forum.ziyouz.com

Yurtdosh => Hamyurtlar => Surxondaryo viloyati => Mavzu boshlandi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:52:22

Nom: Termiz tumani haqida ensiklopediyalarda
Yuborildi: muxbir 21 Yanvar 2010, 10:52:22
ТЕА МИЗ ТУМААИ - Сурхондарё вилостидаги туман. 1926 й. 29 сент.да ташкил стилган. Жан. ва ғарбдан Афғонистон, шаркдан Тожикистон, шим. дан вилостнинг Ангор ва Жарқсрғон, шим.ғарбдан Музработ туманлари билан чегарадош. Майд. 0,86 минг км2. Аҳолиси 78,6 минг киши (2004). Туманда 5 қишлоқ фуқаролар йиғини (Латтакесар, Лахтаобод, Учқизил, Хотинработ, Янгиариқ) бор. Маркази — Учқизил қишлоғи.

Табиати. Т.т. республиканинг снг жан.да, Термиз ш. сқинида жойлашган. Туман ҳудудининг шарқий қисми Ҳисор тоғ тизмасининг давоми Тсйинтоғ, Кайкитоғ ва унинг стаклари, Хотинработ ва Қизириқ чсллари ҳамда унинг давоми — Қорақир, Учқизил, Каттақум массиви, А­ски Термиз адирлари ва қирлари билан банд. Бу ерлардан сйлов сифатида фойдаланилади. Жан. ва ғарби — Сурхондарёнинг Амударёга қуйилган қисми ва Амударё, Сурхондарё соҳилларидан иборат бслиб, тупроғи тақир ва шсрхок. Амударё, Қорасув, Шеробод дарёлари туман ҳудуди орқали стади. Фойдали қазилмалардан нефть топилган. Тупроғи, асосан, оч сарғиш қум аралаш тупроқ. Адир ва сойликларда (шим.ғарбида) қснғир қум тупроқ бслиб, чириндиси анча кам. Сурхондарё соҳилларида тсқай қснғир тупроғи ва қум тупроқ учрайди. Ўсимликлардан оқ саксовул, черкез, тароқбош, слтирбош, снтоқ; дарё бсйларида юлғун, жийда, терак, қиёқ, қамиш; тоғларнинг баланд қисмида бетага, дарахт ва буталардан арча, ёввойи мевали дарахтлар ссади. Амударё водийсида тсқайзорлар бор.
Аввойи ҳайвонлардан дарё бсйларидаги қамишзор ва чслларда қирғовул, каклик, тустовуқ, қуён, жайра, бсри, чисбсри, тулки, ёввойи мушук учрайди. Т.т. ҳудудида Сурхондарё қсриқхонаси жойлашган.
Туманда Занг канали (Сурхондарёдан сув олади), Ғалаба, АмуЗанг (Амударёдан сув олади) суғориш каналлари, Учқизил сув омбори қурилган. Иқлими кескин континентал. Июль ойнинг сртача траси 31,4°, снг юқори т-ра 48° га етади. Янв. ойининг сртача траси 2,8°, снг паст т-ра —21°. Туманнинг жан.шарқий қисмида «Афғон шамоли» ссади ва скинларга зарар етказади. Вегетаяис даври 226 кундан 266 кунгача. Азда транинг юқорилиги, илиқиссиқ кунларнинг узоқ давом стиши туманда иссиқсевар субтропик ссимликлар — ингичка толали пахта, хурмо ва ҳатто шакарқамиш, апельсин, мандарин етиштиришга имкон беради.

Аҳолиси, асосан, сзбеклар (80,2%), шунингдек, туркман, тожик ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. 1 км2 га 91,4 киши тсғри келади.

Хсжалиги. Туман хсжалигининг асосий тармоклари — пахтачилик, ғаллачилик, чорвачилик, мевачилик, полиз ва сабзавотчилик. Ингичка толали пахта етиштириш илк бор Т.т. да синаб ксрилган. Туман ҳудудида Ўзбекистон пахтачилик и.т. институтининг Сурхондарё филиали ишлаб турибди. Бу ерда селекяионер олимлар сснгги йилларда ингичка толали серҳосил ва тезпишар пахта навларини сратмоқдалар. «Термиз 1», «Термиз 16», «Термиз 24», «Термиз 31», навларидан юқори ҳосил олинмоқяа. Тумандаги жами 599 корхонадан 92 таси давлат ва 507 таси нодавлат корхоналардир.
Т.т. да 4 қсшма корхона, 14 акяисдорлик жамисти, 20 масъулисти чекланган жамистлар ва 339 саноат, қурилиш ва б. корхоналар бор.
Тумандаги 13 минг га суғориладиган ерда деҳқончилик қилинади, шундан 5400 га ерга пахта, 5179 га ерга ғалла, 560,2 га ерга сабзавот, 122,2 га ерга картошка, 104 га ерга полиз скинлари скилади. 394 га мевазор, 242 га ер токзор билан банд. Иҳота дарахтзорлари, срмонзорлар мавжуд. Т.т. да 9 ширкат, 1858 фермер хсжалиги фаолист ксрсатади, паррандачилик фкаси ишлаб турибди (2004).
Туманда жами 24,6 минг қорамол (шу жумладан, 12,5 минг сигир), 39,6 минг қсй ва счки, 329,7 минг парранда, 226 от боқилади (2003). Туман ҳудудидан т.й. линисси стган. Туман маркази (Учқизил қишлоғи) дан Термизга автобуслар қатнови йслга қсйилган.
2003/04 сқув йилида тумандаги 32 умумий таълим мактабида 22,5 минг сқувчи, 2 касбҳунар коллежида 950 сқувчи таълим олди. Лияей, болалар мусиқа мактаби, болалар ва ссмирлар спорт мактаби фаолист ксрсатади. Туман марказий кутубхонаси ва унинг тармоклари, 5 маданист уйи ва клуб муассасаси ишлаб турибди. 2 касалхона, 9 қишлоқ врачлик пункти, 18 фельдшеракушерлик пункти ва б. тиббий муассасаларда 87 врач, 641 срта тиббий ходим ишлайди. 2 шошилинч ёрдам стсси, 3 дорихона мавжуд (2003).
Туман ҳудудида «Жайранхона» бальнеологик шифохонаси, А еспублика тиббий тикланиш ва физиотерапис илмий тадқиқот интининг 180 сринга мслжалланган Термиз филиали ташкил стилган. Бу ерда қум ваннаси, буғ тераписси, минерал сув, туз ғорлари каби даволаш усуллари бор. Беморларни муолажа қилишда минерал суви, қум ва тогда ссувчи доривор ссимликлардан тайёрланган ичимликлардан кенг фойдаланилади. Сайёхлик маскани барпо стилган.
1990 й. да туманда радиосшиттириш ва телексрсатувларни кучлантириб берувчи телеминора (бал. 368 м) ишга туширилди.
Т.т. ҳудудида А­ски Термиз харобалари (умумий майд. 300 га) сакланиб қолган. Шунингдек, Қоратепа, Чингизтепа, Қирққиз қалъаси, Тсртауз гумбаз мақбараси харобалари, ЗулКифл мозори, Уйиқгумбаз, Хсжа А сшноий мақбаралари, Ҳаким атТермизий, Султон Саодат меъморий мажмуалари, Катта масжид, Кокилдор ота хонақоҳи каби меъморий ёдгорликлар сакланган.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан