сабабчи бслмаган.
-
АŒоннинг жарос›атдан чисœиши ёки тинмай келиши
Агар сœон сзи тинмай келаётган бслса, у кунги рсзанинг сœазосини тутилмайди. Биросœ, сœонни чисœаришга одамнинг сзи сœасд сœилган бслса, у одам с›ам худди сœасддан сœусган одамга сœиёсан сœазосини тутиб беради. Биросœ сœон одамнинг ихтиёрисиз чисœса ёки одам унга мус›тож бслса, масалан, тишини олдирса ёки бошсœа жаррос›ий амалиёт сœилдирган бслса, у сœоннинг сслаги билан бирга ютилишидан сс›тиёт бслиши керак. Агар у сс›тиёт бслса, схши. Тсс“риси сса, унинг бундай сœилишининг рсзасига таъсири йссœдир.
-
АŒортисœ билан сœон олдириш — с›ижома
Имом Ас›мад (рас›имас›уллос›) с›ижома усули билан сœон олдириш рсзани бузишини айтди ва бунга А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг ушбу с›адисларини с›ужжат сœилди: «(АŒортисœ билан) сœон олган ва олдирганларнинг рсзаси бузилади» (Имом Ас›мад 22483, 22484, 22485; Термизий 705; Аасоий 3184). Гарчи икки «Сас›ис›»да бирон с›адис келтирилмаган бслсада, Заркашийнинг шарс›ида айтиб стилганидек, ушбу с›адисни талайгина сас›обалар ривост сœилганлар. Бу с›адисни Шаддод, Савбон ва улардан бошсœа ровийлар ривост сœилганларки, унинг санадида сас›ис›лигига сœарши бирон нарса йссœдир.
АŒон олаётган одамнинг рсзаси очилади. Чунки у, сœонни ссради ва сœон унинг сслагига аралашиб, у ютиб юбориши сс›тимолдан холи смас. А‹озирги кунимизда сса сœонни ос“из билан ссрмай тортиб оладиган тиббий жис›озлар чисœсœан. У жис›озлар билан сœон олинадиган жойга босим берилади ва сœонни асбоб ссриб олади. Бундай с›олатда сœон олган одамнинг рсзаси бузилмайди деб айтилсада, у одам бировнинг рсзасининг очилишига сабабчи бслади.
(АŒортисœ воситасида) сœон олдирган одамнинг рсзаси, ундан ксп сœон чисœсœани учун бузилади. Уни, с›оизадан сœон келишига сœиёсланади.
АŒонни игна (укол) билан бериш
Агар сœон тас›лил (анализ) ёки бирон беморга бериш учун олинса ва бу сœон ксп бслса, у с›ижома с›укмида бслади. Тас›лил учун олинган озгина сœон сса, тсс“риси, с›ижома бслмагани учун, с›ижома с›укми остига кирмайди.
Уколни икки масœсадда сœилинади ва унинг тафсилотлари сœуйидагичадир:
(Биринчи): агар уколлар озисœлантирувчи ва сœувват уколлар бслса, улар рсзани очади. Чунки улар таом ва шароб срнига стади. Озисœлантирувчи дегани, томирлардан бориб, таом ва шароб срнини босади. Шунинг учун с›ам, инсон танасига сœувват касб стадиган озисœлантирувчи ва сœувватлантирувчи уколлар рсзани очади ва озисœÂовсœат тановули срнига стади.
(Иккинчи): инсон танасини тинчлантириш, танани тозалаш ва бошсœа шунга схшаш дориларни бериш учун сœилинадиган уколлар рсзани бузмайди ва уларни сс›тиёж тус“илганида сœилишнинг с›ам зарари йссœдир.
-
А сзани маънавий очувчилар
А сзадор ейиш, ичиш ва бошсœа с›иссий очувчилардан сасœланиши керак бслганидек, с›адисда рсзанинг ебÂичишдангина смас, балки бес›уда нарсалар ва с›асœорат сœилишдан с›ам сасœланиш скани баён сœилинганидек, рсзасини нусœсонли сœиладиган маънавий очувчилардан с›ам сасœлаши керак.
А сзадорнинг рсзасининг савобларини сасœлаб сœолиши учун, бошсœаларга зарар ва машасœсœат тус“ридагина гапларни тилга олмаслиги вожибдир.
-
Учинчи: узрли инсонлар рсзаси
Агар одам касаллиги ёки сафари ёки шунга схшаш бирон сс›тиёжи сабабли ейиш ва ичишга мус›тож бслса, Аллос› таоло сœуйидаги остида бемор ва мусофирларга рухсат берганидек, шу сс›тиёжига сœадар ейиши ва рсзасининг сœазосини тутиб бериши мумкин:
﴿فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾
«Анди сизлардан бирор киши с›аста ёки мусофир бслса, у с›олда (рсза тутолмаган кунларининг) санос“ини бошсœа кунларда тутади» (Басœара: 184).
Биз фойдаси бслишини назарда тутиб, сœуйида узрли одамларнинг рсзаларига тааллусœли айрим ас›комларни айтиб стмосœчимиз. Шулардан:
Мусофирнинг рсзаси
Аллос› таоло мусофирга сœийинчилик тус“дирмаслик, шафсœат, рас›мат нусœтаи назаридан, рсза тутмасликка изн берди. Чунки Аллос› таоло сафарда сœийинчилик ва машасœсœат борлигини жуда с›ам схши билади ва сафар — азобнинг бир парчасидир. Шунинг учун с›ам мусофирга ос“зини очишга, рсза тута олмаган кунларини санаб, уларнинг сœазосини тутиб беришга рухсат берди.
Уламолар с›ам сафарда рсза тутиш с›асœида ссз юритган ва унинг жоиз сканини айтиб стганлар. Чунки, бу с›асœда ксплаб с›адислар ривост сœилинган. Улардан бири Анас разисллос›у анс›у ривост сœилган с›адисдир: «Биз А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам билан бирга рамазон ойида сафарга чисœдик. А сзадор рсза тутмаганни, рсза тутмаган сса рсзадорни айбламаган сди» (Имом Бухорий 1811; Имом Муслим 1884).
Лекин уламолар шундай деганлар: «Мусофир сœийинчилик ва машасœсœатларга йслисœса, унинг рсза тутмаслиги афзал. Агар сœийинчилик бслмаса ва у машасœсœатни с›ис стмаса, рсза фарз сœилинган замон ичида рсза тутиши афзалдир. Чунки, Аллос› таоло рсза тутмасликни сœулайлик бслиши учун машруъ сœилган. Аллос› таоло айтди:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾
«(Ва ким с›аста ёки мусофир бслса), у с›олда (рсза тутолмаган кунлариÂнинг) санос“ини бошсœа кунларда (тузалгач ёки сафардан сœайтгач) тутади. Аллос› сизларга енгилликни истайди, сизларга ос“ир бслишини истамайди» (Басœара: 185)».
Сафар чос“ида машасœсœат ва сœийинчиликлар бслса, рсза тутмаслик афзалдир. Бунинг далили икки «Сас›ис›»даги Анас разисллос›у анс›у ривост сœилган с›адисдир: «Биз А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам билан бирга сафарда сдик. Бир жойга сœснганимизда рсзадорлар йисœилиб сœолдилар. А сза тутмаганлар сса сринларидан туриб, уловларни сус“оришди ва чодирларни тикишди. Буни ксрган А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Бугун рсзадорлар савобларни олиб кетдилар»— дедилар» (Имом Бухорий 2676; Имом Муслим 1886, 1887).
Бу шуни ксрсатмосœда: Ўз юкини бировнинг устига ташламаган ва с›амрос›ларига ёрдамчи бслган с›амда рсза зарар бермай, с›олдан тоймаган мусофирга икки савоб: рсза тутиш с›амда сзи ва дсстларига ксмакчи бслиш савоби берилади. Биросœ, бировнинг жой солиб бериши, сœснимгос›ини с›озирлаши ёки уловини сус“ориши каби ишларида хизмат сœиладиган одамга мус›тож бслса, мусофирнинг рсза тутмаслиги афзалдир.
Беморнинг рсзаси
А сза тутиш ксп с›олатларда беморга ос“ир келиши ва сœийинчилик тус“дириши, шубс›асиздир. Шунинг учун с›ам Аллос› таоло унинг рамазон ойида рсза тутмаслигига рухсат бериб, тута олмаган саносœли кунларининг сœазосини тутиб беришга буюрди ва айтди:
﴿فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾
«Анди сизлардан бирор киши с›аста ёки мусофир бслса, у с›олда (рсза тутолмаган кунларининг) санос“ини бошсœа кунларда тутади» (Басœара: 184).
Озгина уламолардан бошсœаси, касаллик ва сафар сабабли рсзасини очган одамга сœазо сœилиши хос сканини таъкидладилар. Шунинг учун с›ам остнинг маъноси шундайдир: «Агар бировингиз беморлиги ёки сафари боис рсзасини очган бслса, рсзасини тута олмаган саносœли кунларининг сœазосини бошсœа кунлари тутиб беради».
(Муфассирлар имоми) АŒуртубий (рас›имас›уллос›) сз тафсирида шундай дейди: «Аллос› таолонинг:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ﴾
«саносœли кунларда» остининг бир сœисми дилда бордир. Яъни, «Бировингиз бемор ёки мусофир бслиб рсзасини очган бслса, у кунларнинг сœазосини тутиб берсин! ...».
У, тафсирида шуларни с›ам ёзган: «Беморнинг икки с›олати бслади:
Биринчи с›олат: унинг рсза тутишга умуман кучи етмайди. Бундай с›олатда унинг рсзасини очиши вожиб бслади.
Иккинчи с›олат: бирон зарар ёки машасœсœат билангина рсза тута олади. Бундай одамнинг рсза тутмаслиги мустас›абдир. Бундай с›олатда сз жонини сœийнаган жос›ил одамгина рсза тутмаслиги мумкин.
Жумс›ури уламо касаллик беморга ос“рисœ берса ёки бемор касалликнинг давомийлигидан сœсрсœса ёхуд касалликнинг кучайишидан с›адикда бслса, бундай беморнинг ос“зини очиши жоиз сканига сœарор сœилган.
Имом Моликнинг ос“из очишга рухсат берган касалликни: «Беморга ос“ирлик сœилган ва унинг тинкасини сœуритган» деб тавсифлаши с›асœида фарсœли ривостлар келтирилган. Бир ривостда унинг рсзани очишга рухсат берган касалликни: «Беморнинг рсза тутиш сабабли слимига сабабчи бслиши», бошсœа ривостда сса: «Касалликни кучайтириши ва ос“ир с›олат» деб ифодалагани вориддир.
А‹асан (рас›имас›уллос›): «Бемор касаллиги сабабли тик туриб намоз ссœий олмаса, рсзасини очиши мумкин»— деган.
Бир гурус›, жумладан, имом Шофиий (рас›имас›уллос›): «Касалликнинг сзи бандани рсзани очишга мажбур сœилсагина бемор рсзасини очади. Касаллик инжисœликларига бардошли бслган одам, рсзасини очмайди»— дедилар» (АŒуртубий тафсири 2/276).
Заркаший (рас›имас›уллос›) «Мухтасарул Харсœий» китобига ёзган шарс›ида шундай дейди: «Бизнинг назаримизда рсза тутмасликнинг жоиз сканининг шартларидан бири касалликдан рсза сабабли кучайиш ёки тузалишининг кечикиши ва шунга схшаш омиллар билан жабрланишдир. Чунки машасœсœат ва сœийинчиликларни кетказиш учун бу с›асœда бизга рухсат берилди. Шунинг учун с›ам бу с›укмни сафарга бос“лаб зикр стилди. Агар бирон зарар келмайдиган бслса, ос“из очишнинг маъноси йссœ. ... А сза тутмаслигига рухсат берилган одам бардошли бслгани сабабли рсза тутаверган бслса, унинг бу иши сзига жабр сœилгани ва Аллос› берган енгиллик имконисти ва рсза тутмаслик рухсатидан воз кечгани учун, макрус›дир. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «Аллос› таоло маъсистларини сœилишни суймаганидек, рухсатларини сœилишни сусди»— деганлар (Имом Ас›мад 5600, 5606). Бемор касаллик инжисœликларини енгиб рсза тутган бслса, унинг тутган бу рсзаси, асоси ирода бслган амални сœилгани учун, раводир. Бу рсзадор, намозни тик туриб ссœимаслиги мумкин бслсада тик туриб сзини зсрлаган одам сингари бслади. ...».
Заракший (рас›имас›уллос›) «Шарс›ул Кабир»да сœуйидаги сатрларни ёзган: «Ос“из очишга рухсат берадиган касаллик — рсза тутиш осœибатида кучасдиган ёки тузалиши кечикишидан с›адикда бслинган касалликдир. Имом Ас›мад (рас›имас›уллос›)га: Бемор сœачон рсза тутмаслиги мумкин?,— деб савол берилганида: АŒачон рсза тутишга кучи етмаса,— деб жавоб берган. Иситма кабими?,— деб берилган саволга сса: АŒайси касаллик иситмадан ксра сœаттисœросœ бслади!,— деди. ...».
А сза тутмасликка машасœсœат ва сœийинчилик сабаб сканида с›еч шубс›а йссœ. Шунинг учун с›ам Аллос› таоло:
﴿فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾
«(Ва ким с›аста ёки мусофир бслса), у с›олда (рсза тутолмаган кунлариÂнинг) санос“ини бошсœа кунларда (тузалгач ёки сафардан сœайтгач) тутади. Аллос› сизларга енгилликни истайди, сизларга ос“ир бслишини истамайди» (Басœара: 185) деган.
Биросœ, тиш, ксз ва бош ос“рисœлари енгил касаллик с›исоблангани учун, улар сабабли рсза очилмайди. Балки, рсза тутмаслик банда учун ос“ир бслиши мумкин. Чунки, ксплаб одамлар учун рсзанинг сœазосини тутиб бериш машасœсœатдир.
Сабаби пайдо бслсагина, рсза тутмаслик рухсати кучга киради. У сабаб сса ос“рисœ, машасœсœат, с›арорати кстарилгани учун еб, ичишга бардошнинг сœолмаслиги ёки касалилк сабабли очлик ва чансœосœсœа сабр сœила олмасликдир. Енгил касалликлардаги асос сса, рсзани тутмасликка омил бслган сабаб йссœлиги учун рсза тутиш фарзлигининг сз кучида сœолишидир.
Валлос›у аълам.
-
Кексаларнинг рсзаси
Кекса одам — ёши улс“айиб, рсза тутишга мажоли бслмаган ёки рсза тутса сœийналадиган одамдир. Уламолар ёки ксплаб одамлар, кексаларни тузалиш умиди бслмаган бемор с›укмига сœсшдилар с›амда унга фидс беришни фарз сœилдилар. А‹олбуки, салаф уламолари сртасида Аллос› таолонинг:
﴿وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ﴾
Бошсœа бир ривостдаги:
﴿طَعَامُ مَسَاكِينَ﴾
«(Кексалик ёки заифлиги сабабли) рсза тутишга сœийналадиган кишилар бир мискин-бечоранинг (бошсœа бир ривостда сса: «мискин бечораларнинг») бир кунлик таоми мисœдорида сваз тслашлари лозим» (Басœара: 184) ости кексайиб сœолган чол ва кампир с›асœида нозил бслгани кенг ёйилган сди. Шунинг учун с›ам, Имом Бухорий (рас›имас›уллос›) «Сас›ис›»идаги тафсирда кексайиб сœолган чолнинг рсза тутишга кучи етмаган одам с›асœида Анас разисллос›у анс›унинг кексайиб сœолган чос“ида бир ёки икки йил с›ар куни учун бир мискинга нон ва гсшт бериб, сзи рсза тутмагани с›асœидаги ривостни келтиради. Сснгра, сз санади билан Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›удан ушбу ост с›асœида: «Бу ост мансух (бекор сœилинган) смас. Улар рсза тутишга кучи етмайдиган кексайиб сœолган чол ва кампир бслиб, (рсзасиз стказган) с›ар кун свазига битта сœашшосœни тсйдирадилар», деб айтган осорини келтирди.
Абу Довуд (рас›имас›уллос›) Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›удан ушбу ост с›асœида: «У — сœариб сœолган чол ва кампир с›асœидадир. У иккисининг мажоллари бслмаса рсза тутмайдилар ва с›ар бир (рсза тутмаган) кунлари учун бир сœашшосœни тсйдирадилар»,— деган гапини ривост сœилган. Бу билан, Имом Бухорийнинг ривостига мувофисœ келиши учун, сœийналганлари учун шундай сœиладилар, демосœчи.
Дору АŒутний (рас›имас›уллос›) Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›унинг: «Агар кексайиб сœолган чол рсза тутишга ожизлик сœилса, с›ар куни свазига (сртача катталикдаги) бир с›овуч таом едиради»— деганини ривост сœилган ва бунинг санади сас›ис› сканини сœайд стган.
А‹оким (рас›имас›уллос›) сса Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›унинг: «Кексайиб сœолган чолнинг рсза тутмаслигига, с›ар бир куни учун сœашшосœ одамни тсйдиришига ва у кунларнинг сœазосини тумаслигига рухсат берилган»— деганини ривост сœилган.
Остдан рсза тутишга мажоли бслмаган барчанинг сœашшосœни тсйдириш свазига фидс бериши тушунилмосœда. Шунинг учун с›ам ксплаб салаф уламолари мазкур остнинг сзидан кейин келган:
﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾
«Бас, сизлардан ким бу ойга с›озир бслса, рсза тутсин» (Басœара: 185) ости билан мансух — бекор бслганини айтиб стганлар. Имом Бухорий ва бошсœалар шу фикрдалар. Чунки остнинг умумий маъноларидан рсза тутишга сœийналган ёшлар, чоллар ва кампирларнинг рсзадан сваз сларосœ бировларнинг сœоринларини тсйдиришлари мумкин скани тушунилмосœда. Шосд, бу с›укм Исломнинг илк даврларида бслган бслса. Чунки, рсза тутиш Исломни снги сœабул сœилган сас›обалар учун ос“ир туюлган ва уларга рухсат берилган бслиши мумкин. Сснгра, бу с›укм бекор сœилинди ва сœодир бслган пайтларида рсза тутиш мажбуристи юкланди.
А сза тутишга кучи етмайдиган ва сœийналадиган кекса одам, кексалиги туфайли узрлидир. У, Анас разисллос›у анс›у каби, тсйдириш билан фидс беради. Чунки Анас разисллос›у анс›у ёши юздан ошгач, анчагина кексайди. Шунинг учун рамазон ойи киргач сттизта сœашшосœни тсплаб, уларни нон ва гсшт билан тсйдирар ва шу билан рсза тутишдан кифосланар сди. Гос›ида сса кснгилли сларосœ, сттиздан ортисœ сœашшосœни с›ам тсйдирар сди. Валлос›у аълам.
-
Xомиладор, смизаётган, с›оиза ва нифос сœони келаётган аёлларнинг рсзаси
Маълумки, с›омиладор ва смизикли боласи бслган аёлларнинг, кспинча, рсзани сœийналмай тутишга кучлари етади. А‹атто, аёлларнинг кспи ксзи ёригунича рсза тутишга давом стадилар ва бу аснода на сзи ва на с›омиласи заифлик ва ос“рисœни с›ис стади. Шунингдек, смизикли боласи бслган аёлнинг сути келиб, боласига сут бериши ва рсза тутиш мобайнида на сзи ва на боласига хатар бслади. Биросœ бу, с›омиладор ва смизикли боласи бслган аёлнинг бемор каби сз жони ёки с›омиласи ёки смизикли часœалос“ининг с›аётига хатар тус“илиши мумкин бслгани учун рсзасини очишга мажбур бсладиган с›олатлари мавжуд сканини инкор ста олмайди. Шунинг учун с›ам Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›унинг: «А‹омиладор ва смизикли аёлнинг с›аётларига хатар тус“илса рсзаларини очиб, (сœашшосœларни) тсйдираверадилар» дегани ривост сœилинган.
Дору АŒутний (рас›имас›уллос›) сз «Сунан»ида Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›унинг сз рафисœасига: «Сиз рсза тутишга сœийналганлардансиз. Сиз сваз берасиз, сœазо сœилмайсиз!» деганини ривост сœилган. Бошсœа ривостда сса: «Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›унинг часœалос“ини смизаётган чсриси бслиб, с›омиласи тушди. Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›у уни рсзасини очиб, (сœашшосœни) тсйдиришга буюриб, у кунги рсзанинг сœазосини тутишга буюрмади»— дейилган (Дору АŒутний 10). Сснгра, Абдуллос› ибн Умар разисллос›у анс›удан с›омиладор хотинининг (рсза тутиш ёки тутмаслик с›асœида) ссраганида: «А сзангизни очинг ва с›ар кун свазига бир сœашшосœни тсйдирасиз с›амда (у кунларнинг) сœазосини тутмайсиз»— дегани с›ам ривост сœилди (Дору АŒутний 14).
Сснгра Аофеъдан ривост сœилди: «Ибн Умар разисллос›у анс›унинг сœизи сœурайшликлардан бирига турмушга чисœсœан ва с›омиладор сди. У, рамазон ойида сœаттисœ чансœади. Буни ксрган Ибн Умар разисллос›у анс›у уни рсзасини очиб, (рсза тутмаган) с›ар куни учун битта сœашшосœни тсйдиришга буюрди» (Дору АŒутний 15).
Шундай бслсада фусœас›олар с›укмда с›омиладор ва смизикли аёллар сртасини айирдилар. Ибн АŒудома (рас›имас›уллос›) «Мусœнеъ»да: «А‹омиладор ва смизикли аёл с›аётларига хатар борлигини с›ис стсаларгина рсзаларини очишлари ва рсзаларининг сœазосини тутишлари керак. Агар часœалос“ининг с›аётига хатарни с›ис стсалар ос“изларини очадилар, (тутмаган рсзаларининг) сœазосини тутадилар ва с›ар кунлари учун бир сœашшосœни тсйдирадилар» деган.
Шубс›асиз, с›омиладор ва смизикли аёллар сз с›аётларига хатарни с›ис стсалар, уларга (тутмаган рамазон кунларининг) сœазосини тутиб бериши фарз бслади. Чунки улар, сз с›аётига сœсрсœсœан бемор манзилатидадир. Агар часœалосœларининг с›аётига хатар бслишидан сœсрсœишса, уларга (сœолдирган кунларининг) сœазосини тутиб, (сœашшосœни) тсйдириш билан каффорот бериши лозимлигини айтиб стдилар. Улар бу с›укмни Аллос› таолонинг:
﴿وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ﴾
«А сза тутишга сœийналадиган кишилар бир мискин-бечоранинг бир кунлик таоми мисœдорида сваз тслашлари лозим» (Басœара: 184) остидан олдилар. Бас с›омиладор ва смизикли аёллар, ушбу остнинг умумий маънолари ичига киради.
Абдуллос› ибн Умар разисллос›у анс›у: «(А‹омиладор ва смизикли аёлларнинг с›ар) иккиси тутмаган рсзаларининг сœазосини тутиб бериш билан бирга, сœашшосœни тсйдирадилар»— деди. Бу, Имом Шофиий мазс›абида машс›ур бслган с›укмдир. Чунки, улар сœазосини тутиб беришга срайдилар ва сœазосини тутиб бериш с›оиза ва тус“русœ сœони келаётган аёллар каби, уларга с›ам лозим бслади. Ост сса тсйдиришни зикр сœилиб, сœазосини тутиб бериш с›асœида бирон нарсани баён сœилмади. Бу с›укм, бошсœа далиллардан олинган.
Зеро, мусœаддам айтиб стганимиздек, Абдуллос› ибн Умар ва Абдуллос› ибн Аббос разисллос›у анс›умолар: «А‹омиладор ва смизикли аёллар тута олмаган рсзаларининг сœазосини тутмайдилар»— деган сдилар. Шосд бу, узрнинг давом стаётган пайтларида ёки с›аёти давомида сœазоларни тутиб бериш имконисти бслмаслигидан ёки у иккисининг хос›ишларига сœараб бслса керак.
А‹оиза ва тус“русœ сœони келаётган аёллар, с›айз ва тус“русœ сœони келаётган пайтларида рсза тутмайдилар. Уларнинг кучлари етса с›ам, тутган рсзалари раво смасдир. Бу, уларнинг с›ар иккисидаги мудом давом стаётган омил — с›адас (нажосат) сабаблидир. Уларга с›айз ва нифос замонида тута олмаган рсзаларининг сœазосини тутиб бериш буюрилган. Оиша разисллос›у анс›у айтади: «Биз (рамазонда) с›айз сœони келиб сœолса рсзанинг сœазосини тутиб беришга буюрилар, намознинг сœазосини ссœиб беришга буюрилмас сдик» (Имом Муслим 508; Абу Довуд 229).
Маълумки, фармон буйрусœ бериш с›асœсœи бслган Зот — А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам тарафидан бслган. Уларнинг рсзаларини тута олмаган пайтларидаги с›укмларини беморга сœиёсланади. Шунинг учун с›оиза ва тус“русœ сœони келган аёллар, фасœатгина сœазосини тутиб берадилар. Биросœ, сœазосини тутиб беришга лосœайдлик сœилган одам келгуси рамазонгача тутиб бера олмаса, сœазосини тутиш билан бирга, сœилган бир йиллик лосœайдлигининг жаримаси сларосœ каффорот с›ам бериши керак.
Валлос›у аълам.
-
Учинчи фасл: Тунги ибодат
Шубс›асиз, намоз Аллос›га ссœин сœиладиган снг афзал ибодатлардандир. У Аллос› учунгина сœилиниши керак бслган диний ибодатдир. Унинг ичида рукуъ, сажда, сœиём, сœаъда, кстарилиш ва йисœилиш, дуо ва ёлбориш, Аллос›нинг зикри, сœироат ва бошсœа Аллос›га ссœин сœиладиган турли ибодатлар борки, у бадан билан сœилинадиган ибодатларнинг снг шарафлисидир.
Шунинг учун с›ам Аллос› таоло намозни мусулмонларга с›аётлари ва сшаган йиллари давомида ссœишни фарз сœилди ва бир кунда беш марта такрорлади. Чунки, унинг мусулмон с›аётига катта таъсири бордир.
Аамоз Аллос›га ссœинлаштирувчи мус›им ибодатлардан бслгани учун с›ам, Аллос› таоло бандаларига Ўзига нафллар билан с›ам ссœинлашишларини машруълаштирди. Аллос› таоло намозни ксп ссœиганлар, хусусан, тунлари ксп ссœиганларни масœтади ва пайс“амбари Мус›аммад соллаллос›у алайс›и ва салламни сœуйидаги остида тунги намозни ссœишга буюрди:
﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا﴾
«Ай (кийимларига) сралиб олган зот, кечаси (бедор бслиб, намозда) туринг! Фасœат озгина — унинг (кечанииг) срмида (ухлаб ором олинг) ёки (уйсœуни кечанинг) срмидан с›ам бир оз камайтиринг, ёхуд унга (бир оз) зиёда сœилинг (съни кечанинг срмидан кспрос“ида ухлаб, истирос›ат сœилинг) ва АŒуръонни тартил билан (съни дона-дона сœилиб) тиловат сœилинг!» (Муззаммил: 1 4);
﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا﴾
«Кечанинг (бир сœисмида) уйс“ониб сзингиз учун нафл (ибодат) бслган намозни ссœинг! Шосдки, Ларвардигорингиз сизни (АŒиёмат кунида) масœтовли (съни, гунос›кор умматларингизни шафоат сœилиб осœлайдиган) масœомда тирилтирур» (Исроъ: 79).
Аллос› таоло Лайс“амбари соллаллос›у алайс›и ва салламни тунлари шу АŒуръон билан тас›ажжуд ссœишга буюрди. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламга юборилган амр — Унинг уммати учун шариатдир. Уммати Мус›аммад соллаллос›у алайс›и ва салламга тобеъдир ва У — уларнинг срнаги ва пешвосидир.
-
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг тунги намози
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам с›аётлари давомида Аллос› таолонинг:
﴿يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا﴾
«Ай (кийимларига) сралиб олган зот, кечаси (бедор бслиб, намозда) туринг! Фасœат озгина — унинг (кечанииг) срмида (ухлаб ором олинг)» (Муззаммил: 1, 2) амрига итоат стиб, кечанинг срми ёки учдан бирида сринларидан турар ва кучлари етганича намозларини узун ссœир сдилар.
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг рамазон ойига катта сътибор берганлари с›адисларда собитдир. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам: «А амазонни иймон ва савоб умидида сœоим сœилган одамнинг стган гунос›лари кечирилади»— дедилар (Имом Муслим 1266, 1267; Имом Ас›мад 7455, 9100, 9913; Термизий 736; Аасоий 1584, 1585). А амазонни сœоим сœилиш сса, унинг муборак тунларини хушуъли ва дуоли тас›ажжуд билан бедор стказишдир.
А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам умматларини бу намозни ссœишга рас“батлантирдилар. Улар тас›ажжуд намози билан сœурбат с›осил сœилишга интилишар, гос›ида ёлс“из, гос›ида сса А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам билан бирга ссœишар сди. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг слимларидан аввал улар масжид ичида уч ёки тсрт жамоат бслиб намоз ссœишар сди. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам улар билан бирга кетма—Âкет уч кеча: кечанинг срмида ва учдан бири сœолганида жамоат бслиб намоз ссœидилар. Биросœ, сас›обаларнинг Ўзлари билан тас›ажжуд ссœишга с›арисликларини ва масжидда тисœилинч бслганини ксргач, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам уларга тас›ажжуд намози с›ам фарз бслиб, улар бунинг уддасидан чисœа олмасликларидан, уни ссœишга мудом давом ста олмасликларидан сœсрсœдилар ва сас›обаларни сз жойларида танс›оÂтанс›о ссœишга буюрдилар.
Кейинросœ Умар ибн Хаттоб разисллос›у анс›у одамларни «таровис›» деб аталган намозни бирга ссœишга жамлади. У, одамларга фарз сœилинмаслиги анисœлигини билгач шундай жамлади. Чунки, вас›ий А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг вафоти билан тсхтаган сди. Ас›ли суннат рофизаларга хилоф сларосœ, ушбу тас›ажжудга ижмоъ сœилдилар. Таровис› замонамизга сœадар ас›ли суннатнинг масжидларида жамоат билан, имомларнинг ижтис›одига ксра, йигирма ракаат ёки сн уч ракаат ёхуд сттиз олти ракаат ё сœирсœ бир ракаат сœилиб ссœилиб келинмосœда.
Айрим одамлар Имом Молик ва бошсœа имомлардан ривост сœилинган осорларга тасниб, сœирсœ бир ракаат ссœишни айтганлар. Бошсœалар сса витр билан бирга сттиз етти ёки сттиз тссœсœиз ракаат ссœишни раъй сœилганлар ва: «Бу — одамлар учун енгилликдир. Чунки, улар бу намозлар билан тунни (ибодат билан) стказадилар»— деганлар.
Айримлар (витр билан бирга) йигирма уч ракат ссœишни айтганлар. Буни, Имом Термизий (рас›имас›уллос›) ксплаб уламолардан ривост сœилган. Бошсœалар сса сн бир ёки сн уч ракаат ссœишни айтганлар. Буларнинг барчаси тсс“ридир. Лекин бу намоз, машрулаштириш сабабчиси бслган хотиржамлик, хушуъ ва сœалб с›ушёрлиги билан ссœилиши керак.
Уламолар сн бир ракаатдан ортисœча ссœишга с›ам рухсат бердилар ва буни васœтга ксра белгилаш зарурлигини айтдилар: «Ўттиз тссœсœиз ракаатни икки соатда ссœиган одам, сн бир ракаатни икки соатда ссœиган одам кабидир. Савоб ракаатлар ва сонларнинг ксплигига сœараб смас, замонга сœараб берилади»— дедилар.
-
Салаф солис›нинг тас›ажжуди (Аллос› уларни рас›мат сœилсин!)
Салаф солис› (рас›имас›умуллос›)лар тас›ажжуд (таровис›) намозини кечанинг срмида ёки учдан бирида ссœир сдилар. Яъни, уч соат ссœир сдилар. Агар тунлар узун бслса тсрт соат, сœиссœа бслса уч соатча ссœир сдилар. Бу — уларнинг таровис›и сди. Улар ё ракаатлар сонини озайтирсалар сœиём, рукуъ ва саждадни узун сœилишар, ракаатлар сонини кспайтирсалар аркон ва сœироатларни енгилросœ сœилар сдилар. Бу намозлар уч ёки тсрт соатча давом стар сди. Имом Молик ва бошсœалардан ривост сœилинишича, улар кечани (намоз билан) бедор стказишар, тонг отишига оз сœолгач хизматкорларнинг сас›арлик сœилиш учун таомга чорлаганларидагина ибодатларидан бурилишар сди.
А‹озирги кунимизда сса, одамлар дангаса бслиб, уларни дунё ишлари чалс“ита бошлади. Улар бу намозларнинг чорак ёки учдан бир сœисмини ссœилса, буни ксп деб с›исобламосœдалар. Ўртача ссœилган сœироатни сса узун деб сйламосœдалар. Имомлари бирон узунросœ сурани ссœиб берса: «Жуда с›ам узатиб юбординг! АŒиссœаросœ ссœи!»— дейдиганлар пайдо бслган.
Бу намозлардан малолланаётган одамларнинг, тас›ажжудга рас“бати бслмаган дангасалар сканида с›еч шубс›а йссœдир. Мсъмин сса, тас›ажжуд намозинин сœалбининг сурури ва танасининг рос›ати деб тушунади. Шунинг учун с›ам, с›ар бир мсъмин А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам сингари намозни сзи учун сœувонч, танасининг с›узури, шифоси ва давоси деб с›исоблаши, сз сс›тиёжларининг сœондирилиши учун намоз билан ёрдам ссраши керак. Ахир Аллос› таоло:
﴿وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ﴾
«Сабр ва намоз билан ёрдам ссранг!» (Басœара: 45)— деб айтмадими?! А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг бошларига ос“ир мусибатлар келса намоз ссœишга киришганлари, бунинг натижасида с“ам ва сœайс“уларидан сœутилиб, А оббиси билан танс›о сœолгани, А оббисининг унсисти билан сœалби рос›атлангани ривост сœилинган.
Бу — намозни узун ссœиш ва унга суснишнинг с›икматларидан биридир. Бир соат ёки бир соатча васœт ичида бу намозни ссœиётган одам орсœасида туриб намоз ссœишга сœийналаётган одамлар — слсœовдирлар! А‹олбуки, бундай сœилиш билан намоз камчиликлардан холи бслмайди: хотиржамлик бслмайди ва намозлик мос›исти йссœолади. Биз намозда сœироатни тартил — донаÂдона сœилиб ссœишга, рамазон ойи давомида АŒуръонни (намозда) бир ёки икки марта хатм сœилишга буюрилганмиз!
Салаф солис› (рас›имас›умуллос›) тас›ажжудда кспросœ сœироат сœилишга с›аракат сœилишар сди. Улар Басœара сурасини саккиз ракаатда ссœишар сди. А‹олбуки, Басœара сураси икки срим порадир! Замондошимиз бслган илм ас›ллари сса, Басœара сурасини саксон ракаатда ссœимосœдалар!! Улар билан, булар сртасидаги фарсœсœа сœаранг! Бошсœаларнинг сса (бир ой давомида) АŒуръоннинг срми ёки учдан икки сœисмига чекланаётганларини ксрмосœдамиз!! Бунинг с›ам дангасалик сканида с›еч шубс›а йссœдир. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламдан срнак олмосœчи бслган ва унга с›асœисœий издош бслишни хос›лаган имомга намозхонлар ёсœтирсинлар, ёсœтирмасинлар, бу намозларни хотиржамлик ва хушуъ билан ссœишни, одамларга бу намозлар хушуъ ва хотиржамлик билан адо стилиши зарурлигини ва А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам шунга буюрган сканликларини, солис› амалларни сœилган аждодларимиз — сас›обалар ва уларга схшилик билан издош бслганлар с›ам шундай намоз ссœиганликларини тушунтиришлари керак. Аллос› уларнинг барчасидан рози бслсин!
А‹озирги кунда одатланиб сœолинган сœироатга ксра, АŒуръон Каримни (тас›ажжудларда) рамазон ойининг йигирма еттинчи кечасида хатм сœилинмосœда. Мен шундай имомларни с›ам ксришга мусссар бслдимки, улар АŒуръон Каримни рамазон ойи давомида уч марта хатм сœилар сдилар. А‹олбуки, уларга исœтидо сœилган намозхонлар с›ам АŒуръон тиловатини сшитишни, намоздаги хушуъни с›амда узун сœироатларни севишар сди. А‹озир сса, имомлар жуда с›ам сœиссœа ссœимосœдалар. Агар сиз имом бслсангиз, намозхонларга А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг намозини ссœиб беринг! Ўшандагина тас›ажжуддаги с›икматларни тушуниб етасиз, Аллос› таоло тас›ажжудни ссœиб, кечаларни бедор стказган, АŒуръонни сса тартил билан донаÂдона ссœиган кимсалар учун тайёрлаб сœсйган ажру савобларни сœслга киритасиз.
-
Дисœсœат!
Мен, йил давомида тас›ажжуд ссœишга одатланган одамларга бир нарсани сслатмосœчиман: Сиз, йиллик одатингизни бузманг. Чунки туннинг охиридаги намозга, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам айтганларидек, фаришталар гувос› бслади. Агар кечанинг аввалида Аллос› мусссар сœилганича таровис› ссœиган бслсангиз, кечанинг охирида с›ам оздирÂкспдир кучингиз етганича тас›ажжуд намозини ссœишга с›аракат сœилинг. Шу боис ибодатларни сз васœтида сœилиш одатингиз бузилмайди.
Шунингдек, фарз намозларидан олдинги ва кейинги суннатларни с›ам сз васœтида ссœишга с›аракат сœилинг. Агар у васœтларда кспросœ намоз ссœимосœчи бслсангиз, кучингизни асманг! Айрим салаф олимларининг: «Амалларнинг рамазон ойидаги савоблари кспайтирилади. А амазондаги бир ракаат бошсœа ойлардаги минг ракаатга, рамазон ойидаги битта схшилик бошсœа ойлардаги мингта схшиликка тенг бслади. А амазондаги бир ракаат фарз намози бошсœа ойлардаги фарзларнинг етмиштасига бадал бслади. А амазонда Аллос›га ссœин бслиш учун битта хислатни сœилган одам, гсё бошсœа ойларда фарз ибодатни сœилган одам каби савоб олади» деганлари Ибн А ажаб (рас›имас›уллос›)нинг «Вазоифу рамазон» китобида ривост сœилинган.
-
Тсртинчи фасл: сътикоф
Аътикофдаги асос — бир жойдан айрилмай, сша ерда бирон нарса билан машс“ул бслиб туришдир. Мушриклар с›ам бутлари олдидан айрилмай ибодат сœилишар сди. Буни Аллос› таолонинг ушбу остларида ксришимиз мумкин:
﴿فَأَتَوْا عَلَى قَوْمٍ يَعْكُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَهُمْ﴾
«Улар бутларига сис“иниб турган бир сœавм олдидан стдилар» (Аъроф: 138).
Иброс›им алайс›иссалом:
﴿مَا هَذِهِ التَّمَاثِيلُ الَّتِي أَنْتُمْ لَهَا عَاكِفُونَ﴾
«Сизлар доимо чссœинадиган бу с›айкаллар нимадир (съни нега жонсиз с›айкалларга сис“инспсизлар?!)» (Анбиё: 52) деганида сœавми:
﴿نَعْبُدُ أَصْنَامًا فَنَظَلُّ لَهَا عَاكِفِينَ﴾
«Бут-санамларга ибодат сœилмосœдамиз. Бас уларга содисœлигимизча сœолурмиз» (Шуъаро: 71) дедилар.
Аллос› таоло мусулмоннинг ибодати ва сътикофини масжидлардан ажралмас сœилди ва айтди:
﴿أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ﴾
«(Иброс›им билан Исмоилга): «Менинг байтимни тавоф сœилгувчилар, сша ерда ибодат сœилиб турувчилар, руку — сужуд сгалари учун пок тутинг», (деб буюрдик)» (Басœара: 125);
﴿وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ﴾
«Масжидларда сътикофда бслган чос“ингизда (кечалари с›ам) улар (хотинларингиз) билан сœсшилманг!» (Басœара: 187). Бу остда с›ам сътикофни масжиддан ажралмас сканини баён сœилди.
Аслида, сътикофдаги одам бир жойда танс›о сœолиб, ибодат билан машс“ул бслади. Дунёдан ва дунё ас›лидан узлат сœилади. Аътикоф — Аллос›га итоат сœилиб масжиддан айрилмасликдир. Ундан масœсад, васœтни ибодатга ажратишдир. Шунинг учун с›ам сътикофдаги одам озисœÂовсœати ёки ичимликларини олиб келиш каби ста зарур иши бслмас скан ёки олиб келиб берадиган одами бор скан, масжиддан ташсœарига чисœиши мумкин смас. Бундан ташсœари, с›ожатхонага чисœиш, тас›орат олиш каби сс›тиёжлари учун масжид ташсœарисига чисœса бславеради.
Ибн А ажаб (рас›имас›уллос›): «Аътикофнинг с›асœисœати ва маъноси Холисœсœа хизмат сœилиш учун халойисœдан алосœаларни узиш, демакдир»— деди.
-
Аътикоф сœилишнинг с›икмати
Аътикоф сœилишнинг с›икмати — дунёдан, дунё ас›ли ва ишлари билан шус“улланишдан узлат сœилиб, ксп ибодат сœилишга бел бос“лашдир. Исломнинг катта шиорларидан бири бслган мусулмонлар билан бирга жамоат намозини сœолдирмаслик учун сътикофни масжидда сœилиш машруълаштирилди.
Замон ва маконнинг фазилати
Мусулмон сътикоф сœилмосœчи бслса, жума намозлари ссœиладиган масжидни танлаши керак. Чунки у, масжиддан сътикофи тугаганидагина чисœиши лозим. Анг афзали сса сътикофнинг замон ва макон фазилатларини жамлаш учун, ибодатлар савоби орттириб бериладиган фазилатли васœтда бслишидир.
Масжидул А‹аром, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг масжидлари ва Асœсо масжидида сœилинган сътикофларнинг афзалликлари бор. У афзалликлар, бу уч масжидда сœилинган ибодатларнинг фазилатига бос“лисœдир. Дунёнинг бошсœа масжидларидаги ибодатларнинг савоблари бир хилдир. Фасœатгина, сœадимги масжидларда сœилинган ибодатларнинг савоби, мусœаддам ибодатлар сœилингани учун, кспросœдир. Шунинг учун с›ам, сътикоф сœилмосœчи бслган одам сœадимги масжидларни танлайди.
-
Аътикофнинг муддати
Мусулмон сътикоф сœилмосœчи бслса, унга «сътикофдаги одам» деган таъриф тсс“ри келиши учун, сътикофнинг снг ози бир кеча ва бир кундуз, съни, йигирма тсрт соатдир. Ундан бошсœа фикрларда сса ихтилоф бор. Айрим олимлар: «Мусулмон сœуёшнинг чисœишидан то ботишигача бир кун, ёхуд, сœуёш ботганидан то тонг отгунича бир кеча стикофда бслса с›ам, сътикоф с›исобланаверади»— дедилар. Айрим уламолар сса: «Аътикоф — с›адис амалда ксрилиши учун бир кеча ва кундуз давом стиши керак»— деганлар.
Аътикофнинг таъсœисœлари
Аътикофдаги одам Аллос› таолога ссœин сœиладиган намоз, АŒуръон тиловати ва тафаккури билан машс“ул бслиш билан бирга, дунёвий алосœалардан, зиёратлардан воз кечади. Ас›тиёжига сраша сœиссœача давом стадиган зиёратлардан бошсœасига чек сœссди. Чунки, сътикофдаги А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг с›узурига айрим рафисœалари келганлари ва У билан сœиссœача сус›батлашганлари с›адисларда ривост сœилинган. А афисœалар, фарзандлар ва ёру дсстлар учун зиёрат сшигини очиш билан, масжидлар хонадонга айланади. Аатижада, масжидлар билан хонадонлар сртасида с›еч фарсœ сœолмайди. Бундай сœилиш бес›уда гапларни сотиб стиришга с›ам олиб бориши мумкин.
Шунингдек, сътикофдаги одам дунё ва дунё ас›ли билан алосœаларини узиши, бирон дунёвий иш ёки хабарни ксрган ёки сшитган кишидан ссрамаслиги, ибодатга берилиши, таровис›, суннат ва бошсœа намозларни сœолдирмай ссœиши, АŒуръон тиловати, зикр, дуо, Аллос›га ёлбориш ва бундан бошсœа сœалбнинг хушуси ва с›ушёрлиги билан, тилнинг хушу ва хоксорлигининг жамланиши сртасида сœалбнинг уйс“осœлигига жиддий сътиборни сœаратиши керак. Шунинг учун с›ам Ибн А ажаб (рас›имас›уллос›) айрим одамларнинг сътикофни таърифлар скан: «Аътикофнинг с›асœисœати ва маъноси Холисœсœа хизмат сœилиш учун халойисœдан алосœаларни узиш, демакдир»— деганларини насœл сœилди. Сиз сътикофда скансиз, фалончи ва фалончи билан алосœаларингизни узинг! Барча одамлардан узосœ бслинг! АŒалбингиз роббингизга бос“лансин! АŒалбингиздаги Аллос›нинг зикри уйсœуда с›ам, уйс“осœлкда с›ам, стириб с›ам, ётиб с›ам, ёнбошлаб с›ам мудом сœолсин! А‹ар бир с›олатингизда Аллос›ни ссланг! Гапираётган с›ар бир нарсангизни сйлаб гапиринг! АŒуръонни тафаккур билан ссœинг!
Бундан сœирсœ ёки сллик йил аввал оталаримиз ва устозларимизнинг сътикоф сœилганларига шос›ид бслганмиз. Улар сътикофларини бирон нарса сабабли бузмас, тинмай АŒуръон ссœир сдилар. Чунки Аллос› уларга ёд олишни мусссар сœилгани учун, АŒуръонни ссœиш улар учун осон, шунинг учун с›ам кспинча уни бир ёки икки кунда тафаккур билан хатм сœилар сдилар. Чунки АŒуръон ссœиш, уларнинг кеча ва кундуздаги асосий ишларига айланган сди. Фасœатгина, озисœ—Âовсœатлари: ифторлиги ва сас›арликларини олиб келинар сди, холос. Гос›ида сса сас›арлик билангина чекланар сдилар. Ифторларида с›ам бир неча хурмони еб, кечки овсœатни сœилишмас, кечки овсœат билан сас›арликлари бирга бслар сди. Биз, устозларимизнинг шундай сœилганларини ксрар сдик. Улардан бири фасœатгина сœазойи с›ожати ва тас›орат олиш учунгина ташсœарига чисœар сди. Улар на касални ксришар, на жанозада иштирок стишар, на оиласидан хабар олар сдилар. Улар зиёрат ва бошсœа дарвозаларни бутунлай ёпишар сди.
Аътикофининг савобларидан мас›рум сœолмасликни хос›лаган банда шундай бслиши, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва салламнинг суннатларидан ибрат олиши керак. Зеро А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам сътикофни бир йилгина сœила олмаган сдилар. Аътикофга кирганларида мус›тарама рафисœалари с›ам сътикофга бошладилар ва уларнинг с›ар бири учун алос›ида чодирлар тикилди. А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам масжидда чодирлар кспайишидан норози бслдилар. Чунки бу, расœобатга схшаб сœолган сди. Шунинг учун с›ам сша йили рамазон ойида смас, шаввол ойида сътикоф сœилдилар. А‹олбуки, А асулуллос› соллаллос›у алайс›и ва саллам кспинча рамазон ойининг охирги сн кунлигида, бир ёки икки мартагина иккинчи сн кунликда сътикоф сœилдилар.
Аътикоф, юсœорида айтиб стганимиздек, ибодатни ксп сœилиш ва мас“фиратга сришиш, демакдир. Мас“фиратнинг сса сабаблари бор. А амазондаги мас“фират сабаблари рсзани иймон ва савоб умидида тутиш, рамазон кечаларини, АŒадр тунини иймон ва савоб умидида ибодатлар билан бедор стказиш, банданинг стган умри давомида сœилган гунос›ларининг кечирилиш омилларини сœслга киритишга с›арис бслишидир.
-
bizda shunday bir odat ramazon oyi bo'lmasayam mehmondorchilikka borilganda ro'za kishi bo'lsa iloji boricha yeyish ichish bo'lmaydi ,agar xonadon sohibi qattiq turib olsa qaytishda ro'zadorga iftorlik uchun peshdasturxon qilinadi