-
Assalomu Alaykum!
Bu blog 4 forumchiga tegishli--MuhammadSohib,Chustiy, ChehMik va Robiya
Asosan bu blogda,mazhab,mazhabboshi ulamolar,ularning tarjimai hollari,qilgan ishlari,ular hayotiga oid ibratli voqealar,mazhab nima uchun kerak,nega biz mazhab tutishimiz kerak kabi mavzularda fikr almashiladi....
Mazhab tutadigan,mazhab tutmaydigan, bir mazhabni da'vo qilib,boshqa mazhabdagi hukm kuchli bo'lsa,u hukmni olib ketadigan,umuman olganda o'zini musulmon deb hisoblaydigan (g'ayridinlar ham) barcha uchun--blogimiz ochiq va xush kelibsiz!
-
Chehmik birodar! Oxirgi daqiqalarda Robiya singlimiz ham ushbu blokka hayrihohliklarini bildirib, ma'lumotlari bilan hissa qöshishni aytdilar. Bemalol endi bu blogni 4 kishiniki deb hisoblayverasiz. InshaAlloh bugun erta ma'lumotlarni taqdim qilishni boshlaymiz.
-
Хурматли форумдош, дийндош ва мазҳабдошлар, иншаАллоҳ ушбу блогда, Ўрта Осиёда, хусусан юртимизда бир неча асрлардан буён ота-боболаримиз сътиқод қилиб келаётган Ҳанафис мазҳаби ҳақида маълумот бериб боришга харакат қиламиз иншаАллоҳ... Ушбу блогда барча мазҳабдош биродарлар мазҳабимиз ҳақидаги маълумотлар ила иштирок стишлари мумкин ва ушбу блог барча мазҳабдошлар учун...
Акбаржон198 сиз ҳам, бошқа мазҳабдош биродарлар ҳам бемалол фаоллашишингиз мумкин, "куч бирликдадир" ;)
Мана бу, сняиклопедисдаги харита...
(http://daidostup.ru/browse.php?u=d80d1f38f3319faOi8vdXBsb2FkLndpa2ltZWRpYS5vcmcvd2lraXBlZGlhL2NvbW1vbnMvdGh1bWIvZi9mMS9NdXNsaW1EaXN0cmlidXRpb24zYi5KUEcvODAwcHgtTXVzbGltRGlzdHJpYnV0aW9uM2IuSlBH&b=0)
-
Shu o'rinda Taniqli Kishilarning Abu Hanifa r.a. xaqlaridagi fikrlarni kiritib o'tishni o'rinli deb bildim, ruhsatlariz bilan:
У кишини ксмишдан аввал ювган ғассол Ҳасан ибн Амора ювишни тамомлаб бслиб, кафанлаб қсйилган жасадларига қараб: "Аллоҳ сизни раҳмат қилсин, мағфират айласин. Ўттиз йилдан бери рсзасиз юрмадингиз. Қириқ йил ёнбошингиз ксрпа ксрмади. Сиздан кейин келганларни чарчатдингиз. Қориларни шарманда қилдингиз", деган скан.
Зар қадрини заргар билади деганларидек, у кишининг қадирларини ҳам уламолар, имомлар биладилар. Имоми Аъзам ҳақида бошқа мазҳаб соҳиби Имом Шофеъий: "Одамлар фиқҳда Абу Ҳанифанинг боқимандаларидир", деганлар.
Бошқа бир мазҳаб соҳиблари Имом Моликдан одамлар: "Абу Ҳанифани ксрганмисиз?" деб ссрашганда, "Ҳа, агар ушбу устунни тилло демоқчи бслса, ҳужжат топа оладиган одамлигини ксрдим", деб жавоб берган сканлар.
Машҳур Имом Абдуллоҳ ибн Муборак: "Фиқҳда снг кучли одам Абу Ҳанифадир. Унга схшашини ксрмадим", деганлар.
manba: http://www.facebook.com/topic.php?uid=107806056227&topic=9085
Manbani facebookdan emas, asl kitobdan qo'ygan maqsadga muvofiq.
Yuqoridagi ma'lumotlar "Kifoya" (Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf) dan olingan.
Ҳанафий мазҳабининг имоми - ИМОМИ ААªЗАМ (Абу ҲААИФА) (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=2220.0)
PS. Yaxshiyam Foniy birodar ko'chirib qo'ygan ekanlar. Fiqh.uz sayti ham o'chib ketibdi... Yaxshi manbalar bor edi...
-
:as:
Islom dini bilan endi tanishayotgan birodarlarimiz mazhabni o'zi nimaligini bilishmaydi. Shunga avvalo mazhab, hanafiylik mazhabi haqida ma'lumot keltirishni joiz topdim:
MAZHAB (arab. - yo‘nalish, oqim, yo‘l, ta’limot), shariat mazhablari — islomda diniy huquq tizimlari va yo‘nalishlari. 8-9-a.larga k.elib shariatning shakllanishi jarayonida huquqshunoslik - fiqh sohasida juda ko‘p M.lar yuzaga kelgan. Hoz. vaqtda sunniilikda to‘rtta M. - hanafiylik, molikiylik, shofi’iylik, hanbaliylik (M.lar nomi ularning asoschilari: Abu Hanifa (Imomi A’zam), Molik ibn Anas, Shofi’iy, Ibn Hanbal nomidan olingan), shialikda bir M. -ja’fariylik (asoschisi - Ja’far as-Sodiq) saqlanib qolgan. Shariat M.lari diniy firqalardan farq qiladi. Sunniylikdagi to‘rttala M. ham teng hisoblanadi, yirik musulmon universitetlarida to‘rt mazhab bo‘yicha alohida dars o‘qitiladi. M.lar umuman an’anaviy diniy hukuq doirasidan chiqmagani holda, shariat masalalarida yengilroq yoki qattiqroq hukm chiqarishlari b-n bir-biridan farq qiladi. Hozir islom mamlakatlarida hanafiylik (Turkiya, Pokiston, Hindiston va h.k.), molikiylik (Tunis, Jazoir, Marokash, Liviya), shofi’iylik (Misr, Indoneziya va h.k.), hanbaliylik (Saudiya Arabistoni) M.lari, shuningdek, shialik tarqalgan mamlakatlar (Eron, Iroq, Yaman va h.k.)ning huquqiy hayotida ja’fariylik M.i o‘z mavqeini ma’lum darajada saklab kelmokda. O’rta Osiyoda, xususan, O’zbekistonda hanafiylik M.i keng yoyilgan.
Islom ensiklopediyasi
-
HANAFIYLIK - sunniylikdagi diniy-huquq mazhablaridan biri. Abu Hanifa asos solgan. Undan keyin H. mazhabi qoidalari Abu Yusuf Yoqub (795 y. v.e.), Muhammad ash-Shaybon (804 y. v.e.), Quduriy (1036 y. v.e.) va b. asarlarida ishlab chiqilgan. Bu mazhab tarafdorlari fiqhning to‘rt asosiy manbaini e’tirof etish (q. Usul al-fiqh) b-n birga boshqa oqimlar vakillariga nisbatan fiqh talablariga rioya etishning oqilona usullaridan kengroq foydalanadi. Bu mazhabning xususiyatlari quyidagilardan iborat: Qur’on huquq manbai sifatida hech so‘zsiz, to‘laligicha qabul qilinadi; sunna mustaqil manba sifatida qaraladi, biroq hadislar jiddiy tanlovdan o‘tgan bo‘lishi lozim; avval o‘tgan ulamolardan meros bo‘lib qolgan kelishilgan fikr (ijmo) faqat sahih hadis rivoyatchilaridan chiqqan takdirdagina hisobga olinadi. Lekin, yangi masalalar tadqiq qilinayotgan vaqtda boshqa har qanday obro‘li ulamolarning guruhining ijmosi qabul qilinadi va shu tariqa diniy ijmolar vujudga kelishi imkoni yaratiladi. Qiyos bo‘yicha hukm har qanday sahih manba asosida ham bo‘lishi mumkin. Agar qiyos bo‘yicha hukm zararli yoki mavhum natijaga olib kelsa, istihson bo‘yicha qaror qabul qilinadi.
H. mazhabi oddiy huquq (urf)dan ham huquqning keng mustaqil yordamchi manbai sifatida foydalanishga imkon beradi, bu hol hayotiy ehtiyojlarni va mahalliy odatlarni hisobga olib hukuqiy qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Bu mazhab qoidalari mo‘‘tadilligi, birmuncha yumshoqligi, qulayligi, xalqlarning mahalliy an’analarini e’tiborga olganligi sababli 11-a.dan boshlab shimol va sharqqa keng yoyilgan. Kichik Osiyo, Bolqon, Shim. Kavkaz, Qora dengaz, Volga bo‘ylari, O’rta Osiyo, Afgoniston, Hindiston va Xitoyning olis kengliklarigacha bo‘lgan hududlarga tarqalgan. Hoz. davrda dunyo musulmonlarining qariyb yarmi H. mazhabida.
Islom ensiklopediyasi
***
-
Ijtihod darajasiga yetmagan kishilarga Qur'oni Karim hukmiga (Nahl-43, Anbiyo-7) binoan mujtahidlardan biriga ergashish vojibdir. ("Islom dini" kitobidan)
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ
16.43 . Биз сендан олдин ҳам фақат ср кишиларни юбориб, уларга ваҳий қилганмиз. Агар билмайдиган бслсангиз, зикр аҳлларидан ссрангиз.
Nahl,43
وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ
21.7 . Биз сендан илгари ҳам фақат ср кишиларни Лайғамбар қилиб юбориб, уларга ваҳий қилганмиз, холос. Агар билмасангиз зикр аҳлларидан ссранг. (Башар Лайғамбар бслмайди, деб даъво қилаётган, сй кофир-мушриклар, агар Лайғамбарлар башар сканини билмасангиз зикр-илм сгаларидан ,аҳли китоблардан ссранг.)
Anbiyo, 7
-
Mazhab tutadigan,mazhab tutmaydigan, bir mazhabni da'vo qilib,boshqa mazhabdagi hukm kuchli bo'lsa,u hukmni olib ketadigan,umuman olganda o'zini musulmon deb hisoblaydigan (g'ayridinlar ham) barcha uchun--blogimiz ochiq va xush kelibsiz!
:as:
mazhab tutmaganlarni adashgan, g'ayridin deyishlikdan Allohdan qo'rqing. (so'zingizni noto'g'ri tushungan bo'lsam uzr) Men shunday kishilarni bilamanki, ularning qilayotgan amallarini, boshqalar bilan qiladigan muomalasini, farzandlariga berayotgan tarbiyasini, o'zizni har bir ishda sunnatga amal qilishga tirishishini, imkon tug'ilishi bilan kimlarnidir yaxshi solih amallarga undashga shoshilishlarini va vhkz. ko'rsangiz, yurganekanman musulmonman deb, deb yuborasiz. :) Garchi ular "bemazhab" bo'lsalarda.
Bu blogda mazhabboshi imomlarimiz hayotlariga aloqador savol-javoblar qilsak degandim.
Savol: Abu Hanifa r.a. ning bobolari qaysi mashg'ulot (kasb) bilan shug'ullanganlar va asli qayerlik bo'lganlar?
-
Мазҳаб — бирон-бир олимнинг диний-хуқуқий мактаби. "œМазҳаб" ссзи арабий "œзаҳаба" — бориш, йсл олиш деганидир. Шунинг учун бирон-бир кимсанинг фикрига асосланган диндаги ҳар қандай йсналиш "œмазҳаб" деб атала бошланди. Ал-Файюми "œМисбах ал-мунир" 1/211 китобида айтади: "œАраб тилида "œфалончининг мазҳабида бслиш" дегани унинг изидан ва йсналишидан юришдир, "œдинда фалончининг мазҳабида бслиш" дегани сса унинг диний масалалардаги фикрига сргашишдир."
Мазҳаб олимларининг килган хизмати — инсонларга Қурон ва Суннатни тсғри тушунчасини етказишга, инсонларга улар асосида хаёт кечиришга ёрдам беришга каратилган. Бироқ, олимлар шариатга зид холатларда бирор кимсага кср-ксрона тақлид қилишдан қайтарганлар ва "œимомлардан фақат биттасининг фикри билан чегараланиш лозим" деган таъкидни рад стганлар. Шайx Жамолиддин ал-Қосимий айтган: "œҲақиқат бирон-бир олимнинг ссзида ва бирон-бир мазҳабдаги ҳукумларда чегараланган смас. Аллоҳ мусулмонлар умматига мужтаҳид олимларнинг ксплиги билан марҳамат қилди." (қаранг "œал-Истиънас" 44 бет).
Имом Шофеъий (рахимахуллох) шундай деганлар: "œФақихларнинг ссзларидан ва уларнинг фикрларидан фойдаланиш — бу гсёки сув бслмаганда тупроқ билан тасмум қилиш кабидир. Агарда Бирон-бир масалада маълум маъноли матн Қуръонда, Суннатда ҳамда саҳобаларнинг фикрларида мавжуд бслса, бу матндан фойдаланиш шарт (вожиб) бслади ва ундан бирон-бир олимнинг ссзини фойдасига воз кечиш жоиз бслмайди!" қаранг. "œар-А исала" 599.
Шунингдек имом Шотибий ҳам шундай айтганлар: "œАгар биз олимларни шариат ахкомларини билиш манбааси срнига нишон қилиб олсак, у ҳолда биз залолатга ботамиз". Қаранг "œал-Итисам" 2/872.
-
Асъмон ибн Собит ибн ал-Марзубан ал-Ксфий (рахимахуллох), Абу Ҳанифа номи билан машхур бслган. У 80-ҳижрий йилда туғилиб, 150-ҳижрий йилда вафот стган ва у тобеъинларнинг охирги авлодидандир. У динда имом ва Ахли-Сунна вал-жамоанинг буюк олими бслган. Абу Ҳанифа исломий илмларнинг турли соҳаларини жуда схши тушунарди, шу жумладан ҳадисшунослик ва ақида илмини ҳам. Бироқ, у асосан фикх илми бсйича мутаҳассис сифатида танилган, бу учун унинг замондошлари каби кейинги кспгина мусулмон олимлари ҳам уни номини хурмат билан тилга олиб "œфикхдаги имом" деб аташади. Баъзи олимларнинг Абу Ҳанифа ҳақида мана бундай ссзларни айтишган:
Яҳё ибн Маин (рахимахуллох) айтганлар: "œАбу Ҳанифа обрули ҳадис ровийси бслган" У сна шундай деган: "œАбу Ҳанифани ҳаттоки ёлғонда гумон қилиб бслмайдиган ҳақиқатгсй инсонлардан деб ҳисоблаймиз. Волийларнинг бири — Ибн Хубайра, сзининг шаҳрида Абу Ҳанифани қози бслиб ишлашга мажбур қилар сди, аммо у рад стди. Ва бу учун волий уни дарралаш билан жазолади, бироқ Абу Ҳанифа бардош берди"
Абдуллоҳ ибн Муборак (рахимахуллох) айтдилар: "œҲаётимда мен иснонларнинг снг тақводорини, снг диёнатлигини, динда снг билимдони ва саводлисини учратганман. Анг тақводори — бу Абдулаъзиз ибн А уод; снг диёнатли — бу Фузайл ибн Ийсд; снг билимдони — бу Суфён Саврий; динда снг саводлиси сса — бу Абу Ҳанифа!" Сснг айтди: "œФикхда унга тенг келадиган ҳеч кимни билмайман!"
Буюк имомларнинг бир-бирлари ҳақидаги айтган ссзлари алоҳида қимматга сга. Улардан биз билишимиз мумкинки, катта олимлар бир-бирларига хурматда бслишган, уларнинг кспчилиги сса — дсст бслишган. Бунга асосан шу нарса маълум бсладики, мазҳаблар сртасидаги адоват ва нафрат имомлар даврида юзага келмаган, бу анча кейин пайдо бслиб, мусулмонларнинг қолоқлигини, уларни мазҳабларга мутаассиблигини ва диндаги ихтилофларини номоёни бслди. Олимлар даврида бундай мутаассибликни бслмаганлигига куйдаги далиллар ишора бслади;
Имом Шофеъий (рахимахуллох) айтдилар: "œБир куни имом Молик ибн Анасдан Абу Ҳанифани ксрганмисиз деб ссрашди. У уларга жавобан: "œҲа, мен агар сенга мана шу девор тилладан сканлигини исбот қилишни хоҳласа исботлаб бераоладиган инсонни ксрганман, шунчалик унинг далиллари кучли сди!"
Муҳаммад ибн Бишр (рахимахуллох) айтдилар: "œМен хали таълим олаётганимда Абу Ҳанифа ва Суфён Саврийни олдиларига илм олишга қатнар сдим. Шунда Абу Ҳанифани олдига келганимда у мендан қаердан келаётганлигимни ссрар сди. Мен Суфённинг олдидан келаётганлигимни айтар сдим. У сса менга айтарди: "œСен буюк инсоннинг олдидан келибсан! Агар хозир Алқъама ва Асвад тирик бслганларида албатта Суфённинг таълимига муҳтож бслишар сди". Ундан сснг мен Суфённинг олдига борар сдим, у ҳам мендан қаердан келаётганимни ссрар сди ва мен Абу Ҳанифани олдидан келаётганимни айтар сдим. Шунда у менга айтди: "œСен ер юзидаги снг саводли инсоннинг олдидан келдинг!".
Шофеъий (рахимахуллох) айтдилар: "œФикхда барча инсонлар Абу Ҳанифанинг ҳисобидан хаёт кечиришади". Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 10/451 китобларидан олинди.
-
Молик ибн Анас ибн Молик ибн Абу Амр ал-Асбахий ал-Химсрий (рахимахуллох), 93-ҳижрий йилда туғилиб, 179-ҳ.й. вафот стган, ва у тобеъинларнинг аввалги сргашувчиларининг авлодига таълуқли. У динда имом ва Аҳли Сунна вал-жамоанинг буюк имоми бслган. У Мадинада истиқомат қилган, шунинг учун уни "œимам Дарул-ҳижра" (пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) ва саҳобалар ҳижрат қилган диёрнинг имоми) деб аташган.
Ҳофих Ибн Ҳажар (рахимахуллох) имом Моликни мана шундай тасвирлаган: "œУ — Дарул-ҳижра имоми, мукаммал олимлар орасида снг каттаси ва ишончли ровийлар орасида снг улуғидир".
Имом Моликнинг (рахимахуллох) диний билимини ва олимларнинг у ҳақидаги фикрларини тушуниш учун имом Бухорий (рахимахуллох)дан барча мавжуд иснодлардан снг саҳиҳи қайси деб ссралганини сслаб стиш етарли бслади. У: "œАнг схши иснод — бу ҳадисни Моликнинг Аофиъадан ривост қилиши, у сса пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)дан ривост қилган Ибн Умардан (родисллоху анху) ривост қилган". Уни динни ва Суннатни тиклашга бслган содиқлиги ҳақида жуда ксп ссзлар айтилган. Маълумки имом Молик ҳадис таълимини берадиган дарсга кираётганда аввал ғусл қиларди сснг сзининг снг схши оқ рангли кийимини кисрди ва бошига салла срарди. Қачонки ундан нима учун бундай қилишини савол қилишганда, у жавоб берди: "œЛайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг ссзларига хурмат ксрсатаман".
Имом Моликнинг (рахимахуллох) шогирди бслган имом Шофеъий (рахимахуллох) айтадилар: "œМолик тобеъинлар давридан бери инсонларга қарши Аллоҳнинг далилидир".
Имом Аасоий (рахимахуллох) айтдилар: "œМенимча, тобеъинлардан кейин сшаганлар орасида Моликдан ксра олийжаноблироқ, хурматлироқ ва ҳадисларда ишончга сазоворроқ ҳеч бслмаган".
Имом Молик (рахимахуллох) сзи ҳақида шундай деб айтарди: "œМен токи етмиштадан ортиқ олимлар фатво беришга лойиқлигимга гувоҳлик бермагунларича фатво бермас сдим". Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 10/8 китобларидан олинди.
-
Муҳаммад ибн Идрис ибн Аббос ал-Қурайший (рахимахуллох), Шофеъий номи билан машхур бслган. У 150-ҳ.й. Шомда туғилган, сснг узоқ йиллар давомида Маккада сшаган, сснг Мисрда, 204-ҳ.й. вафот стган. Имом Шофеъий тобеъинларга сргашганларнинг охирги авлодига таълуқли. У динда имом ва Аҳли Сунна вал-жамоанинг буюк имоми бслган. У Қурайшийлар авлодидан бслиб, пайғамбар Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам) авлоди битта сди.
Имом Шофеъийнинг билимига келсак, маълумки унинг даражаси юқори сди. У сз ҳақида айтарди: "œМен 7 ёшлигимда Қуръонни тслиқ ёд олдим, 10 ёшлигимда сса имом Молик ибн Анаснинг "œМуватто" ҳадис тспламларини ёд олдим". Шунинг учун ҳам Шофеъий кспгина олимларнинг хурматини қозонди ва уни шунингдек "œдиннинг чуқур биладиган имом" деб аташган. Бироқ, имом Шофеъийни кспроқ "œмужаддид" деб аташарди.
Бир куни имом Аҳмад ибн Ҳанбал (рахимахуллох): "œАлбатта Аллоҳ ҳар юз йилнинг бошида бу умматдан улар учун мужаддид чиқаради" деган ҳадисни сқиди, сснг айтди: "œБиз бундай инсонларни кимлигини аниқлашни бошладик ва маълум бслдики, биринчи асрда бундай инсон Умар ибн Абдулаъзиз бслган скан, иккинчида сса — Шофеъий!"
Ҳофиз Ибн Ҳажар (рахимахуллох) ҳам Шофеъий (рахимахуллох)ни тавсирлаб, шундай деди: "œУ — имом, ҳадисларни ҳимосчиси, обрсйли олим".
Ҳабар бериладики, имом Аҳмад ибн Ҳанбалнинг сғли Абдуллоҳ отасидан ссради: "œБу Шофеъий ким бслган? Ахир мен сизни Аллоҳдан унинг ҳаққига тез-тез дуо қилаётганингизни ксраман". Бунга жавобан Аҳмад ибн Ҳанбал айтди: "œАй сғилчам! Шофеъий бизнинг дунёмиз учун гсёки Қуёш бслган ва инсонларга гсёки уларни соғлиги бслган. Ўйлаб кср, ахир бирон-бир нарса буларсиз бсла оладими ёки бизлар учун срнини боса оладими?!"
Имом Али ибн Мадиний (рахимахуллох) сзининг сғлига васист қилди: "œАгар Шофеъий айтганларини сшитсанг, у ҳолда улардан биронтасини қолдирмасдан ёзиб ол, ахир уларнинг ҳар бири илмдир!" Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 9/29 китобларидан олинди.
-
Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳанбал Шайбоний (рахимахуллох) 164-ҳ.й. Бағдодда туғилиб, 241-ҳ.й. сша ерда вафот стди. У тобеъинларга сргашганларнинг аввалги шогирдларининг авлодидан сди. У ислом умматининг буюк имомларидан бири бслган, шунинг учун ҳам "œАҳли-Сунна вал-жамоа имоми" деган номни олган. Аллоҳ унинг матонатлиги сабабли, Қуръон гсёки Аллоҳнинг ссзи смас, сратилган маҳлуқ деган адашишликнинг устидан ғалабага қозонишга муваффақ қилди. Унинг даврида сал кам ҳамма адашди. Шайх Ибн Қоййим (рахимахуллох) айтдилар: "œИмом Аҳмаднинг даврида барча инсонлар йслдан озишди, озчилик бундан мустасно, улар жамоа сди! Ва сша даврда қозилар ҳам, муфтийлар ҳам, халифа ҳам ҳамда шунингдек уларга сргашганлар йслдан озишди. Имом Аҳмад сша даврда ал-жамоа сди!" қаранг. "œал-Хавадис вал-бидъа" 1/22.
Бу олимнинг хизмати унгача сшаб стган кспгина олимларнинг хизмати каби улкандир. Аслатиб стамизки, ҳадисларни йиғиш ва динни срганиш учун имом Аҳмад ксп мамлакатлар ва шаҳарлани кезди — Қсфа ва Басра, Макка ва Мадина, Яман ва Шомларда бслди. Ўзининг сафарини сса 16 ёшлигида бошлади. Айнан шунинг учун имомлар Вақи ибн ал-Жарроҳ ва Хафс ибн ал-Ийёс, Аҳмад ҳақида айтганлари ривост қилинади: "œҲеч қачон хали Қсфага бу йигит каби инсон келмаган сди!".
Имом Шофеъий (рахимахуллох) айтади: "œМен Бағдодда бслганимда, снг саводли, зоҳид ва тақводор инсон Аҳмад ибн Ҳанбал сканлигини ксрдим".
Қутайба (рахимахуллох) айтган сди: "œАгар Аллоҳ бу уммат учун Суфён Саврийни тайинламаганда, тақводорлик йсқ бслиб кетарди. Агар Аҳмад ибн Ҳанбални тайинламаганда, у ҳолда бидъат тарафдорлари сзларининг бидъатларини динга киритган бслар сдилар!" Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 1/75 китобларидан олинди.
-
Барчага машҳур бслган саҳиҳ ҳадисда ривост қилинадики, Жаброил (алайхиссалом)нинг пайғамбардан (соллаллоху алайхи васаллам) Ислом ҳақида ссраганида ва у зот (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб бердилар: "œИслом — бу Аллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик бермоғинг, намозни тсла барпо қилмоғинг, закот бермоғинг, А амазон ойида рсза тутмоғинг ва агар йслга қодир бслсанг ҳаж қилмоғинг".
Жибрил (алайхиссалом) ссради: "œИймон нима?" Унга жавобан пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œАллоҳга, унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, қиёматга ҳамда қадарга схшию ёмонига иймон келтиришинг"
Аҳсон нима сканлиги ҳақидаги саволга пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб қилдилар: "œАҳсон — бу қачонки сен гсёки Аллоҳга уни ксриб турганингдек, агар сен уни ксрмаётган бслсанг, у сени ксриб турганидек ибодат қилмоғинг". Бухорий 1/114, Муслим 1/164.
Абдуллоҳ ибн Умар (родисллоху анху) келтирган ҳадисда пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œИслом беш устунга асосланади: Аллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик беришлик, намоз сқишлик, закот тслашлик, А амазон ойида рсза тутишлик ва қодир бслганларга ҳаж қилишлик" Бухорий 1/49, Муслим 1/176.
Бундан ташқари Муслим Абу Ҳурайра (родисллоху анху)дан ривост қиладики А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам)нинг олдиларига бир инсон келиб айтди: "œАй А осулуллоҳ менга шундай бир амални айтингки мен уни бажаришим натижасида Жаннатга кирайн". У зот жавоб бердилар: "œАллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик бер, намоз сқи, закотни тсла ва А амазон ойида рсза тут". Бундан сснг у инсон айтди: "œМенинг руҳим қслида бслган Зотга Қасамки бирон нарса қсшмайман ва камайтирмайман ҳам". Бунга жавобан А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œАгар бу киши қавлида мустаҳкам бслса, нажот топади". Бухорий 3/261, Муслим 1/174. Бу ҳадисда ҳажнинг зикр қилинмаганлигини сабабини шарҳловчилар у даврда ҳаж қилиш фарз қилинмаган сди деб такидлашади.
Аллоҳ инсонларга шарт қилган ва уни тушунтириш учун пайғамбар Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)ни юборган Ислом, мана шудир.
Мазҳаблар — бу бирон-бир инсоннинг фикри, уларни у ёки бу масалани тушунишлари ва нуфузли ижтиходи. Қуръон ва Суннатдаги очиқ-ойдин матнлар бор бслган вақтда бундай фикр, шарҳ ва тушунчаларга сргашишликни Аллоҳ таъала ва Унинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам) буюришмаган. Инсонларнинг мулоҳазаси натижаси тсғри хулоса ҳам нотсғри хулоса ҳам бслиши мумкин. Шунинг учун аниқ ва хатосиз фикр фақат пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)дан келгани бслиши мумкин.
Ибн Аббос (родисллоху анху) айтганлар: "œҲар кимнинг ссзи қабул стилиши ёки рад стилиши мумкин, магарам пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг ссзлари бундан мустасно!" Табароний "œал-Кабирда" 11/339. Ҳофиз ал-Ироқий иснодини схши (ҳасан) деган.
Кспинча олимлар бирон-бир масалада фикрларини айтишарди, бироқ ундан сснг ҳақиқат унинг аксида сканлиги маълум бслса, улар сзларининг аввалги фикрларидан қайтишарди. Шайх Солим Хилолий айтади: "œ"¦снг кспи билан бундай фикрлардан фойдаланиш мумкин бслади, қачонки агар бундай факиҳнинг фикри шариат далилларига асосланган тсғри бслган ҳолда".
Шундай скан, кимки Исломни қабул қилишни ва ҳақ динга сришишни истар скан, унга фақатгина Аллоҳдан бошқа ибодат қилишга лойиқ зот йсқ ва Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам) Аллоҳнинг слчиси сканлигига гувоҳлик бериши, ҳар куни беш маҳал намоз сқиши, закот тслаши, А амазон ойида рсза тутиши ҳамда қодир бслса Ҳаж қилиши лозим бслади холос.
Юқорида айтиб стилган тсрт мазҳабнинг бирон-бирига ёки сна бошқларга сргашиш сса, вожиб ҳам, мустаҳаб ҳам, мандуб ҳам смас. Мусулмон барча амалларда бу мазҳабларнинг маълум бирига сргашиши шарт смас. Агар инсон ҳар бир масалада битта мазҳабга сргашадиган бслса, шунинг сзи ҳато, кср-ксрона тақлиддир! Инсоннинг сзи сса динни ажратувчи ва гуруҳларга бслинувчиларнинг бирига айланади. Аллоҳ таъала динда ажралишни қатъий тақиқлаб, айтган: "œДинларини бслиб, сзлари ҳам гуруҳларга бслиниб олган кимсалар тсғрисидан бирон нарсада (маъсул) смассиз!" (Анъам 5:159).
Шунингдек Аллоҳ таъала айтади: "œУлар динларини бслиб, фирқа-фирқа бслиб олгандирлар. Ҳар бир фирқа сз олдиларидаги нарса билан хурсанддирлар" (А ум 30:32).
Ислом — схлит дин. Унда Аллоҳнинг росули Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)нинг йслидан бошқа ҳеч қандай мазҳаб ва йслларга срин йсқ! Аллоҳ таъала айтади: "œАйтинг: "œМенинг йслим шудир. Мен Аллоҳга даъват қиламан. Мен ва менга сргашган кишилар аниқ ҳужжатга-ишончга сгамиз. Аллоҳни поклайман. Мен мушриклардан смасман". (Юсуф 12:108).
Мазҳабларнинг ақидасига тақлид қилувчилар сртасида тез-тез бслиб турадиган жанжал ва тортишувларни ксришимиз мумкин, ваҳоланки Аллоҳ таъала айтган: "œва талашиб-тортишмангизки, у ҳолда сустлашиб, куч-қувватингиз кетур. Сабр-тоқат қилингиз! Албатта, Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир". (Анфол 8:46).
Ҳамда Аллоҳ таъала бслинмасликни ва Китобини маҳкам ушлашга буюриб айтади: "œВа барчангиз Аллоҳнинг арқонига (Қуръонга) боғланингиз ва бслинмангиз!" (Оли Имрон 3:103).
-
Соф Ислом мана шудир, унинг асоси сса — Қуръон ва Суннат. Ҳар қандай ихтилоф юзага келганда мусулмонлар айнан шу манбаларга мурожаат стишлари зарур. Кимда-ким бу манбаларни рад стиб, ихтилофларни ҳал стиш учун бошқа манбаага мурожаат қиладиган бслса, у мусулмон смас. Бу ҳақда Аллоҳ таъала айтган: "œЙсқ, Ларвардигорингизга қасамки, то улар сз срталарида чиққан келишмовчиликларида сизни ҳакам қилмагунларича ва кейин сиз чиқарган ҳукмдан дилларида ҳеч қандай танглик топмай, тсла таслим бслмагунларича-бсйинсунмагунларича зинҳор мсмин бсла олмайдилар!" (Аисо 65).
Шуни ҳам айтиш керакки, имомларнинг биронтаси ҳам: "œМен нима фикрга келган бслсам ҳам, менга сргашинглар" деб айтишмаган, аксинча улар бизларга таълим бериб айтишдики: "œБизлар қаердан олган бслсак, сизлар ҳам сша ердан олинглар". Бундан ташқари, мазҳаблар таълимотига кейинги асрларда четдан кспгина хато фикрлар қсшилган. (Булар қаторига ҳанафий мазҳабида пайдо бслган ссфислар ва шунингдек мoтрудий ақидаси пайдо бслиши ёки ашарий ақидасини ҳанбалий ва шофеъий мазҳабларида пайдо бслишини киритиш мумкин).
Шунингдек, "œАгар бундай бслишни тахмин қилсак, у ҳолда нима қилиш керак?" деган приняип асосланган, илгари юзага келмаган, балки келажакда сҳтимол юзага келмаслиги ҳам мумкин бслган масалаларни ечимлари киритилган. Агарда мазҳаблар рскач қилаётган улуғ имомлар буларнинг ҳозирги кундаги мана шу ксринишини ксрганларида сди, аниқ улардан ҳамда улар сйлаб топганлардан воз кечишарди.
Ссзларидан дин ва ақидани мерос қилиб қолдирган стмиш имомлари Қуръон ва Суннатга қатъий амал қилиб, инсонларга уларни қслланма ва амал қилишликга даъват қилишган. Булар саҳиҳ даражада куйидаги имомлардан Абу Ҳанифа (150 ҳ.й вафот стган), Молик (179 ҳ.й вафот стган), Шофеъий (204 ҳ.й вафот стган), имом Аҳмад (241 ҳ.й вафот стган), Суфен Саврий (161 ҳ.й вафот стган), ва Суфён Усйна (197 ҳ.й вафот стган), Ҳасан Басрий (110 ҳ.й вафот стган), Абу Юсуф Яъқуб ал-Қоъзий (182 ҳ.й вафот стган), Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбоний (189 ҳ.й вафот стган), Абдурроҳман ал-Авзоий (157 ҳ.й вафот стган), Абдуллоҳ ибн Муборак (181 ҳ.й вафот стган), имом Бухорий (256 ҳ.й вафот стган), Муслим (261 ҳ.й вафот стган) ва сна кспгина бошқалардан аниқ маълум, Аллоҳ барчаларини роҳмат қилсин.
Шуни айтиш лозимки, қадимда юқорида санаб стилган имомларнинг шогирдлари бслган, улар устозларининг фатволари асосида сзларининг Шайхларининг мазҳабларини ташкил стишарди. Шундай қилиб, Суфён Саврийнинг мазҳаби бслган, Ҳасан Басрийнинг мазҳаби, Авзоийнинг мазҳаби, Ибн Жарир Табарийнинг ва кспгина бошқа имомларнинг. Бироқ Аллоҳнинг иродаси билан бу мазҳаблар бизнинг давримизгача етиб келиши насиб стмади, бироқ бунга қарамасдан биз уларни тарих саҳифаларидан счириб ташлай олмаймиз. Шунинг учун Исломда тсрт мазҳабдан ксп бслиши мумкин смас деган тарқалган замонавий фикр мутлақо нотсғридир. Бундай вазистда айтиш мумкинки: агар тсрттадан ксп мазҳаблар стмишда бслган бслса, у ҳолда нима учун келажакда ҳам айнан шундай бслиши мумкин смас?
Уларнинг ҳар бири диндаги бидъатнинг ҳавфлилиги ҳақида огоҳлантиришган ҳамда адашмайдиган зотдан, съни Аллоҳнинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам)га тақлид қилишдан бошқа бирон-бир кимсага тақлид қилишдан қайтаришган. Бошқа ҳар қайси инсон ким бслишидан қатъий назар, ҳатодан холий смас. Унинг айтганларидан фақатгина Қуъон ва Суннатга мувофиқ келгандагина олинади холос, уларга зид келгани сса рад стилади.
Ҳофиз Ибн Касир (рахимахуллох) айтдилар: "œИнсонларнинг ссзлари ва амаллари, пайғамбарнинг ссзлари ва амаллари билан солиштирилади, ва унга мувофиқ келгани — қабул қилинади, уларга мувофиқ келмагани сса, кимга таълуқли бслишидан қатъий назар рад стилади". Қаранг. "œТафсир Ибн Касир" 3/415.
Имом Молик, Аллоҳ ундан рози бслсин, айтганларидек: "œҲар бир инсоннинг ссзи қабул қилинади ва рад стилади, магарам мана бу қабр сгасининг ссзи рад стилмайди" — ва пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг қабрларига ишора қилди. Аслаб стилган тсрт имом ҳам, шунингдек кспгина бошқа мусулмон олимлари шу йслга сргашишган ва ҳар бири тақлид ҳавфи ҳақида огоҳлантиришган, чунки Аллоҳ таъала Китобининг кспгина жойларида кср-ксрона сргашувчиларни коралади. Ўтмишда ҳам, ҳозирда ҳам кофирларнинг кспчилиги фақатгина сзларининг китобҳонлари, руҳонийлари, ота-бувалари ва шуларга схшашларга кср-ксрона тақлид қилишганлиги сабабли шу холатда қолишган.
Абу Ҳанифа, Молик, Шофеъий, Аҳмад ва бошқа имомлар, Аллоҳ уларнинг барчасидан рози бслсин, айтишган: "œСсзимизни қаердан олганимизни билмаганга, бизнинг ссзимизни олиш ва фикрларимизга асосан фатво бериш жоиз бслмайди"
Имомларнинг ҳар бири айтган: "œАгар ҳадис саҳиҳ бслса, демак у менинг мазҳабимдир".
Улар шунингдек айтишган: "œАгар сенга бирон-бир фикр етиб келса, уни Аллоҳнинг Китоби ва Унинг пайғамбарининг Суннати билан солиштир. Агар қарама-қарши бслмаса қабул қил, қарама-қарши бслса уни деворга ур!"
Буюк имомларнинг фикри шундай бслган, Аллоҳ таъала уларни Жаннат боғларига жойлаштирсин.
Бироқ стмишда буюк имомлардан кейин сшаган муқаллидларнинг харакатлари инсонда афсус-надомат пайдо қилади! Оддий ҳалқ уларни хато қилмайдиган олимлар деб ҳисоблашади, чунки улар тоғ-тоғ қоғозларни ёзиб тслдиришганда! Бироқ улар нимага даъват қилишган. Айнан шулар инсонларга тсрт мазҳабнинг таълимотидан бирига сргашишни шарт қилишган.
Имом Аҳмад (рахимахуллох) айтганлар: "œФакиҳга инсонларни сзининг мазҳабига тарғиб қилишли жоиз смас" қаранг. "œар-А адул-муфхим" 16.
Бунга мажбурлаб, улар бошқа олимларнинг фикрларига сргашишни тақиқлаб қсйишди. Шундай бир фикр пайдо бсладики, гсёки бу муқаллидлар у ёки бу имомни Аллоҳнинг пайғамбари даражасига олиб чиқариб қсйишади. Қани снди, агар уларнинг сзлари ана шу имомларнинг фикрларига амал қилганларида сди! Бироқ уларнинг кспчилиги сзларининг имомларини исмидан бошқа, улар ва таълимотлари ҳақида ҳеч нарса билишмас сди. Шундай қилиб, кейинги авлодларининг баъзилари сзлари илгари бслмаган саволларни, қандайдир муаммоларни, сзларининг таълимотларини сйлаб тсқишарди, сснг буларнинг барчасини сзларининг имомларига нисбат беришардилар!
Шундай қилиб, улардан кейин келганлар бу уйдирмаларни ҳақиқатдан ҳам имомга тегишли ва унинг таълимотига мувофиқ келади деб сйлашардилар. Аслида бу фикрлар имомнинг айтган ссзлари ва қарорларига зиддир, ахир уни уларга ҳеч қандай алоқаси йсқдир. Бунга мисол қилиб Абу Ҳанифага сргашганларнинг кейинги авлодлари намоздаги "œташаҳҳуд"да ксрсаткич бармоқни кстариш тақиқлаган деб Абу Ҳанифага нисбат беришликларидир!
Ибн Зубайр (родисллоху анху) ривост қилади: "œАллоҳнинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам) намозда ташахудда стирганларида снг кафтларини снг сонларига, чап кафтларини чап сонларига қссрдилар ва бармоқлари билан ишора қилардилар" Муслим 579.
Воил ибн Ҳужр (родисллоху анху) ривост қилади: "œМен пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)ни снг қслларининг ксрсаткич бармоқларини кстариб ва Аллоҳга дуо қилиб харакатлантирганларини ксрганман". Аасоий 889, Ибн Хузайма 1/86, Ибн Ҳиббон 485. Бу ҳадиснинг саҳиҳлигини имом Ибн Хузайма, имом Ибн Ҳиббон, Байҳақий, ҳофиз Ибн Абдул-Барр, имом Аававий, ҳофиз Ибн Мулаққъин, Шайх Ибн Қоййим, Шайх Албоний ва Абдулқодир Арнаут. Қаранг "œал-Мажмуъ" 3/453, "œЗадул-маъад" 1/237, "œТамамул-минна" 214, "œТаҳқъиқ Жомиъ ал-усул" 5/404.
-
Бошқа мисол: уларнинг кспчилиги Қуръондаги Аллоҳнинг қсли деганда Унинг қудрати деб тавил қилишади! Аки — ундан ҳам ёмонроғи, Аллоҳ таъала Аршга кстарилмаган, балки У сратилган дунёнинг ҳар қаерида деб айтишларидир.
Маълумки имом Абу Ҳанифа (рахимахуллох) Аҳли-Сунна ақидасида бслганлар. Шунинг учун у зот: "œКимки "œБилмайман А оббим осмондами ёки ердами" деб айтса, у шубҳасиз кофир бслади" деб айтганлар. Айнан шундай жавобни: "œАллоҳ Аршни устида лекин билмайман Арш осмондами ёки ердами" деб айтганга ҳам берганлар. Қаранг "œал-Фикх ал-абсат" 46.
Шунингдек бир аёлнинг: "œСиз ибодат қилаётган А оббингиз қаерда" деган саволига Абу Ҳанифа жавоб бердилар: "œДарҳақиқат, Аллоҳ субҳана ва таъала осмондадир ерда смас". Шунда бир инсон: "œАллоҳ таъаланинг: "œА оббингиз сиз қаерда бслмасангиз ҳам сиз билан бирга" деган ссзига нима дейсиз?!" деди. Абу Ҳанифа жавоб бердилар: "œБу шунга схшайдики, гсёки бирон-бир инсонга "œМен сен билан биргаман" деб ҳат ёзасанда, бироқ унинг ёнида бслмайсан". Қаранг. "œал-Асма ва ас-сифат" 429.
Шунингдек баъзи аввалги имомларнинг китобларида Абу Ҳанифа Қуръонни сратилган деб ҳисоблаганлиги ҳақида хабарлар келтирилади. Имом Аҳмад айтади: "œАбу Ҳанифа Қуръонни сратилган деб айтганлиги ҳақидаги хабарларни биз саҳиҳ деб хисобламаймиз" қаранг. "œМуҳтасар ал-улув" 156.
Ибн Муборак айтадилар: "œАллоҳга қасамки Абу Ҳанифа: "œҚуръон сратилган" деб вафот стмаган" қаранг. "œШарҳ усул ал-итиқъад" 2/269.
Имом Абу Ҳанифа (рахимахуллох) айтганлар: "œҚуръон — бу қоғозга ёзилган, қалбларда сақланган, оғиз билан тиловат қилинадиган ва пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)га нозил бслган Аллоҳнинг ссзидир". Қаранг. "œал-Фикх ал-акбар" 301. У шунингдек айтарди: "œҚуръон сратилган смас!" қаранг. "œал-Фикҳ ал-акбар" 302.
Шу ва шунга схшаш сабаблар деб мусулмонлар орасида низолар бслди, аҳиллик ва бардамлик бузилди, ер юзи мунофиқлик ҳамда ихтилоф билан тслди. Бир-бирларини бидъатда айблашди, ҳар қайси гуруҳ уларга қарши чиқганларни арзимаган баҳона билан залолатда айблашди. Улар хаттоки бир-бирини кофирликда айблаш даражасига етиб боришди, срталарида жанжал ва қирғинлар пайдо қилишди. Бу амаллари билан пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) куйдаги ҳадисда хабар берганларга схшаб қолишди: "œМенинг умматим 73 фирқага бслиниб кетади, уларнинг ҳар бири Оловда, магарам биттаси нажот топгувчидир" У зотдан ссрашди: "œА А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам), бу нажот топгувчи фирқа ким улар?" Бунга жавобан у зот (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб бердилар: "œУлар мен ва менинг саҳобаларим йслида бслганлар". Термизий 2641, Ҳоким 1/128.
-
Ай онгли ва холис мусулмон мен сендан ссрайман! Ахир инсон вафотидан сснг қабрда ёки Қиёматда қайси мазҳабда бслганлиги ҳақида ссраладими? Аки қайси тариқатда бслганлиги ҳақида? Аллоҳга қасамки, сендан бу ҳақда ссрашмайди! Аксинча, қайси қонун асосида ва нима учун фалон мазҳабда ёки тариқатда бслганлигин учун жавоб беришинга тсғри келади! Буларнинг барчаси "œАллоҳни қсйиб сзларининг донишмандларини ва роҳибларини Ларвардигор деб билиш"дан бошқа нарса смас!
Маълум бир мазҳабга амал қилиш зарурлиги ҳақидаги даъвонинг замирида фақатгина сиёсий сабаблар, жамистдаги тарих асосидаги сзгаришлар ва шунингдек психологик сабабларга сга сканлиги тарихдан хабардор бслган ҳар қандай оқил инсонга сир смас. Бизнинг бурчимиз ҳақиқатни билиш ва унга мувофиқ амал қилишдан иборат.
Билгинки, ссзсиз сргашиш лозим бслган ҳақиқий мазҳаб — бу пайғамбаримиз (соллаллоху алайхи васаллам)нинг таълимотидир. Унга барча нарсада сргашиш шарт бслган имом ал-аъзам (буюк имом) (соллаллоху алайхи васаллам)дир. У зотдан сснг солиҳ халифаларнинг таълимоти келади, Аллоҳ улардан рози бслсин. Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)дан бошқа бирон-бир кимсага сргашишга ҳеч ким бизни мажбур қилаолмайди, ва фақат унгагина сргашилади !!!
Аллоҳ субҳанаҳу ва таъала айтади: "œЛайғамбар сзи сизларга ато стган нарсани олинглар, у зот сизларни қайтарган нарсадан қайтинглар" (Ҳашр 7).
Лайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) сса васист қилганларки: "œБас, менинг суннатимни ҳамда ҳидост ва тсғри йсл устидаги халифаларнинг суннатларини лозим тутинглар, уларни маҳкам ушланглар". Абу Довуд 4607, Термизий 2676, Ибн Можа 43,44, Даромий 1/44.
Имомларнинг биронтаси ҳам — на Абу Ҳанифа, на Молик, биронта бошқаси ҳам сзининг шогирдларига: "œФақат менинг фикрим тарафдори бслинглар" деб айтмаганлар ва фақат сзларининг таълимотларига амал қилишни талаб қилмаганлар. Бундан ташқари, Абу Бакр ва Умар (родисллоху анхума) каби мусулмон олимларининг аввалгилари бундай нарсага чақиришмаган, аксинча, буни тақиқлашган. Шундай скан, бу мазҳабларнинг барчаси қаердан келиб чиқди? Аима сабабдан улар кенг тарқалдилар ва мусулмонларга мажбуран қабул қилдирилди? Ўйлаб кср, ахир бу мазҳаблар Исломнинг снг схши асрларидан кейин пайдо бслиб тарқалди.
-
"œХужжатул-Лаҳи ал-балағъа" 1/153-155 китобида Шайx ад-Дехлавий Ибн Ҳазмнинг (456 ҳ.й. вафот стган) ссзларини келтиради:
"œТақълид — ҳаром! Ҳеч кимга А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам)нинг фикрларидан бошқа бирон-бир кимсанинг далиллар билан қувватланмаган фикрини қабул қилиш мумкин смас! Бу ҳақда Аллоҳ таъала айтган: "œ(Ай инсонлар), сизларга Ларвардигорингиздан нозил қилинган нарсага (Китобга) сргашингиз, ундан сзга "œдсстларга" сргашмангиз!" (Аъроф 7:3).
У шунингдек айтган: "œАллоҳ нозил қилган ҳукмларга бсйсунингиз" дейилса, улар: "œЙсқ, биз оталаримизни қандай йслда топган бслсак, сшанга сргашамиз" дейишади" (Бақара 2:170).
Кср-ксрона сргашмайдиганларни Аллоҳ таъала мақтаб айтади: "œБас, Менинг бандаларимга ссзга қулоқ тутиб, унинг снг гсзалига сргашадиган зотларга хушхабар беринг! Ана сшалар Аллоҳ ҳидост қилган зотлардир. Ва ана сшаларгина ақл сгаларидир" (Зумар 39:18).
Шунингдек Аллоҳ таъала айтди: "œБордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз, - агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз — у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз!" (Аисо 4:59).
Ксриб турганимиздек, Аллоҳ ихтилоф юзага келганда Қуръон ва Суннатдан бошқа манбаага мурожаат қилишга рухсат бермади. Демак, бундан келиб чиқадики, инсонларнинг фикрига мурожаат қилиш — харом, чунки у Қуръон ҳам ва Суннат ҳам смас. Аниқ маълумки, барча ихтилофлар ва саволларни хал стиш учун саҳобалар орасида бир кишини танлаб, фақат унгагина мурожаат қилишни тақиқловчи ижмо мавжуд. Айнан шундай ижмо тобеъинларнинг биринчисидан то охиргисигача ҳам мавжуд бслган, сснг — тобеъинларнинг шогирдларини ижмоси ҳам.
Абу Ҳанифанинг ссзларини сзига дин қилиб олган ва у билан бошқа олимлардан сзини чегаралаганлар билиб қсйсин! Қуръон ва Суннатда келганга таснмасдан имом Моликнинг, ёки Шофеъийнинг ёки Аҳмаднинг ссзини дин қилиб олганлар билиб қсйсин! Ислом заминининг мақталган биринчи уч авлодидаги барча мусулмон олимларининг ижмосини бузганлигини билиб қсйсин! У ҳеч қачон сзига баҳона ёки аввалги мусулмонлар орасидан мисол топа олмайди! У мсминларнинг йслига сргашмади. Бундай ҳолатга тушиб қолишдан Аллоҳдан паноҳ ссрайман! Ва сна маълумки, олимларнинг сзлари тақлидни қоралашган, бу дегани тақлид қилаётган хатто сзининг имомига зид чиқмоқда!"
-
Sizdan uzr so'rayman ChehMik, man sababli yana bema'ni post yozishga majbur bo'ldingiz. Bundan tashqari postlarimni ma'nosiga butunlayin tushunmagan ko'rinasiz... Man hanafiyman. Lekin mazhabga mutaassib emasman. Ko'r-ko'rona ergashmayman. Bularning isboti mani postimda oyat, hadislar, ijmolar bn ko'rsatilib qo'yilibdi. Sizni gapizga o'xshab hech qanday dalili yo'q quruq g'iybat, bo'hton va ko'rolmasliklardan iborat emas. Siz shuni yaxshilab bilib qo'yinki man va boshqa shunday ko'r-ko'rona ergashmaydiganlar Abu Hanifa rohimahulloh va Hanafiy bo'lgan barcha ulamolarni sizdan ko'ra ko'proq hurmat qilamiz. Ularning ilmidan foydalanamiz. Bitta olimga yopishvalmasdan boshqa olimlardan foydalanish bu olimni ilmsizlikda ayblashga hech qachon asos bo'la olmaydi. Qolaversa mazhablar - fiqhiy mazhab hisoblansa! Postlarimning muallifi esa Muhammad-Sulton Ma'sumiy al-Ho'jandiy.
Aqli bor moderlar qarshisidagi oyat va sahih hadislarni toptab sizni fikrchalarizga og'ib ketishmaydi. Postlarimni Allohga topshirdim, O'zi himoya qiladi inshaalloh. Allohdan qo'rqqanlarga Jannat bo'lsin!
-
Ассаламу алайкум мухтарам форумдошлар!
Админ ва модераторлардан бир илтимосим бор. Ушбу блогни тугри йулда давом стиши ва кузланган максаддан чалгимаслиги учун Лоло хоним пешона тери ила "copy", "paste" килган постларни тегишли мавзуларга олинса.
Майли, у кишини мехнатларини кадрлайлик. Аммо у кишининг Имом Ахмад, Имом Шофеъий, Имом Молик хакларида келтирган таржимаига холларга доир маълумотларни форум оммасига келтирадиган манфаатини инобатга олган холда "Уламолар хакида" деган алохида мавзу очиб ана уша жойга утказилса. Колган бир катор постларини сса, хозирда Ислом таълимотларини снги узлаштиришга киришган биродарларнинг фикрини чалгитмаслик ва айни пайтда оми иштирокчига салбий таъсир утказиши сабабидан керакли корзинага ташлаб турилса.
Лоло биродар! Сиздан илтимос бесурок ва бетартиб тарзда маълумотларни такдим килманг. Ушбу блогни очилишидан кузланган максад сиз каби бир канча китобни уз тушунчаси ила узлаштириб олган ва бошкаларни гапини кайсарлик билан инкор ставерадиган кимсаларнинг холатини инобатга олиб смас, балким дийни Исломни снги урганаётган хамда мазхаб уламолари хакида худди сиз такдим килган каби маълумотларни тахлил-мушохадасиз укиб куйиб, нотугри таъсирланаётганларнинг ахволини схшилашни касд килинган.
Ва бу борада хали сиз такдим стадиган маълумотларга схтиёжимиз тушмади. Сиздан сурамадик хам. Колаверса, Аллохга шукр хозиргача нотугри маълумот берилмади.
Лутфан, постларингизни узингиз кайтадан "кучириб" бошка жойга "ёпиштириб" туринг.
Мабода, лозим булиб колса, мурожаат киламиз.
Сиз Куръон ва суннатнинг хукми турганда бошка нарсага хожат йуклигини таъкидлабсиз. Бунга биз хам кушиламиз. Гар шу фикрингизда собит булсангиз, бир бошкаларнинг ишига аралашмаслик билан курсатинг исботини.
-
Sizdan uzr so'rayman ChehMik, man sababli yana bema'ni post yozishga majbur bo'ldingiz. Bundan tashqari postlarimni ma'nosiga butunlayin tushunmagan ko'rinasiz... Man hanafiyman. Lekin mazhabga mutaassib emasman. Ko'r-ko'rona ergashmayman. Bularning isboti mani postimda oyat, hadislar, ijmolar bn ko'rsatilib qo'yilibdi. Sizni gapizga o'xshab hech qanday dalili yo'q quruq g'iybat, bo'hton va ko'rolmasliklardan iborat emas. Siz shuni yaxshilab bilib qo'yinki man va boshqa shunday ko'r-ko'rona ergashmaydiganlar Abu Hanifa rohimahulloh va Hanafiy bo'lgan barcha ulamolarni sizdan ko'ra ko'proq hurmat qilamiz. Ularning ilmidan foydalanamiz. Bitta olimga yopishvalmasdan boshqa olimlardan foydalanish bu olimni ilmsizlikda ayblashga hech qachon asos bo'la olmaydi. Qolaversa mazhablar - fiqhiy mazhab hisoblansa! Postlarimning muallifi esa Muhammad-Sulton Ma'sumiy al-Ho'jandiy.
Aqli bor moderlar qarshisidagi oyat va sahih hadislarni toptab sizni fikrchalarizga og'ib ketishmaydi. Postlarimni Allohga topshirdim, O'zi himoya qiladi inshaalloh. Allohdan qo'rqqanlarga Jannat bo'lsin!
:jaza:, :bar:, :ms: postlaringiz va ma'lumotlaringiz uchun rahmat... mazhab haqidagi ilmimizga Ancha buncha narsada mukamallik hosil qildik ma'lumotlaringizdan!...
-
"œ"¦сиз такдим стадиган маълумотларга схтиёжимиз тушмади"¦"
qanaqasiga ehtiyoj tushmasli mn, eng muhtoj tomonimiz shundaku"¦ Axir sahih aqida va sahih manhaj najot yo’limizku! Bu ziyo forumi. Biz ziyolilarmiz alhamdulillah. Ko’r-ko’rona yurgan odamla emasmiz, Alloh bizga aql, tafakkur, o’qish, yozish, izlash kabi ne’matlarni in’om etganakan bulani har biridan risoladagidek foydalangan holda o’zimizni o’nglab olamiz inshaalloh.
Man yuqorida keltirgan ma’lumotlar mardlarcha tan olishimiz kerakki hammamizni ham nafsimizga unchalik ma’qul tushmaydi. Chunki biz sof islom shamoli tark etgan kir havoda nafas olib ulg’aydik. Alloh o’zining hidoyat nurini bizani yurtga olib kegan davrlarga nazar tashlilik. O’sha paytla yurtimizda zardo’shtiylik (otashparastlik) dini hukm surardi. Buyuk Islom kirib kelib shirkka chek qo’ydi. Keyin esa yurtimiz O’zbekiston ilm va ma’rifat o’chog’iga aylandi. Ya’ni yurtimizzi din aziz qildi. Allohning dini! Yurtimizdan qanchadan-qancha olimla chiqdi, va ula yer yuzida ilm-ma’rifat tarqatishdi. Aholi hotirjam hayot kechirardi. Oxirgi yuz yilliklaga kelib esa odamla sof dinni qo’yib turli bid’atu hurofotlaga, irim-sirimlaga berilib ketib, xattoki Amirla-Xonla Dinni niqob qivalib bir-biriga qarshi urishla qilishdi, buni o’zligicha Jihod dp nomlashdi. Aslida ulani maqsadi yerini kengaytirish, boylik orttirish bo’gan. Bulani ishi noto’riligini ilm bn chuntirganlani esa qatl qilishgan. Musulmonlani o’zaro noahlligini ko’rgan kofirla darhol ulani ustiga yurish qilishgan. Nihoyat musulmonlani ichidigi hoin-munofiqladan foydalanib yurtni mustamlaka qilishdi. Allohni Kitobidan uzoqlashish oqibati mana shunaqa!
Mehribon Robbimiz musulmonlaga xabari berilgan horlikni ko’rsatganidan keyn o’z hatolarimizzi tuzatishga imkon berdi. Mustaqillik ne’matini. Lekin hammayam bu ne’matti qadriga yetmayapti. Xattoki zardushtiylikni qayta tiklashga urinvatganla bor. Subhanalloh! Shayton to qiyomatgacha odamlani haq yo’lga kirishiga g’ov bo’lish niyatidan qaytmidi. Oldimizda esa kotta muammo turibdi, Allohning to’g’ri yo’lini topib olish! Hozirda turli xil musulmon, turli hil aqida, turli hil yo’nalish va tushunchala (firqala) ko’payib ketgan. Ulani hatosidan (sahih dalilla bn) ogohlantirsez buni tan olmi, sizga turli laqabla qo’yishadi, vahokazo. Ula o’zlarini shaytonga qo’g’ircho ekanligini o’zligi sezishmagan holda o’zini ojiz og’zi bn Allohning Nurini puflab o’chirishga harakat qivatganla holos! Bu esi yo'qla xuddi munofiqla singari Islom uchun hatarli. Chunki, kofir bir ish qilsa odamla "œbu uni amali" diydi. Lekin bir munofiq yoki adashgan toifa bir ish qisa "œbu musulmonlani ishi" dp Islomga nisbat berishadi. Natijada bu islomga endi kirmoqchi bo’ganlani yo’lini to’sadi. Eng yig’laydigan tomoni shundaki, juda ko’p davlatla Islom dini bn kurashib kemoqda. Kitob va Sunnat o’rniga o’z hovosi va nafsiga ergashish oqibatlari tobora yomonlashib borvatti. "œВа Аллоҳга ҳамда Унинг Лайғамбарига итоат қилингиз ва (сзаро) талашиб-тортишмангизки, у ҳолда сустлашиб, куч-қувватингиз кетур. Сабр-тоқат қилингиз! Албатта Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир" (Анфол 46)
Muhammad Sohib, mani tushungandursiz? Yoki qayoodigi odammi so'zini omiman dismi? Dalilla asosida kitobladan keltirib yozsam "copy-pstechi" deb laqab qo'yas! Maslahatim, oldin siz o'z maqsadizzi anglavalin. Din o'yin emas va Kitob va Sunnat oldida bo'yin egish yutqazish emas. Alloh barchamizga foydali ilm, maqbul amal va hayrli oqibat bersin. Amin!
-
ТАҚЛИДГА ҚАА ШИ ҒУЛУВ
Тақлид арабча ссз бслиб бизнинг тилимизга сз маъноси билан стгандир ва бир кишининг бошқа одамга схшаш ҳаракат қилишини англатади.
Ушбу сарлавҳа остида тақлид деганда шариат ҳукмларини англашдаги тақлид ҳақида ссз боради. Яна ҳам тушунарли қилиб айтмоқчи бслсак, фиқҳдаги ҳукмларда бошқаларга тақлид қилиш ҳақида ссз боради. Бизнинг воқеълигимиз сътиборидан мазҳабга сргашиш ҳақида ссз боради.
Баъзи бир қавмлар фиқҳий мазҳабларга тил теккизишлари, фиқҳий мазҳабларни инкор қилиб, мазҳабсизликка чақиришлари ҳаммага маълум.
Улар сзларича фиқҳий мазҳабчиликни айб ва нуқсон деб биладилар, сз фикрларини исботлаш мақсадида ҳатто улуғ мазҳаббоши имомларга тил теккизишгача етиб борадилар.
Шайх Абдул Фаттоҳ Абу Ғудда раҳматуллоҳи алайҳ «Аълоус сунан» китобига ёзган тақризида қуйидагиларни ёзади: «Бу китобнинг таълиф қилиниши сабаби ушбу асрнинг срмида пайдо бслган ҳолатдир. Ўшанда Локистон ажраби чиққанидан кейин Ҳиндистонда сзини "аҳли ҳадис" деб атаган баъзи одамлар нағма тарқатиб, ҳиндистонда, жумҳури мусулмонларнинг мазҳаби ҳанафий бслган бу бепаён юртда кенг тарқалган мазҳабини ҳадисга хилофлигини даъво қилиб чиқдилар. Улар сна ҳанафийларни қиёсни ҳадиси шарифдан устун қсйишда айбладилар. Шунингдек, улар тсрт сргашилган имомга тақлид қилишни инкор қилдилар ва ҳанафий фиқҳига тил текказдилар».
Мазҳабни инкор қилувчилар «Қуръон ва суннат турганда уларга амал қилмай, съни Аллоҳнинг ва Унинг Лайғамбарининг айтганини қилмасдан Абу Ҳанифанинг айтганини қиламизми?» дейишади.
Уларнинг фикрича, фиқҳий мазҳабга амал қилиш Аллоҳ таоло ва Унинг Лайғамбари А асулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи вассаломни қсйиб бир банданинг айтганини қилишдан иборатдир. Бу каби нарса сз сгасининг куфрига сабаб бслиши турган гап.
Тақлидни қораловчиларга раддис қилишдан олдин унинг уламолар қандай таърифлаганларини билиб олайлик.
Кувайт Вақф ва Исломий ишлар вазирлиги нашр стган «Фиқҳ снсклапедисси»да тақлидни қуйидагича таъриф қилинган: «Тақлид бошқанинг гапини ҳужжатсиз қабул қилишдир. Омий одамнинг мужтаҳиднинг гапини олишига схшаш. Аабий саллаллоҳу алайҳи вассаломнинг қавлларига қайтиш тақлид смас. Шунингдек, ижмоъга қайтиш ҳам тақлид смас. Чунки бунда ҳужжатнинг сзига қайтилади».
«Ақоидда тақлид жоиз смаслигига усул илмининг уламолар жумҳури иттифоқ қилганлар».
«Шариатнинг амалий аҳкомларида тақлид қилиш ҳақида икки қавлга ихтилоф қилинган.
Биринчиси: Мазкур нарсаларда тақлид қилиш жоиздир. Бу усулийлар жумҳурининг қавлидир. Улар қуйидагиларни айтганлар:
«Мужтаҳид амалий аҳкомларни тсғри топса ҳам, хато қилса ҳам бари бир савоб олади, гуноҳкор бслмайди. Бас, мазкур ишларда тақлид қилиш жоиздир. Аммо омий кишилар учун вожибдир. Чунки ундан шариат аҳкомларига амал қилиш талаб қилинган. Гоҳида сша ҳукмлар далилларида назар ва ижтиҳодга ҳожат тушадиган махфийлик бслиши сҳтимоли бор. Омий кишилардан мужтаҳидлик мартабасини талаб қилиш сса, скин — тикин ва наслу насабнинг кесилиб қолишига, ҳунар ва саноатнинг тсхтаб қолишига ва ниҳост харобаликка олиб боради. Саҳоба розисллоҳу анҳумлар бир — бирларига ва бошқаларга ҳам фатво берар, уларнинг мужтаҳид бслишга амр қилишмас сдилар. Аллоҳ таолонинг Ўзи «Бас, зикр аҳлидан ссранглар» деган қавлида уламолардан ссрашга амр қилган.
Иккинчиси: Тақлид ҳаромдир, жоиз смасдир. Бу гап Ибн Абдул Барр, Ибнул Қаююм, Шавконий ва бошқаларга оид».
Аммо иккинчи тоифанинг гапини таҳлил қилиб ксрсак, имкони борларнинг тақлид қилиш жоиз смаслиги ҳақида ссз бораётганини англаб оламиз.
Тақлидга, съни, мазҳабга душман бслганлар сзларининг гаплари тсғрилигига далил ҳам келтирадилар.
Аллоҳ таоло «Тавба» сурасида: «Улар Аллоҳни қсйиб сзларининг ҳибр ва роҳибларини ҳамда Масиҳ ибн Марсмни А обб тутдилар. Улар фақат битта илоҳдан бошқага ибодат қилмасликка амр қилинган сдилар. Ундан сзга ибодатга сазовар зот йсқ. У зот улар ширк келтираётган нарсадан покдир», деган (31-ост).
«Ҳибр» сҳудийларнинг диний олимидир. «А оҳиб» сса, насороларнинг диний одамидир. Аллоҳ таоло бу остда диний олимларнинг гапига кирганларни сша олимларга ибодат қилишда айбламоқда. Фақиҳларга тақлид қилган мусулмонлар ҳам худди ҳибр ва роҳибларни А обб қилиб олган сҳудий ҳамда насоролар кабидир.
Имом Аҳмад ва Имом Термизийлар Адий ибн Ҳотим розисллоҳу анҳудан қуйидагиларни ривост қиладилар: У кишига А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даъватлари етганда, Шомга қочиб кетган скан. Жоҳилист даврида Адий ибн Ҳотим розисллоҳу анҳу насронийлик динига кирган скан. Унинг синглиси ва қавмидан бир жамоа одамлар мусулмонлар қслига асирга тушибди. Сснгра А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг синглисини озод қилиб, ҳадслар берибдилар. Сингил бориб акасини Исломга тарғиб қилибди. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига боришга ундабди. Машҳур Ҳотим Тоийнинг сғли бслмиш Адий сз қабиласининг бошлиғи ҳам сди. У Мадинага борганида, одамлар унинг келгани ҳақида гап тарқатишди. У бсйнига кумушдан ссалган хоч таққан ҳолида А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурлариига киради. Шунда у зот:
«Улар Аллоҳни қсйиб сзларининг ҳибр ва роҳибларини ҳамда Масиҳ ибн Марсмни А обб тутдилар», остини тиловат қилаётган сдилар.
Адий розисллоҳу анҳу айтадиларки:
«Мен: «Уларга ҳеч ибодат қилишгани йсқ», дедим.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Лекин уларга ҳалолни ҳаром қилдилар ва ҳаромни ҳалол қилдилар, улар сса сргашдилар. Ана сша уларга ибодат қилишдир», дедилар».
Яҳудийлар ва насоролар сз ҳибрлари ва роҳибларини худо деб сътиқод қилишгани йсқ, қилмайдилар ҳам. Лекин уларнинг айтганларига бсйинсунганлари, съни, ҳалол деганларини ҳалол, ҳаром деганларини ҳаром деб билганлари учун ширк келтирган, уларни А обб қилиб олган ҳисобланмоқдалар.
Бу даъвога қуйидаги раддис берилади
Аввало фиқҳий мазҳабга амал қилиш, Қуръон ва суннатни тарк қилиб, сзимизга схшаш бир инсоннинг айтганига амал қилиш дегани смас. Фиқҳий мазҳабларимиз раҳнамолари аҳли сунна вал жамоа ақийдавий мазҳабининг ксзга ксринган алломаларидир. Улар ақийда бобида ҳеч қандай хилоф қилганлари йсқ, қилишлари мумкин ҳам смас. Демак, шундай катта уламолар кишиларни Қуръон ва суннатга амал қилмай, сзларининг фикрларига чорлашлари умуман мантиққа тсғри келмайди.
Фиқҳий мазҳаб имомлари Қуръон ва суннатни кишиларга осонлик билан тушунтирган ва уларга амал қилиш йслларини мусулмонларга сзига хос услуб билан баён қилиб берган катта алломалардир. Улар ҳеч қачон сзларига ортиқча илоҳийлаштириш ёки қандайдир устунликни талаб қилмаганлар. Балки, сз меҳнатлари, илм, одоб ва тақволари билан мусулмонлар сҳтиромига сазовор бслган зотлардир.
Уламоларимиз, фиқҳий мазҳаблар имомларини ва уларнинг ишларини қуйидаги мисол билан тушунтирадилар:
«Бу дунёдан схши сшаб, схши стиш худди тоғнинг чсққисига ссон-омон чиқишга схшайди. Қуръон ва суннат сша чсққига чиқишни ксрсатадиган харита ва қслланма. Мазҳаб имомлари сса ушбулардан фойдаланиб чсққига чиқишнинг снг осон ва бехатар йслини топиб, белги қсйиб, осонлаштириб қсйган кишилар.
Фиқҳий мазҳабларни инкор қилувчилар сса, сша тоғнинг тагига келиб, харита ва қслланмани олиб, сзига снги йсл топиб, чсққига чиқишга ҳаракат қилаётган одамга схшайди. Илми, кучи, имконисти бслса чсққига чиқиш сҳтимоли бор. Бслмаса, қулайди. Чсққига чиқишга ёрдам берадиган илм, куч ва имконист сса, камида мазҳаббоши имконига тенг ёки ундан кспроқ бслиши керак».
-
Имом Бухорийнинг фиқҳий мазҳаблари ҳақида
Имом Бухорийнинг фиқҳий мазҳаблари ҳақида аҳли илмлар турлича гапларни айтганлар.
Тожуддийн Субкий сзининг «Тобақотуш Шофеъийс» ктобида, Сиддиқ Ҳасанхон сзнинг Абжадул Улум» китобида ва Ибн Ҳажар сзининг «Фатҳул Борий» китобида Имом Бухорийнинг шофеъий мазҳабида бслганларини айтганлар.
Ибн Қайюм ал-Жавзийс сзининг «Аъломул муқиъийн» китобида ва Ибн Абу Яъло сзининг «Тобақотул Ҳанобила» китобида Имом Бухорийни ҳанбалийлардан деганлар.
Шайх Тоҳир Жазоирий, шайх Муҳаммад Закариё Кандеҳлавий ва бошқалар Имом Бухорий сзлари мужтаҳид фақиҳ бслганлар дейдилар. Ушбу гапни кспчилик қсслаб қувватлайди.
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,5559.msg49881.html#msg49881
-
:bsm:
Бошка бир мавзуда, бир форумдошимиз, рофиа даъйн (рукуъдан олдин икки кулни кутариш) Сахихул Бухорийда бор дигандилар... Буни инкор килмаган холда, бу амални килмасликкасм даллилар борлигини ижозатилар ила, Шайх МСМЮнинг "Ихтилофлар хакида" номли китобларидан иктибос келтирсам...
А УКУАªГА БОА ААТГААДА ВА УАДАА ҚАЙТААТГААДА ИККИ ҚЎЛАИ КЎТАА ИШ
Бу масала ҳам ксплаб тортишувларга сабаб бслгани ҳаммамизга маълум. Авваллари ҳамма Ҳанафий мазҳабига амал қилар ва ҳеч ким намозни бошлаш пайтидаги такбири таҳримадан бошқа пайтда икки қслини кстармас сди. Ҳамма номозхонлар тинчгина, қслдан келганича сз намозларини адо стиб юрар сдилар.
Кейинчалик сса, аввал айтиб стганимиздек, фиқҳий мазҳабларни, уларнинг асосчилари бслмиш буюк мужтаҳид уламоларимизни инкор қилиб, сзларича Қуръон ва Суннатга амал қилишни ва бошқалар ҳам уларга сргашиши лозимлигини даъво қилувчиларимиз пайдо бслдилар. Улар намозда рукуъга кетишдан олдин ва ундан қайтаётганда икки қслни кстармаслик Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларига хилоф сканлиги ҳақида баҳс юрита бошладилар ва сз фикрларининг далили сифатида ҳадиси шарифлардан ҳужжатлар келтиришга киришдилар. Ана сшаларимиз сзларини, худди бутун Ислом оламининг минг йиллик хатосини топгандек, Ҳанафий мазҳабига сргашиб, хатода юрган юз миллионлаб гумроҳларни Қуръон ва Суннат йслига солаётган қаҳрамондек ҳис стар сдилар. Бировнинг насиҳатини сшитишни ҳам хоҳламас сдилар. Бунга қсшилмаганларни, қарши чиққанларни Қуръон ва Суннатга қарши чиқишда айблар сдилар. Аммо мазкур иш Қуръон ва Суннатга тсғри келадими, йсқми, сйлаб ҳам ксрмас сдилар.
Аслида сса, сша масалани кстарганларимиз сски ихтилофни қсзғаб, минг уч юз йиллик срани қайта тирнаб қонатаётган сдилар. Аамозда рукуъга кетаётганда ва ундан қайтаётганда қсл кстариш масаласини бир юз сллигинчи Ҳижрий санада туғилган Имом Шофеъий ва у зотнинг ҳамасрлари Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алай-ҳимлар ҳам кстарган сдилар. Худди бизнинг шоввозларимиз далил қилиб келтираётган ва сна улар билмаган ҳадис ва ривостларни ана сша буюк мужтаҳидларимиз снг аввал келтирган сдилар. Орадаги фарқ шуки, стган салафи солиҳларимиз ҳозиргиларга схшаб сз фикрларига қсшилмаганларни Қуръон ва Суннатга қарши чиқишда айбламаган сдилар, балки сз мухолифларини ҳам Қуръон ва Суннатга сзига хос ижтиҳод йсли ила амал қилувчи дин қардошлари сифатида сҳтиром қилардилар. Агар бизда бир озгина илм бслганида, бундай ихтилофлар келиб чиқмас сди. Минг афсуслар бслсинким, бизда на илм ва на илмсизлигимизни тан олишимиз учун инсоф бор сди.
Келинг, илмсизлигимизга барҳам бериш ва хатони такрорламаслик умидида бу масалани илмий йсл ила сна бир ксриб чиқайлик.
-
ААМОЗДА А УКУАªГА БОА ГААДА ВА УАДАА ҚАЙТГААДА ИККИ ҚЎЛАИ КЎТАА ИШ КЕА АК ДЕГААЛАА АИАГ ДАЛИЛЛАА И ВА УЛАА АИАГ МУАОҚАШАСИ
Бу ҳукмга амал қилишга даъват стганлар рсйхати бошида тсрт машҳур ва маъруф фиқҳий мазҳабларимиздан иккитаси, Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳаблари туради. Улар сзларининг бу ҳукмларига бир неча ҳадиси шарифларни далил қилиб келтирадилар:
Биринчи далил:
Имом Бухорий ва Имом Муслимлар қилган ривостда Ибн Умар: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон намозни очсалар икки қслларини елкалари баробар кстариб туриб такбир айтар сдилар. Кейин қачон рукуъга такбир айтсалар ҳам шунингдек, қачон бошларини рукуъдан кстарсалар ҳам уларни худди сшандоқ кстарар сдилар ва «самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ, А оббанаа ва лакал ҳамд», дер сдилар», деганлар.
Мана шу саҳиҳ ҳадисда намозда рукуъга борганда ва ундан қайтганда қсл кстариш Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатлари скани очиқ-ойдин ксриниб турибди, дейдилар Шофеъий ва Ҳанбалийлар.
Иккинчи далил:
Имом Бухорий келтирган ривостда Аофеъ розисллоҳу анҳу: «Ибн Умар розисллоҳу анҳу рукуъга борганда ва ундан қайтганда икки қслини кстармаган одамни ксрса, унга тош отар сди», деган.
Бу ривост ҳам юқоридаги маънони таъкидлаб келмоқда. Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳу сзлари амал қилибгина қолмай, сзгаларни ҳам мазкур ҳукмга бсйсунишларига ҳаракат стганлари сққол ксриниб турибди, дейдилар Шофеъий ва Ҳанбалийлар.
Ҳанафий уламолар, дарҳақиқат, сизлар келтирган ривостлар бор ва кучли сканини биз ҳам схши биламиз, лекин биз ушбу ҳадис ва ривостларга амал қилишдан олдин бошқа ҳадис ва ривостларни ҳам чуқурроқ срганиб чиқиб, бошқача қарорга келдик, келинг, аввало Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳунинг ҳадисларини муноқаша қилайлик, дейдилар.
Имом ат-Таҳовий, Имом Ибн Абу Шайба ва Имом ал-Байҳақийлар сз китобларида келтирган ривостда Мужоҳид розисллоҳу анҳу: «Ибн Умарнинг орқасида намоз сқиганман. У икки қслини намоздаги биринчи такбирдан бошқа ҳеч кстармас сди», деганлар.
Олдинги икки ривост ва биз келтирган учинчи ривостни қсшиб сргансак, рукуъга борганда ва ундан қайтганда икки қслни кстариш ҳукми насх бслгани аён бслади. Яъни бу ҳукмга маълум муддат амал қилинган-у, сснгра амалдан қолган.
Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳу Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рукуъга кетишда ва ундан қайтишда қсл кстарганларини ксрганлар, сзлари бу ишга амал қилганлар ва бошқаларни ҳам амал қилишга чорлаганлар. Кейинчалик бу амал насх бслганидан кейин унга амал қилишни тсхтатганлар.
Сиз ҳам, ҳурматли Шофеъий, Ҳанбалий ва ушбу масалада улар билан ҳамфикр бслганлар, биз ҳам саҳобий сзи қилган ривостга зид амал қилса, ривостини смас, амалини қабул қилишга иттифоқ қилганмиз. Чунки саҳобийлар насх бслмаса, сзлари ривост қилган ҳукмга хилоф амал қилмайдилар. Хусусан, Абдуллоҳ ибн Умар розисллоҳу анҳу ҳар бир каттаю кичик нарсада Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга аниқ сргашувчи сгона саҳобий бслганлар. У киши Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга оид, сргашиш зарур ҳисобланмаган ишларни ҳам ста аниқлик билан қилиб юрганлари маълум ва машҳур. Шундоқ одам насх собит бслмаса, сзлари ривост қилган ҳадисга хилоф иш тутиб, рукуъга боришда ва ундан қайтишда икки қслни кстаришни тарк қилмас сдилар.
Учинчи далил:
Имом Абу Довуд, Имом Термизий, Имом Аасаий, Имом Ибн Можа сз Сунанларида, Имом Бухорий «А афу ълсдайни фиссолати» деган рисолаларида ва Имом Таҳовий «Мушкилул-Осор»да Али ибн Абу Толиб розисллоҳу анҳудан келтирган ҳадисда: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қачон фарз намозга турсалар такбир айтиб, икки қслларини елкалари баробар кстарар сдилар. Худди шу ишни қироатларини тамом қилиб рукуъга боришни ирода қилсалар ҳам, рукуъдан бош кстарсалар ҳам қилар сдилар. У зот намозда стирган ҳолларида ҳеч қслларини кстармас сдилар. Қачон икки марта сажда қилиб, турмоқчи бслсалар ҳам икки қслларини кстариб, такбир айтар сдилар», дейилган.
Шофеъий ва Ҳанбалий мазҳаби уламоларининг бу далилларига жавоб қуйидагича: Бу ривост собит сканини схши биламиз. Лекин Ҳазрати Али розисллоҳу анҳунинг айни сзларидан бунинг акси содир бслгани ҳақида ривост бор. Ана шу ривостни ҳам стиъборга олиб туриб, (ниҳоий) ҳукм чиқарилса, жуда ҳам схши бслар сди.
Имом ат-Таҳовий ва Имом Ибн Абу Шайбалар Осим Ибн Кулайбнинг отасидан қилган ривостда: «Али розисллоҳу анҳу икки қслларини намознинг биринчи такбирида кстарар сди, холос. Кейин кстармас сди», дейилган.
Имом Абу Бакр Ибн Абу Шайба Абу Исҳоқдан келтирган ривостда сса: «Абдуллоҳ (Ибн Масъуд) ва Алининг асҳоблари икки қслларини фақатгина намозни бошида кстарар сдилар, холос», дейилган.
Бу ҳам рукуъга кетишдан олдин ва ундан кейин икки қслни кстаришга маълум муддат амал қилингани ва кейин насх бслганини ксрсатади. Бслмаса Ҳазрати Алидек улкан саҳобий сзлари Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан қилган ривостга хилоф иш қилмас сдилар. Шу билан бирга Ҳазрати Али розисллоҳу анҳу сз шогирдлари бслмиш кичик саҳобийлар ва тобеъинларни ҳам рукуъга кетганда ва ундан қайтганда, икки қслни кстармасликка сргатган сканлар. Бу ҳам сз-сзидан бславерадиган нарса смас.
Шофеъий ва Ҳанбалийлар сзларига далил қилиб келтирган юқоридаги ҳадисда зикр қилинган «Қачон икки марта сажда қилиб, турмоқчи бслсалар ҳам икки қслларини кстариб такбир айтар сдилар», деган жумла уларнинг зиддига катта ҳужжатдир. Чунки улар саждадан туришда қсл кстариш керак демайдилар. Ўз-сзидан «нима учун бир ҳадиснинг маълум бслагига амал қиласизлар-у, бошқа бслагига амал қилмайсизлар», деган ҳақли савол пайдо бслади.
Сажда қилиб бслиб тураётганда ва бошқа ҳолатларда ҳам икки қсл кстарилиши ҳақида бошқа ҳадисларда ҳам зикр қилинган. Мана шу нарсанинг сзи ҳам аввал намозда такбираи сҳромдан бошқа жойларда ҳам қсл кстариш бс-либ, кейинчалик насх қилинганига далолатдир. Бу ҳақиқатни Ҳанафийлар тслиқлигича олиб, Шофеъий ва Ҳанбалийлар бир қисмини қабул қилиб, рукуъга кетиш ва ундан қайтишга тегишли жойини қабул қилмаган чиқадилар.
Ҳанафийлар мухолифларнинг ҳар бир далилига худди шу қабилда раддис қиладилар. Биз намуна учун келтирилган мисоллар билан кифосланиб, снди бу масалани қадимда қандоқ муноқаша қилингани ҳақидаги икки ривостни срганиб чиқайлик:
Имом ат-Таҳовий келтирган ривостда ал-Муғийра розисллоҳу анҳу қуйидагиларни айтадилар: «Иброҳимга, Воилнинг Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қачон намозни бошласалар, рукуъ қилсалар ва рукуъдан бошларини кстарсалар, икки қслларини кстаришларини ксрдим, деган ҳадисига нима дейсиз, дедим». У киши: «Агар Воил у зотнинг ундоқ қилганларини бир марта ксрган бслса, Абдуллоҳ ундоқ қилмаганларини сллик марта ксрган», деди.
Ксриниб турибдики, рукуъга кетаётиб ва ундан қайтаётиб икки қсл кстарилади, деганлар Воил Ибн Ҳужр розисллоҳу анҳунинг ҳадисларини далил қилганлар. Буюк тобеъинлардан Иброҳим ан-Аахаъий розисллоҳу анҳуга бу гап айтилганда, у киши Абдуллоҳ Ибн Масъуд розисллоҳу анҳунинг ҳадисларини раддисга келтирганлар ва қайси бир ҳадис қабул қилишга лойиқроқ сканини тасдиқлаш мақсадида уларнинг ровийларининг ҳолларини зикр қилиб стганлар. Воил Ибн Ҳужр розисллоҳу анҳу иймонга келганларидан кейин Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида фақатгина бир ҳафта туриб, намоз сқишни срганганлари ва қайтиб кетиб, кейин А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни қайта ксрмаганлари машҳур. Бунинг устига Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига таълим учун алоҳида муомала қилганлар.
Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг рукуъга кетишда ва ундан қайтишда икки қслларини кстармаганлари ҳақидаги ривост соҳиби Абдуллоҳ Ибн Масъуд розисллоҳу анҳу сса, снг биринчи иймонга келган саҳобалардан бслиб Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан у зотнинг умрларининг охирларигача ажралмаган улкан саҳобийлардан биридирлар. Албатта у киши Воил розисллоҳу анҳуга қараганда ксп нарсани билишлари турган гап.
Иккинчи мисол Имом ал-Ҳорисий сзларининг «Муснад» номли китобларида Суфён Ибн Усйна розисллоҳу анҳудан Имом Абу Ҳанифа билан Имом ал-Авзоъий ораларида бслиб стган қуйидаги мунозарани келтирадилар:
«Абу Ҳанифа билан ал-Авзоъий Маккадаги буғдой растасида ксришиб қолишди. Шунда ал-Авзоъий Абу Ҳанифага:
- Сизларга нима бслди, намозда рукуъга борганда ва ундан бош кстарганда қслларингизни кстармайсизлар? деди. Абу Ҳанифа сса:
- Чунки бу ҳақда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бирор саҳиҳ нарса бслмади, деди.
- Қандоқ қилиб саҳиҳ нарса бслмасин? Ахир, менга аз-Зуҳрий Солимдан, у отасидан, у сса А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривост қилишича, У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни бошлаш чоғларида, рукуъга кетишда ва ундан қайтишда икки қслларини кстарар сканлар! деди ал-Авзоъий. Шунда Абу Ҳанифа:
- Бизга Ҳаммод Иброҳимдан, у Алқама ва ал-Асваддан, улар Абдуллоҳ ибн Масъуд розисллоҳу анҳудан ривост қилишича, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозни бошлашдан бошқада икки қслларини кстармас сканлар, деди.
- Мен сенга аз-Зуҳрийдан, Солимдан, Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ҳадис ривост қилсам, сен менга Ҳаммод Иброҳимдан ҳадис айтди, дейсан-а?! деди ал-Авзоъий. Абу Ҳанифа унинг бу гапига:
- Ҳаммод аз-Зуҳрийдан ксра фақиҳроқ сди. Иброҳим сса Солимдан ксра фақиҳроқ сди. Агар Ибн Умар саҳобийлик фазлига сга бслса ҳам фиқҳда Алқама ундан кам смас. Ал-Асваднинг фазли жуда ҳам ксп. Абдуллоҳ ибн Масъуднинг фиқҳда ва қироатда фазли ксп. Унинг саҳобийлик ҳаққи бор. Кичиклигидан Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида бслган. У Абдуллоҳ ибн Умардан афзал, деб жавоб берди. Шунда ал-Авзоъий жим қолди».
Демак, Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳи ҳам, у кишининг издошлари ҳам шаръий ҳукмларни ҳаводан смас, Қуръон ва Суннатдан олган сканлар. Бошқалардан ксра чуқурроқ илмий изланишда бслган сканлар. Ҳатто бошқа мазҳаб мужтаҳидлари мулоҳаза қилмаган нозик томонларни ҳам улар мулоҳаза қилган сканлар.
-
ҲАААФИЙЛАА АИАГ ДАЛИЛЛАА И
Ҳанафий мазҳаби уламолари мазкур масала бсйича мухолиф томонларнинг далилларини муноқаша қилиб, уларга раддис берибгина қолмай, сз ҳукмларини тасдиқлаш учун ҳужжат-далиллар ҳам келтирганлар. Қуйида сътиборингизга улар келтирган далиллардан қисман ҳавола қиламиз:
Биринчи далил:
Имом Муслим Жобир Ибн Самура розисллоҳу анҳудан ривост қилган ҳадисда: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг ҳузуримизга чиқдилар ва: «Аима учун мен сизларни қслларингизни худди асов отнинг думига схшатиб кстараётганингизни ксрмоқдаман?! Аамозда сокинлик ила туринглар!» дедилар», дейилган.
Маълумки, намоз снги фарз бслган пайтда ҳозирги каби тслиқ бслмаган. Баъзи ҳолатларда ҳар хил майда овоз чиқариш ёки ҳаракатлар ҳам бслиб турган. Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ундоқ ишларни қилган одамларга аста-секин тарбис бериб, хатоларини тузатиб борганлар. Бу маънода ҳадис китобларимизда бир қанча ривостлар келган. Ушбу биз таҳлил қилаётган рукуъга кетишда ва ундан қайтишда қслни кстариш масаласи ҳам аввалда бор бслиб, кейин мансух қилинганлигини мана шу ҳадисдан билиб олсак бслади. Бу ҳукмнинг мансух бслгани, амалдан қолганидан бехабар баъзи саҳобийлар аввалгидек рукуъга борганда ва ундан қайтганда қслларини кстариб, намоз сқиётганларини Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳужраларидан ксриб турганлар. Кейин ташқарига чиқиб, уларга ушбу ҳадисда келтирилган гапларни айтганлар.
Иккинчи далил:
Имом Термизий Алқама розисллоҳу анҳудан қилган ривостда: «Абдуллоҳ Ибн Масъуд мен сизларга А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг намозларини сқиб берайми, деди-да, намоз сқиб, биринчи қсл кстаришдан бошқа қсл кстармади», дейилган.
Ўз-сзидан маълумки, бунга схшаш кишиларни огоҳлантириб қсйиб, қилинган ишлар ста аниқлик билан адо стилади. Абдуллоҳ Ибн Масъуд розисллоҳу анҳу ким сканликлари сса ҳаммамизга маълум. У киши Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам билан У зотнинг пайғамбарлик даврларида ҳар доим бирга юрган, улкан илм соҳиби ва ксплаб ҳадисларни ривост қилган саҳобийлар.
Худди шу маънодаги ҳадисни Имом Аасаий ҳам ривост қилганлар.
Учинчи далил:
Имом ат-Таҳовий ал-Асвад розисллоҳу анҳудан қилган ривостда: «Умар Ибн Хаттобнинг биринчи такбирда икки қслини кстариб, кейин кстармаслигини ксрдим», дейилган.
Тсртинчи далил:
Имом Ибн Абу Шайба ал-Асвад розисллоҳу анҳудан келтирган ривостда: «Умар ибн Хаттобнинг орқасида намоз сқидим. У сз намозида бошланишдагидан бошқа ҳеч қслини кстармади. Аш-Шаъбий, Иброҳим ва Абу Исҳоқларни ҳам намозни бошлашдагидан бошқа қсл кстарганларини ксрмадим», дейилган.
Бешинчи далил:
Имом ал-Байҳақий Ибн Масъуд розисллоҳу анҳудан қилган ривостда: «Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам, Абу Бакр ва Умарларнинг орқаларида намоз сқидим. Улар намозни бошлашдаги қсл кстаришдан бошқа қсл кстармас сдилар», дейилган.
-
Олтинчи далил:
Имом ат-Таҳовий Абу Бакр Ибн Айёш розисллоҳу анҳудан қилган ривостда: «Ҳеч бир фақиҳни ҳеч қачон биринчи такбирдан бошқа жойда қслини кстарганини ксрмадим», дейилган.
Еттинчи далил:
Аамоз ҳамманинг ксз снгида, ҳар куни беш марта адо стиладиган, сътиборли ва улкан ибодат. Айниқса, Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳар бир намозларини йиллар давомида кспчилик ста диққат билан кузатиб, срганиб келган. Ана шундоқ нарсага тегишли, рукуъга борганда ва ундан қайтганда қсл кстариладими-йсқми, деган масалада ҳар хил гап айтилишининг сзи бу иш ҳақида шубҳа туғдиради. Бу сса, Ҳанафийларнинг иши тсғри сканини ксрсатади.
Саккизинчи далил:
Ҳанафийлар рукуъга борганда ва ундан қайтганда қсл кстариш ҳақида келган ривостлар ксплиги, саҳиҳлиги, баъзи гапларга қараганда саҳобаи киромларнинг слликталаридан ривост қилинганлигини схши биладилар. Аммо, шундоқ бслса ҳам, насх ворид бслиши мумкинлигини таъкидлайдилар. Чунки насх ривостнинг кучли ва кучсизлигига ёки ксп ва озлигига қараб бслмаслиги ҳаммага маълум. Ҳадис ҳар қанча кучли бслса ҳам остнинг кучига ета олмайди. Шундоқ бслса ҳам Қуръони Каримнинг баъзи остлари мансух бслгани маълум ва машҳур.
Тсққизинчи далил:
Ушбу муноқаша қилинаётган қсл кстариш ҳақидаги масалада бир ақлий далил келтириш учун Ҳанафий мазҳаби уламолари вақтинча насх ҳақидаги даъволаридан кечадилар. Айтайлик, насх ворид бслмади, дейдилар улар. Ундоқ пайтда умумий қоидага биноан бир ҳукм ҳақидаги ҳадислар қарама-қарши бслиб қолса, саҳобалар нимага амал қилган бслсалар, сша олинади. Агар саҳобаларнинг амаллари ҳам қарама-қарши бслиб қолса, қиёсга қайтилади. Ушбу масалада ҳам қиёсга қайтиладиган бслса, аслида намозда сукунат, ортиқча ҳаракат қилмаслик таъкидланади. Аамознинг ичида қсл кстаришлик ортиқча ҳаракатдир. Такбири таҳримадаги қсл кстариш намоз ичидаги смас, унинг бошланишидаги кстаришдир.
Шу ерга келганда, муҳтарам сқувчидан далиллар келтиришга скун ссаш учун изн ссраймиз. Агар қолган далилларни ҳам келтирадиган бслсак, гап чсзилиб кетади. Ўзи шундоқ ҳам чсзилиб кетган гапни сна ҳам чсзиб юрмай, хулосага стиб қссқолганимиз маъқулдир.
-
ХУЛОСА
Ксриб турибмизки, барча фиқҳий масалалар, жумладан, омийн масаласи, рукуъга борганда ва ундан қайтганда қсл кстариш каби масалаларда Ҳанафий мазҳабидагилар ҳадисга амал қилмайдилар, деган даъво, мутлақо ёлғон ва ботил даъводир. Аксинча, Ҳанафийлар ҳадисларни бош-қалардан ксра чуқурроқ ва аниқроқ срганиб, амал қилишларини сзимиз илмий равишда срганиб чиқдик. Шу билан бирга Ҳанафийлар бошқа мазҳаб атбоъларига схшаб, сзга мазҳабдагиларнинг фикрларини ҳам ҳурмат қилиб келганлар.
Ҳозирги давримизда ҳам Шофеъий ва Ҳанбалийлар қсл кстариб, Ҳанафий ва Моликийлар қсл кстармай тинчгина намозларини сқиб келишар сди. Ичимиздан бир неча остни чала ёд олган ва уч-тсрт ҳадиснинг таржимасини срганиб олганларимиз чиқиб, мазҳаббоши мужтаҳидларимизга тош ота бошлашди. Мусулмонлар оммаси сз ибо-датларини адо қилишда Қуръон ва Суннатга амал қилмас-ликда айбланди. Динга сндигина қайтаётган халқ оммаси сртасида уламолар ичида қолиши лозим бслган масалалар олиб чиқилиб турли ихтилофларга йсл очилди. Оқибатда мусулмонларга кспгина кулфатлар етди.
Азиз дин қардошлар! Ўтган саҳифаларда ҳозирда ихтилофларга сабаб бслаётган масалалардан иккитасини ксриб чиқдик. Аслида бундай масалалар анчагина бслиб қолди. Янгилари ҳам пайдо бслмоқда. Бу ҳолат сна ҳам авж олиб боравериши мумкин. Чунки ичимиздан, мазҳаб ихтилофга сабаб бслади, шунинг учун уни қсйиб Қуръон ва Суннатга амал қиламиз, деган даъво билан чиқаётганлар, аслида, Ҳанафий мазҳабини рад стиб, бошқа мазҳабга сргашмоқдалар. Улар баъзи масалаларни фақат сша мазҳабда айтилгани ҳақ, ундан бошқаси ботил, деб сйламоқдалар. Шунинг учун ҳам мусулмонлар оммасини бидъатга берилганликда, Қуръон ва Суннатга амал қилмасликда ва бошқа нарсаларда айбламоқдалар. Бу фикримизнинг тасдиғи учун биргина мисол келтирайлик.
мақолани доимий манзили.... --->>> (http://islom.uz/content/view/414/104/)
-
:as:
http://islamnuri.com/jumanas/tolibganasihat.htm
:as:
-
:vslm:
Alhamdulillah forum.islom.uz da yaxshi bahsla borakan.
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,10362.0.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,10362.25.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,503.0.html
http://forum.islom.uz/smf/index.php/topic,8013.0.html
yana o`zilayam qidirib ko`rila...
:as:
-
:as:
Фазилатли шайх Муҳаммад бин Солиҳ ал-Усаймин раҳимахуллоҳга берилган савол ва унинг жавоби:
ا
Уламоларнинг ихтилофида шахснинг срни қандай бслиши керак? Уларнинг ихтилофли ижтиҳодларидан келиб чиккан фатволарида шахс кандай йсл тутиши лозим? Бордию уларнинг ҳар бири саҳиҳ далилни ҳужжат килиб келтирса, енгилроғини оладими ёки схтиётлирогиними? Агар сҳтиётлироғини олмаса, шахсга гуноҳ бсладими?
Жавоб:
الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه و بعد:
Мусулмонлар авомидан бслган кишига динини илм ахлидан таълим олиши лозимдир. Бундай киши чигал бслиб қолган масаланинг фатвосини дини ва омонатдорлигига ишонган илм аҳлидан ссраши керак.
Унинг саволи Аллоҳнинг ҳукми ва Ул зот А асулининг ҳукми борасида бслиши лозим. Агар унга Аллоҳнинг каломи ва расулининг каломидан бслган ҳақ ойдин-равшан бслса, уни ташлаш жоиз смас, гарчи ҳар қандай кимсанинг ссзига ксндаланг бслса ҳам.
Чунки Аллоҳ Ўзининг каломи ва А асулининг каломи билан фақат бизни Ўзига қул тутди. (Бу иборанинг маъноси: биз Аллоҳга факат Аллоҳнинг каломи ва А асулининг каломи билангина ибодат қилишимиз лозим, бслса керак. Таржимон изохи).
Бордию дуч келинган масалада Аллоҳ ва А асулининг очиқ ҳукми бслмасдан ижтиҳод масалалари бслса, мусулмон киши дини ва илмига ишонган олимга сргашиши лозим бслади. Агар илм ахли масалалардан бирида ихтилоф қилишган бслса, мусулмон кишига лозим бслган нарса шуки, у ҳақ ва тсғриликка скинроқ деб сй қилган ҳамда қалби сшанга ором олган томонга сргашади. А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم айтганларидек:
«Муфтийлар сенга фатво беришган ҳолда ҳам, қалбингдан фатво ссра».
(Ҳасан ҳадис. Бухорий "œАт-тарих" китобида ривост қилган).
Яна А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم айтадиларки:
«Яхшилик чиройли ҳулқдир. Гуноҳ сса, қалбингда иккиланган нарса (съни ундан қалбингда шак пайдо бслиб,) одамлар уни билиб қолишларини сен ёмон ксрасан». (Муслим «Саҳиҳ»ида ривост қилган).
Мусулмон кишига ҳар бир мазҳабдаги снг енгил деб аталадиган нарсалар кетидан бориш жоиз бслмайди. Зеро кимда ким уламоларнинг рухсатларига сргашса, унда барча ёмонликлар жамланади. Шунда у ксп ҳаром килинган нарсаларнинг ҳалол килиб бергувчи фатволарни топади.
Уламолардан муайсн бир олимнинг — ҳоҳ тсрт имом ёки улардан бошқаси бслсин — айтадиган ҳар бир гапида унга тақлид қилиш бирор бир мусулмонга вожиб бслмайди. Бордию мусулмоннинг бошига бир масала тушса, Аллоҳ таолонинг «агар билмасангиз илм аҳлидан ссранглар» (Аахл-43) деган ссзига бсйсунган ҳолда Аллоҳ ва А асулининг шариати билан фатво беради деб сътиқод қилган олимидан фатво ссраши лозимдир.
Шайхул-Ислом айтади: «Мусулмон кишининг бошига бир масала тушса, ҳар қандай мазҳабдан бслса ҳам, Аллоҳ ва А асулининг шариати билан фатво беради деб сътиқод қилган олимидан фатво ссраши лозимдир.
Уламолардан муайсн бир олимнинг айтадиган ҳар бир гапида унга тақлид қилиш бирор бир мусулмонга вожиб бслмайди. Балки, А асулуллоҳ صلى الله عليه و سلم дан бошқа ҳар қандай инсоннинг ссзидан олинадиган бор ва тарк қилинадигани бор. Ўз йсли билан шариатни билишдан ожиз қолган одамга муайсн бир мазҳабга сргашиш жоиз. Аммо бундай йсналишсиз шариатни билиш имкони бслган ҳар бир кишига мазҳабга сргашиш вожиб смас.
Аксинча, ҳар бир инсон тоқати етгунча Аллоҳдан қсркиши-тақво қилиши ҳамда Аллоҳ ва А асули буюрган нарсалар илмини талаб килиши шарт бслади. Шунда у буюрилганни бажариб манъ қилинганни тарк стади». ("œМажмуъул-фатово", 20-жуз, 208-209-сахифалар).
Имом Абу Умар бин Абдул-Бар айтади: "œУламолар ихтилоф қилишганда Китоб ва суннатдан ҳамда у иккисининг асллари асосига бино қилинган ижмоъ ва қиёсдан далил талаб қилиш вожибдир. Агар далиллар тенг бслиб, зикр қилганимиздек Китоб ва суннатга мувофиқроқ келадиганига мойил бслиш вожиб бслади..." ("œЖамиъу байанил-илм ва фазлихи", 2/80-81.)
Қуйидаги уч шарт билангина инсон учун бирор бир имомга сргашиш жоиз бслади:
1. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин халқнинг бирортаси хатодан маъсум (сақланган) смас деб сътиқод қилиш. Шайхул-Ислом айтади: "œУламоларнинг барчаси иттифоқ қилишдики, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кейин бирор бир киши ҳар бир буюрган ва қайтарган нарсаларида хатодан маъсум смасдир".
Шунинг учун бир неча имомлар айтишдики, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бошқа ҳар бир инсон борки, унинг ссзининг олинадигани бор ва тарк стиладигани бор. Тсрт мазҳаб имомлари, Аллоҳ уларни раҳматига олсин, сзларига тақлид қилишдан қайтаришган.
Мана шундай қилиш уларга вожиб ҳам сди. Абу Ҳанифа айтади: "œБу - менинг фикримдир.
Кимда ким ундан схшироқ фикрни олиб келса, уни қабул қиламиз". Молик айтар сдики: "œМен бор йсғи одамман. Тсғри қиламан, хато ҳам қиламан. Менинг ссзимни Китобу Суннатга солиштиринглар...". Шофеъий айтар сди: "œАгар ҳадис саҳиҳ бслса, менинг ссзимни девор бетига уринглар".
Имом Аҳмад айтар сдики: "œМенга тақлид қилманглар, Молику Шофеъийга ва Саврийга ҳам тақлид қилманглар. Биз таълим олганимиз каби, сизлар ҳам таълим олинглар". (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 120-122-с.).
2. Ҳақиқат талабгори бслиши. Бирор бир масалада қачон далил билан устун ссз аниқ-равшан бслиб унинг мазҳабига хилоф бслса, тараддудга тушмасдан устун ссзни олиши лозим. Имом Шофеъий айтади: "œОдамлар ижмоъ қилишдики, бир кишига А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бслган суннат аниқ-равшан бслса, одамлардан бирортасининг ссзи туфайли сша суннатни тарк стиш мумкин бслмайди". ("œАъламул-муваққиъийн", 20-жуз, 203-204 с.)
3. Ўз йсналишига дуст ва душманликни боғламаслиги. Демак, дсстлигини мазҳабдошига хосламаслиги лозим ҳамда бошқа бир кимсани сргашаётган мазҳабига сргашмагани сабабли душман тутмаслиги лозим. Ҳар бир инсонга ижтиҳод қилиш вожиб бслмайди...
Ал-Хатибул-Бағдодий айтади: "œШаръий аҳкомлар йслларини билмайдиган омийга тақлид қилиш жоиздир. Демак у бирор бир олимга сргашиши ва унинг ссзига амал қилиши мумкин...". ("œАл-фиқҳу вал мутафаққиҳу", 68-69 с.)
Шайхул-Ислом айтади: "œУмматнинг жумҳур уламолари тутган йсл шуки, умуман олганда ижтиҳод қилиш ҳам жоиз, тақлид қилиш ҳам жоиз. Улар ҳар бир инсонга ижтиҳодни вожиб қилиб тақлидни ҳаром қилишмайди ҳамда ҳар бир кишига тақлидни вожиб қилиб ижтиҳодни ҳаром қилишмайди.
Ижтиҳодга қодир бслган кишига ижтиҳод қилиш жоиздир. Ижтиҳоддан ожиз бслган кишига тақлид қилиш жоиздир. Аммо ижтиҳодга қодир бслган кишига тақлид қилиш жоизми? Бу масалада ихтилоф бор. Тсғриси шуки, ижтиҳоддан ожиз қолган томонида тақлид жоиз бслади.
(Масалан,) далиллар етарли бслса, ёки ижтиҳод қилишга вақт зиқ бслса, ёки бунга далил зоҳир бслмаса (тополмаса), шунда ожиз бслган томонларида унинг бадали бслган тақлид унга жоиз бслади, сув билан таҳорат қилишдан ожиз қолган киши каби". (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 203-204-с.)
Яна фаръий (фикҳий) масалаларда айтадики: "œБаъзи ғулуга кетган (чуқур кетган) файласуфлар ва мутафаққиҳлар назар солиш ва ижтиҳодни ҳар бир инсонга, ҳатто оммага вожиб қилишади. Бу ссз заифдир. Чунки агар ижтиҳод илми фарзи айн бслганида қудрати етган одамларга ижтиҳод вожиб бслган бсларди.
Омма одамларга далилларни батафсил билиш оғирдир ва улар бундан узрлидир. Файласуфлар ссзиннинг қаршисида баъзи мазҳаб атбоъларининг ссзи туради. Улар тсрт мазҳаб имомидан кейин инсонларнинг барчасига, олимлару омийларига тақлид қилишни вожиб қилишади." (Мажмуъул-фатово 20-жуз, 203-с.)
Уламолар хато ва ваҳм (хато фикр ва гумон)дан маъсум смас сканлар, демак, уларнинг хатоларидан йироқ бслиш вожиб ҳамда сша хатоликларда уларга иқтидо қилмаслик лозим бслади. Салаф уламоларимиз олимнинг хатосидан огоҳлантиришган. Умар бин Хаттоб розисллоҳу анҳу айтади: "œДинни уч нарса бузиб юборади: олимнинг хато қилиб оғиб кетиши, мунофиқнинг тортишуви ва адаштиргувчи имомлар".
Доримий саҳиҳ санад билан ривост қилди. Муоз ибн Жабал розисллоҳу анҳу айтади: "œСизларни ҳаким-олимнинг оғиб кетишидан огоҳлантираман. Чунки шайтон баъзан залолат калимасини ҳакимнинг тили орқали гапиради". Абу Довуд саҳиҳ санад билан ривост қилди.
Ибн Аббос розисллоҳу анҳу айтади: "œОлимнинг хато қилиб оғиб кетиши кетидан сргашувчиларга вайл бслсин". "œҚандай?" деб ссралганида, айтдики: "œОлим бир нарсани сз фикри билан айтади, кейин А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам борасида сзидан олимроқ олимга йслиқади, у олим унга (масаланинг) хабарини беради.
Шунда бу олим қайтиб келади-да, сргашувчиларига (аввалги райи билан) ҳукм қилаверади".
Ибни Абдил Барр ҳасан санад билан ривост қилган, "œАл-Жомеъ", 2-жуз, 112-с.
Уламоларнинг хатоликларига бино қилинган рухсатларга сргашишнинг ҳаром қилинганлигига илм аҳли ижмоъ қилди. Сулаймон ат-Таймий айтади: "œАгар мен ҳар бир олимнинг рухсатини олганимда сди, ёмонликнинг барчаси йиғилган бсларди.
" Ушбу ссзга Ибни Абдил-Барр: "œБу ижмоъдир. Бунга бирор бир қарама-қаршиликни билмайман" - деб фикр билдирди. ("œЖамиъу байанил-илм ва фазлихи", 2/91-92.) Авзоъий айтади: "œКимда ким уламоларнинг нодирларини олса, исломдан чиқиб кетади". "œСисру-аъламин-нубала", 7/125. Аллоҳ билгувчироқдир.
Лайғамбаримиз Муҳаммадга, у кишининг оиласи ва барча саҳобаларга Аллоҳнинг салотлари бслсин.
-
Тсрт мазҳаб ҳақми?
Савол: Тсртта йсл: Аҳмадий, Шофиий, Моликий ва Ҳанафий йсллар тсғрими ва улар қачон пайдо бслган?
Аллома Абдулазиз ибн Абдуллоҳ ибн Боз жавоб беради (фатво â„– 9):
Аслида, тсрт мазҳаб деса тсғрироқ бслар сди. Аҳмадийлар — Имом Аҳмад ибн Ҳанбал (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, шофиийлар — Имом Шофиий (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, моликийлар — Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ) издошлари, ҳанафийлар сса Имом Абу ҳанифа Асъмон ибн Собит (раҳимаҳуллоҳ) издошларидир. Ушбу мазҳаблар илм аҳлларига маълум бслиб, ҳижрий учинчи ва ундан кейинги асрларда чор атрофга ёйилди. Имом Абу Ҳанифа (раҳимаҳуллоҳ) ва Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ) мазҳаблари ҳижрий иккинчи асрда пайдо бслган бслса, Имом Шофиий ва имом Аҳмад (раҳимаҳумаллоҳ)ларнинг мазҳаблари ҳижратнинг учинчи асрида шуҳрат қозонди. Бу уламоларнинг барчаси сзгу ишлар билан шуғулланган ва ҳаққгсй одамлар бслган. Аллоҳ улардан рози бслсин. Улар ҳидост ва схшилик олимларидир. Бироқ, уларни бирон хатога йсл қсймайдиган маъсум слароқ тушунилмаслиги керак. Ҳолбуки уларнинг ҳам суннат ёки Аллоҳ Қуръонининг бошқалар билган ва улар билмаган ҳукмлари боис, хатолари ҳам бслган. Чунки, уларга Қуръон ва суннат илмларининг бирон тарафи тскис етиб келмаган. Шу боис айрим ҳукмларни тслақонли билмаслик улар ва уларга схшаган Авзоъий, Исҳоқ ибн А оҳвайҳ, Суфён Саврий, Суфён ибн Уйайна ва Вакийъ ибн Жарроҳ каби машҳур тобиийн имомларга ҳам хосдир.
Уларнинг барчасига шаръий илмлар тскис етиб келмаган. Шунинг учун улар суннат ва шаръий билимларни тслақонли билмаганлар. Ҳа, айрим нарсалар уларга етиб келмаган. Шундай бслсада, улар ҳидост уламолари ҳисобланадилар. Издошлари уларнинг мазҳабларини тартибладилар, масъала ва фатволарини тспладилар ҳамда бу ҳақда китоблар ёзиб, мазҳабларининг чор атрофга ёйилишига катта ҳисса қсшдилар. Уларнинг издошлари сса, улар ёзган китоблар билан танила бошладилар. У китобларда сша имомларнинг масъалалари ва фатволари тспланди ва ундан ксриндики, уларнинг бирида бошқасида ксринмаган хатолар содир бслган. Чунки унга сша масъаладаги ҳадис етиб етиб келмаган ва у сз ижтиҳоди билан фатво бераверган. Шунинг учун ҳам ундан хатолар содир бслган. Бошқаси сса ҳадис етиб келгани ва у ҳадисни сргангани учун, тсғри фатволар берган. Буни уларнинг ҳар бирида турли масъалаларга берган фатволарида кузатиш мумкин. Аллоҳ уларни раҳмат қилсин! Шунинг учун ҳам Имом Молик (раҳимаҳуллоҳ): «Бизнинг ҳар биримизнинг ссзимизни олиш ёки олмаслик мумкин. Аммо бу қабрда ётган зотникини асло (рад стилмайди)!»— деб А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни назарда тутди.
Муайсн мазҳабни танлаш — илм толибларининг ҳаққидир. Бироқ, улар бирон кимсага кср-ксрона тақлид қилмасликлари керак. Фақат мансублик нуқтаи назаридангина бирон мазҳабга мансуб бслсин. Агар у мазҳабнинг қоида ва усуллари сзига мувофиқ келса, марҳамат, сша мазҳабда юрсин. Аммо Имом Шофиий, Имом Молик, Имом Аҳмад ва Имом Абу Ҳанифа (раҳимаҳумуллоҳ) ва бошқаларга кср-ксрона тақлид қилмасин, балки, улар олган жойдан олсин. Фарқли ксришлар айтилган масъалаларнинг ечимини сса, сзи қувватли деб ксрган имомдан олсин. Уламолар ижмоъсига сса, ҳеч қандай ихтилоф қилинмайди. Чунки уламолар, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: «Умматимдан бир гуруҳ ҳақиқат узра (Аллоҳ тарафидан) мададланиб туради» ҳадисига биноан, ботил нарсага ижмоъ-қарор қилмайдилар. Агар улар бир нарсага ижмоъ қилсалар, бу тоифа (Аллоҳ томонидан) мададланган тоифа ҳисобланади.
Олим одам сса ихтилофли масъалаларда далилларга боқиши лозим. Агар далил Имом Абу Ҳанифада бслса унинг фикрини, Имом Моликда бслса унинг фикрини, Имом Шофиийда бслса унинг фикрини, Имом Аҳмадда бслса унинг фикрини олиши керак. Шунингдек, Авзоъий ёки Исҳоқ ибн А оҳвайҳ ва бошқаларда бслса унинг фикрини олиши зарур.
Хуллас, далилни олиб, бошқасини тарк стиш лозим. Чунки Аллоҳ таоло шундай деган:
{ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا }
«Бордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз,— агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз — у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз! Мана шу схшироқ ва чиройлироқ ечимдир» (Аисо: 59);
{ وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ }
«Сизлар (бу ҳаёти дунёда кофирлар билан) ихтилоф қилган ҳар бир нарсанинг ҳукми (Қиёмат Кунида) Аллоҳга (қайтарилур ва У зот ким ҳақ, ким ноҳақ сканлигини ажратиб берур)» (Шсро: 10).
Илм аҳллари одамлар сзаро тортишиб қолган масъалаларни шаръий далиллар билан слчашлари, қайси далил қувватли бслса сшани олишлари вожибдир.
Авом халқ сса сз замондоши бслиб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан срнак оладиган, тақволи, билимдон, одамлар схши сканига гувоҳлик берган пок нийстли олимни танласин ва уни излаб, билмаган нарсасини ундан ссрасин. Авомнинг мазҳаби — фатво берган одамнинг мазҳабидир. Лекин у илм аҳлини излаши, сз юрти ва бошқа слкалардаги билими, фазилати, ҳақиқатга сргашиши, намозларни сз вақтида сқиши, соқолларини ёппа қсйиши ва шимлари оёқларининг ошиқларидан пастга тушмаган даражада суннатга риос қилиши ҳамда туҳматли жойлардан йироқда юриши билан машҳур бслган ва олимнинг устуворлигига далолат қиладиган бошқа тавсиф сгаси бслган олимни танлаши керак. Агар авом халқ ксринишидан схши ва билими билан машҳур бслган одамни топса, ундан муаммоларини ссраши мумкин. Бунинг учун Аллоҳга ҳамдлар бслсин.
{ فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ }
«Бас, кучларингиз етганича Аллоҳдан қсрқинглар» (Тағобун: 16);
{ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ }
«Бас, агар сзларингиз билмайдиган бслсангизлар аҳли илмлардан ссранглар!» (Анбиё: 7).
Манбаъ: «Йслдаги ёғду» радио дастури фатволари. www.hikmatnuri.com
-
Assalamu alaykum!
Assalomu alaykum shayx hazratlari
Mening savolim shundan iborat :
Masxab tanlamasa bo'ladimi?
Javob u-n oldindan rahmat!
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:
Унда нима килади? Ўзи мужтахид даражасига етган одам мазхаб танламаса бслади. Бошкалар танлаши керак.
Manba (http://islom.uz/fatvo/viewtopic.php?t=1274&highlight=mazhab)
-
ABDULLO ёзган:
ASALOMU ALEYKUM SNAYH HAZRATLARI AVVALO UZIMNI TANISNTIRAY ABDULLO IBN MUHAMMAD AMIN DUSNANBEDAN MARHUM DOMLA HAYTALI HOJINING HABIRALARI BULAMAN. QORI ABDUL AZIZNING JIYANI. TAHSIR SIZGA SAVOLIM SNUKI TURT MAZHAB TUGRISIDA BIROZ KENGROQ MALUMOT BERSANGIZ .HOZIRGI KECHA-KUNDUZDA HAR HIL TORTISNUVLAR BOR. ASNUNGA JAVOB BERSANGIZ . ASALAMU ALEYKUM VA RAHMATULLOHI VA BARAKATUH.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:
Бу хакда менинг "Ихтилофлар хакида" номли китобимни укисангиз схши булар сди.
Фикхий мазхаб уламолари сз илмий ишларида фикхий ижтиходларига тсртта нарсани асосий манба килиб олганлар.
Биринчиси: Куръони Карим, съни факих Исломда бирор нарсанинг хукми кандай сканлигини билмокчи бслса, аввало Куръонга мурожат килади. Унда нима хукм бслса, хеч кандай иккиланишсиз кабул килади.
Иккинчиси: Лайгамбаримиз саллаллоху алайхи васалламнинг суннатлари. Агар факих сша мазкур масалага жавобни Куръондан топа олмаса, суннатга мурожаат килади. Уни топиб хукмини баён хам килади.
Учинчиси: Ижмоъ-бир даврнинг ижтиход ахли бслган уламоларининг бир овоздан бирор масалани кабул килишларидир. Мисол учун, Куръони Каримни китоб шаклига келтириш зарурлиги Куръоннинг сзида хам, Лайгамбаримиз саллоллоху алайхи васалламнинг суннатларида хам таъкидланмаган. Аммо Лайгамбаримиз саллаллоху алайхи васаллам вафотларидан кейин урушларда Куръонни ёд биладиган корилар ксплаб шахид бслаётганидан ташвишланган хазрати Умар розисллоху анху-нинг таклифлари билан халифа Абу Бакр Сиддик розисллоху анху Куръонни жамлашга амр бердилар. Бунга хамма рози бслди, хеч ким карши чикмади. Бу иш ижмоъ оркали амалга ошди.
Тсртинчиси: Киёс. Яъни, аввалги манбаларда хукми келмаган масалани, шунга схшаш мазкур манбаларда хукми бор нарсага киёслаб хукм чикариш.
Мисол учун, Куръонда хамр, съни сша вактда узум, арпа, асал, хурмо каби нарсаларни ачитиш йсли билан олинадиган маст килувчи ичимлик харом килинган. Уламолар шунга киёслаб улардан бошка маст килувчи ичимликларни хам харом деб атаганлар.
Факихларимиз суснадиган сна баъзи манбалар хам бор. Улар масолихи мурсала, урф, шаруъ ман коблана, шаръун лана, истихсон, истисхоб ва мазхаби сахобийлардир.
Фукахоларимиз мазкур тсртта асосий ва колган ёрдамчи манбаларга суснган холда ксп масалаларни хал килганлар.
Ўша даврда ксплаб факихлар етишиб чикканлар. Уларнинг кспчилиги сзлари дунёдан стишлари билан фикхий ишлари хам колиб кетган. Аммо мусулмонлар оммасига кенг таркалган, шогирдлари ва оркасидан сргашувчилари ксп бслган уламолар фикхий мазхаб сохиблари, деб тан олинган.
Шулардан тсртталари бутун дунёга машхур бслганлар ва уларнинг мазхаблари мусулмонлар жумхури томонидан расмий фикхий мазхаблар, деб тан олинган. Булар куйидаги мазхаблар;
1. Ханафий мазхаби.
Шом, Туркис, Туркистон, Локистон, Хиндистон, Бангладеш ва бошка юртларда кенг таркалган.
2. Шофеъий мазхаби.
Миср, Сурис, Индонезис, Малайзис, Филиппин, Тайланд ва баъзи Африка давлатларида таркалган.
3. Моликий мазхаби.
Либис, Тунис, Жазоир, Магриб, Мавританис, Аигерис ва бошка Африка давлатларида таркалган.
4. Ханбалий мазхаби.
Арабистон срим оролида таркалган.
ФИКХИЙ ИХТИЛОФЛАА ХАКИДА
Акийда бсйича ахли сунна вал жамоа мазхабининг йирик намосндалари бслган фикхий мазхаблар имомларнинг хар бири сзига хос фикхий ижтиход килганлари ва куйида зикр килинадиган бошка сабабларга ксра фикхий мазхабларда хилма-хиллик юзага келган. Буни баъзи кишилар динга зарар келтирувчи шах-сий хилофлар деб сйлайдилар ва сзларича танкид киладилар, коралайдилар.
Гох-гохида фикхий мазхабларни инкор килиб, мазхабсизликка чакирувчилар хам чикиб туради. Улар доимо жуда хам озчиликни ташкил стиб, маълум бир тоифага мансуб кишилар бслади. Бундай кишилар асосан, фикхдан бехабар, илм остона-сига сндигина кадам ксйган ёки хакикий илмдан бебахра колган одамлар бслади. Улар сзларича фикхий мазхабчиликни айб ва нуксон деб биладилар, сз фикрларини исботлаш максадида хат-то улуг мазхаббоши имомларга тил теккизишгача етиб боради-лар.
Бу хакда А обитатул Оламил Исломи фикх академисси му-дири, фазийлатли доктор Ахмад Мухаммад Мукрий сз макола-ларидан бирида шундай ёзадилар:
«Вакти-вакти билан Ислом фикхини сз ижтиходлари ва илмлари ила бойитган мужтахид имомлар, атокли уламоларга карши танкидларни сшитиб турамиз. Одатда бундай танкидлар уламоларни танкид килиш у ёкда турсин, балки уларнинг мазх-аблари, усуллари ва коидаларига назар солишга хам курби ет-майдиган, сндигина талаби илмни бошлаётган кишилар тарафи-дан бслади».
Бу фикрни уламоларнинг хаммалари ксллаб - кувватлайди-лар. Аввал хам, хозир хам гайратли уламолар фикхий мазхаб-ларни инкор килувчи тоифа ва шахсларга раддислар бериб ке-лишган. Жумладан, сурислик машхур олим Мухаммад Саид А амазон Бутий, мазхабсизликка чакирувларни Исломдаги снг хатарли бидъат, деб билдилар. У киши мазхабсизликни динсиз-ликка олиб борувчи ксприк, деб атайдилар.
Бошка уламолар хам шу кабилдаги фикирларни кувватлай-дилар. Мазхабни инкор килувчилар «Куръон ва суннат турганда уларга амал килмай, съни Аллохнинг ва унинг пайгамбарининг айтганини килмасдан Абу Ханифанинг айтганини киламизми?» дейишади.
Шунингдек, улар мазхаблар Лайгамбар саллоллоху алайхи васаллам вактида бслмаган, демак, бидъат нарса, шунинг учун унга амал килиш керак смас, дейдилар.
Яна улар мазхаблар ихтилофга сабаб бслади, шунинг учун уларни инкор киламиз, дейишади ва хакозо.
Ўз навбатида мазхаб тарафдорлари хам мухолифларга кат-тик зарба берадилар. Уларни турли айблар билан айблайдилар. Окибатда орада келишмовчилик, уруш-жанжал чикади. Хозирги пайтда хам шундай холатлар учрайди.
Аслини олганда илмий карашлар оркали бундай ихтилоф-ларни олдини олса ёки уларга бархам берса бслади.
Аввало фикхий мазхабга амал килиш, Куръон ва суннатни тарк килиб, сзимизга схшаш бир инсоннинг айтганига амал ки-лиш дегани смас. Фикхий мазхабларимиз рахнамолари ахли сунна вал жамоа акийдавий мазхабининг ксзга ксринган алло-маларидир. Улар акийда бобида хеч кандай хилоф килганлари йск, килишлари мумкин хам смас. Демак, шундай катта уламо-лар кишиларни Куръон ва суннатга амал килмай, сзларининг фикрларига чорлашлари умуман мантикка тсгри келмайди.
Фикхий мазхаб имомлари Куръон ва суннатни кишиларга осонлик билан тушунтирган ва уларга амал килиш йслларини мусулмонларга сзига хос услуб билан баён килиб берган катта алломалардир. Улар хеч качон сзларига ортикча илохийлашти-риш ёки кандайдир устунликни талаб килмаганлар. Балки, сз мехнатлари, илм, одоб ва такволари билан мусулмонлар схти-ромига сазовор бслган зотлардир.
Уламоларимиз, фикхий мазхаблар имомларини ва уларнинг ишларини куйидаги мисол билан тушунтирадилар:
«Бу дунёдан схши сшаб, схши стиш худди тогнинг чскки-сига ссон-омон чикишга схшайди. Куръон ва суннат сша чскки-га чикишни ксрсатадиган харита ва кслланма. Мазхаб имомлари сса ушбулардан фойдаланиб чсккига чикишнинг снг осон ва бе-хатар йслини топиб, белги ксйиб, осонлаштириб ксйган киши-лар. Фикхий мазхабларни инкор килувчилар сса сша тогнинг та-гига келиб, харита ва кслланмани олиб, сзига снги йсл топиб, чсккига чикишга харакат килаётган одамга схшайди. Илми, ку-чи, имконисти бслса чсккига чикиш схтимоли бор. Бслмаса, ку-лайди. Чсккига чикишга ёрдам берадиган илм, куч ва имконист сса, камида мазхаббоши имконига тенг ёки ундан кспрок бсли-ши керак».
Анди тушунарли бслган бслса керак?
Мазхаблар Лайгамбар саллоллоху алайхи васаллам вактла-рида бслмаган, деган сътироз хам шунга схшаш. Бу гапни акий-да, ибодат бобида айтса бслади. Аммо услуб, тушуниш, баён килиш бобида тсгри келмайди. У вактда Куръон китоб шаклида бслмаган, барча Куръонларни куйдирайлик, дейилмайди-ку?! Шунингдек, тафсир, хадис каби илмлар, уларга тегишли китоб-лар ва сна ксп нарсалар бслмаган.
Мазхабдаги ихтилофларга келсак, бу алохида масала. Аввал кайд килинганидек, акийда бобида ихтилоф дуруст смас, шу-нинг учун бу нарса Куръон ва суннатда тслик баён килинган.
Шунингдек, динимизнинг асл рукнларида хам хилоф дурст смас. Буни хам Куръон ва суннатда баёни келган. Хеч ким иж-тиход хам кила олмайди, ихтилоф хам. Хеч ким беш вакт на-мозни тсрт ёки олти вакт бслишини айтмаган ёки хажни зулх-ижжадан бошка ойга ксчириш, Арофатдан бошка жойда вукуф килишни сйлаб хам ксрмайди.
Биз фикхий ихтилофлар деб айтаётган масалалар давр, жа-мист, хаёт тарзи сзгариши билан сзгариб турадиган ва баъзи шаклиёт нарсаларда, холос. Ва бу нарсаларда турли-туманлик бслишининг сзи табиийдир. Бу борадаги ихтилоф зарардан ксра фойда келтиради.
Дунё собит ва сзгарувчан нарсалардан иборат. У собит нар-саларнинг саботи ва сзгарувчан нарсаларнинг сзгариши билан обод. Ўзимиз сшаб турган ер куррасини олиб ксрайлик. Унда катта, маълум ва машхур уммонлар, курукликлар, денгизлар ва юксак тоглар бор. Улар собит турадилар. Ўзгарувчан бслсалар, бслмайди.
Шунингдек, мазкур нарсалар билан бирга сна сой ва дарё-лар, кичик дарахтзорлар, ер майдонлари ва хакозолар бор. Улар сзгариб туради. Чунки хаёт сзи шуни такозо килади. Дунё улар-нинг сзгариши билан обод.
Худди шунингдек, динда хам собит нарсалар бор. Улар сзгарувчан бслиши мумкин смас. Масалан, акийда масалалари. Бугун Аллохга ёки бошка иймон келтириш лозим бслган нарса-ларга ишониб туриб, кейин уни сзгартириб бслмайди. Шунин-гдек, диннинг рукни хисобланган, асосни ташкил стган нарсалар хам собит бслади. Бундок масалаларни Аллох таоло сзи батафсил баён килиб, инсоннинг аралашувига йсл ксймаган.
Хаёт сзгариши билан сзгариб турадиган масалаларни сса бсш ксйиб, мусулмонлар аклларини ишлатиб, ижтиход килишларига йсл очиб берган. Фикх уламолари асосан худди шу маса-лаларда ижтиход киладилар. Уларнинг хужжат ва далилларни тушуниш даражалари, масалани хал стиш услубларига караб ижтиходларининг натижаси турлича чикади. Биз сса буни ихти-лоф демокдамиз.
Улуг мужтахидларимиз Куръони Карим ва суннати набавис асосида, шариат коидаларини махкам тутиш билан бирга, хар замон ва маконга салохисти бор Ислом динининг гослари, максадлари, инсонларнинг имконлари ва схтиёжларини хам хисобга олиб, иш юритганлар.
Manba (http://islom.uz/fatvo/viewtopic.php?t=136&highlight=mazhab)
-
misafir ёзган:
assalomu alaykum,
Hazrat, fiqhiy mazhablarning (hanafiya,shofiya,hanbaliya,molikiya) hammasining ham tugriligini va foydali ekanligini tan oldik. Mazhab imomlarining fatwolari Quron va Hadisga zid emasligini bilamiz. Bazi fatwolarda mazhab imomlarining fikrlari orasida tafovutlar bulsada, har birlari uz usullari bilan chiqargan fatwolarini hadis va oyat bilan isbotlab berishgan. Masalan, "Vafot qilgan hotinini, eri gusl qildirsa buladimi? " degan savolga hanafiylardan boshqa mazhablar "buladi!" deb javob berishgan va barchalari fatwolarini chiroyli va olimona isbot qilishgan (garchi hanafiylar "chiroyliroq" isbot qilgan bulsalarda, bu boshqa masala). Yoki namozdagi tafovutlar ham misol. Etiqodimiz buyicha esa 4ta mazhab ham tugri. "illo bitta mazhabga rioya qilasan!" degan gap bormi? bulsa, shariatdagi hukmi qanday, yani vojibmi, mustahabmi yoki boshqami? kishining faqatgina bitta mazhabga rioya qilishi bor bulsa, qanday sabablarga kura borligini, iltimos, aytib bersangiz. Yana qanday holatlarda hanafiyaga rioya qilib kelgan kishi, shofiy mazhabiga ham rioya qilgan holda amal bajara oladi, masalan, namoz uqiy oladi? savolga yana aniqlik kiritaman, masalan, hanafiylada musofirlikda peshin va asrni, shom va huftonni birlashtirib uqisa bulmaydi, boshqa mazhabda esa mumkin. hanafiyaga rioya qilib kelgan kishi, zarurat yuzasidan, musofirlikda peshin bilan asrni birlashtirib uqishi joizmi?
savol berishda xatolar bulsa haqimizga duo qilasiz.
assalamu alekum...
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf:
Бу масала буйича уламолар турлича жавобларни берганлар. Купгина китоблар ва компютер маълумотларини срганиб чиккандан сснг Аллома Зафар Ахмад Усмонийнинг «Аълоус Сунан» номли китобидан ксйидаги иктибосларни сътиборингизга хавола килишни лозим топдим:
«Муъайсн мазхабни лозим тутиш хакидаги тахкик.
«"¦Хакикиатни айтганда, динда иктидо килинадиган имомларнинг барчаси мустаким хидостдадирлар. Уларнинг мазхабларидан кай бири бир юртда таркалган бслса ва унинг уламолари ксп бслса, оммий- ижтиход даражасига етмаган — киши учун уша мазхабга сргашмок вожиб бслади. Унга сз юртида мазхаби таркалмаган ва уламолари ксп бслмаган имомнинг мазхабига сргашиш жоиз смас. Чунки, бундай холатда мазкур мазхабнинг барча хукмларини урганиш имкони булмайди. Буни схши фахм стинг. Иншааллох хакикат бундан бошкада смас.
Агар юртлардан бирида барча мазхаблар таркалган ва машхур бслган бслса хамда хар мазхабнинг уламолари хам етарли бслса, оммийга истаган мазхабига сргашиш жоиз булади. Унинг учун барча мазхаблар баробар булади. У муъайсн мазхабни тутмасдан мазхабларнинг уламоларидан, бир сафар биридан, иккинчисида бошкасидан фатво сураса жоиз. Салафи солих розисллоху анхумлар шундай килганлар. Факат шарт шулки, бир амалда икки мазхабдан «талфик» килмасин, хавойи нафсига сргашиб факат рухсатларнинг ортидан тушмасин. Чунки, бундай килиш далил ва ижмоъ ила харом килингандир». (20- жуз, 290 — бет.)
(Талфик бир масалада икки мазхабдан енгил нарсани жамлаб олиш. Мисол учун, бир тахоратли одамдан кон чикканда, шофеъий мазхаби буйича тахоратим синмади, деб, бир оздан сснг номахрам аёлга кули тегса, ханафий мазхаби буйича тахоратим кетмади, дейиши.)
«Бир мазхабдан иккинчи мазхабга стиш хакидаги тахкик:
«"¦ Ханафийлардан «Жомеъул фатавий»нинг сохиби айтади:
«Ханафийга шофеъий мазхабига стиш жоиздир. Акси хам шундай. Аммо стиш бир йсла бслиши шарт. Биргина масалада стиш мумкин смас. Мисол учун, ханафийнинг баданидан кон чикса ва окса, уни ювмасдан туриб бу масалада шофеъий мазхабини тутиб намоз скиши жоиз смас. Чунки, тахорат ва намознинг бошка хукмларида шофеъий мазхабига амал килмаган.
Баъзилар, оммий одам ханафий бсладими, шофеъий бсладими бир мазхабдан бошкасига стиши мумкин смас, деганлар». (20 - жуз, 193 - бет)
«"¦Хулоса килиб айтиладиган бслса, бу замонда бир мазхабга сргашиш вожибдир. Оммий бсладими, факих бсладими бошка мазхабга стиши мутлако ман килинади. Аммо мужтахид ёки мужтахид каби бслса майли. Бу асрда мазкур мансабни ким хам даъво кила олар сди?! Бир вактлар Ибн Жарир Тобарий даъво килганда кабул килмаганлар. Суютий даъво килганда хам рад килганлар"¦» (20 - жуз, 195 - бет)
Manba (http://islom.uz/fatvo/viewtopic.php?t=97&highlight=mazhab)
-
Мазҳаблар ҳақида замонавий фатволар (http://islom.uz/content/view/59/100/)
Маккаи Мукаррамада жойлашган, дунёдаги снг мсътабар мусулмон ташкилоти бслмиш А обитаи Олами Исломий ҳузуридаги Ислом фиқҳи Академисси қарорини сътиборингизга ҳавола қилишдан олдин А обитанинг таъсис мажлисига ҳам, Фиқҳ Академиссига ҳам Саудиснинг бош муфтиси, Шайх Абдулазиз Ибн Боз раислик ва у кишининг бир неча сафдошлари аъзолик қилишларини таъкидлаб стмоқчимиз. Чунки мазҳабни инкор қилувчиларнинг ксплари сша кишиларга сргашишларини даъво қиладилар. Биз қуйида келтирилган ҳужжатлар билан танишилгач бу даъво қанчалик тсғри сканлиги аён бслар, деган умиддамиз.
ТЎҚҚИЗИАЧИ ҚАА ОА
Ислом фиқҳи академиссининг 1408 ҳижрий санада бслиб стган снинчи йиллик мажлисда қабул қилинган мазҳаблар сртасидаги фиқҳий хилофлар ва мазҳабга мутаассиблик қилиш ҳақида
Аллоҳнинг ёлғиз Ўзига ҳамдлар бслсин. Ортларидан набий йсқ, саййидимиз ва набиййимиз Муҳаммад алайҳиссаломга саловоту дурудлар бслсин. Аммо баъд:
А обитаи Олами Исломий қошидаги Ислом Фиқҳи Академисси кенгаши сзининг Маккаи Мукаррамада, 1408 ҳ.с. 24 сафар. (1987 м.с. 17 октсбр) шанба кунидан 1408 ҳ.с. 28 сафар (1987 м.с. 21 октсбр) чоршанба кунигача бслиб стган снинчи йиллик мажлисида сргашиладиган мазҳаблар орасидаги фиқҳий хилофлар ва баъзи бир мазҳаб атбоълари томонидан содир бсладиган, мсътадиллик чегарасидан чиқадиган ва ҳатто бошқа мазҳабларга ҳамда уларнинг уламоларига таъна тоши отишгача етиб борадиган кснгилсиз таассуф масаласини ксриб чиқди. Мажлис ссиб келаётган ҳамаср авлоднинг ақлида ва тасаввурида мазҳаблар орасидаги ихтилофлар ҳақида ориз бсладиган муаммоларни текшириб чиқди. Кспинча, сша(ёш)лар бу муаммоларнинг маъносини ҳам, асосини ҳам билмайдилар. Аатижада, баъзи адаштирувчилар, модомики, Ислом шариати битта бслса, унинг асли Қуръони Карим ва Суннати Аабависда собит бслган бслса, нима учун мазҳаблар ихтилоф қиладилар, нима учун улар бирлаштирилиб, мусулмонлар битта мазҳабда бслмайдилар ва бир хил шаръий мазҳабга сргашмайдилар, деб кспчиликни йслдан оздиришга ҳаракат қиладилар. Шунингдек, мажлис мазҳабий мутаассибчилик ва ундан келиб чиқадиган муаммоларни, хусусан, бугунги кунда пайдо бслган, снги иждиҳодий йсл тутишга даъват қилаётган, Ислом уммати қадимги исломий асрлардан бери қабул қилиб келаётган мавжуд мазҳабларга ва уларнинг уламоларига тил теккизаётган, кишилар орасига фитна солаётган хатокор снги йсналишлар ҳақидаги масалани ҳам ксриб чиқди.
Мажлис мазкур масалани, унинг сабабларини ва ундан келиб чиқадиган залолату фитналарни атрофлича срганиб чиқиб, икки томонга-адаштирувчи ва мутаассибларга қуйидаги баёнотни сслатма тарзида йсллашга қарор қилди:
Биринчидан: мазҳаблар ихтилофи ҳақида:
Мусулмон юртларидаги фикрий мазҳаблар орасидаги мавжуд ихтилофлар икки хилдир:
(а) Ақидавий мазҳаблар орасидаги ихтилоф.
(б) Фиқҳий мазҳаблар орасидаги ихтилоф.
Биринчи хилдагиси, сътиқодга оид ихтилофдир. Бу иш воқеъликда Ислом юртларига бало-офатлар олиб келган, мусулмонларнинг сафини бузган ва тафриқага солган катта мусибатдир. Бу жуда ҳам афсусланарли ва бслмаслиги вожиб ишдир. Ислом уммати А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг даврларидаги ва рошид халифалар давридаги саломат ва пок ислом фикрини тамсил қилувчи «Аҳли суннат вал жамоат» мазҳабида жам бслмоғи лозимдир. Бу ҳақда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Ўзлари: «Сизларга Менинг суннатимни ва рошид халифаларнинг суннатини тутмоқлик лозимдир. Бас уни маҳкам тутинглар», деб сълон қилганлар.
Иккинчиси, фиқҳий мазҳабларнинг баъзи масалаларга оид ихтилофидир. Буни тақозо қилган илмий сабаблари бор. Бу ишда Аллоҳ Таолонинг катта ҳикмати, жумладан, бандаларига раҳмат ва шаръий далиллардан ҳукм чиқаришга кенг йсл очиш бордир. Сснгра бу нарса бир неъмат ва фиқҳий-қонуний бойлик бслиб, Ислом умматига диний ва шаръий ишларда кенглик сратиб беради. Шунда биргина, бошқасига стиб бслмайдиган шаръий татбиқ ила чегараланиб қолинмайди. Балки, умматга баъзи вақтларда ва ишларда фақиҳ имомлардан бирларининг мазҳаби торлик қилиб қолса, бошқа мазҳабда кенглик, юмшоқлик ва осонлик топилади. Мазкур нарса ибодатга, муомалотга ёки оила, маҳкама ва жиноий ишларга ҳамда ҳаётнинг бошқа соҳаларига оид бслиши мумкин.
-
Мазҳабларнинг ушбу иккинчи хилдаги ихтилофи-фиқҳий ихтилофдир. Бу динимизнинг камчилиги ҳам, динимиздаги қарама-қаршилик ҳам смас. Бундоқ ихтилофнинг бслмаслиги мумкин ҳам смас. Ўзининг комил фиқҳи, ижтиҳоди ва қонуний низомига сга бслган ҳар бир умматнинг фиқҳий ижтиҳодий ихтилофи бслмай иложи йсқ.
Воқеъликдан келиб чиқиб айтиладиган бслса, ушбу хилдаги ихтилоф бслмаслиги мумкин смас. Чунки аслий далиллар кспинча бир неча маънони сз ичига олган бслади. Шунингдек, далил ҳамма муҳтамал ҳодисаларни қамраб ололмайди. Чунки баъзи уламоларимиз раҳматуллоҳи алайҳимлар айтганларидек, далиллар чегаралангандир, ҳодисалар сса чегараланмагандир. Бас, шундоқ скан, қиёсга мурожаат қилиш ва ҳукмларнинг иллатига, шариат соҳибининг ғаразига, шариатнинг умумий мақсадларига назар солиш ҳамда ҳодисалару снги пайдо бслган масалаларда унинг ҳукмини жорий қилиш лозим бслади. Бундоқ ҳолатда уламоларнинг фаҳмлари ва бир неча сҳтимолдан бирини устун қсйишлари ҳамда шунга биноан бир масала бсйича чиқарадиган ҳукмлар ҳар хил бслиши табиийдир. Улардан ҳар бирлари ҳақни қасд қилади ва уни излайди. Бас, улардан ким тсғри топса икки ажр, ким хато қилса, бир ажр олади. Худди шу жойдан кенгчилик чиқиб, торчилик йсқолади.
Ушбу мазҳабий ихтилофнинг нимаси камчилик бслиши мумкин?! Аввал очиқлаб стганимиздек бунда фақат схшилик ва раҳматдан бошқа нарса йсқ. Воқеъликда бу нарса Аллоҳнинг мсмин бандаларига неъмат ва раҳматидир. Шу билан бир вақтда бу нарса қонуншунослик бсйича улкан бойлик ва Ислом уммати фахрланса арзийдиган устунликдир. Лекин баъзи мусулмон ёшларнинг, хусусан, улардан чет слларда дарс олаётганларининг исломий маданисти заифлигидан фойдаланган ажнабий залолатга бошловчилар, уларга фиқҳий мазҳаблар ихтилофини зулм ва бсҳтон ила сътиқодий ихтилофларга тенг қилиб ксрсатмоқдалар. Улар мазкур икки хил ихтилофни фарқламай, шариатда қарама-қар-шилик бор демоқдалар. Аслида сса ундоқ смас.
Иккинчидан: мазҳабларни тарк қилишга даъват қилаётган, одамларни снги ижтиҳодий йслга мажбурламоқчи бслаётган ва мавжуд фиқҳий мазҳабларга ва уларнинг имомларига таъна тошини отаётган тоифаларга келсак, бизнинг фиқҳий мазҳаблар ва уларнинг имомлари фазилатлари ҳақидаги ҳозирги баёнотимизда улар учун сзларининг тутган бу жирканч услубларидан тийилишни, одамларни адаштириб, ораларини бузишни ва уларни тафриқага солишни вожиб қилувчи нарса бор. Ҳозирги пайтда биз беҳуда, одамларни тафриқага солувчи даъватга смас, Ислом душманларининг хатарли уринишлари қаршисида бирлашишга муҳтожмиз.
Аллоҳ саййидимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Оли-ларию асҳобларига ксплаб саловоту саломлар йслласин. Оламларнинг А оббиси Аллоҳга ҳамдлар бслсин.
(Ҳужжат «Ислом Фиқҳи Академисси мажалласи»нинг саккизинчи сана, снинчи сонидан ссзма-ссз таржима қилинди.)
Албатта, жаҳондаги снг мсътабар исломий ташкилотлардан бири бслмиш А обитаи Олами Исломийнинг Ислом Фиқҳи Академисси кенгашининг ушбу баёнотидан кейин сзини билган ҳар бир мусулмонда фиқҳий мазҳабни ҳақ сканлигида ва уларни сҳтиром қилиш зарурлигида ҳеч шубҳа қолмаслиги лозим. Шу ила гапга хотима ссасак бсларди. Лекин... Лекин ҳозирда мазҳабни инкор стиб, мужтаҳид уламоларимизга таъна тоши отиб турган биродарларимиз, «бу ҳужжатга қарийб сн йил бслибди. Унинг устига шайх Ибн Боз ва у кишининг ҳамфикрларига қсшилиб, ҳужжатга баъзи «мазҳабпараст» мутаассиблар ҳам имзо қсйган. Бу сса ҳужжатнинг кучини йсқотади», деб қолишлари сътиборидан хотимани ортга суриб турамиз.
Анди сътиборингизга шайх Ибн Боз ва у кишининг ҳамфикрларининг фиқҳий мазҳаблар ҳақидаги 1997 мелодий сана охирларида чиқарган баъзи фатволарини тақдим қиламиз:
-
3897 рақамли фатводан
Олтинчи савол:
Тсрт имомлар орасидаги хилофнинг ҳукми қандоқ?
Алғиз Аллоҳга ҳамд бслсин. Унинг А асулига ва У кишининг Олию асҳобларига саловоту саломлар бслсин. Ва баъду:
Жавоб:
Тсрт имомлар орасидаги хилоф уларнинг илм ва фаҳмдаги ихтилофларига боғлиқдир. Улардан тсғри топганларига икки ажр, хато қилганларига бир ажр бордир. Ал-Авзоъий, Суфён ас-Саврий, Исҳоқ Ибн А о-ҳавайҳ ва бошқа мусулмон уламолар ҳам шунга схшашлар.
Тавфиқ Аллоҳдандир. Аабиййимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Олию асҳобларига Аллоҳнинг саловоту саломлари бслсин.
Илмий баҳслар ва фатво бсйича доимий қсмита.
Абдулазиз Ибн Абдуллоҳ Ибн Боз - А аис.
Абдурраззоқ Афифий - А аис ноиби.
Абдуллоҳ Ибн Ғидайсн - Аъзо.
Абдуллоҳ Ибн Қаъуд - Аъзо.
-
4272 рақамли фатводан
Тсртинчи савол:
Ҳар бир мазҳаб имомининг сзидан бошқасига хилоф қилганини ксрамиз. Кспинча улар орасидаги жан-жал баъзи намозхонларнинг тарки намоз қилишига олиб боради. Ушбу мавзуъда шофий ва кофий жавоб умидидамиз. Бир мазҳабга сргашайликми? Иш тсғри бслиши учун қандоқ қилиб мазҳабларни мувофиқлаштирамиз?
Алғиз Аллоҳга ҳамд бслсин. Унинг А асулига ва У кишининг Олию асҳобларига саловоту саломлар бслсин. Ва баъду:
Жавоб:
Тсрт мазҳаб имомлари орасидаги фиқҳ фаръидаги мавжуд хилоф ҳадиснинг баъзи имомлар наздида саҳиҳ бслиб, бошқаси наздида саҳиҳ бслмагани ёки ҳадис бирларига етиб, бошқаларига етмагани каби хилофга сабаб бслувчи омилларга бориб тақалади.
Мусулмон кишига улар ҳақида схши гумонда бслиш вожибдир. Улардан ҳар бирлари мужтаҳиддир. Ўзларидан содир бслган фиқҳий уринишларда ҳақни талаб қилгандирлар. Улардан ким тсғри топган бслса икки ажр: ижтиҳоди ажрини ва тсғри топгани ажрини олади. Ким хато қилган бслса, бир ажр, съни ижтиҳоди ажрини олади.
Мазкур тсрт имомларга тақлид қилишга келсак. Кимнинг ҳақни далилдан олишга имкони бслса, унга далилдан олиш вожиб бслади. Кимнинг имкони бслмаса сз наздидаги снг ишончли аҳли илмга тақлид қилади. Фарълардаги бундоқ хилофлар ихтилоф қилувчиларни бир-бирларининг ортларидан намоз сқишни ман қилмаслиги керак. Аксинча, баъзилари баъзиларининг ортидан намоз сқимоқлари вожибдир. Саҳобалар, розисллоҳу анҳум, фаръий масалаларда ихтилоф қилсалар ҳам бир-бирларининг ортларида намоз сқир сдилар. Тобеъинлар ва уларга схшилик ила сргашганлар ҳам шундоқ қилганлар.
Тавфиқ Аллоҳдандир. Аабиййимиз Муҳаммадга ва У зотнинг Олию асҳобларига Аллоҳнинг саловоту саломлари бслсин.
Илмий баҳслар ва фатво бсйича доимий қсмита:
Абдулазиз Ибн Абдуллоҳ Ибн Боз - А аис.
Абдурраззоқ Афифий - А аис ноиби.
Абдуллоҳ Ибн Ғидайсн - Аъзо.
Абдуллоҳ Ибн Қаъуд - Аъзо.
(Фатволар «Мажаллату ал-Буҳус ал-Исломис»нинг 51 сонидан ссзма-ссз таржима қилинди.)
Шу ерда икки оғиз изоҳ беришга тсғри келади. Иккинчи фатводаги, «Кимнинг ҳақни далилдан олишга имкони бслса», деган ибора ким ижтиҳод қилиш даражасига етган бслса, деганидир. Ҳамма уламоларнинг иттифоқ қилишларича, ҳозирда ижтиҳод даражасига етган шахс йсқ. Анди ҳамма нарса равшан бслган бслса, ажаб смас. Ушбу ҳужжатлар билан танишиб чиқилганидан сснг сз-сзидан бир неча ҳақли савол пайдо бслади. Хсш, ҳозирда мазҳабни инкор қилаётганлар кимга сргашсптилар сзи? Аима асосда фаолист олиб бормоқдалар сзи? Мазҳаб боши имомларга нисбатан беодоблик қилишга нима ҳақлари бор? Агар улар сзлари даъво қилаётганларидек, шайх Ибн Боз ва у кишига ҳамфикр шахсларга тақлид қилаётган бслсалар, нима учун уларнинг юқорида зикри стган фатволарига амал қилишмайди?
Аслида фиқҳий мазҳаблар ҳақида ихтилофларга аталган асарда бунчалик ксп гапириш нист йсқ сди. Фиқҳ илми ва фуқаҳолар ҳақида «Ислом мусаффолиги йслида» номли китобчамизда ва бошқа мақола ва маърузаларимизда, хусусан, «Ҳадис ва Ҳаёт» номли китобимизда қисман айтиб стганмиз. Аллоҳ насиб стса, келажакда бу муҳим мавзуда батафсил ссз юритиш имкони ҳам бслиб қолар деган умиддамиз. Аммо ҳозирги ихтилофларга сабаб бслаётган бош омиллардан бири айнан шу масала бслгани учун бир оз бслса ҳам тсхталиб стишни маъқул топдик.
-
Шайх А амазон ал-Бутий ва бемазҳаблар сртасидаги баҳс
Бу ерда бошқа ҳеч бир ақл-идрокли одамда учрамайдиган мутаассиблик (фанатизм) аломатларини учратасиз! Улар (бемазҳаблар) бизни мутаассибликда гумон қиладилар, чунки биз минг бир далилга асосланган ҳақиқатдан четлашишга рози бслмаймиз. Бироқ улар мисли ксрилмаган мутаассиблик қафасига қамалиб олганлар. Бу кетишда ақлдан озиш ва жунун давосини излаб қолишлари мумкин!
Бу бобда мен ҳеч кимга туҳмат ҳам, бсҳтон ҳам уйдирмайман, бир оғиз ҳам ёлғон тсқимайман: агар бизни бу нарсалардан тақво қайтармаганида ҳам, ушбу ҳодисани ксрган ва сшитган камида снта одамнинг гувоҳлиги бунга йсл қсймаган бслар сди. Мен билан баҳслашаётган, баланд овозда менга сзининг ажойиб, ғалати ссзларини тскиб солаётган биродаримга, агар у сжарлик қилаверса, айтган гапларини ҳаммага етказишимни айтдим. Мен ушбу огоҳлантиришни уни фикрлашга, хотиржам ссзлашга ундаш учунгина айтганимни Аллоҳ таоло ксриб турибди! Лекин бу одам «Ҳоҳлаганингизни етказинг, қсрқадиган жойим йсқ», деди.
Бу одамнинг кимлигини ҳам, унинг исмини ҳам айтмайман. Унинг бемазҳабликни срганувчи смас, сргатувчи сканлигини билсангиз кифос. У ҳақиқатни сзлари қаердан тусмол қилган бслса, сша ердан излашга ксниккан бир неча хушсурат йигитлар билан келди. У билан суҳбатни бошларканман, шундай дедим:
- Сиз Аллоҳнинг ҳукмларини англашда қандай услубни қсллайсиз? Уларни Қуръон ва Суннатдан оласизми ёки мужтаҳид имомларданми?
- Мен имомларнинг фикрларини ва уларнинг ҳужжатларини ксриб чиқаман-да, сснг Қуръон ва Суннатга снг сқин бслган фикрга суснаман.
- Сизда 5000 Сурис лираси бор. Уларни 6 ой сақладингиз, сснг у пулга мол сотиб олиб, савдо қила бошладингиз. Молнинг закотини қачон берасиз — қолган олти ойдан кейинми ёки тслиқ бир йилдан кейинми?
У бироз сйланиб, сснг деди:
- Саволингизга қараганда, сизнингча, савдо молидан закот бериш керакми?
- Мен фақат ссраспман. Ўзига хос услубингиз бсйича жавоб беришингизни ҳоҳласпман. Мана, қаршингизда кутубхона. Унда тафсирга, суннатга оид китоблар, мужтаҳид имомларнинг китоблари бор...
У бироз сйланиб, кейин деди:
- А-с биродар, ахир бу дин, схшилаб сйламасдан жавоб бериладиган оддий савол смас. Бунинг учун таҳлил қилиш, такрорлаш, срганиш керак, буларнинг ҳаммаси учун сса вақт керак. Биз бу ерга бутунлай бошқа мавзуни муҳокама қилиш учун келганмиз.
Мен бу саволга нуқта қсйдим ва дедим:
- Жуда схши"¦ Айтинг-чи, ҳар бир мусулмон имомларнинг ҳужжатларини ксриб чиқиб, сснг улардан Қуръон ва Суннатга кспроқ мос келадиганига сргашиши шартми?
- Ҳа.
- Бундан чиқди, ҳамма одамлар ҳам худди мазҳаб имомлари каби ижтиҳод даражасига сга скан-да. Бунинг устига, уларнинг салоҳисти сна ҳам юқорироқ, сна ҳам етук скан. Ахир буюк-буюк имомларнинг фикрларини баҳолайдиган ёки ушбу фикрлар ҳақида Қуръон ва Суннат мезони асосида ҳукм чиқара оладиган одам имомлардан ҳам илмлироқ бслади-да!
- Аслида одамлар уч тоифа бслади: муқаллид, муттабиъ ва мужтаҳид.
Бир мазҳабни бошқаси билан солиштириб, Қуръонга сқинроғини ола биладиган одам — муттабиъдир. Бу тақлид билан ижтиҳод орасидаги срта даража.
- Муқаллиднинг вазифаси нима?
- Ўзига маъқул бслган мужтаҳидга сргашиш.
- Уларнинг фақат биттасигагина оғишмай сргашиб, бошқасига сргашмасликда гуноҳ борми?
- Ҳа, бу унинг учун ман стилган (ҳаром).
- Бунга ҳужжати борми?
- Ҳужжат шуки, у Аллоҳ таоло унга вожиб (фарз) қилмаган нарсани сзи учун вожиб (фарз) қилиб олган.
- Сиз Қуръонни етти қироатнинг қайсинисида қироат қиласиз?
- «Ҳафс» қироати билан.
- Ҳар доим шу қироат билан сқийсизми ёки ҳар куни ҳар хил қироат биланми?
- Йсқ, мен ҳар доим фақат «Ҳафс» кироати билан сқийман.
- Хсш, нима учун сиз буни сзингиз учун вожиб (фарз) қилиб олдингиз? Ахир Аллоҳ таоло сизга Қуръонни фақат Лайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривост қилингандек сқишни буюрган-ку?
- Чунки мен бошқа қироатларни сргана олмаганман. Менга фақат шу қироатда сқиш осон.
- Фиқҳни Шофеъий мазҳаби бсйича срганган бир киши сиз бошқа қироатларни сргана олмаганингизга схшаб, бошқа мазҳабларни сргана олмаган. Унга дин аҳкомларини фақат шу имомдан срганиш осон бслган. Агар сиз у барча имомларнинг ижтиҳодини срганиб, ҳукмларни уларнинг ҳаммасидан олиши шарт десангиз, у ҳолда сзингиз ҳам барча қироатларни срганишингиз лозим бслади-ку! Агар сзингизни қобилистим йсқ деб оқлайдиган бслсангиз, унда сша муқаллидни ҳам оқлашингиз керак бслади. Аима бслганда ҳам, биз шундай деймиз: Муқаллид бир мазҳабдан бошқасига стишни сзи учун вожиб қилиб олиши шарт, деган гапни сиз қаердан олдингиз? Ахир Аллоҳ таоло унга бир мазҳабдан иккинчисига стишни ҳам, ҳар доим фақат битта мазҳабга сргашишни ҳам буюрмаган-ку!
- Унга фақат, буни Аллоҳ буюрган, деб сътиқод қилишгина тақиқланган.
- Бу умуман бошқа масала. Бу ҳеч қандай шубҳа ва ихтилофсиз ҳақиқат. Аммо бу Аллоҳнинг буйруғи, деган сътиқодда бслмаса ҳам, ҳар доим фақат битта имомга сргашган муқаллид гуноҳкор бсладими?
- Йсқ, гуноҳкор бслмайди.
- Аммо сиз сқитаётган китобча ссзларингизнинг аксини айтспти. Унда бу нарса тақиқланган дейилган. Ҳатто баъзи жойларда фақат битта имомга сргашган одамни кофир дейишгача борилган.
- Бу қаерда айтилибди?
У китобчасини очиб, ундаги матн ва жумлаларни сқир скан, муаллифнинг: «Барча масалаларда фақат бир имомга оғишмай сргашувчи киши — адашган мутаассибдир ва у динни бслиб, фирқаларга айланганлардандир» деган ссзлари ҳақида фикрлай бошлади. Сснг деди:
- Бу ерда у, шариат буюрган, деган сътиқод билан мунтазам сргашишни назарда тутган. Бу унчалик тслиқ фикр смас.
- Унинг айнан шуни назарда тутганлигига ҳужжат борми? Аима учун сиз, муаллиф адашган, демаспсиз?
У сна бу фикрнинг тсғрилиги, шунчаки сширин маънога сга сканлиги ва муаллиф бу ерда ҳеч қандай хатога йсл қсймаганлигини таъкидлашда давом стди!
Мен шундай дедим:
- Бироқ, бундай маънодаги гап— баҳслашадиган мавзу смас. Унинг фойдаси ҳам йсқ. Тсртта имомдан биттасига сргашишнинг шариат буйруғи смаслигини билмайдиган мусулмон йсқ. Маълум бир мазҳабга оғишмай сргашувчи ҳар бир мусулмон буни сз ҳоҳишига қараб танлайди.
- Қанақасига? Мен кспчиликдан, баъзи олимлардан сшитганман, Шариатда маълум мазҳабга оғишмай сргашиш кераклигини буюрилган, демак бошқа мазҳабга стиш мумкин смас!..
- Шу гапни айтган бирорта одамнинг исмини айтинг-чи. Майли, ҳоҳ оддий одам бслсин, ҳоҳ олим.
Орага жимлик чскди. У менинг ссзларим тсғри бслиши мумкинлигидан ссанкираб қолди ва биргина нарсани — кспчилик бир мазҳабдан бошқасига стишни тақиқлашини билишини такрорлай бошлади.
Мен унга шундай дедим:
- Ҳозир ҳеч ким бу ёлғон хомхаёлга амал қилмайди. Ҳа, Усмонийлар даврининг охирги авлодлари ханафийларнинг бошқа мазҳабга стишини мисли ксрилмаган ҳодиса деб ҳисоблаганликлари ҳақида ривостлар бор. Улар айтаётган фикрлар (агар тарихий манбалар воқеликни тсғри етказаётган бслса) аҳмоқликнинг ва кср-ксрона мутаассибликнинг (фанатизмнинг) чсққиси сканлигига ҳеч қандай шубҳа йсқ.
Сснг савол бердим:
- Сиз муқаллид билан муттабиъ орасидаги фарқни қаердан олдингиз? Бу фарқ маънодами ёки номлашдами?
- Уларнинг маъносида фарқ бор.
Шунда мен унга бу икки ссзнинг маъноларидаги фарқни ксрсатиб бериши учун лексик луғатларни олиб келдим. У ҳеч нарса топа олмади.
Мен шундай дедим:
- Албатта, Абу Бакр Сиддиқ розисллоҳу анҳу, мусулмонлар у зотга тайинлаган маошга қарши чиққан арабга: «Агар муҳожирлар рози бслсалар, сиз уларга сргашинг», деганлар. У киши «сргашинг» деган ссзни ҳеч қандай бошқа фикрга срин қолдирмайдиган розилик маъносида қсллаганлар.
- Майли, атамалардаги фарқ бсла қолсин"¦ Лекин сз атамаларидан фойдаланиш мумкин смасми?
- Албатта мумкин. Лекин сизнинг бу атамаларингиз нарсаларнинг моҳистини мутлақо сзгартира олмайди. Сиз муттабиъ деб атаётган одам, агар ҳужжатлар ва улардан ҳукм чиқариш услубидан хабардор бслса, мужтаҳид бслади. Агар ҳужжатлар ҳақида бехабар бслса ёки улардан ҳукм чиқара олмаса, муқаллид бслади. Агар у баъзи масалаларда хабардор, бошқаларида бехабар бслса, демак у баъзи масалаларда муқаллид, баъзиларида мужтаҳид бслади. Ҳар қандай ҳолатда ҳам бундай ажратиш иккинчи даражалидир ва уларнинг ҳар бирига тегишли бслган қоида аниқ ва равшандир.
- Муттабиъ — бу фикрлар ва уларнинг ҳужжатлари орасидан тсғриларини ажрата олиш ва улардан бирини бошқаларидан афзал ксра олувчи одамдир. Бу соф тақлид даражасидан фарқли даражадир.
- Агар сиз фикрларни ҳужжатнинг кучли ёки заифлигига қараб саралашни назарда тутаётган бслсангиз, унда бу ижтиҳоднинг олий даражасидир. Шахсан сизнинг қслингиздан шу нарса келадими?
- Мен кучим етганича шундай қиламан.
- Шахсан мен сизнинг бир жойда ва бир вақтда берилган уч талоқ бир талоқ ҳисобланади, деган фатвони берганингизни биламан. Мана шу фатвони беришдан аввал сиз имомларнинг фикрлари ва ҳужжатларига мурожаат қилиб, сснг уларни таққослаб ксриб, сснг шулар асосида фатво чиқардингизми?.. Уваймир ал-Ажлоний «лиъон» қилганидан сснг А осулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мажлисларида сз хотинига уч марта талоқ берди. У: «А Аллоҳнинг А осули, мен у ҳақда ёлғон айтган сдим. Анди уни қандай қилиб қолдираман, ахир у уч марта ажрашган (талоқ бслган)», деди. Сиз ушбу ҳадис ҳақида, унинг бу масалага нисбатан тутган срни ҳақида ва бу ҳадис кспчилик мазҳаблар ёки ибн Таймийс мазҳабига ксра қай даражада ҳужжат бслиб ҳисобланиши ҳақида нима биласиз?
- Мен бу ҳадисни билмайман.
- Қандай қилиб сиз бу масалада тсрт мазҳаб иттифоқ қилган фикрга қарши чиқиб, уларнинг ҳужжатларини ва уларнинг саҳиҳ ёки заифлик даражасини срганмай туриб фатво чиқардингиз?.. Мана, сзингиз даъво қилаётган ва бизга ҳам уқтиришга уринаётган услубингиз - сзингиз иттибоъ деб номлаб олган услубингиздан четлашибсиз.
- У пайтда менда ҳамма мазҳабларни ва уларнинг ҳужжатларини срганиш учун етарли китоблар йсқ сди.
- Аксарист мусулмонларнинг ҳужжатларидан ҳеч нарса срганмай туриб, уларнинг фикрига тескари бслган фатвони шошилиб чиқаришга сизни нима мажбур қилди?
- Ахир мендан ссрашган бслса, менда сса китоблар кам бслган бслса, нима қилишим керак сди?!
- Сиз барча буюк олимлар ва имомлар қиладиган нарсани қилишингиз керак сди. «Мен билмайман», десангиз бслар сди. Аки савол берган одамга тсрт мазҳаб имомларининг фикрини ва уларга қарши бслган фикрни келтиришингиз, лекин битта фикр асосида фатво чиқармаслигингиз мумкин сди. Бу сизнинг бурчингиз сди. Қолаверса, бу сизни қандайдир хулосага келишга мажбур қиладиган даражадаги муаммо смас сди!.. Сиз бслса тсрт имом иттифоқ қилган ҳукмга тескари бслган фикр асосида, тан олганингиздек, уларнинг ҳужжатларини срганмай туриб, тсрттала мазҳабга зид бслган фикр сизнинг кснглингизга сқинроқлигидан кифосланиб фатво чиқарибсиз. Бу — сиз биз ҳақимизда гумон қилаётган мутаассибликнинг охирги нуқтасидир.
- Мен тсрт имомнинг фикрларини аш-Шавқонийнинг китобидан ва Сайд Собиқнинг «Субул ас-салом» ва «Фиқҳус-сунна»ларидан срганганман.
- Булар ушбу масала бсйича тсрт имомнинг мухолифларининг китоблари. Уларнинг барчаси бирёқлама фикр билдириб, сзларининг фикрини тасдиқловчи ҳужжатларнигина келтиришган. Сиз икки мухолиф ҳақида ҳукм чиқарсангиз, улардан фақат биттасини, унинг гувоҳлари ва сқинларинигина сшитиб ксриб, ҳукм чиқараверасизми?
- Мен сз ҳаракатларимда ҳеч бир ёмон нарса ксраётганим йсқ. Мен ссровчига фатво беришим шарт сди ва мен буни сз тушунчам даражасида бажардим.
- Мен муттабиъман деспсиз. Сизнингча, биз ҳам шундай бслишимиз керак скан. Сиз иттибоъни «барча мазҳабларнинг ҳукмларини ксриб чиқиб, уларнинг ҳужжатларини срганиб, саҳиҳ далилга сқинроқларига сргашиш», деб таърифладингиз. Ўзингиз сса бу ишингиз билан сз услубингизни йсққа чиқарспсиз! Бир вақтда ва бир жойда берилган уч талоқ учта талоқ бслишига тсрт мазҳаб имомлари иттифоқ қилишган. Буни биласиз. Бунга уларнинг далиллари бор. Сиз сса уларни срганмагансиз. Лекин сиз улар иттифоқ қилган фикрдан воз кечиб, сзингизга кспроқ ёқадиган фикрни олгансиз. Сиз аввал тсрт имомнинг ҳужжатлари ботил сканлигига амин бслдингизми?
- Йсқ, мен уларни срганмадим. Чунки менда тегишли манбалар йсқ сди.
- Унда нима учун кутиб турмадингиз? Аега шошилдингиз? Ахир Аллоҳ таоло сизга буни буюрмаган сди-ку!? Кспчилик олимларнинг далилларини срганмаганингиз ибн Таймийснинг гапига тсғри келадими? Сизлар бизни ноҳақ айблаётган мутаассиблик (фанатизм) аслида мана шу смасми?
- Мен сзимда мавжуд бслган китоблардан етарли ҳужжатларни топдим ва Аллоҳ таоло менга бундан ортиғини буюрмаган.
- Агар мусулмон одам сзида бор китобларда бирор нарсанинг ҳужжатини ксрса, бу нарса бунга зид фикрдаги мазҳабларни (уларни срганмаган бслса ҳам) тарк стиши учун етарли бсладими?
- Унга шунинг сзи кифос қилади!..
- Айтайлик, диний аҳкомларни бажаришни снди бошлаган, ҳали Ислом маданистидан ҳеч нарса олиб улгурмаган сспирин бола Ларвардигорнинг «Машриқу мағриб Аллоҳникидир, қаёққа қарасангиз Аллоҳнинг юзи бор. Албатта, Аллоҳ кенг қамровли, билувчи зотдир» («Бақара» сурасининг 115-ости) остини сқиди. У бу остни «Мусулмон одам намозида юзини ҳоҳлаган томонга буриши мумкин скан, остнинг маъноси буни аниқ ксрсатиб турибди» деб тушунди. Бола тсрт буюк имомлар намозда юзни фақат Каъба томонга буриш керак деб иттифоқ қилишганини, уларда бу ҳақда далиллар борлигини сшитган скан, лекин сша ҳужжатларни срганмаган. Хсш, у намозга турганида нима қилади? Ўзида бор ҳужжатга сргашадими ёки иттифоқ бслиб, бунга тескари ҳукм чиқарган имомларгами?
- У сз сътиқодига сргашиши лозим!!!
- У масалан, машриққа қараб намоз сқиса, намози дуруст бсладими?
- Ҳа. Чунки у сз шахсий сътиқодига сргашиши лозим!
- Агар шахсий сътиқоди унга қсшнининг аёли билан зино қилиш, хамр ичиш, қсшнисининг молини ноҳақ тортиб олишда ҳеч қандай гуноҳ йсқ, деб ишонтирадиган бслса-чи? Унинг «шахсий сътиқоди» бслганлиги учун Аллоҳ таоло унга бу нарсаларни ҳалол қиладими?
У бироз сукут қилиб, сснг деди:
- Аима бслганда ҳам, сиз мендан ссраган ушбу ҳолат воқеликдан узоқ ва ҳаётда юз бериши мумкин смас.
- Бу рсё смас, аксинча, бундай нарсалар ва бундан ҳам ажабланарли ҳодисалар ҳаётда тез-тез учраб турибди! Ислом, Қуръон ва Суннат ҳақида илмга сга бслмаган сспирин тасодифан ушбу остни сшитиб ёки сқиб қолиб, ундаги зоҳирий маънога қараса, ҳар қандай араб тушунадиган нарсани тушунади: намозхон юзини истаган тарафга бурса ҳам «гуноҳ йсқ» скан! Ваҳоланки, у ҳамманинг бошқа томонга смас, айнан Каъбага қараб намоз сқишини ксриб турибди. съни, Мусулмонлар орасида Исломдан ҳеч нарса билмайдиган одамлар бор скан, бундай бслиши табиий ва ҳар қачон юз бериши мумкин. Қисқаси, бу ҳолат ҳоҳ воқелик бслсин, ҳоҳ хаёлий, сиз бу ҳақда чиқарган ҳукм хаёлий смас сди. Сиз шахсий фикрни ҳар қандай ҳолатда ҳам ҳукм чиқариш учун асос бслади, деб ҳисобладингиз. Бу сса сизнинг одамларни уч тоифага - муқаллид, муттабиъ ва мужтаҳидга ажратишингизга зид келади.
- У текшириб ксриши керак"¦ Ахир у бирорта ҳадис ёки бошқа остни сқимаганми?
- Худди талоқ ҳақида ҳукм чиқараётганингизда сизда йсқ бслганга схшаб, унда ҳам текшириш учун зарур манбалар йсқ сди. Унда намозда қайси томонга юзланиш кераклиги ҳақидаги бошқа остларни сқишга ҳам имконист йсқ сди. Хсш, шундан кейин ҳам у имомларнинг ижмоъсини рад қилиб, сзининг шахсий фикрига сргашишини таъкидлаб, сжарлик қилавериши керакми?
- Ҳа, агар у текшириб ксришга қодир бслмаса, узрли бслади. А аъйи ва фикрлаши нимага олиб келган бслса, сша нарсага тасниши унинг учун етарли.
- Айтиб қссй, сизнинг тилингиздан қанчалик ғалати ва хавфли ссзлар чиқаётганини бошқаларга айтиб бераман!
- Мен ҳақимда ҳоҳлаган нарсангизни айтаверинг, қсрқадиган жойим йсқ!
- Албатта! Аллоҳ Таолодан қсрқмаган, сзининг ссзлари билан Ларвардигорнинг «Агар билмасангиз, зикр аҳлидан ссранг» (16:43) деган остини йсққа чиқарган одам мендан қсрқармиди?!
- А-с биродар, сша имомлар ҳам бир гуноҳкор бандалар. Мен суснаётган ост сса — Беайб Ларвардигорнинг каломи. Қандай қилиб Беайб Ларвардигорни қсйиб, адашувчи бандаларнинг стагидан тутиш мумкин?
- Воажаб"¦ Аллоҳ таолонинг «Машриқу мағриб Аллоҳникидир"¦» деган ссзларидаги асл маъно ҳақ, албатта! Бироқ Ислом маданисти, унинг аҳкомлари ва Қуръон маъноларидан мутлақ узоқ бир йигитчанинг тушунчалари ҳақ ҳисобланмайди. Яъни, мен шу сспириннинг тушунчаси билан тсрт имомнинг тушунчасини қиёсласпман. Икковисм банда, беайб смас, лекин бировининг илмсизлиги, юзакилиги, иккинчи томоннинг сса тадқиқот, илм ва таҳлилга чсмганлиги аниқ ксриниб турибди-ку!
- Албатта, Аллоҳ таоло фақат ҳаракатинг туфайли сришиладиган нарсага буюрган!
- Унда мана бу саволимга жавоб беринг. Бир кишининг фарзанди бор. Бола касал бслди, дейлик, шамоллаб қолди. Шаҳардаги ҳамма табиблар уни текшириб, унга фалон дорини бериш керак дейишди. Улар боланинг отасига унга пенияиллин уколидан сҳтиёт бслишни уқтириб, бу боланинг слимига олиб келади, деб айтишди. Бироқ боланинг отаси пенияиллин шамоллашда ёрдам беради деб тиббий журналларда сқиган сди. У бу масалада сзининг билимларига асосланиб, табибларнинг маслаҳатини рад стади, чунки уларнинг ҳужжат-далилларини билмайди. У шахсий фикрига сусниб, боласига пенияиллин укол қилдиради. Аатижада бола Аллоҳнинг ҳузурига йсл олади. Ўша отани маҳкамага тортиш керакми? Бу ерда унинг гуноҳи борми?
У бироз сйланиб турди ва жавоб берди:
- Булар бошқа-бошқа масалалар.
- Аксинча, булар айни бир хил масалалар. Худди босги сспирин олимларнинг иттифоқ қилган фикрларини сшитгани каби ота ҳам барча табибларнинг фикрларини сшитди. Лекин у фақат тиббий журналда сқиган маълумотига таснди, худди босги сспирин Аллоҳнинг Китобидан сқиган битта матнига таснгани каби. Иккаласи ҳам сз шахсий фикрини қсллади!
- Биродар, Қуръон — нурдир "¦ Бу нурни бошқа қандайдир ссзлар билан солиштириб бслармиди?
Мен «Қуръон нури уни тафаккур қилувчи ва сқувчи ҳар бир одамнинг онгида тажаллий стади: сша одам сса бу нурни Аллоҳ ирода қилганичалик тушунади. Агар билган ҳам, билмаган ҳам ушбу нурдан бирдай оладиган бслса, улар орасида қандай фарқ бслиши мумкин? Икала мисол ҳам бир хил, улар орасида фарқ йсқ. Анди сиз менга жавоб беринг: бу мисоллардаги одамлар сзларининг шахсий фикрларига сргашадиларми ёки мутахассисларгами?
- Шахсий фикри унга асос бслади.
- У шахсий фикрини қсллади ва натижада фарзанди вафот стди. Бунинг учун у Шариат бсйича ёки бошқа қонун бсйича қандайдир жавобгарликка тортиладими?
У ҳамма сшитадиган қилиб жавоб берди:
- У ҳеч қандай жавобгарликка тортилмайди!
- Мунозарага мана шу ерда нуқта қссйлик. Сиз мана шу хулосангиз билан сртамизда сгона фикрга келиш ва бу асосда қандайдир изланиш юритиш йслини бутунлай йсқ қилдингиз! Ўзингизнинг ғалати ва ҳайратли жавобингиз билан бутун Ислом уммати иттифоқига қарши чиқаётганингизнинг сзи кифос қилади. Йсқ, Аллоҳ таолога қасамки, агар сизлар сзингиз кср-ксрона сргашмасангиз, манфур мутаассибликка (фанатизмга) ер юзида срин қолмайди!
***
Диний саводи йсқ мусулмон Қуръонни тушунишда сз «шахсий фикри»га сусниб, намозни бутун мусулмонлардан фарқли - Каъбадан бошқа тарафга қараб сқиса-ю, унинг намози дуруст ҳисобланса!.. Оддий одам сз шахсий фикрига сусниб, ҳоҳлаган одамини ҳоҳлаганча даволаса, унинг айби билан бемор вафот стса-ю, бу «табиб»га «Аллоҳ сени мағфират қилсин!» дейишдан нарига стилмаса!..
Ундай бслса, нима учун бу одамлар бизнинг «Дин аҳкомларидан ва ундаги далил-ҳужжатлардан бехабар одамлар мужтаҳид имомлардан бирининг мазҳабига сргашиши лозим, чунки у имом Аллоҳнинг Китоби ва Унинг А осули соллаллоҳу алайҳи вассаламнинг суннатини схшироқ билади», деган шахсий фикримизга суснишимизга қсйишмайди?!
Агар улар бизнинг фикрларимизни хато деб ҳисоблашса, бу ҳам уларнинг «шахсий фикр»лари сканлигини ссдан чиқаришмасин. Улар учун юқоридаги - Каъбага орқасини қилиб намоз сқувчининг намози дуруст, боланинг слимига сабаб бслиш сса ижтиҳод ва даволашдир, деб ҳисоблаётган кимса схши ибрат бслсин!..
http://islom.uz/content/view/1462/136/ (http://islom.uz/content/view/1462/136/)
-
Yuqoridagi citata bir paytlar ""œIslom tarixida uning ichidan berilgan eng kuchli zarba" nomli mavzudayam tarjima qilingandi... Juda kuchli dalillar keltirilgandi..
http://www.uzislam.com/eski-forum/index.php?topic=2087.15
Mavzuni to'liq versiyasi:
http://www.uzislam.com/eski-forum/index.php?topic=2087.15
http://www.uzislam.com/eski-forum/index.php?topic=2009.0
Agar ochilmasa: www.250.eu yoki www.hidemyass.com yoki shunga o'xshash proxy site orqali kirib linkni qo'yib ochib ko'rishila mumkin.... O'qishga arzidiga mavzu va suhbat...
Agar shundayam ocholmasela, talab va istagilaga qarab shu yerga copy qilish mumkin...
-
Meniyam qo'shasizlarmi bu blokka, yoki alohida blok tashkillashtirsammikin? :)
-
Meniyam qo'shasizlarmi bu blokka, yoki alohida blok tashkillashtirsammikin? :)
Meni qo'shishmagan bo'lishsada burun suqib kelaverdim, hech nima deyishmadilaru, siz ham qo'shilsangiz bo'lar. ;D
-
Meniyam qo'shasizlarmi bu blokka, yoki alohida blok tashkillashtirsammikin? :)
Aha shunaqilin bemazhablar bu yerda bulg'ashvoripti shunday yahshi mavzuni..
Yoki u bu kimni ikoni bolsa bizga tegishli bolmagan postlardi uchirvorsin
-
Rahmat, rahmat.
Koalitsiyelaga qo'shganiladan xursandman :)
-
Bemazhabla deb gapirvurmela iltimos...
-
Shundoq takoylar qo'shilamiz deyishadiyu,biz yo'q dermidik...
Hooov Chestiy,mehmon keldi,joy sol...deyilarmidi Sinchalakda :p
Avval taom,ba'daz kalom deyishgan ekan...
Yog'liqqina sho'rvadan 1 kosadan urvolilachi avval,sekin-sekin gapdan olurasila keyin...
Qatta qoldiya,bu Chestiy...roossa qadami sekin chiqdida buni....
Бермаснинг овкати пишмас, деган маколни сшитмаганмисиз дейман а? :)
Мухибб, бемалол тсрга қудалани олдига чиқувринг :) ;D
-
Bemazhabla deb gapirvurmela iltimos...
nima delu unda?
-
Bemazhabla deb gapirvurmela iltimos...
nima delu unda?
Qo'shni qiloqdagilar, yoki Yangi avlod deng :)
-
Шукр-ки, охирги пайтлардла анча тинчиб колишди.
-
Шукр-ки, охирги пайтлардла анча тинчиб колишди.
Ularning tarafda kuchli "bo'ron" xukm surmoqda.
Hatto mashxur "legenda" Abo ham ulardan voz kechgan degan mish-mishlar yuribdi :)
-
Bu mavzuda eng boshdagiday jiddiy maqolalar kutib qolamiz azizlar...
-
Bemazhabla deb gapirvurmela iltimos...
Maktabda bir bola bor edi, ismi bilan chaqirsa jahli chiqardi, "pasportingda shunaqa yozilgan, nega jahling chiqadi" deyishsa, "yo'q bunaqa chaqirma" derdi, ismi ham yomon ism emas juda chiroyli edi.
Shunga o'xshash kofirlarni kofir desangiz jahli chiqadi, hayron qolasiz, kofir deb chaqirishlarini istamasang islomni qabul qil. ))
Qisqasi, insonni inson deydi, hayvonni hayvon, dindorni dndor, dinsizni dinsiz, Hanafiy mazhabidagi kishini Hanafiy, Hanbaliy mazhabidagilarni Hanbaliy, mazhabga ergashmaganlarni esa bemazhablar deyiladi. ))
Qo'shni qiloqdagilar, yoki Yangi avlod deng :)
Yangi avlod to'g'ri kelmaydi, qo'shni qishloq to'g'riroq ekan. ))
-
aqidai tahoviyani o'qiganlar bormi ichimizda?
Shu haqda fikr almashsak degandim.
-
aqidai tahoviyani o'qiganlar bormi ichimizda?
Shu haqda fikr almashsak degandim.
Tahoviyni o'qigandim bir vahtlar
-
Domullo nima desiz Tohoviyni aqidasi haqida malumot kritsak?
-
Domullo nima desiz Tohoviyni aqidasi haqida malumot kritsak?
Гар Ахли суннахга зид жойи бслмаса, бемалол!
Яхши хам бсларди. Факат оддий укувчига хам тушунарлик баён килинган булса, аълорок. Валлоху аълам.
-
Bemazhabla deb gapirvurmela iltimos...
nima delu unda?
Salafiylar denglar, huddi salafiylar hanafiylarni mazhabparast demaganiday.
-
Salafiylar denglar, huddi salafiylar hanafiylarni mazhabparast demaganiday.
O'z-o'zidan savol tug'iladida, qanaqa salafiylar deyish kerak, salafiylarning ham orasida bir-birlariga qarshilar bo'lishganu. Bir toifa salafiylar ikkinchi toifani nohaqqa chiqarishgan. umumiy tarzda salafiylar deyish noto'g'ri bo'ladi manimcha. Alloh bilguvchiroqdir.
-
Shu payt manda ham savol tug'ildide. Hanafiy, qanaqa hanafiy, mazhabparast hanafiymi, ko'r-ko'rona ergashadigan hanafiymi, boshqalarni behurmat qiladigan hanafiymi, bir masalada kuchli dalil kelsa ustoziga o'sha masalada ergashmaydigan hanafiymi, faqatgina hanafiylarni so'zini olib boshqa mazhabdagilarni so'zini tashlaydigan hanafiymi, qaysi biri. Umumiy hanafiy desa noto'g'ri bo'lar.
P.S Kimnidur humori tutib qolgan shekilli bu mavzuni yana qo'zg'abdi, qoyil.
-
Shu payt manda ham savol tug'ildide. Hanafiy, qanaqa hanafiy, mazhabparast hanafiymi, ko'r-ko'rona ergashadigan hanafiymi, boshqalarni behurmat qiladigan hanafiymi, bir masalada kuchli dalil kelsa ustoziga o'sha masalada ergashmaydigan hanafiymi, faqatgina hanafiylarni so'zini olib boshqa mazhabdagilarni so'zini tashlaydigan hanafiymi, qaysi biri. Umumiy hanafiy desa noto'g'ri bo'lar.
P.S Kimnidur humori tutib qolgan shekilli bu mavzuni yana qo'zg'abdi, qoyil.
Nurillbek, Hanafiy so'zi aniq bir ma'noga ega, qaytanga mazhabparast desangiz umumiy bo'ladi. No'mon ibn Sobit Abu Hanifa bir kishining ismi, Salafiy deanda esa bu so'zning ichiga minglab salaflar kiradi.
Kezi kelganda yana bir mulohazada, salafiydan ko'ra muhammadiy degan yaxshiroq emasmikan? Salafiy sal o'xshamay turibdida, qaysi salafiyga ergashishlari noaniq, ustiga-ustak Salaflardan ko'ra Muhammad SAV ulug'roqdir. Nima dedingiz? ::)
-
Nurillobek бу мавзу схши нистда ксзгалди. Лутфан майдагаплик килманг бу ерга келиб олиб.
-
Salaflar bu - Sahobalar, tobeinlar va taba' tobeinlar. Salaflar Rasululloh sollalloxu alayhi va sallamga ergashadilar, salafiylar salaflarga ergashadi. No'mon ibn Sobit ham Rasululloh sollalloxu alayhi va sallamga ergashadilar. To'g'ri salafiylar ichida siz nazarda tutgan odamlar ham bor huddi Hanafiylarda man nazarda tutgan odamlar bor singari. Shu baxslashganimizdan foyda yo'q, siz o'zingizni haq deb o'ylaysiz, man esa o'zimni. Siz ham man ham olim emasmiz, oddiy tolibi ilmmiz. Bu haqda olimlar va katta tolibi ilmlar baxslashadi. Bilmagan holda tuhmat qilib qo'yishimiz mumkin.
-
Salaflar bu - Sahobalar, tobeinlar va taba' tobeinlar. Salaflar Rasululloh sollalloxu alayhi va sallamga ergashadilar, salafiylar salaflarga ergashadi. No'mon ibn Sobit ham Rasululloh sollalloxu alayhi va sallamga ergashadilar. To'g'ri salafiylar ichida siz nazarda tutgan odamlar ham bor huddi Hanafiylarda man nazarda tutgan odamlar bor singari. Shu baxslashganimizdan foyda yo'q, siz o'zingizni haq deb o'ylaysiz, man esa o'zimni. Siz ham man ham olim emasmiz, oddiy tolibi ilmmiz. Bu haqda olimlar va katta tolibi ilmlar baxslashadi. Bilmagan holda tuhmat qilib qo'yishimiz mumkin.
Асъмон ибн Собит хам Салафлардан бслганлар. Ўз навбатида Ханафий фикхига сргашаман деган одам барибир истар истамас Салафларга сргашади. Бу ердаги танкид килинаётган бемазхаблар сса, Салафийликни даво килишади, аммо фитнани хам килишади. Салафлар колиб, мен салафийман деганга сргашишади. Мен Салафийман деганлари сса, Бухорийнинг китобларини хам саралашга духи етаверадиган одам булиб чикади. Валлоху аълам.
-
Nurillobek бу мавзу схши нистда ксзгалди. Лутфан майдагаплик килманг бу ерга келиб олиб.
maydagaplik deb tushunasizmi nima deb tushunsangiz manga farqi yo'q. Islom.Uz forumida shunaqa mavzu ochilgan. Linkini bering, mavzu yopilsin. Bilaman siz maydagap qilmaysiz, katta-katta gapirasiz. Yaxshi niyatda ochilgani bilan yaxshilikka olib kelmaydi, laqab qo'yishlik, o'zinikini ustun qo'yish, kamsitish boshlanadi yana. O'zi tinchlanib qolgan edi oxirgi payt, yuqorida aytganimday kimnikidur humori tutib qolibdi.
-
Тавҳид ҳамма схшиликларнинг бошидир
Инсон бу дунёга келиб, оқиллик ва болиғлик мартабасига етишар скан, шу вақтдан бошлаб ундан талаб стиладиган снг биринчи нарса Аллоҳга иймон келтиришдир. Аллоҳга иймон келтириш дегани сса барча оламнинг ёлғиз сратувчиси бор ва бир сканига ишонишдан бошлаб, Унинг малоикаларига, муқаддас китобларига, слчи-пайғамбарларига ва Охират кунининг албатта келишига иймон келтиришгача бслган бир бутун илм ва сътиқодлар мажмуасини сз ичига олади. (Буни иймон, ақида, ақоид, тавҳид, сътиқод каби лафзи ҳар хил, аммо мазмун-моҳист сътибори билан битта нарсага далолат қиладиган калималар билан ифодаланади).
Ислом башаристни икки дунё азобидан қутқариб, бахт-саодатга етказиш учун келган скан, у инсонларни снг биринчи амал қилишга смас, балки ҳамма схши амалларнинг дебочаси бслган иймон келтиришга чақиради. Агар инсон Аллоҳ буюргандек иймон келтириб, сз тавҳидини чиройли қилиб оладиган бслса, у снди албатта сзгу амаллар қилиши лозим сканини схши билади ва амалсиз иймон келтирдим, дейиш билан мақсадга етиб бслмаслигини тушунади. Иймон келтириб Исломга киргач, дарҳол солиҳ амаллар қилишга киришади. Аллоҳнинг мадади билан, иймони ва исломининг шарофати сабабидан икки олам саодатини қслга киритади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, тавҳид Ислом дарвозасидир. Иймон ҳамма илмларнинг ва барча сзгу ишларнинг аввалидир.
Аллоҳга иймон келтирмасдан амалга оширилган ҳар қандай схши амал сзининг сгаси учун бесамардир. Яъни бундай амалга Аллоҳ Таоло томонидан савоб берилмайди. Аммо иймон келтирмаган ҳолда қилган схши амали учун инсон Аллоҳнинг адолатига биноан фақат шу дунёнинг сзидагина мукофот олади. Аллоҳ мусулмонларга ёмонликлардан тийилиб, инсонистга фойда етказадиган ишлар билан шуғулланган одамлар ким сканликларидан қатъий назар, бу дунёда адолат ва мурувват билан муомала қилинишлари лозим, деб сргатади. Шунга ксра, дунёда схши ишларни амалга оширган кишининг номини одамлар мақтов билан тилга олишлари, қилган схшилигига сраша схшилик билан жавоб қайтаришга ҳаракат қилишлари Аллоҳнинг унга бераётган бу дунёдаги мукофоти саналади. Бироқ, Аллоҳ даъват қилган ҳақ йсл - Исломга келмагани, Буюк Яратувчига У талаб қилгандек иймон келтирмагани учун ундай инсон Охират азобига, қолаверса, сзининг носрин қилмишлари сабабли бу дунё азобига ҳам гирифтор стилади. Анг камида ундай инсоннинг қалбида нур бслмайди, ҳаётида доимо нимадир етишмай туради. Умрининг охирида хасрат-надомат билан дунёдан стади. Бундай бахтсизликдан Аллоҳнинг Ўзи асрасин.
Аллоҳга У талаб қилганидек иймон келтирган одам снг аввало қалб хотиржамлигига сришади. Ҳаётга, атрофини сраб турган борлиқ-оламга, жамистга сзгача назар билан, иймон нигоҳи билан боқа бошлайди. Аввалда тушунмаган ҳақиқатларни англаб етади. Аллоҳнинг бу оламдаги мсъжизаларига гувоҳ бслади. Умрнинг маъно-моҳисти нимада сканлигини чуқур тушуна бошлайди. Иймон ва Ислом нури билан қалби ҳам, танаси ҳам пок бслган инсон тасаввур ва дунёқарашларининг тиниқлашганини, ҳаётига снгича маъно ва барака кирганини сққол сезади.
Хоҳ дунёвий бслсин, хоҳ диний бслсин, инсондан содир бсладиган ҳар қандай иш-ҳаракатнинг муваффақисти инсоннинг руҳий барқарорлигига, унинг моддий ва руҳий дунёси сртасидаги мувозанатга, қийинчиликларга қай даражада сабр қила олишига боғлиқдир. Аллоҳ ва Унинг А асули ссзларини ҳақ билиб уларга итоат қилган, Аллоҳнинг розилигини ҳамма нарсадан устун қсс олган инсонгина ана шу мувозанатга сришади, омма халқнинг назаридаги смас, Аллоҳнинг назаридаги ҳақиқий сабрнинг нима сканини тушуниб етади ва буларнинг натижаси билан жуда ксп схшиликларни қслга киритади.
"Кимки менинг ҳидостимга сргашса, у адашмайди ва бахтсиз бслмайди. Кимки менинг зикримдан юз сгирса, шубҳасиз унга танг ҳаёт берилади. Қиёмат кунида сса уни кср ҳолида тирилтирамиз".
(Тоҳа сураси, 123-124-остлар).
* * *
Иймон-сътиқод ҳақида, унинг инсон ҳаёти учун, балки бутун оламнинг ҳаёти, борлиқнинг мавжуд бслиб туриши учун нақадар зарур неъмат скани тсғрисида жуда узоқ гапириш мумкин. Иймонсизлик, съни куфр, ширк, нифоқ хақида ҳам истаганча ссз юритса бслади. Бу мавзулар жуда кенг ва ҳамма замон, ҳамма макон учун баб-баробар долзарбдир. Иншоаллоҳ, бу соҳада ҳали ксп гапирамиз ва ёзамиз. Ҳозир сса ссзимизни шу ерда мухтасар қилиб, сизларни бу мавзуда битилган снг машҳур асарлардан бири билан танишишга таклиф қиламиз.
Тавҳид илми мавзусида ёзилган китоблар, рисолалар жуда ҳам ксп бслиб, уларнинг ҳаммаси ҳам ҳали сзбек тилига мукаммал таржима қилиб улгурилмаган. Уларнинг ичида "Ақидаи Таҳовийс" номи билан машҳур бслган мсъжазгина рисола ҳам борки, у бу борадаги китобларнинг снг қадимийларидан, деб сътироф стилиши билан алоҳида аҳамистга моликдир. Бундан ташқари, бу китобчанинг сна бир сътиборли жиҳати шуки, унинг муаллифи Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ мазҳабларидаги снг забардаст уламолардан бирлари бслмиш Имом Абу Жаъфар Ат-Таҳовийдирлар.
Биз иймон ҳақида қадимги ва ҳозирги замон уламолари томонларидан битилган ксп китоб ва рисолаларни чоп стишни нист қилганмиз. Ишимизнинг бошини мана шу снг ксҳна китоблардан бири билан бошлашни афзал билдик. Аслаб стиш жоизки, "Ақидаи Таҳовийс" китобига жуда ксплаб шарҳлар битилган ва дарҳақиқат, уни бирор-бир шарҳ ёрдамида устоз билан биргаликда дарс қилиб сқиш мақсадга мувофиқдир. Биринчи қадам сифатида унинг қисқа матнлари таржимаси билан танишиб чиқиш тавсис қилинади. Ҳиммат қилган ғайратли талабалар сса бу матнларни ёд оладилар.
Анди марҳамат қилиб "Ақидаи Таҳовийс" китоби билан танишинг.
-
"Таҳовий ақидаси"
Имом Абу Жаъфар ат-Таҳовий
Бисмиллаҳир А оҳманир А оҳийм
Қуйида Ислом миллати олимлари бслмиш Абу Ҳанифа Ауъмон ибн Собит Ал-Куфий, Абу Юсуф Яъқуб ибн Иброҳим Ал-Ансорий ва Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Ҳасан Аш-Шайбонийлар Ислом дини асослари ҳақида нимани сътиқод қилганлари ва Аллоҳ А аббул оламийнга қайси сътиқод билан сиғинганлари зикр қилинади ҳамда ана шу уламолар мазҳабларида Аҳли сунна вал жамоа ақидаси қандай бслиши кераклиги баён қилинади:
1. نقول في توحيد الله معتقدين بتوفيق الله: إن الله واحد لا شريك له.
1. Аллоҳнинг тавҳиди хусусида Аллоҳ тавфиқи ила сътиқод қилиб айтамизки: Аллоҳ сккадир, Унинг шериги йсқдир.
(Тавфиқ - Аллоҳ Таолонинг бандани бирон амални бажаришга муваффақ қилиб қсйиши).
2. ولا شيء مثله.
2. Унга схшаш ҳеч нарса йсқ.
3. ولا شيء يعجزه.
3. Уни ҳеч нарса ожиз қолдирмайди.
4. ولا إله غيره.
4. Ундан сзга илоҳ йсқ.
5. قديم بلا ابتداء دائم بلا انتهاء.
5. У ибтидосиз "қадим" ва интиҳосиз "доим" (ҳамиша мавжуд) Зотдир.
("Қадим" ва "Доим" Аллоҳ Таолонинг исм-сифатларидан смас. Бу иккисининг срнига саҳиҳ ҳадисларда "Аввал" ва "Охир" исмлари келган бслиб, улар "Қадим" ва "Доим"дан ксра тслиқроқ ва тсғрироқ маънони англатади.)
6. لا يفنى ولا يبيد.
6. У фоний смас ва ҳалок бслмайди.
7. ولا يكون إلا ما يريد.
-
7. Фақат У хоҳлаган нарсагина бслади.
8. لا تَبْلُغُهُ الأوهامُ ولا تُدْرِكُه الأفهامُ.
8. Унинг ҳақиқатига гумону хаёллар етолмайди, Унинг моҳистини ақл идрок қилолмайди.
9. ولا يشبه الأنام.
9. У махлуқларга схшамайди.
10. حيّ لا يموت، قيّوم لا ينام.
10. Ўлмайдиган тирик ва ухламайдиган қайюмдир.
11. خالق بلا حاجة، رازق بلا مُؤْنَة.
11. Бирон ҳожати бслмай туриб сратувчи ва қийинчиликсиз ризқ берувчидир.
12. مميت بلا مخافة، باعث بلا مشقة.
12. (Ҳеч кимдан) қсрқмасдан (махлуқотлар) жонини олувчи ва машаққатсиз қайта тирилтирувчидир.
13. ما زال بصفاته قديما قبل خلقه، لم يزدد بكونهم شيئا لم يكن قبلهم من صفته. وكما كان بصفاته أزليا كذلك لا يزال عليها أبديا.
13. Махлуқотни сратишдан аввал ҳам барча сифатлари Аллоҳда бор сди. Улар сралиши билан Аллоҳ аввал Ўзида мавжуд бслмаган бирор сифат зиёда қилмаган. Барча сифатлари Аллоҳда азалдан бор бслгани каби, ҳамма сифатлари Унда абадий мавжуд бслиб қолади.
(Аегаки, бирон сифатнинг аввал йсқ бслиб, кейин пайдо бслиши - Аллоҳ Таолога нисбатланиши нолойиқ бслган нуқсондир. Ларвардигори олам бирон пайт сзида снги сифатнинг пайдо бслишидан ғостда олий, юксак ва покизадир. Зеро унинг барча сифатлари азалий ва абадийдир.)
14. ليس بعد خَلْق الخلق استفاد اسم (الخالق) ولا بإحداث البرية استفاد اسم (الباري).
14. «Яратувчи» номини сралмишни сратгандан сснг олгани йсқ. Борлиқни сратмай туриб ҳам «Борий» исми бор сди!
("Борий" - маъноси "бор қилувчи", "вужудга келтирувчи").
15. له معنى الربوبية ولا مربوبَ ومعنى الخالق ولا مخلوقَ.
15. Ҳеч қандай марбуб (съни парваришга муҳтож махлуқ) бслмаганда ҳам рубубист (парвардигорлик) сифати Унда мавжуд сди ва ҳеч қандай махлуқ бслмаган ҳолда ҳам сратувчилик сифати Унга собит сди.
-
(Яъни сратиш ва слдириш, ризқ улашиш ва шифо бериш каби барча сифатлар ҳали сратиладиган, слдириладиган, ризқ ва шифога муҳтож бслган биронтасм махлуқ йсқ бслиб, дунёда Аллоҳнинг сзидан бошқа ҳеч нарса бслмаган пайтда ҳам Аллоҳга собит сди.)
16. وكما أنه مُحْيِي الموتى بعدما أحيا، استحق هذا الاسم قبل إحيائهم وكذلك استحق اسم الخالق قبل إنشائهم.
16. Аллоҳ Таоло сликларни қайта тирилтиргандан сснг сликларни тирилтирувчи бслса-да, уларни қайта тирилтиришдан аввал ҳам шу исмга ҳақли бслган. Шунингдек, У махлуқларини сратмасдан аввал ҳам сратувчи исмига ҳақли бслган.
17. ذلك بانه على كل شيء قدير وكل شيء إليه فقير. وكل أمر عليه يسير. لا يحتاج إلى شيء (ليس كمثله شيء وهو السميع البصير).
17. Чунки Аллоҳ ҳар бир нарсага қодир ва барча нарса Унга муҳтождир. Ҳар қандай иш Унга осон ва У ҳеч нарсага муҳтож смас. Унга схшаш ҳеч нарса йсқ ва У сшитувчи ва ксрувчидир.
18. خَلَقَ الخلق بعلمِهِ.
18. Халқларни сз илми билан сратди.
19. وقدَّر لهم أقدارا.
19. Улар учун (барча) тақдирларни слчаб-белгилаб қсйди.
20. و ضرب لهم آجالا.
20. Уларнинг муддат-ажалларини тайинлади.
21. ولم يَخْفَ عليه شيءٌ قبل أن يخلقهم، وعَلِمَ ما هم عاملون قبل أن يخلقهم.
21. Уларни сратмасдан аввал ҳам Унга ҳеч нарса махфий смасди. Уларни сратишдан аввал ҳам уларнинг нима қилажакларини биларди.
22. وأمَرَهُم بطاعته ونهاهم عن معصيته.
22. Уларни сзига итоат қилишга буюрди ва осийлик қилишдан қайтарди.
(Бундан аввалги матнларда келганидек, Аллоҳ Таоло бандалари нима қилажагини азалдан биларди. Аммо У камоли адолати ила Қиёмат кунидаги жазо-мукофот Аллоҳнинг ким қандай амал қилажагини билгани бсйича смас, балки ким ҳақиқатда нима амал қилганига қараб берилишини истади ва шунинг учун бандаларини тоат-ибодатга буюриб, маъсист қилишдан қайтарди.)
23. وكل شيء يِجْري بتقديره ومشيئته. ومشيئتُهُ تَنْفُذٌ، لا مشيئةَ للعباد إلا ما شاء لهم، فما شاء لهم كان وما لم يشأ لم يكن.
-
23. Ҳар бир нарса Аллоҳнинг тақдири ва хоҳиши билан бслади. Унинг хоҳиши албатта амалга ошади. Бандалар учун Аллоҳ нимани хоҳлаган бслса, улар учун шундан сзга хоҳиш йсқдир. Аллоҳ нимани улар учун хоҳласа, бслади. Аимани хоҳламаса, бслмайди.
24. يَهْدِي من يشاء ويَعْصِمُ ويُعَافِي فضلا، ويُضِلُّ من يشاء ويَخْذُلُ ويَبْتَلِي عَدْلا.
24. Хоҳлаган бандасини Ўз фазли-карами ила ҳидост қилади, (гуноҳ қилишдан) сақлайди ва (бало-мусибатлардан) офист беради. Хоҳлаган бандасини адолати ила адаштиради, (гуноҳлардан сақланишга) ёрдам бермайди ва (бало-мусибатлар билан) имтиҳон қилади.
(Демак, ким ҳидост топса, гуноҳ-маъсистлардан тийила олса, бало-мусибатлардан омонда бслса, бунинг учун фақат Ларвардигорга ҳамд айтмоғи лозим. Зеро ушбу неъматлар банданинг сзидаги зукколик, топқирлик ё устомонлик билан смас, балки Аллоҳ Таоло фазли-марҳамати туфайли вужудга келгандир. Аксинча, адашиб-улоқиб юрган, гуноҳдан сзини тиёлмаган, бало-мусибатлардан омон қолмаган кимса сса - бу ишларни сзгадан ксриб юрмасдан, ёлғиз сзини маломат қилиши керак. Зеро, банданинг ушбу балоларга гирифтор стилиши - унинг сзидаги иллат-камчиликларга нисбатан Яратганнинг адолатли муомаласи натижасидир, холос.)
25. وكلهم يتقلّبون في مشيئته بين فضله وعدله.
25. Барча (бандалар) Унинг хоҳиши доирасида - фазли билан адли сртасида ҳаёт кечирадилар.
(Яъни бирон банда йсқки, албатта Аллоҳнинг фазли ё сса Унинг адли остида бслмаса. Ҳеч бир банда Аллоҳнинг фазли ва адлидан четда қолган ҳолда, шундоқ сзига ташлаб қсйилмайди. Кимники Аллоҳ сз фазли-марҳаматига сазовор топган бслса - у шаксиз бахтли инсондир. Бундай илтифот учун у Ларвардигорига ҳамдлар айтсин ва шукроналар қилсин. Аксинча, Аллоҳнинг раҳматидан бебаҳра қолиб, Унинг адлига тушиб қолган кимса огоҳ бслсинким, тезда тавба қилиб Ларвардигорига қайтмаса охир-оқибат жаҳаннам аҳлидан бслиши муқаррардир (бундай оқибатдан барча мсминларни Аллоҳ сзи асрасин).)
26. وهو مُتَعالٍ عن الأضداد والأنداد.
26. У сзига рақиблар ёки тенглар бслишидан олийдир.
27. لا رادَّ لقضائه ولا مُعقِّبَ لحكمه ولا غالب لأمره.
27. У тақдир қилган нарсани қайтарувчи, Унинг ҳукмини орқага сурувчи, Унинг амрига ғолиб келувчи йсқдир.
28. آمنا بذلك كله وأيقنا أن كلا من عنده.
28. Юқоридагиларнинг барчасига иймон келтирдик ва барчаси Унинг ҳузуридан сканлигига аниқ ишондик.
29. وأن محمدا عبده المصطفى ونبيه المجتبى ورسوله المرتضى.
-
29. (Яна шуни айтамизки) Муҳаммад алайҳиссалом Унинг танланган бандаси, сараланган пайғамбари ҳамда (Ларвардигори ундан) рози бслган расулидирлар.
30. وأنه خاتم الأنبياء وإمام الأتقياء وسيد المرسلين وحبيب رب العالمين.
30. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам пайғамбарларнинг охиргиси, тақводорларнинг имом-раҳбари, слчиларнинг саййиди (улуғи) ва оламлар А оббисининг ҳабибидирлар.
31. وكل دعوى النبوة بعده فغَيّ وهوىً.
31. У зотдан кейинги ҳар қандай пайғамбарлик даъвоси ботил ва ёлғондир.
32. وهو المبعوث إلى عامّة الجن وكافّة الوَرَى بالحق والهدى وبالنور والضياء.
32. У зот барча инсону жинларга ҳақ ва ҳидост, нур ва зиё билан юборилгандирлар.
33. وأن القران كلام الله منه بَدَا بِلا كيفية قولاً وأنزله على رسوله وحياً، وصدّقهُ المؤمنون على ذلك حقا، وأيقنوا أنه كلام الله تعالى بالحقيقة ليس بمخلوق ككلام البرية، فمن سمعه فزعم أنه كلام البشر فقد كفر، وقد ذمَّهُ الله وعابَهُ وأوعده بِسَقَر حيث قال: (سأصليه سقر). فلما أوعد الله بسقر لمن قال (إن هذا إلا قول البشر) علمنا وأيقنا أنه قولُ خالقِ البشر ولا يُشْبِهُ قولَ البشر .
33. Қуръон Аллоҳнинг каломидир, кайфисти бизга номаълум ҳолда Аллоҳ Таолонинг сзи тарафидан (ссзма-ссз) айтилиб содир бслган ва (кейин) уни расулига ваҳий тарзида нозил қилгандир. Ҳамма мсминлар Қуръонни дарҳақиқат ана шундай деб тасдиқлаганлар ва уни махлуқларнинг каломи каби сратилган смас, балки Аллоҳ Таолонинг ҳақиқий каломидир, деб иймон келтирганлар.
Кимда-ким Қуръонни сшитгач, бу инсонларнинг ссзи деб сйласа, шубҳасиз кофир бслади. Бундай кимсани Аллоҳ Таоло мазаммат қилган ва "Мен уни тез кунда "сақар" - жаҳаннамга киритажакман",(Муддассир сураси, 26-ост.) деб унга таҳдид қилгандир.
(Қуръон тсғрисида): "Бу инсоннинг ссзидан бошқа нарса смас",(Муддассир сураси, 25-ост.) деган кимсани Аллоҳ "сақар" билан огоҳлантириб қсрқитган скан, шундан биз Қуръон Яратганнинг ссзи сканлигини ҳамда инсонлар ссзига схшамаслигини билдик ва иймон келтирдик.
34. ومن وصف الله بمعنى من معاني البشر فقد كفر. فمن أبصر هذا اعتبر وعن مثل قول الكفار انزجر وعلم أنه بصفاته ليس كالبشر .
34. Ким Аллоҳ Таолони фақат инсонларга хос бслган бирон сифат билан васфласа, шаксиз кофир бслади. Буни англаган инсон ибратланади ва кофирларникига схшаган ссзлардан тийилади ҳамда Унинг сифатлари инсонларники каби смаслигини (аниқ) билади.
35. والرؤية حق لأهل الجنة، بغير إحاطة ولا كيفية كما نطق به كتاب ربنا (وجوه يومئذ ناضرة إلى ربها ناظرة) وتفسيره على ما اراده الله تعالى وعلمه وكل ما جاء في ذلك من الحديث الصحيح عن الرسول صلى الله
-
عليه وسلم فهو كما قال ومعناه على ما أراد، لا ندخل في ذلك متأولين بآرائنا ولا متوهمين بأهوائنا. فإنه ما سلم في دينه إلا من سلًّم لله عز وجل ولرسوله صلى الله عليه وسلم وردَّ علم ما اشتُبِهَ عليه إلى عالمه.
35. Жаннат аҳли Қиёмат куни Аллоҳни нигоҳ билан тслиқ қамраб олмасдан, кайфисти бизга (ҳозирча) номаълум ҳолда ксриши ҳақдир. Ларвардигоримиз китобида айтилганидек: "Баъзи юзлар сша кунда порлоқдир ҳамда А оббисига қаровчидир".(Қиёмат сураси, 22, 23-остлар.) Бу остлар шарҳи Аллоҳнинг иродаси ва илмига ҳаволадир. Шу ҳақда саҳиҳ ҳадисларда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривост қилинган ҳар қандай хабарни А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қандай айтган бслсалар шундайлигича, маъносини А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг иродаларига ҳавола қилган ҳолда қабул қиламиз. Бундай хабарларни тушунишда сз фикрларимиз билан таъвил қилиб, ҳавою хоҳиш таъсирига берилмаймиз. Зеро, Аллоҳ ва расулига тсла бсйсунган ва тушунмай қолган нарсасини Билувчи Зот иродасига ҳавола қилган кишигина динида саломат қолади.
36. ولا تَثْبُت قَدَمُ الإسلام إلا على ظَهْر التسليم والاستسلام، فمَنْ رَامَ عِلْمَ ما حُظِرَ عنه علمُهُ ولم يقْنَعْ بالتسليم فَهْمُهُ حَجَبَهُ مُرامُهُ عن خالصِ التوحيدِ وصافي المعرفة وصحيحِ الإيمان فيَتَذَبْذَبُ بين الكُفْرِ والإيمانِ والتصديقِ والتكذيبِ والإقرارِ والإنكارِ مُوَسْوَساً تائهاً شاكّاً زائغاً لا مؤمناً مصدِّقاً ولا جاحدا مُكَذِّباً.
36. Аслида, Исломнинг қадами фақат тсла таслим бслиш ва бсйсуниш билан мустаҳкам бслади. Бас, ким (Аллоҳ ва расулига) таслим бслиш билан қаноатланмасдан (Аллоҳ тарафидан) беркитилган нарсани билишга интилса, бу интилиши уни холис тавҳиддан, (Аллоҳ тсғрисидаги) тсғри билим-маърифатдан ва саҳиҳ иймондан тссиб қссди. Оқибатда у довдираган ҳолда куфр билан иймон, инкор билан иқрор сртасида адашиб-улоқиб юради. Ўзининг на комил мсмин ва на кофир сканлигини билмай қолади.
37. ولا يَصِحُّ الإيمانُ بالرؤيةِ لأهْلِ دارِ السلام لمن اعتبرها منهم بوَهْمٍ أو تأوَّلها بفهْمٍ، إذ كان تأويلُ الرؤية ـ وتأويلُ كلِّ معنى يُضافُ إلى الربوبية ـ بترك التأويل ولزومِ التسليم، وعليه دينُ المسلمين. ومن لم يتوقَّ النفْيَ والتشبيهَ زلَّ ولم يُصِبْ التنزيهَ، فإن ربنا جل وعلا موصوف بصفات الوحدانية، منعوت بنعوت الفردانية، ليس في معناه أحد من البرية.
37. Ким қиёмат кунида Аллоҳ Таолони ксришни сзининг хаёлидагидек тасаввур қилса (Яъни мана бундай ҳолда ксрсам керак, деб сзича хаёл қилса ва ана шундай сътиқод қилса.) ёки ақли билан уни таъвил қилса, (Яъни Қуръону ҳадисда ворид бслган тушунчани ақлига сиғдиролмай, уни асл маъносидан сзгача, сзи хоҳлаганча таъвил қилса.) унинг иймони нотсғри бслади. Чунки қиёмат кунида Аллоҳни ксришнинг чин таъвили рубубистга дахлдор бслган ҳар қандай маънонинг таъвили сингари мутлақо таъвил қилмасдан тсла таслим бслишдир. Ислом ана шу қоида устига барпо қилинган. (Аллоҳ сзига исбот қилган сифатларни) инкор стишдан ва (уларни махлуқлар сифатига) схшатишдан сҳтиёт бслмаган кимса албатта тойилади ва (аслида Аллоҳни поклашни мақсад қилган бслса-да, Уни) поклашда хатога йсл қссди. Зеро, Буюк А аббимиз зотида ҳам, ишларида ҳам танҳо Ўзига хос сифатларга сгаки, ундай сифатлар бирон махлуқда бслиши мумкин смас.
38. وتعالى عن الحدود والغايات والأركان والأعضاء والأدوات، لا تَحْوِيه الجهاتُ الستُّ كسائر المُبتدَعات.
38. Чегара-ҳудудлардан, (Яъни Унинг ҳудуд-чегарасини бандалар билишларидан ва исбот қилишларидан олийдир. Йсқса Аллоҳ Таоло албатта махлуқларидан
-
маълум чегара билан ажралиб туради, уларга қсшилиб кетмайди. Фақат у чегарани инсонлар ҳеч қачон билолмайдилар ва бинобарин сша чегара фалон ерда деб белгилашлари мутлақо ножоиз.) ғос-мақсадлардан, (Аллоҳ Таоло махлуқларни сратишидан Ўзи учун бирон манфаат ксзламагандир, зеро Унда бу каби ғос-мақсадлар бслиши мумкин смас.) арконлардан ҳамда аъзо (Яъни Аллоҳ Таолонинг бирон сифати махлуқларникига сифат жиҳатидан ҳам, моҳист жиҳатидан ҳам схшамайди. Йсқса Аллоҳнинг юзи, ксзи, қсли бор деб сътиқод қилинади ва ушбу сифатларнинг Аллоҳ Таолода мавжудлиги Қуръони Каримда ва саҳиҳ ҳадисларда ворид бслган.) ва асбоблардан (съни уларга муҳтож бслишдан) олийдир. Ва Уни бошқа махлуқларни (сраб тургани) сингари олти тараф срамайди.
39. والمعراج حق. وقد أسرِيَ بالنبي صلى الله عليه وسلم وعُرِجَ بشخصه في اليَقَضَة إلى السماء ومن ثَمَّ إلى حيثُ شاء الله مِن العُلا. وأكرمه الله بما شاء وأوحى إليه ما أوحى (ما كَذَبَ الفُؤَادُ ما رأى). فصلى الله عليه وسلم في الأخرة والأولى
39. Меърож воқеаси ҳақдир. Лайғамбар алайҳиссалом (сша кечаси Маккадан Байтул-Мақдисга) сайр қилдирилганлар ва у зотни уйғоқ ҳолларида (А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам меърожга тушларида чиққанлар деб ишонувчи тоифа сътиқодига раддис.) осмонга, сснгра Аллоҳ хоҳлаган юксакликка шахсан (Меърожга А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг сзларини смас, руҳларини олиб чиқилган деб сътиқод қиладиганларга раддис.) олиб чиқилган. (У ерда) Аллоҳ у зотни Ўзи истаганчалик иззат-икром стган ва нимани хоҳласа ваҳий қилган. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг қалблари ксрган нарсаси ҳақида ёлғон гапирмаган. У зотга дунёю охиратда Аллоҳнинг саловотлари бслсин.
40. والحوض الذي أكرمه الله تعالى به — غِياثاً لأمته — حقّ.
40. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга - умматларига мадад бслсин - Аллоҳ Таоло инъом стган ҳавзи кавсар ҳақдир.
41. والشفاعة التي ادَّخرها لَهُمْ حقّ، كما روي في الأخبار.
41. Хабарларда ривост қилинганидек, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сз умматлари учун сақлаб қсйган шафоатлари ҳам ҳақдир.
42. والميثاق الذي أخذه الله تعالى من آدمَ وذُرِّيَّتِهِ حق.
42. Аллоҳ Таоло Одам алайҳиссаломнинг сзлари ва зурриётларидан олган аҳд-мисоқ ҳақдир.
43. وقد عَلِمَ الله تعالى فيما لم يزَلْ عدَدَ من يَدْخُلُ الجنة وعدَدَ من يدخل النارَ جُمْلةً واحدةً، فلا يُزادُ في ذلك العددِ ولا يُنْقَصُ منه.
43. Аллоҳ Таоло жаннатга кирувчиларнинг ҳам, дсзахга кирувчиларнинг ҳам умумий сонини (Умумий сонини билган дейишдан, тафсилий маълумотларни билмаган деган маъно чиқарилмайди. Зеро Аллоҳ Таоло жаннат ва дсзах аҳлига тааллуқли бслган барча умумий ва тафсилий маълумотларни аниқ билади.) азалда аниқ билган. Анди бу сонга ҳеч нима қсшилмайди ва ундан бирон нарса камайтирилмайди.
-
44. وكذلك أفعالهُم فيما عَلِم منهم أن يفعلوه، وكل مُيَسَّرٌ لمِا خُلِقَ لَه. والأعمالُ بالخواتيم، والسعيدُ من سَعِدَ بقضاء الله والشقيّ من شَقِيَ بقضاء الله.
44. Амаллар ҳам худди шундай. Аллоҳ Таоло улар нима қилишларини билган бслса, (сша амалларгина қилинади, ҳеч нарса қсшилмайди ва ҳеч нарса камайтирилмайди). Ҳар бир киши нима учун сратилган бслса, сшанга мусссар стилади. Амалларга скунига қараб баҳо берилади. Чинакам бахтли инсон Аллоҳнинг тақдири ила бахтли бслган инсондир. Ҳақиқий бадбахт Аллоҳнинг тақдири ила бахтсиз бслган кимсадир.
45. وأصْلُ القَدَرِ سِرُّ الله في خَلْقِه، لم يَطَّلِعْ على ذلك مَلَك مقرَّب ولا نبيٌ مُرسَل. والتعمُّقُ والنظر في ذلك ذريعةُ الخِذْلاَنِ وسُلَّم الحِرمان ودرجةُ الطغيان. فالحذَرَ كلَّ الحذرِ من ذلك نَظَراً وفِكْراً ووَسْوَسَةً. فإن الله تعالى طَوَى عِلمَ القدرِ عن أنامهِ ونهاهم عن مَرامهِ كما قال تعالى في كتابه (لا يُسئَلُ عما يفعل وهم يُسْئَلون) فمن سأل: لِمَ فَعَلَ؟ فقدْ ردَّ حُكْمَ الكتاب، ومن ردَّ حُكْمَ الكتاب كان من الكافرين.
45. Тақдир аслида Аллоҳ Таолонинг бандаларидан сир тутган бир нарсасидир. Ушбу сирдан ҳеч бир муқарраб фаришта ва ҳеч қайси пайғамбар воқиф бслмаган.
Шунинг учун бу ҳақда мунозара қилиш, фикрга шснғиш, васвасаланиб қолишдан ҳазир бслмоқ лозим. Зеро, Аллоҳ Таоло тақдир илмини махлуқотдан беркитди ва уни билишга интилишдан бандаларини қайтарди. "(Аллоҳ) қилаётган иши ҳақида ссралмайди, бандалар сса ссраладилар". (Анбиё сураси, 23-ост.) Аима учун Аллоҳ бундай қилди? - деб ссраган кимса юқоридаги ост ҳукмини рад стган бслади, Қуръон ҳукмини рад қилмоқ сса куфрдир.
46. فهذه جُملة ما يحتاج إليه من هو مُنوَّرٌ قلبُهُ من أولياء الله تعالى، وهي درجة الراسخين في العلم، لأنّ العِلمَ عِلْمَانِ: عِلمٌ في الخلقِ موجودٌ، وعِلمٌ في الخلقِ مفقودٌ. فإنكارُ العلمِ الموجودِ كُفرٌ، وادِّعاءُ العلم المفقود كُفْرٌ. ولا يَثْبُتُ الإيمانُ إلا بقبولِ العلمِ الموجودِ وتَرْكِ طَلَبِ العلمِ المفقودِ.
46. Шуларнинг бари Аллоҳга дсст бслган, қалби (иймон нури билан) мунаввар зотлар учун керакли маълумотлардир. Илмда мустаҳкам бслганлар даражаси ҳам шудир.
Чунки илм икки хил бслади: махлуқотлар орасида мавжуд илм (Бандалар билишлари ва амал қилишлари лозим бслган шариат илми) ва уларга берилмаган илм (Бандалар билишлари лозим бслмаган ва шунинг учун улардан сир тутилган ғайб илми). Бор илмни инкор қилиш ҳам, йсқ илмни даъво қилиш ҳам куфрдир. Мавжуд илмни қабул қилиш ва йсқ илмни излашдан тийилиш билангина иймон собит бслади.
47. ونؤمن باللوح والقلم، وبجميع ما فيه قدْ رُقِمَ. فلو اجتمع الخلقُ كلُّهُم على شيءٍ قدْ كتبَهُ اللهُ تعالى فيه أنه كائنٌ ليَجعلوه غيرَ كائنٍ لَمْ يَقْدِروا عليه، ولو اجتمعوا كلُهم على شيءٍ لم يكتبْهُ الله تعالى فيه ليجعلوه كائناً لَمْ يَقْدِروا عليه. جَفَّ القلمُ بما هو كائنٌ إلى يوم القيامة، وما أخطأ العبد لم يكن ليصيبه وما أصابه لم يكن ليخطئه.
47. Лавҳга, қаламга ва Лавҳга битилган барча нарсага иймон келтирамиз. Аллоҳ Таоло Лавҳда "бслади", деб ёзиб қсйган нарсани бслдирмаслик учун барча халқлар жамлансалар ҳам, қслларидан ҳеч нарса келмайди. Аллоҳ Таоло Лавҳда "бслмайди", деб ёзиб қсйган нарсани бслдириш учун барча халойиқ жамланса ҳам, ҳеч нарсага сришолмайди.
-
Қиёмат кунига қадар нима бслиши керак бслса, сшани қалам ёзган, сиёҳ қуригандир. Бандага нимаики тегмаган бслса, аслида унга тегиши ҳам керак смас сди. Унга теккан нарса сса, аслида уни четлаб стиши ҳам мумкин смас сди.
(Демак, инсонга схшилигу ёмонликдан нимаики тақдир стилган бслса, ундан қочиб қутулиши мумкинмас. Инсон нечоғлик уринмасин ва қанча сҳтиёт чоралар ксрмасин, барибир тақдирда битилган нарса албатта унга етади)
48. وعلى العبد أن يعلم أن الله قد سبق علمه في كل كائن من خلقه، فقدّر ذالك تقديرا محكما مبرما ليس فيه ناقض ولا معقب ، ولا مُزيل ولا مغَيِّر . ولا ناقص ولا زائد من خلقه في سماواته وأرضه، وذالك من عقد الإيمان وأصول المعرفه والإعتراف بتوحيد الله تعالى وبربوبيته، كما قال تعالى في كتابه (وخلق كل شيْ فقدره تقديرا) وقال تعالى (وكان أمر الله قدرا مقدورا). فويل لمن صار لله تعالى في القدر خصيما وأحضر للنظر فيه قلبا سقيما، لقد إلتمس بوهمه في فحص الغيب سرا كتيما . وعاد بما قال فيه أفاكا أثيما.
48. Банда сна шуни билиши лозимки, махлуқот тарафидан нимаики содир бслса, сшани Аллоҳ Таоло аввалдан билган ҳамда уни пухта ва сзгармас қилиб тақдир стгандир. Осмонлару ердаги бирон махлуқ ушбу тақдирни бузишга, кечиктиришга, йсқотишга, сзгартиришга, камайтиришга ёки кспайтиришга қодир смас.
(Тақдир ҳақида) ана шундай сътиқодда бслиш иймон арконларидан ҳамда Аллоҳни тсғри таниш ва рубубистда Унинг сгона зот сканлигини сътироф стиш асосларидандир. Аллоҳ Таоло марҳамат қилади: "У ҳар бир нарсани сратди ва унинг тақдирини аниқ слчаб-белгилаб қсйди." (Фурқон сураси, 2-ост). Яна бир остда сса: "Аллоҳнинг амри-иродаси (албатта содир бслиши лозим бслган) тақдири азалий бслди". (Аҳзоб сураси, 38-ост)ю Шундай скан, тақдир борасида касал қалб билан фикр юритиб, ушбу масалада Аллоҳ билан талашган кимсага вайл бслсин. Зеро у ожиз фикри билан ғайбни титкилаб, Аллоҳ беркитган сирни билмоқчи бслди ва (тақдир тсғрисида) ёлғон ссзлаб гуноҳкор бслди.
49. والعرش والكرسي حق.
49. Арш ҳам, Курсий ҳам ҳақдир.
Арш ва Курсий Аллоҳнинг махлуқоти ичида снг улкани ва юксагидир. Ўз навбатида Арш Курсийдан ксра катта ва юксакроқдир. Аҳли сунна вал жамоа Аллоҳ Таолони Аршда деб сътиқод қилади. Бу ҳақда кспгина ост ва ҳадислар ҳамда турли ривостлар келгандир. (Таҳовий ақидасининг шарҳига мурожаат қилинсин). Луғавий маъносига келсак, Арш деб шоҳлар стирадиган тахтга айтилади. Курсий сса ана шу тахтдаги оёқ қсйиладиган пастки қисмдир. Ибн Аббос "Аллоҳнинг Курсийси осмонлару ердан кенгдир" ости ҳақида шундай дейди: "Курсий икки оёқ қсйиладиган сриндир. Аршнинг қандай сканлигини сса Аллоҳдан бошқа ҳеч ким белгилай олмайди".
50. وهو مستغن عن العرش وما دونه.
50. Аллоҳ Таоло Аршдан ҳам, ундан қуйи нарсалардан ҳам беҳожатдир.
(Яъни Аллоҳ Таоло Аршни унга муҳтож сканлигидан сратмаган).
51. محيط بكل شيء وفوقه، وقد أعجز عن الإحاطة خلقه.
-
51. У ҳамма нарсани (илми ва қудрати билан сраб) иҳота қилган ва (ҳамма нарсадан) юқоридадир. Махлуқотларини сса Ўзини иҳота қилишдан ожиз қолдиргандир.
52. ونقول إن الله اتخذ إبراهيم خليلا وكلم موسى تكليما، إيمانا وتصديقا وتسليما.
52. Аллоҳ Таоло Иброҳим алайҳиссаломни Ўзига халил (сқин дсст) қилган ва Мусо алайҳиссаломга чинакам тарзда гапирган, деб иймон келтирамиз, (шу тсғрида келган саҳиҳ хабарларни) тасдиқлаймиз ва (кайфистини Аллоҳга ҳавола стиб) таслим бсламиз.
53. ونؤمن بالملائكة والنبيين والكتب المنزلة على المرسلين. ونشهد أنهم كانوا على الحق المبين.
53. Фаришталар ва пайғамбарларга ҳамда слчиларга (Аллоҳ Таоло сз шариатини унга ваҳий қилган, аммо бошқаларга етказишни буюрмаган кишини набий (пайғамбар) дейилади. Агар бирор пайғамбар сзига нозил қилинган шариатни бошқаларга ҳам етказишга буюрилса, у снди Аллоҳ тарафидан халқларга юборилган слчи - расул бслади) нозил қилинган барча китобларга иймон келтирамиз ва ҳаммалари очиқ-ойдин ҳақиқат устида бслганлар деб гувоҳлик берамиз.
54. ونسمي أهل قبلتنا مسلمين مؤمنين، ما داموا بما جاء به النبي صلى الله عليه وسلم معترفين وله بكل ما قاله وأخبر مصدقين.
54. Қибладошларимиздан пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам олиб келган барча нарсани тан олган, у зот айтган ҳар бир ссз ва хабарни тасдиқлаган кишини мсмин-мусулмон, деб айтамиз.
(Имом Бухорий ривост қилган ҳадисда соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: "Кимки бизга схшаб намоз сқиса, бизнинг қибламизни (уни сз қибласи деб билиб) юзланса, биз ссйган молларнинг гсштини еса, ана сша Аллоҳ Таоло ва Унинг расули зиммасидаги (съни ҳимоссидаги) мусулмондир. Бас, Аллоҳ ҳимоссидаги кишига зиён етказишдан сҳтиёт бслинг".)
55. ولا نخوض في الله ولا نماري في دين الله
55. Аллоҳ(нинг зоти) ҳақида чуқур кетмаймиз. (Балки ост ва ҳадисларда келган хабарларга кифосланамиз.) Аллоҳнинг динида талашиб баҳслашмаймиз.
(Бидъат аҳли сз залолатларига чорлаш мақсадида турли гапларни сртага ташлаб, ҳақ аҳлини йслдан уришга уринадилар. Шунинг учун саҳиҳ ақида сгалари уларнинг ботилларига мутлақо парво қилмаслиги лозим.)
56. ولا نجادل في القران، ونشهد أنه كلام رب العالمين نزل به الروح الأمين فعلمه سيد المرسلين محمدا صلى الله عليه وسلم. وهو كلام الله تعالى لا يساويه شيء من كلام المخلوقين، ولا نقول بخلقه ولا نخالف جماعة المسلمين.
56. Қуръон хусусида тортишмаймиз. У Аллоҳнинг каломи скани ҳамда уни (Аллоҳ ҳузуридан) А уҳул Амийн (Жаброил алайҳиссаломнинг номи, маъноси - ишончли-омонатли бслган А уҳ номли фаришта) олиб тушиб, слчилар саййиди Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга сргатганига гувоҳлик берамиз. Қуръон Аллоҳнинг
-
мисоли, худди қушнинг икки қанотига схшайди. Маълумки, иккала қаноти соғлом бслган қуш текис учади. Агар қанотларидан бири жароҳатланса, у учишга қийналади, ҳатто шу сабабли ҳалок бслиши ҳам мумкин. Аммо икки қаноти ҳам шикастланган қушнинг ҳалок бслиши муқаррар".
Демак, ибодат ва амалнинг ксплиги билан мағрурланиб-алданиб Аллоҳнинг азобидан омонда бслмоқ ҳам, гуноҳ-маъсистларнинг ксплигига қараб, Унинг мағфиратидан ноумид бслмоқ ҳам хато тушунчалардир. Ҳақ йсл шу иккисининг сртасидадир.)
61. ولا يخرج العبد من الإيمان إلا بجحود ما أدخله فيه.
61. Банда сзини иймонга олиб кирган нарсани инкор қилган ҳолдагина диндан чиқади.
(Бу матн мазмунидан худди бундан бошқа сабаб кишини иймондан чиқармайди деган маъно чиқади. Лекин бу - нотсғри сътиқод. Хусусан, шу матнни изоҳлар скан, шайх Бин Боз қуйидаги ссзларни айтади: "Мсминни диндан чиқарадиган сабабларни фақат шунга чеклаб қсйиш мулоҳазалидир... Зеро, киши диндан бундан бошқа ксп сабабларга ксра чиқиши ҳам мумкин бслиб, буни уламолар муртаднинг ҳукми бобида айтиб стганлар. Масалан, Ислом динига ёки пайғамбар алайҳиссаломга таъна қилиш, Аллоҳни, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни, Қуръонни ёки шариатни масхаралаш, бут-санамларга сиғиниш, слганлардан ёрдам, мадад тилаш каби ишлар ҳам кишини иймондан чиқарадиган амаллардандир...")
62. والإيمان هو الإقرار باللسان والتصديق بالجنان.
62. Иймон тил билан иқрор бслиб, қалб билан тасдиқлашдир. (Аслида иймоннинг таърифи бир оз бошқача: Иймон - тил билан айтиш, қалб билан сътиқод қилиш, аъзолар билан дин арконларига амал қилишдир, у тоат-ибодатлар қилиш билан кспайиб, маъсистлар қилиш билан камасди. Имом Абу Ҳанифа бу ерда амални (намоз, рсза, ҳаж каби) иймон таърифига киритмаган бслсалар-да, бошқа сринда шундай дейдилар: "Тил билан иқрор бслиб, қалб билан тасдиқ қилган кишига намоз сқиш, рсза тутиш, ҳаж ва ҳоказо шариат ҳукмларига амал қилиш вожиб бслади".)
63. وجميع ما صح عن رسول الله صلى الله عليه وسلم من الشرع والبيان كله حق.
63. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан шариат ва унинг баёни ҳақида нимаики саҳиҳ нақл қилинган бслса, барчаси ҳақдир. (Ушбу матн барча саҳиҳ ҳадисларга иймон келтириш вожиб сканлигига ишорадир. Шунинг учун унинг шарҳида оҳод ҳадисларни сътиқод борасида қабул қилмаймиз деган бидъат тоифаларга уламолар чиройли раддислар беришган.)
64. والإيمان واحد وأهله في أصله سواء. والتفاضل بينهم بالخشية والتقى ومخالفة الهوى وملازمة الأولى.
64. Иймон (барча учун) бир нарсадир ва мсминлар иймоннинг аслида баробардирлар (Умуман, иймон сифати бор сканлиги ҳамда нимага иймон келтириш лозимлиги жиҳатидан ҳамма мсминлар баробардирлар. Яъни кимдир бир неча нарсаларга иймон келтириб, сна кимдир ундан кспроқ ё камроқ нарсага иймон келтирмайди. Барча бир хил нарсага иймон келтириши шарт.
-
Шу жиҳатдан иймонда барча мсминлар баробар деса бслади. Аммо иймон қуввати ё заифлиги жиҳатидан олиб қаралганда ҳамма баробар бслмайди. Масалан, Абу Бакр ва Умар разисллоҳу анҳуларда бслган иймон билан қолган мусулмонларнинг иймони баробар смаслиги ҳаммага маълум. Бу ҳақда саҳиҳ ҳадислар ворид бслган). Улар бир-бирларидан фақат (Аллоҳдан) қсрқиш, тақво қилиш, ҳавойи нафсига сргашмаслик ҳамда авлороқ (съни тақво сгаларига лойиқ бслган) йслни тутиш билан афзал бслишлари мумкин.
65. والمؤمنين كلهم أولياء الرحمن وأكرمهم عند الله أطوعهم وأتبعهم للقران.
65. Барча мсминлар А аҳмон Таолонинг дсстларидир (Албатта Аллоҳ Таоло мсмин бандаларини сзига дсст тутиши билан уларга улкан фазл-марҳамат ксрсатади. Зеро, У махлуқлар каби дсстга муҳтож бслгани туфайли уларни дсст тутмайди).
Аллоҳ ҳузурида мсминларнинг снг мукаррами снг итоаткор ва Қуръонга кспроқ сргашувчи мсминдир.
66. و الإيمان هو الإيمان بالله وملائكته وكتبه ورسله واليوم الآخر والقدر خيره وشره وحلوه ومره من الله تعالى.
66. Иймон Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, слчиларига, Охират кунига ва тақдирнинг схшию ёмони, ширину аччиғи Аллоҳ Таоло тарафидан сканлигига ишонмоқдир (Биз иймоннинг таърифи ҳақида 62-матн изоҳида тсхталиб стган сдик. Бу матнда зикр қилинган нарсалар сса аслида иймон таърифи смас, балки арконларидир. Албатта иймон фақат шу арконлар билан чекланмайди, балки унинг хислатлари жуда ксп бслиб, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳам: "Иймон етмишдан ортиқ шохчадан иборатдир. Унинг снг олий шохчаси Ла илаҳа иллаллоҳ, снг қуйидагиси сса йслдан озор берувчи нарсани олиб ташлашдир. Ҳаё ҳам иймон шохчаларидан биридир", деб марҳамат қилганлар.)
67. ونحن مؤمنون بذلك كله لا نفرق بين أحد من رسله، ونصدقهم كلهم على ما جاءوا به.
67. Биз шуларнинг барчасига иймон келтирамиз ҳамда Аллоҳнинг слчиларидан ҳеч бирларини ажратмаймиз ва (Аллоҳ ҳузуридан) олиб келган барча хабарларида уларга ишонамиз.
68. وأهل الكبائر من أمة محمد صلى الله عليه وسلم في النار لا يخلدون إذا ماتوا وهم موحدون، وإن لم يكونوا تائبين، بعد أن لقوا الله عارفين (مؤمنين) وهم في مشيئته وحكمه إن شاء غفر لهم وعفا عنهم بفضله، كما ذكر عز وجل في كتابه (ويغفر ما دون ذلك لمن يشاء) وإن شاء عذبهم في النار بعدله ثم يخرجهم منها برحمته وشفاعة الشافعين من أهل طاعته ثم يبعنهم إلى جنته، وذلك بأن الله تعالى تولى أهل معرفته ولم يجعلهم في الدارين كأهل نكرته الذين خابوا من هدايته ولم ينالوا من ولايته. اللهم يا ولي الإسلام وأهله ثبتنا على الإسلام حتى نلقاك به.
68. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам умматларидан кабира гуноҳларни қилганлар модомики тавҳид ақидасида жон бериб, Аллоҳни таниган (Унга иймон келтирган) ҳолларида Унга йслиқсалар, гарчи гуноҳларидан тавба қилмаган бслсалар ҳам, дсзахда абадий қолмайдилар. Улар Аллоҳнинг иродаси ва ҳукмига ҳавола бсладилар. "Ширкдан бслак гуноҳларни истаган бандасидан кечиради" (Аисо сураси, 48, 116-остлар), деб марҳамат қилганидек, агар Аллоҳ
-
хоҳласа, уларни фазли-карами ила кечиради. Хоҳласа адли билан уларни дсзахда азоблайди, сснгра Ўз раҳмати билан ва итоатгсй-солиҳ бандалари орасидаги шафоат қилувчилар шафоати билан уларни дсзахдан чиқариб жаннатига киритади. Чунки Аллоҳ Таоло Ўзини (ҳаққи-рост) таниган (съни иймон келтирган) бандаларининг дсстидир. Аллоҳни танимаган, Унинг ҳидостидан ва Унга дсст бслиш шарафидан насибадор бслмаган кимсалар билан Ўз дсстларини Аллоҳ Таоло икки дунёда ҳам баробар килмайди. Ай, Ислом ва мусулмонлар дссти бслган Зот! Ўзингга йслиққунимизга қадар, бизни Исломда собит қилгин!
69. ونرى الصلاة خلف كل بر وفاجر من أهل القبلة وعلى من مات منهم.
69. Қибла аҳлидан бслган ҳар қандай солиҳ ёки фожир кимса орқасида (съни унга иқтидо қилиб) намоз сқишни ҳамда улардан вафот стганларига жаноза сқишни жоиз, деб биламиз (Шайх Ибн Таймис айтадилар: Ақидаси (тсғри ё нотсғри сканлиги) ҳақида аниқ маълумот бслмаган ҳар қандай имомга иқтидо қилишни тсрт мазҳаб олимлари ҳам, бошқа Ислом уламолари ҳам билиттифоқ жоиз деганлар. "Мен ақидасини сзим аниқ билган одам орқасидагина жамоат ва жума намозларини сқийман", деган кимса бидъатчидир. Унинг даъвоси саҳобалар, тобеинлар, тсрт мазҳаб пешволари ва бошқа уламолар ссзларига зиддир.
Ҳадисда ҳам келадики: "Сизларга ҳар хил одамлар имомлик қилажак. Агар улар тсғри сқисалар, сзлари учун ҳам, сиз учун ҳам ажр ёзилади. Агар хато қилсалар, сизларга ажр ёзилаверади, зиёни сса сзларига бслади".
Аммо фисқу фужури ортиб, куфр ва муртадлик даражасига етган киши ортида намоз сқиш ножоиздир).
70. ولا ننزل أحدا منهم جنة ولا نارا، ولا نشهد عليهم بكفر ولا شرك ولا بنفاق ما لم يظهر منهم شيء من ذلك، ونذر سرائرهم إلى الله تعالى.
70. Қибла аҳлидан ҳеч кимни жаннат ёки дсзахда, деб айтмаймиз. Модомики, куфр, ширк ва нифоқ аломатини изҳор қилмаган кишини кофир, мушрик ёки мунофиқ деб гувоҳлик бермаймиз. Дилларидаги сирни сса Аллоҳ Таолога ҳавола қиламиз.
71. ولا نرى السيف على أحد من أمة محمد صلى الله عليه وسلم إلا من وجب عليه السيف.
71. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам умматларидан ҳеч кимга қарши қилич кстаришни жоиз демаймиз. Фақат қилич билан жазоланиши вожиб бслган кимсалар бундан мустасно (Масалан, диндан қайтган муртадлар ёки халифа-имомга итоатсизлик қилиб, унга қарши қурол кстариб чиққанлар, ноҳақ одам слдирганлар кабиларнинг қилич билан жазоланиши ҳақдир).
72. ولا نرى الخروج على أئمتنا وولاة أمورنا وإن جاروا ولا ندعوا عليهم ولا ننزع يدا من طاعتهم ونرى طاعتهم من طاعة الله عز وجل فريضة، ما لم يأمروا بمعصية، وندعوا لهم بالصلاح والمعافاة.
72. Халифа-имомларимизга, бошлиқларимизга - гарчи бизга зулм қилсалар ҳам - қарши чиқишни жоиз, демаймиз. Уларни дуоибад қилмаймиз ва итоатларидан бсйин товламаймиз. Модомики, маъсистга буюрмасалар, уларга итоат қилишни Аллоҳ азза ва жаллага итоат қилиш жумласидан бслган фарз, деб сътиқод қиламиз. Уларга салоҳист ва офист ссраб дуо қиламиз (Чунки мусулмон раҳбар-имом халқни шариат билан бошқариб турган бир паллада унинг тарафидан содир стилаётган баъзи хатоларни кстара олмасдан, сабр қила олмасдан унга қарши бош кстариш схшиликка олиб келмайди. Балки унга қарши чиқишдан ксзланган схши мақсадлар срнига ундан неча баробар катта зиён олиб
-
келинади. Бу ҳақда шайхул-Ислом Ибн Таймис шундай дейди: "Қайси бир қавм сз имомига қарши чиқса, унга қарши чиққанидан кейинги аҳволи аввалги аҳволидан ксра ёмонроқ бслади". Бу гапларнинг бари мусулмон раҳбарга итоат қилиш ҳақидадир. Аммо раҳбар сз зулмида ҳаддан ошиб, очиқ-ойдин куфрни изҳор стса, мусулмонлар бу кофирга қарши чиқиб, уни солиҳ раҳбарга алмаштиришга ҳаракат қилишлари лозим. Агар бунга фақат бир жамоанинг қурби етадиган бслса, шундай қилиш бу жамоага вожиб бслади. Агар мусулмонларнинг бунга кучлари етмаса, қодир бслгунга қадар куч тсплашлари вожиб бслади.
Солиҳ раҳбарлар ҳаққига дуои-хайр ҳам ғайбдан қилиниши лозим. Уларнинг сзлари ҳузурида дуо қилиш сса мулозамат ва лаганбардорлик аломатидир).
73. ونتبع السنة والجماعة ونتجنب الشذوذ والخلاف والفرقة.
73. Суннатга ва жамоатга (Суннат - А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам йсллари. Жамоат сса саҳобаи киромлар ва уларга сҳсон билан сргашган зотлар йслидир. Шуларга сргашиш - асли ҳидостдир, уларга мухолиф бслиш сса залолатдир) сргашамиз. Жамоадан ажралиб чиқишдан, ихтилофлашишдан ва бслиниб кетишдан четланамиз.
(Яъни жамоадан мутлақо ажралиб сккаланиб олиш ҳам, жамоадан чиқмаган ҳолда ихтилофлар чиқариб фитнага сабаб бслиш ҳам, бир гуруҳ мусулмонларни сз тарафига оғдириб, жамоа ичида бслиниш ва тафриқаларни вужудга келтириш ҳам бирдек қораланади).
74. ونحب أهل العدل والأمانة ونبغض أهل الجور والخيانة.
74. Адолатли ва омонатдор (мсмин)ларни схши ксрамиз, золим ва хиёнаткорларни (Бу Аллоҳ учун схши ксриш ва Аллоҳ учун ёмон ксриш ақидасига ишора) ёмон ксрамиз.
75. ونقول: الله أعلم فيما اشتبه علينا علمه.
75. Тушунолмай қолган нарсаларимиз ечимини (Аллоҳга ҳавола қилиб) Аллоҳ билгувчироқ деймиз.
76. ونرى المسح على الخفين ي السفر والحضر كما جاء في الأثر.
76. А ивостларда келганидек, сафарда ҳам, муқимликда ҳам маҳсига масҳ тортишни жоиз, деймиз.
(Ушбу масала фиқҳга доир бслишига қарамасдан ақида китобида зикр қилинишига сабаб шуки, баъзи адашган тоифалар масҳ тортишни мутлақ инкор қиладилар, сна бошқалари сса маҳси кийилмаган тақдирда ҳам сланг оёққа масҳ тортса бславеради, деб сътиқод қилади. Таҳовийнинг келтирган бу ссзлари иккала тоифага ҳам раддис бслади.)
77. والحج والجهاد ماضيان مع أولي الأمر من المسلمين برهم وفاجرهم إلى قيام الساعة، لا يبطلهما شيء ولا ينقضهما.
77. Ҳаж ва жиҳод мусулмонлардан бслган солиҳу фожир раҳбарлар бошчилигида то қиёматга қадар давом стади (Шу ерда бир нарсани таъкидлаб стиш лозимки, фосиқ раҳбар билан бирга жиҳод қилишга тсғри келган тақдирда унинг фисқи
-
куфр даражасига етмаган бслиши керак. Агар у очиқ куфрга қсл урса, у билан смас, балки унга қарши жиҳод қилиниши зарур бслиб қолади). Бу икки ибодатни ҳеч қандай сабаб бекор қилолмайди.
(Демак, раҳбарнинг фосиқлиги ёки мужоҳидлар ичида фосиқларнинг мавжудлиги ҳам бу ибодатни бекор қилолмайди. Албатта жиҳодда иштирок стаётганлар сафи фосиқу фожир кимсалардан ҳоли бслишига аҳамист қаратилиши керак, бироқ айни пайтда шуни ҳам таъкидлаш лозимки, бу талаб жиҳод фарзи бажарилишининг саҳиҳ бслиши учун қсйилган шарт ҳисобланмайди. Яъни шу талаб амалга ошмаса, жиҳод ботил ва бекор бслади, деб сътиқод қилинмайди. Чунки бу шартни тскис бажариш десрли амри маҳол ҳисобланади ва жиҳоднинг саҳиҳ ё ботил бслишини айни шартга боғлаб қсйиш ушбу фарзни йсққа чиқариш билан баробардир.)
78. ونؤمن بالكرام الكاتبين، فإن الله قد جعلهم علينا حافظين.
78. (Амалларимизни) ёзувчи фаришталарга иймон келтирамиз. Аллоҳ Таоло уларни бизга ҳимосчи қилиб қсйгандир.
(Айни ақида мсминни бир тарафдан ҳимосчилари борлигини билиб, уни шайтон-жинлар зарар келтиришидан чсчимасликка ундаса, бошқа тарафдан ушбу фаришталардан ҳаё қилгани боис, уни гуноҳ-маъсистлардан тийилишга чорлайди.)
79. ونؤمن بملك الموت الموكل بقبض أرواح العالمين.
79. Барча махлуқлар жонини олишга вакил қилинган Малакул-мавт (слим фариштаси)га иймон келтирамиз.
80. وبعذاب القبر لمن كان أهلا له. وسؤال منكر ونكير في قبره عن ربه ودينه ونبيه، على ما جاءت به الأخبار عن رسول الله صلى الله عليه وسلم وعن الصحابة رضوان الله عليهم.
80. Қабр азобига лойиқ бандалар учун қабрда азоб борлигига ҳамда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ва саҳобаи киромлардан ривост қилинганидек, ҳар бир киши қабрида Мункар ва Аакир фаришталари тарафидан А аббиси, дини ва пайғамбари ҳақида ссроқ қилинишига иймон келтирамиз.
81. والقبر روضة من رياض الجنة وأو حفرة من حفر النيران.
81. Қабр (солиҳ мсминлар учун) жаннат боғларидан бир гулшан ёки (кофирлар ва баъзи осий мусулмонлар учун) дсзах чуқурларидан бир чуқурчадир.
82. ونؤمن بالبعث وجزاء الأعمال يوم القيامة والعرض والحساب وقراءة الكتاب والثواب والعقاب والصراط والميزان.
82. Қиёмат кунида қайта тирилиш, амаллар учун мукофот берилиши, (амалларнинг Аллоҳга) рспара қилиб, ҳисоб-китоб қилиниши, номаи-аъмолларнинг сқилиши, савоб ва жазо (белгиланиши), (жаҳаннам устидан тортилган ксприк бслмиш) Сирот, (бандаларнинг схши ва ёмон амаллари тортиладиган) тарозу — барчаси ҳақ сканлигига иймон келтирамиз.
-
83. والجنة والنار مخلوقتان لا تفنيان أبدا ولا تبيدان، وأن الله خلق الجنة والنار قبل الخلق، وخلق لهما أهلا. فمن شاء منهم إلى الجنة فضلا منه، ومن شاء منهم إلى النار عدلا منه. و كل يعمل لما قد فرغ له وصائر إلى ما خلق له.
83. Жаннат билан дсзах сратиб қсйилган ва асло йсқ бслиб кетмайди. Аллоҳ Таоло жаннат билан дсзахни бошқа махлуқотларидан олдин сратди ва ҳар иккиси учун (муносиб) бандаларни ҳам сратди. Бандаларидан кимни Аллоҳ жаннатий бслишини ирода қилган бслса, бу Унинг фазли-карами туфайлидир. Кимнинг дсзахий бслишини истаган бслса, бу Унинг адли тақозосидир. Ҳар бир инсон сзи учун азалдан ҳал стиб қсйилган нарса (жаннат ёки дсзах) учун амал қилади ва нима учун сратилган бслса, сша сари сзи боради.
84. والخير والشر مقدران على العباد.
84. Яхшилик ҳам, ёмонлик ҳам бандаларга (азалдан) тақдир қилингандир.
85. والاستطاعة التي يجب بها الفعل من نحو التوفيق الذي لا يجوز أن يوصف المخلوق به فهي مع الفعل، وأما الاستطاعة من جهة الصحة والوسع والتمكن وسلامة الآلات فهي قبل الفعل وبها يتعلق الخطاب وهو كما قال الله تعالى (لا يكلف الله نفسا إلا وسعها).
85. Бирор ишнинг амалга оширилиши учун зарур бслган (ҳақиқий) қодирлик — масалан, Аллоҳнинг бандани бир ишни амалга оширишга муваффақ қилиб қсйиши сша иш амалга ошаётган пайтда вужудга келади (ва банда бундан масъул смасдир). Аммо соғлиқ, тоқат-имконист, асбоб-ускуналар каби банда тарафидан бсладиган қодирлик сса сша амалдан олдин мавжуд бслади. Шариатнинг хитоблари ана шу иккинчи қудратга тааллуқли бслади. "Аллоҳ Таоло бирон кимсага унинг тоқатидан ортиқ бслган нарсани юкламайди" (Бақара сураси, 286-ост).
86. وأفعال العباد خلق من الله وكسب من العباد.
86. Бандаларнинг амалларини Аллоҳ сратади, бандалар сса (шу сратилган амалларни) сзлаштирадилар.
87. ولم يكلفهم الله تعالى إلا ما يطيقون، ولا يطيقون إلا ما كلفهم، وهو نفسير "لا حول ولا قوة إلا بالله". نقول لا حيلة لأحد ولا حركة لأحد ولا تحول لأحد من معصية الله إلا بمعونة الله، ولا قوة لأحد على إقامة طاعة الله والثبات عليها إلا بتوفيق الله.
87. Аллоҳ Таоло бандаларга тоқатлари етадиган нарсаларнигина буюргандир. Улар ҳам Аллоҳ буюрганидан ортиғига қодир бслолмайдилар. "Ла ҳавла ва ла қуввата илла биллаҳ" (Маъноси - "Аллоҳ тарафидан берилган куч-қудратдан бошқа куч ва қувват йсқдир") калимасининг маъноси шудир. Биз бу ҳақда шундай деймиз: Аллоҳга маъсист қилишдан ҳеч ким сзича на ҳийла билан, на бирор ҳаракат билан қутула олади. Фақат Аллоҳ ёрдами билангина бунга сришиш мумкин. Шунингдек, Аллоҳга итоат стиш ва тоат-ибодатда бардавом бслиш учун ҳам Аллоҳ Таоло тавфиқидан бошқа қувват йсқдир.
-
88. وكل شيء يجري بمشيئة الله تعالى وعلمه وقضائه وقدره. غلبت مشيئته المشيئات كلها. وغلب قضاؤه الحيل كلها، يفعل ما يشاء وهو غير ظالم أبدا، تقدس عن كل سوء وحَيْنِ وتنزه عن كل عيب وشين (لا يسئل عما يفعل وهم يسئلون).
88. Ҳар бир нарса Аллоҳ Таолонинг хоҳиши, илми, қазо ва қадари билан амалга ошади. Аллоҳнинг хоҳиши барча хоҳишлардан устундир, Унинг қазо ва қадари сса ҳамма ҳийла-тадбирлар устидан ғолибдир. У (ҳеч кимга) зулм қилмаган ҳолида Ўзи хоҳлаган ишини қилади. У ҳар қандай ёмонлик ва ҳалокатдан олийдир, барча айбу-нуқсонлардан покдир. "У қилаётган иши ҳақида ссралмайди, бандалар сса ссраладилар". (Анбиё сураси, 23-ост).
89. وفي دعاء الأحياء وصدقاتهم منفعة للأموات.
89. Тирикларнинг дуо ва садақаларида маййитлар учун фойда бордир.
90. والله تعالى يستجيب الدعوات ويقضي الحاجات.
90. Аллоҳ Таоло дуоларни ижобат қилади, ҳожатларни раво қилади.
91. ويملك كل شيء ولا يملكه شيء، ولا غنى عن الله طرفة عين، ومن استغنى عن الله طرفة عين فقد كفر وصار من أهل الحَيْن.
91. У ҳамма нарсанинг сгасидир Унга сса ҳеч ким сгалик қилолмайди. Ҳеч ким бирор лаҳза ҳам Аллоҳдан беҳожат бслолмайди. Кимки бир лаҳзага бслса ҳам Аллоҳдан беҳожат бсламан деса, кофир бслади ва ҳалокат аҳлига айланади.
92. والله يغضب ويرضى لا كأحد من الورى.
92. Аллоҳ Таоло ғазабланади ва рози бслади, бироқ бу сифатлар бандаларники каби смасдир.
93. ونحب أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم ولا نفرط في حب أحد منهم ولا نتبرأ من أحد منهم ونبغض من يبغضهم وبغير الخير يذكرهم. ولا نذكرهم إلا بخير وحبهم دين وإيمان وإحسان وبغضهم كفر ونفاق وطغيان.
93. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам асҳобларини схши ксрамиз. Аммо биронталарига бслган муҳаббатимизда ҳаддан ошмаймиз ва ҳеч бирларидан воз кечмаймиз. Уларни ёмон ксрган ва номақбул ссзлар билан сслаганларни ёмон ксрамиз. Ўзимиз уларни фақат схшилик билан ёдга оламиз. Уларни схши ксриш дин, иймон ва сҳсондир, уларни ёмон ксриш сса куфр, нифоқ, ҳаддан ошишдир.
94. ونثبت الخلافة بعد رسو ل الله صلى الله عليه وسلم أولا لأبي بكر الصديق رضي الله عنه، تفضيلا له وتقديما على جميع الأمة، ثم لعمر بن الخطاب رضي الله عنه، ثم لعثمان بن عفان رضي الله عنه، ثم لعي بن أبي طالب رضي الله عنه. وهم الخلفاء الراشدون والأئمة المهديون.
94. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сснг халифаликни умматнинг снг афзал ва муқаддам вакили Абу Бакр Сиддиққа, сснгра Умар ибн Хаттобга, сснгра Усмонга, сснгра Али ибн Абу Толибга исбот қиламиз (Аллоҳ барчаларидан рози бслсин). Шу зотлар рошид халифалар ва ҳидостли раҳбарлардир.
-
95. وأن العشرة الذين سماهم رسول الله صلى الله عليه وسلم وبشرهم بالجنة نشهد لهم بالجنة، على ما شهد لهم رسول الله صلى الله عليه وسلم وقوله الحق، وهم: أبو بكر وعمر وعثمان وعلي وطلحة والزبير وسعد وسعيد وعبد الرحمن بن عوف وأبو عبيدة بن الجراح، وهو أمين هذه الأمة، رضي الله عنهم أجمعين.
95. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам номларини айтиб, жаннат башоратини берган сн кишининг жаннатий сканларига биз ҳам гувоҳмиз. Зеро, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ссзлари айни ҳақиқатдир. Улар: Абу Бакр, Умар, Усмон, Али, Талҳа, Зубайр, Саъд, Саъид, Абдурраҳмон ибн Авф ва умматнинг снг омонатдор кишиси Абу Убайда ибн Жарроҳдир. Аллоҳ барчаларидан рози бслсин.
96. ومن أحسن القول في أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم وأزواجه الطاهرات من كل دنس وذرياته المقدسين من كل رجس فقد برئ من النفاق.
96. А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам асҳоблари, покиза аҳли-аёллари ва ҳар қандай ёмонликдан пок зурриётларини фақат одоб билан тилга олган киши сзини нифоқдан сақлаган бслади.
97. وعلماء السلف من السابقين ومَنْ بعدَهم من التابعين - أهلِ الخيرِ والأثرِ وأهلِ الفقهِ والنظرِ - لا يُذكَرون إلا بالجميل، ومن ذكرهم بسوء فهو على غير السبيل.
97. Саҳоба ва тобеинлардан ҳамда улардан кейин стган салаф уламолари - аҳли ҳадислар, фиқҳ ва назар олимлари - фақат схши ном билан тилга олинишлари лозим. Уларни ёмон ссз билан тилга олган кимса ҳақ йслда смасдир.
98. ولا نفضل أحدا من الأولياء على أحد من الأنبياء عليهم السلام، ونقول: نبي واحد أفضل من جميع الأولياء.
98. Ҳеч бир авлиёни бирор пайғамбардан устун санамаймиз, балки биргина пайғамбар жамики авлиёлардан афзал деймиз.
99. ونؤمن بما جاء من كراماتهم وصح عن الثقات من رواياتهم.
99. Уларнинг (съни авлиёларнинг) кароматлари тсғрисида бизга ишончли кишилар орқали етиб келган саҳиҳ ривостларни тасдиқлаймиз.
100. ونؤمن بأشراط الساعة من خروج الدجال ونزول عيسى بن مريم عليه السلام من السماء، ونؤمن بطلوع الشمس من مغربها وخروج دابة الأرض من موضعها.
100. Дажжолнинг чиқиши, Ийсо ибн Марсм алайҳиссаломнинг осмондан тушишлари, қуёшнинг кунботар тарафдан чиқиши, Доббатул арз (ер ҳайвони)нинг сз еридан чиқиши каби Қиёмат аломатларига иймон келтирамиз.
101. ولا نصدق كاهنا ولا عرافا ولا من يدعي شيئا يخالف الكتاب والسنة وإجماع الأمة.
101. Коҳинларга, фолбинларга ҳамда Қуръон, Суннат ва мусулмонлар ижмосига зид нарсаларни даъво қилган бирон кимсага ишонмаймиз.
-
102. ونرى الجماعة حقا وصوابا والفرقة زيغا وعذابا.
102. Жамоатни ҳақ ва тсғрилик деб, ажралиш-тафриқани сса хато ва азоб деб биламиз!
103. ودين الله في الأرض والسماء واحد وهو دين الإسلام. قال الله تعالى: (إن الدين عند الله الإسلام) وقال: (ورضيت لكم الإسلام دينا).
103. Ерда ҳам, осмонда ҳам Аллоҳнинг дини ёлғиз Исломдир. Аллоҳ Таоло марҳамат қилади: "Аллоҳ наздида (сгона мақбул) дин Исломдир". (Оли Имрон сураси, 19-ост.) "Сизлар учун Исломни дин, деб рози бслдим". (Моида сураси, 3-ост.)
104. وهو بين الغلو والتقصير وبين التشبيه والتعطيل وبين الجبر والقدر وبين الأمن والإياس.
104. Ислом дини чуқур кетиш билан сусткашлик қилиш сртасида, ташбеҳ (Ташбеҳ - Аллоҳнинг сифатларини махлуқларникига схшатиш) билан таътил (Таътил - Аллоҳ Таолони айбу нуқсонлардан поклаш даъвоси билан Унинг собит исм-сифатларини йсққа чиқариш) сртасида, жабрис (Жабрис - инсонда ҳеч қандай ихтиёру қудрат йсқ, у фақат Аллоҳ хоҳлаган ишларни кср-ксрона қилишга мажбур, деган сътиқоддаги адашган тоифа) билан қадарис (Қадарис - инсон сз ишларини сзи сратади ҳамда истаган нарсасини Аллоҳнинг хоҳиш-иродасисиз ҳам қилаверади, деган сътиқоддаги адашган тоифа) сътиқоди сртасида ҳамда (Аллоҳнинг макридан) хотиржамлик билан (Аллоҳнинг раҳматидан) умидсизланиш сртасидадир.
105. فهذا ديننا واعتقادنا ظاهرا وباطنا، ونحن برآء إلى الله من كل من خالف الذي ذكرناه وبيناه.
105. Ана шу нарсалар бизнинг динимиз ва ошкору махфий сътиқодимиздир. Ушбу сътиқодга мухолиф бслган ҳар қандай кимсадан поклигимизни Аллоҳга сълон қиламиз.
ونسأل الله تعالى أن يثبتنا على الإيمان ويختم لنا به ويعصمنا من الأهواء المختلفة والآراء المتفرقة والمذاهب الردية مثل: المشبهة والمعتزلة والجهمبة والجبرية والقدرية وغيرهم من الذين خالفوا السنة والجماعة وحالفوا الضلالة، ونحن منهم برآء وهم عندنا ضلال وأردياء. وبالله العصمة والتوفيق.
Аллоҳ Таолодан бизни иймонда собит қилишини ва фақат мсмин бслган ҳолимизда ҳаётимизни хотималашини, мушаббиҳа, муътазила, жаҳмис, жабрис, қадарис ҳамда суннат ва жамоатга қарши чиқиб залолатга юз тутган бошқа фирқаларнинг турли ҳавойи йслларидан, тарқоқ фикрларидан ва ботил мазҳабларидан Ўз фазли билан сақлашини ссраймиз. Биз улардан покмиз, бизнинг наздимизда улар адашганлар ва ёмонлардир. Фақат Аллоҳгина (гуноҳу залолатдан) асрайди ва тавфиқ беради.
Манба: «Мусулмон Ўзбекистон»
-
Shu aqidai Tahoviyyami?
Unga berilgan sharxchalar kimga oid??
-
Aha hozr vahtim yog' edi Shayh MSMY domlani Tahoviy aqidasini Sharhi bilan bor edi endi topdim compimdan ushani qoyaman 144 varog' ekan
-
Aha hozr vahtim yog' edi Shayh MSMY domlani Tahoviy aqidasini Sharhi bilan bor edi endi topdim compimdan ushani qoyaman 144 varog' ekan
Shayxdan kitobni joylashgan ruxsat olganmisiz? Juda qattiq qaraydilar bu masalaga.
Aquydatut-tahoviyaning Abdulaziz Mansur tomonidan tarjima qilingani shu yerda (http://islom.ziyouz.com/index.php?option=com_content&task=view&id=2041&Itemid=96) (ruxsati bor)
-
Men so'ramoqchi bo'lgan masala aynan shu.
Abduzaziz keltirgan matn tarjimasi Aqidai Tahoviyya deb nomlanadi.
HMF bemazhablar sharxlagan aqida kitobini qo'yganlarini o'zlari ham bilmaydilar chog'i...
Shayx MSMY domla tarafidan tarjima qilingan aqida kitobi Aqidai Tahoviyya emas, balki umuman boshqa kitob.
Bu kitob Aqidai Tahoviyyaga berilgan sharhning talhisi (qisqartmasi) dir.
Ko'pchilik bu kitobni o'qib, "Aqidai Tahoviyya mana shu" deyishadi. Aslida bu noto'g'ri tushuncha. Shuni nazardan qochirmaslik kerak.
-
Men so'ramoqchi bo'lgan masala aynan shu.
Abduzaziz keltirgan matn tarjimasi Aqidai Tahoviyya deb nomlanadi.
HMF bemazhablar sharxlagan aqida kitobini qo'yganlarini o'zlari ham bilmaydilar chog'i...
Shayx MSMY domla tarafidan tarjima qilingan aqida kitobi Aqidai Tahoviyya emas, balki umuman boshqa kitob.
Bu kitob Aqidai Tahoviyyaga berilgan sharhning talhisi (qisqartmasi) dir.
Ko'pchilik bu kitobni o'qib, "Aqidai Tahoviyya mana shu" deyishadi. Aslida bu noto'g'ri tushuncha. Shuni nazardan qochirmaslik kerak.
Ularning sharhi bilan biznikining farqi nimada, iltimos tushuntirib o'tsangiz.
-
Men so'ramoqchi bo'lgan masala aynan shu.
Abduzaziz keltirgan matn tarjimasi Aqidai Tahoviyya deb nomlanadi.
HMF bemazhablar sharxlagan aqida kitobini qo'yganlarini o'zlari ham bilmaydilar chog'i...
Shayx MSMY domla tarafidan tarjima qilingan aqida kitobi Aqidai Tahoviyya emas, balki umuman boshqa kitob.
Bu kitob Aqidai Tahoviyyaga berilgan sharhning talhisi (qisqartmasi) dir.
Ko'pchilik bu kitobni o'qib, "Aqidai Tahoviyya mana shu" deyishadi. Aslida bu noto'g'ri tushuncha. Shuni nazardan qochirmaslik kerak.
O'zi sizi shunaqa deyishizi kutib tugandim.
Oka man bilib turibman bular bemazhablarnikiligini orqasidan O'zimizi Shayhinikini qoymoqchiman chunki bu yerdagi bezhablar ko'rsin degandim ikkalasini farqini. ikkalasini ham netdan oldim bemazhablaniki qisqacha bo'lgaini uchun uni birinchi qoydim
Kegin Shayhiniki ham bor Aynan Tahoviynikini Tarjima qilgan u boshqacha qilingan hozr qoyaman uni ham netdan oldim islom.uz da ham bor bu narsa.....
AbdulAziz ruhsat bo'lmaganda netka qoymagan bo'lardi manimcha...
-
Man ohirigachan skachat qivoliy qoyaman InshaAllah Shayhi tarjimalarini..
-
Yordamilar kerak bop qoldi man kitobni oldin adobe reader pdf filde uni copy paste qilmoqchi bo'lyapman belgilanmayapti nima qilish kere yordam bervorilar
-
Шайх Мухаммад Содиқ хазратлари Ислом узга рухсат берган бслишлари мумкин. Чункин бу сайт у кишининг сзлари билан боғлиқ. Ва сшитишимга қараганда, сзларининг муаллифликлари остидаги китобларни Ислом.узда жойланишига умумий рухсат бериб қсйганлар валлоҳу аълам. Шунинг учун бу ерда сша сиз жойламоқчи бслган нарсанинг линкини бериш билан чекланганингиз мақъул, токи Хазратнинг сзларидан рухсат олмагунча валлоҳу аълам.
-
Men mantiqqa chunmayapman link berdim nimayu uni copy qildim nima?
uni chop etib foydalanmayotkan bo'lsam... bu faqat manda emas qancha qanchasi dawnload qilvogan ... darvoqe manam hamamsini skachat qildim deb o'ylasam yarmi bo'mapti kegin bir birodarimizda bor ekan to'ligi ushani olib keldim.
Kegin agar bunga ruhsat bo'lmaganda edi yuklab olishga ham ruhsat bermagan bo'lardi boshqa kitoblar singari... ras yuklab olishga ruhsat beriptimi yana nima kere.... ?
Undan ko'ra manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
-
2007 yilda mailimga jo'natishgan edi butun boshli aqidai tahoviyya sharhini arabcha matni va boshqa izohlari bilan.
HMF bir qarab ko'ray, ishingizni yengillashtirishga yordam beramiz inshalloh.
-
Men mantiqqa chunmayapman link berdim nimayu uni copy qildim nima?
uni chop etib foydalanmayotkan bo'lsam... bu faqat manda emas qancha qanchasi dawnload qilvogan ... darvoqe manam hamamsini skachat qildim deb o'ylasam yarmi bo'mapti kegin bir birodarimizda bor ekan to'ligi ushani olib keldim.
Kegin agar bunga ruhsat bo'lmaganda edi yuklab olishga ham ruhsat bermagan bo'lardi boshqa kitoblar singari... ras yuklab olishga ruhsat beriptimi yana nima kere.... ?
Undan ko'ra manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
bu mantiqni tushunishingiz uchun mualliflik huquqi maslalarini o'rganishigiz lozim bo'ladi.
islom.uz dagi aksar pdf kitoblar ataylab copy-paste qilinmaydigan shaklda beriladi. Bu ham islom.uz mualliflik huquqi masalasi hisoblanadi.
shuning uchun, o'zingizni qiynamang.
-
Demak, mavzuni davom ettiramiz.
Aqidai Tahoviyya Imom Tahoviyga tegishli ekanligi hech kimga yangilik bo'lmasa kerak.
Bu kitobga ko'plab sharhlar yozilgan. Lekin, sharhlarning eng "mukammali va shomili" Livanlik olim Abul 'Izz Hanafiy qalamiga mansub "sharhi Aqidai Tahoviyya" kitobi hisoblanadi. Aynan mana shu kitobni ko'pchilik Aqidai Tahoviyya deb talqin qilinadi. Aslida, bu bir sharh xolos. Bu kitobda berilgan ma'lumotlar "aqida" matni hisoblanmaydi.
Obid qori, ......qorilar dalil qilib keltiradigan "Aqidai Tahoviyya" deb aytgan gaplari Imom Tahoviyga nisbatan emas, aynan shu sharhdan olingan gaplardir.
-
Men mantiqqa chunmayapman link berdim nimayu uni copy qildim nima?
uni chop etib foydalanmayotkan bo'lsam... bu faqat manda emas qancha qanchasi dawnload qilvogan ... darvoqe manam hamamsini skachat qildim deb o'ylasam yarmi bo'mapti kegin bir birodarimizda bor ekan to'ligi ushani olib keldim.
Kegin agar bunga ruhsat bo'lmaganda edi yuklab olishga ham ruhsat bermagan bo'lardi boshqa kitoblar singari... ras yuklab olishga ruhsat beriptimi yana nima kere.... ?
Undan ko'ra manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
bu mantiqni tushunishingiz uchun mualliflik huquqi maslalarini o'rganishigiz lozim bo'ladi.
islom.uz dagi aksar pdf kitoblar ataylab copy-paste qilinmaydigan shaklda beriladi. Bu ham islom.uz mualliflik huquqi masalasi hisoblanadi.
shuning uchun, o'zingizni qiynamang.
Heh unaqada shunchasi skachat qilishvolyaptiku???? e bopti manga farqisi yo mani maqsadim faqatgina ko'rsatib qoyish edi bemazhabla bilan Hanafiy mazhabidagilani aqida orasidagi farqini...
davom ettiring oka siz unda
-
... manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
:as:
PDF docda sichqonchani o'ng tugmasini bosib "Вс‹делить все"ni belgilaysiz hamda word docda "Вставить" qilasiz, menimcha...
-
... manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
:as:
PDF docda sichqonchani o'ng tugmasini bosib "Вс‹делить все"ni belgilaysiz hamda word docda "Вставить" qilasiz, menimcha...
islom.uz va fikr.uz da qo'yilgan pdf kitoblarida bunday imkoniyat yo'q.
2007 yilda forum.islom.uz da iqtibos uchun olaman deganimda chiqmagandi. shunda forumning o'sha paytdagi mashxur useri ASWJ mail orqali ms word variantini jo'natgan edi.
-
... manga urgatilar qanqib PDF dan belgilab copy qilishni?
Qilib kordim shunaqa lekin bo'lmadi:(((( muhibb to'ri aytilar
:as:
PDF docda sichqonchani o'ng tugmasini bosib "Вс‹делить все"ni belgilaysiz hamda word docda "Вставить" qilasiz, menimcha...
-
Link tashenchi,himipi...
Linkni hozr eslolmiman qayerdaligini islom.uz bor Abu Muslim biladi yoki AMMOR dan surang, manga AMMOR olib berdi..
-
Agar mualliflik huquqiga putur yetmasa menga link berinchi men pdf ni doc ga o'tqazishga urinib kormaan, menda convertor programma bor edi, bir urunib koraychi faqat, mualliflik huquqi buzilmasa bo'lgani
-
Agar mualliflik huquqiga putur yetmasa menga link berinchi men pdf ni doc ga o'tqazishga urinib kormaan, menda convertor programma bor edi, bir urunib koraychi faqat, mualliflik huquqi buzilmasa bo'lgani
Шайхимизни Талхийсларини мангасм беринглар. Китоб холдагина куп кидирдим,топомадим. Канака булсасм, бувуради. 4йил олдин дафтаримга кучирволувдим, унисм Тошкентда кайсидир бахтли олиб, кайтиб бермаган.
-
Agar mualliflik huquqiga putur yetmasa menga link berinchi men pdf ni doc ga o'tqazishga urinib kormaan, menda convertor programma bor edi, bir urunib koraychi faqat, mualliflik huquqi buzilmasa bo'lgani
Шайхимизни Талхийсларини мангасм беринглар. Китоб холдагина куп кидирдим,топомадим. Канака булсасм, бувуради. 4йил олдин дафтаримга кучирволувдим, унисм Тошкентда кайсидир бахтли олиб, кайтиб бермаган.
Afsuski bu kitobni HMF birodarimizdan olishga ulgurmay qolgandik :(