:as:
Hazrat Navoiy ruboiylarini o'qib...
G‘urbatda g‘arib shodmon bo‘lmas emish,
El anga shafiqu mehribon bo‘lmas emish.
Oltin qafas ichra gar qizil gul bitsa,
Bulbulg‘a tikondek oshiyon bo‘lmas emish.
Alisher Navoiy.
Kalit so'zlar:
G'urbat - insonning tanasi
G'ariyb - insonning ruh(jon)i
El - bu dunyodagi jamiyat
Oltin qafas - bu jilvagar yorug' dunyo
Qizil gul - dunyo ne'matlari(boylik, mansab, ...)
Bulbul - bu dunyodagi tirik Inson
Tikan - Jannat!
Izoh : G‘urbatda g‘arib shodmon bo‘lmas emish -
Inson toki tirik ekan, ya'ni Ruh tanda ekan, u hech qachon shod
bo'la olmaydi, chunki u o'limga yaqinlashib boraveradi. Bu esa
dunyodagi Inson uchun yahshi oqibat emas, chunki uni bu dunyoning
hamma lazzatu-farog'atidan ayirib ketadi. El anga shafiqu mehribon
bo‘lmas emish - Hech qachon hamma Insonlarni rozi ham qilib bo'lmaydi.
Yoki, Insonlar qancha siz uchun yahshilik qilmoqchi bo'lsalarda,
faqat qabrgacha kuzata oladilar. Undan naryog'ida sizni yakka
qoldirib ketadilar, aqrabolar ham. El(Insonlar) kishiga Mehribon
(Alloh) kabi bo'la olmaslar. Shu tufayli odamlar nima deb o'ylaydi,
deb emas, Alloh rozi bo'larmikan, deb amal qilib yashash kerak.
Oltin qafas ichra gar qizil gul bitsa - agar bu oltin kabi jilvalanib
bizni o'ziga rom etgan dunyoning hamma "baht" deb o'ylaydigan
cho'qqilariga etsak ham, Bulbulg‘a tikondek oshiyon bo‘lmas emish -
bu dunyodagi hamma yahshilklar, Jannatdagi qamchidek ercha
bo'la olmasligi Hadislarda aytilgan. Garchi bulbul tikanzorda
yashasa ham, uni oltin qafasga bandi qilib, yoniga eng chiroyli
qizil gulni solib qo'ysangiz ham, u sayramaydi. Chunki u shodmon
emas, tutqunlikda. Unga tikan bo'lsa ham, o'z oshiyonida yayrab
yurgani ma'qul. Inson(Odam Ato) ilk Jannatda yaratildi, so'ngra
bu dunyo(oltin qafas)ga badarg'a qilindi. Biz esa qafasda tug'ilgan
poloponlarmiz. Asl oshiyonimiz esa - Jannat! Uning bitta tikaniga
ham arzimaydi bu dunyomiz. Biz gumrohlar qandoq ham u oshiyonning
qadriga etaylik. Biz uchun oltin qafas va qizil gullar bo'lsa bas.
Hazrat Navoiy ana shu haqiqatni, bizga tushuntirmoqchidir...
ЛИАЛА ҲИКОЯСИ
Қадим стган замонда бир йигитча бслган скан. У жуда кам нарса билар, аммо ксп савол ссрарди. Унга турли қадимий майда‑чуйдаларни хуш ксрар ва сски‑туски бозорларидан сски нарсаларни сотиб олар ва болаларча қувонарди.
Унга айниқса дастали сски пиёлачалар ёқарди.
Бир куни у узоқ ва нотаниш слкага бориб қолибди. Шаҳарнинг сски‑туски сотиладиган дсконига кирибди ва ҳикосмиз қаҳрамони бслмиш — бир сски дастали пиёлани ксриб қолибди. Сотувчига бир табассум билан қарабди‑да, пиёлани олиб синчиклаб қарай бошлабди. Бирдан пиёла унга дебди: "œАй мусофир, мен ҳар доим ҳам пиёла бслган смасман. Шундай пайтлар бслганки, бир чақага қиммат кесак бслаги сдим. Менинг ҳикосмни тинглашни истайсанми?"
Шундай деб у сз ҳикоссини бошлабди:
Аеча асрлар бсйи ер сатҳида ётдим. Асрлар ошиб борар, одамлар бир‑бири билан курашар, сснгра тинчлик тузишар, снги оламлар барпо бслиб, нобуд бсларди. Мен сса кутардим...аммо, нимани кутаётганимни сзим ҳам билмасдим. Ва бир куни Косиб (Ҳунарманд) келди. Мени дарз кстардию, уйига олиб бордию, тахтага ташлаб сзғилай бошлади. У мени қайта‑қайта сзғиларди. Бу қийноққа чидай олмай ахийри: "œЕтар! Бас қил!" дес бақирдим. У сса секин кулди‑да, кейин: "œҲали вақти келмади", деб ишини давом сттирди.
Шундан сснг у мени "œслим айланаси"га ташлади. Олам ксз снгимда айланиб кетди, у шунчалик тез айланардики, атрофимни худди туман қоплагандек бслди. "œАима қиласпсан? — инградим мен. — Бас қил бу даҳшатни!". Уста бир хсрсинди‑да, секингина: "œҲали вақти келмади", деганча, тегирмонни айлантириб, менга шакл бера бошлади.
Шундан сснг, у мени сҳтиёткорлик билан қизиб турган қсрга қсйди. Олов чирсиллаб ёниб, бутун танамни куйдирар сди. "œМени қайси жаҳаннамга ташладинг?" — қанчалар бақирмай қср дарчаси очилмас, олов сса сснмасди. "œҲали вақти келмади", бу устанинг овози сди. Мен учун дунё сснггини топган, мен ҳаётим билан видолашаётганимда қср дарчаси очилиб, уста мени дарз кстарди‑да, устимдаги кслни тозалай бошлади. Жаҳаннам стидан чиқиб, сокин нафас ола бошладим. Қийинчиликлар ортда қолганди назаримда. Аммо адашган сканман.
Уста мени қслида айлантириб ксргач, менга жило бера бошлади. Бсёқ ҳиди кснглимни беҳузур қилар: "œМенга раҳминг келсин, мени сз ҳолимга қсй", деб унга ёлворардим. Уста сса бошини чайқаганча, менга ёд бслиб кетган ссзларни қайтарди: "œҲали вақти келмади".
Бсёқ бироз қотгач, у мени сна қсрга ташлади. Олов стган галгидан икки баравар иссиқ, бу мен учун муҳаққақ слим сди. Ўтинишимнинг, ёлворишимнинг ва ҳатто йиғлашимнинг ҳам фойдаси йсқ сди. Олов ксз ёшларимни қуритган, умидим слиб бслган сди. Қора бсшлиққа чскар сканман, қср очилганини, устанинг қслларини мени кстараётганини слас‑слас хотирлайман. У мени токчага қсйди, ичимдаги олов совий бошлади. Анди кутиш онлари бошланганди.
Кейин нима бслганини билишни истайсанми? Бирор соатлардан кейин Уста келди. Мени сҳтиёткорлик билан қслларига олиб, ксзгу қаршисига олиб борди. "œАксингга бир қара", деди у. Ксзгуда бежирим ва гсзал пиёлани ксриб: "œБу мен бслишим мумкин смас!" деб юбордим. Аксим шунчалар чиройли сдики, ксзларимга ишонмасдим. Шунда Уста деди: "œСен мана шундай бслишинг керак сди. Сени лой қилиб қориштирганимда, қанчалар жонинг оғриётганини билардим. Сатҳинг ёрилиб кетмаслиги учун ичингдаги ҳавони чиқариб ташлашим керак сди. Тегирмонга солганимда атрофингни туман қоплаганини ҳам биламан. Шундай қилмаганимда, сенга шакл бера олмасдим. Бсёқлар билан қораликни йсқотдим. Иккинчи марта қсрга ташлаганим сенга снг қийин синов сканлигини ҳам биларди. Аммо шундай қилмаганимда, сени синдириш осон бсларди. Бу қийинчинчиликларнинг барчаси сени пишитди, шаклга солди ва сзгача жило берди. Сен аввалги бир парча лой бслаги смас, нафис пиёласан. Ўша бир парча лойни қслимга олганимда, бир кун келиб сенинг мана шу ҳолингни тасаввур қилган сдим."
Шундай қилиб пиёла сз ҳикоссини скунига етказди. Йигитча сса ҳаётининг снг қийин бслиб туюлган паллаларида "œЕтар! Бас!" дес бақиргиси келганда, Устанинг "œҲали вақти келмади", деган ссзларини ссларди. Ҳаёт бизни пишитувчи тегирмон, ёқувчи қср, ранг берувчи мусаввир. Вақти келганда биз ҳам мисоли пиёладек пишиб, сайқалланиб, гсзаллашиб борамиз.
MuslimaUz Muslimalar Sayti
(http://www.muslima.uz)