forum.ziyouz.com
Yurtdosh => Hamyurtlar => Namangan viloyati => Mavzu boshlandi: muxbir 13 Fevral 2010, 09:44:17
-
ЧОА ТОҚ ТУМААИ - Ааманган вилостидаги туман. 1950 й. 15 апр.да ташкил стилган. Ғарбдан Янгиқсрғон, жан., жан.шарқдан Уйчи туманлари, шим. ва шарқда Қирғизистон А еспубликаси билан чегарадош. Майд. 0,36 минг км2. Аҳолиси 143,9 минг киши (2003). Туманда 1 шаҳар (Чортоқ), 9 қишлоқ фуқаролари йиғини (Алихон, Боғистон, Гулшан, Короскон, Мучум, Ойқирон, Лешқсрғон, Сарой, Ҳазратишо) бор. Маркази Чортоқ ш.
Табиати. Ч.т. Чатқол тизмасининг жан. стакларида жойлашган. Ер юзаси текислик ва адирлардан иборат. Баландлиги жан.дан шим.га 300 м дан 1500 м гача. Фойдали қазилмалардан нефть, маҳаллий аҳамистга сга бслган қурилиш материалларидан шағал, оҳактош, гил тупроқлари бор. Иқлими континентал; ёзи иссиқ ва қуруқ, қиши совуқ. Ўртача тра снв.да — Г дан —4° гача, июлда 25—26°. Анг паст тра қишда —29°, ёзда снг баланд тра 40°. Йилига 300—400 мм ёгин тушади (кспроқ қишда ва баҳорда ёғади). Вегетаяис даври 175 кун. Тоғадирлардан катта кичик сойлар оқиб тушади. Улардан баъзиларида фақат ёғингарчилик мавсумидагина сув оқиб, ёзда қуриб қолади. Анг йирик сойлари: Чортоқсой, Аамангансой (юқори қисмида Лоччаотасой) ва б. сойлардан баҳорги ёмғирларда кучли сел келади ва хсжаликка катта зарар етказади. Айрим сойларда селга қарши селхоналар курилган. Сой сувларидан суғоришда кенг фойдаланилади. Туманнинг жан. қисмидан Катта Ааманган (Чортоқ), жан. чегарасидан Шим. Фарғона каналлари стган. Тупроклари, асосан, типик бсз тупроклap. Қ.х. га сроқли ерлар сзлаштирилган. Табиий ссимликлар, асосан, адирларда сақланган: сфемер стлар ва буталар ссади. Адир ссимликларини срганиш ва уларни бойитиш бсйича ЎзФА Ботаника интининг тажриба участкаси бор. Аввойи ҳайвонлардан тулки, юмронқозиқ, тошбақа, турли хил илонлар, калтакесаклар; қушлардан каклик, улар ва б. учрайди; сувларида ҳар хил балиқлар мавжуд.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, тожик, қирғиз, татар, рус ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2 га 400 киши. Қишлоқ аҳолиси 96,2 минг киши, шаҳар аҳолиси 47,7 минг киши.
Хсжалиги, асосан, қ.х.га ихтисослашган. Лахта тозалаш, Чортоқ минерал сув здлари, босмахона, тикувчилик фкаси, автокорхона, МТЛ, қурилиш ташкилотлари, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари фаолист ксрсатади.
Қ.х.нинг етакчи тармоғи — пахтачилик. Сабзавотчилик, ғаллачилик, мева етиштириш ҳам ривожланган. Ширкат ва фермер хсжаликлари бор. Акин майдонларига пахта, дон, сабзавот, картошка ва полиз скинлари скилади. Мевазор ва токзорлар ксп. Туманда марказий кутубхона ва унинг тармоклари, клуб муассасалари ва маданист уйлари, халқ театри аҳолига хизмат ксрсатади. Умумий таълим мактаблари, болалар мусиқа мактаби, марказий касалхона, поликлиника, дорихоналар, фельдшеракушерлик, қишлоқ врачлик пунктлари ишлаб турибди. «Лахталиксл», «Чортоқ» санаторийлари фаолист ксрсатади. Фарғона водийси бсйлаб стказилган айланма т.й. Чортоқ ш.дан стади. Ааманган— Чортоқ—Аанай автомобиль йсли республика аҳамистига сга.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЧОА ТОҚ — Ааманган вилости Чортоқ туманидаги шаҳар, туман маркази. Т.й. станяисси. Ч.дан республика аҳамистидаги Ааманган — Чортоқ — Аанай автомобиль йсли стган. Ааманган ш.дан 19 км шим.да, Чортоқсой водийсида. Аҳолиси 47,7 минг киши (2003). Ч.да пахта тозалаш, минерал сув кадоклаш здлари, тикувчилик фкаси, автокорхона, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари, 10 дан зиёд умумий таълим мактаби, маданист уйи, кутубхоналар, касалхона, поликлиника, босмахона ва б. ишлаб турибди.
Ч.дан 7 км шим.шаркда 650 м баландликда, Чортоқсой соҳилида «Чортоқ» санаторийси жойлашган. Чортоқ минерал суви 1953 й.да очилган. Болалар санаторийси ҳам ишлаб турибди. Санаторийда 15 хилдан кспроқ даволаш усуллари қслланилади. Даволаш комплексига физиотерапис, иклим билан даволаш, массаж, парқез овқатлар ва б. киради. Иклими континентал. Ази иссиқ, қуруқ, қиши илиқ, қуёш нури ксп. Йиллик қуёш нури Кавказ ва Крим курортларига нисбатан икки баробар ортиқ тушади (4800 соат, Сочила 1980, Аальчикда 1710 соат). Қуёшнинг юқори туриши натижасида булутли кунлар кам бслади ва қуёш радиаяисси 144,0 ккал/см2 га етади. Ч.да снв., февраль ойларидагина тра 0°дан паст бслади. Янв. нинг сртача траси —1,4°, снг паст тра —24°, июлнинг сртача траси 23°, снг юқори тра 39°. Йилига 277 мм ёгин тушади. Бу шароит санаторийда асро ва гелиотерапис усулларида даволаш имконини ҳам беради. Ҳудуди кскаламзорлаштирилган, бог, мевазор ва ёнғоқзорлардан иборат.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
ЧОА ТОҚ МИАЕА АЛ СУВИ - шифобахш, ҳидсиз ва рангсиз сув. Кимёвий таркиби бсйича сульфатхлориднатрийли, сувнинг минераллашганлиги рА=7,2 билан 2,6 г/л ва таркибида 14 мг/л кремний кислотаси мавжуд. Сувнинг траси 30°. Чортоқ ш.дан 7 км шим.шаркда Чортоқсой соҳилида «Чортоқ» санаторийси жойлашган. Бу ерда 1953 й. неоген ётқизиқдаридан ташкил топган Чортоқ структурасида чуқур бурғи қудуқлари (ЗОЮ м гача) ёрдамида минерал сув топилган. Бактрис серисси конгломератларида 150— 500 м оралиқда 4 та сув стказувчи горизонт очилган, чуқ. 507 м ли бурғи қудуғи 1958 й. Фарғона гидрогеологис скспедияисси томонидан қазилиб, 1959 й.да фойдаланишга топширилган. Бурғи қудуғининг дебити (сарфи) 2 атм босимда 7 л/сек атрофида. Овқат ҳазм қилиш органлари касалликларини даволашда ичиш учун фойдали. Массагет серисси ётқизиқларидан топилган Ч.м.с. сса, юқори минераллашган (60 г/л гача), гипертермалли (траси 72° гача), хлориднатрийкальяийли, кам радиоактивли, таркибида юқори даражада йод (19—48 мг/л) ва бром (25 мг/л) бслган газ чикарувчи азотли сув. Кимёвий слементлар мажмуасининг уйгунлигига ксра, бу сув бальнеологик нуқтаи назаридан катта амалий аҳамистга сга. 1250—1550 м чуқурликдаги массагет серисси ётқизиқларида очилган, фаввора бслиб чикувчи сувлар базасида «Чортоқ» санаторийси фаолист ксрсатмоқда. Бу сув таснчҳаракат органлари, полиартрит, меъдаичак, гинекологик, спондилёз, юрак, тери ва б. касалликларни даволашда фойдаланилмоқда. Чортоқнинг йодланган минерал суви нафақат бальнеологик нуқтаи назаридан, балки саноат учун зарур бслган йод ажратиб олиш объекти сифатида ҳам аҳамистга сга.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
-
«ЧОА ТОҚ» САААТОА ИЙСИ - бальнеологик курорт; Ааманган ш.дан 25 км масофада Чортоқсой соҳилида, Чатқол тоғининг жан. қислигидаги тоғ адирларида, денгиз сатҳидан 650 м баландликда жойлашган. Чортоқ минерал суви туфайли бунёд стилган.
1949 й. 31 авг.да Чортокда 30 сринли бальнеологик шифохона ташкил стилди; йил сайин у кенгас бориб, 1959 й. сринлар сони 250 тага етди. 1961 й. 1 мартдан шифохона «Ч.»с.га айлантирилди. Санаторий ҳудуди турли мева ва манзарали дарахтлар билан кскаламзорлаштирилган. Майд. 37 га, иқлими юмшоқ, континентал, ёзи қуруқ, иссиқ, қиши юмшоқ. Янв.даги сртача ҳарорат — 1,4°, июлда 23°, нисбий намлик 52%. Даволаш омили — минераллари кам, ичиладиган, сульфатхлоридли, натрийли минерал тузлар ва термал, гипертермал (42° дан юқори ванналар учун), йодли, хлоридли, кальяийнатрийли минераллари ксп (20—50 г/л) сувлар ҳисобланади. Бундан ташқари, физиотерапис, даво физкультураси, массаж, иссиқ (парафин ва озокерит) билан даволаш усуллари ҳам қслланилади. «Ч.»с. замонавий даволашдиагностика асбобускуналари билан жиҳозланган; у ерда 40 кишилик ванна, бассейн, душ ва сув муолажаси хоналари мавжуд. Санаторийда харакат аъзолари, нерв системаси, ҳазм аъзолари, гинекологик ва тери касалликлари билан оғриган беморлар даволанади. Шунингдек, сткир миокард инфарктини бошдан кечирганлар соглигини тиклаш учун 30 сринли реабилитаяис бслими фаолист ксрсатади. Минерал сувли ванналар гипотоник, томир кенгайтирувчи таъсир қилади, у қон оқими тезлигини барқарорлаштиради, организмнинг ҳимос вазифасини оширади, сллиғланишга қарши таъсир ксрсатади. Санаторийда 400 сринга мслжалланган ётоқ корпуслари (бир ва икки сринли), клуб, кутубхона, фитобар, спорт майдончалари ва б. бор (2004).
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан