forum.ziyouz.com

Jamiyat va inson => Salomatlik => Mavzu boshlandi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 17:37:40

Nom: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 17:37:40
Абу Али Ибн Сино

ТИБ ҚОАУАЛАА И

Учинчи жилд

Тузувчилар ва нашрга тайёрловчилар: Ўзбекистон А еспубликаси Фанлар Академисси мухбир аъзоси Убайдулла Каримов, Беруний мукофоти соврнндори Ҳамидулла Ҳикматуллаев.

Тошкент
А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти
1992
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 18:01:11
Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим!
Унинг паноҳига снғинамкз ва сзига таваккал қиламиз.

ҚОВУҚ КАСАЛЛИКЛАА И

Гоҳо қовуқда моддали ва моддасиз мизож касалликлари, шунингдек шиш ва тиқилмалар пайдо бслади, тошлар ҳам (тиқилмалардан) ҳисобланади. Гоҳо бунда кичрайиш ва катталашиш каби миқдор касалликлари, баъзан туртиб чиқиш ва срнидан қсзғалиш каби нотсғри вазист касалликлари пайдо бслади. Қовуқда ёрилиш, очилиш, узилиш ва сраланиш билан узлуксизликнинг бузилиши касалликлари ҳам пайдо бслади.

Гоҳо қовуққа бошқа бошқарувчи ва шарафли аъзолар ҳамкор бслади. Масалан, мис қовуқ касаллигида (ҳамкор бслиб) бош оғрийди ва бош айланиши юз беради. Баъзан мис қовуқнинг иссиқдан бслган касалликларига ҳамкор бслиб сарсомга бориб етади. Шунингдек, жигар ҳам (қовуққа) ҳамкорлик қилиб, қовуқнинг совуқлигидан, кспинча, истисқо пайдо бслади.

Қовуқ касалликлари қишда ксп бслади, буларни ҳам буйракни даволайдиган нарсалар билан ва кучлироқ ҳам тозаловчанроқ (ҳайдовчанроқ) нарсалар билан даволанади; бу хил дориларни ичилади, (махсус) асбоб ёрдамида қовуқнинг сзига юборилади, ташқаридан суриб ишқаланади, сийдик йсллари устига, киндик тагига ва ички «чуқур дарзга» боғланади. Қовуқ оғриқлари шимолий ҳавода ва шамол чоғида, шимол томон-дагн мамлакатларда ва совуқ фаслларда ксп бслади.
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 18:06:15
ҚОВУҚ ТОШИ ВА УАИАГ АЛОМАТЛАА И

Олдин буйрак тоши ҳақида айтганларимизни диққат билан срганиб, кейин бу боб тсғрисида сйлаш керак. У ерда қовуқ тоши билан буйрак тоши орасидаги кайфист ва миқдор жиҳатидан бслган фарқни билдинг; қовуқ ва буйрак тошлари сртасида шундай фарқ бор: буйрак тоши бир оз юмшоқ, кичикроқ ва қизғишроқ бслади, қовуқники (сса) қаттиқроқ, анча катта, қорамтир, кулранг ва оқиш бслади. Яна (буйракда) майдаланган тош пайдо бслса-да, қовуқ (тоши), кспинча, сийдик ажралгандан кейин сезилади. Қовуғига тош келган киши озғин бслиб, буйрагида тоши бор киши, аксинча (семиз бслади). Болалар ва буларнинг ёшига сқин кишиларнинг, (кспинча), қовуқларига тош келади.

Бу ерда сна шуни айтамизки, қовуқ тошида снйдик оқиш бслиб, чскма қизил бслмайди, балки оқ ёки кул-ранг бслади; баъзан сийдик қуюқ бслиб, чскмаси зайтун ёғидек бслади, (лекин), кспинча, айниқса (касаллик) бошланишида (сийдик) сугоқ бслади. Қовуқ тошининг оғритиши буйрак тошининг оғритишича бслмайди. Чунки қовуқдаги тош бсшлиқда туради, тош сийдикни тссиб турган ҳол бундан мустаснодир. Тош сийдик йслига тушганида оғритиш кспроқ бслади. Қовуқ тоши кспроқ дағал бслади. Чунки қовуқдаги тош шундай бир бсшлиқда турадики, унинг устига уни дагал қиладиган нарсалар келиб чскиши мумкин. Яна бундай (тош) кенг сринда жойлашгани сабабли унинг сзи ҳам катта бслади. Гоҳо бир қовуқда икки ёки ундан ксп тош бслиб ҳам қолади, улар бир-бирларига ишқаланиб, оралари-да қумдек (тош) ушоқлари пайдо бслади. Қовуқнинг (ички) сатҳи дағал тошдан қирилиши натижасида гоҳо шу қум билан бирликда кепаксимон чскма ҳам пайдо бслади. Қовуқ тошида доимо олат ва унинг тагида, қо-вуқ устида қичиш ва оғриқ бслади. Бунга олатнинг қо вуқ билан ҳамкорлиги (сабаб) бслади.
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 18:43:19
4   Қовуғида тош бслган киши, айниқса ёш бола қсли ни олатга ксп олиб боради. Бунда олат доимо қсзғалиб туради. Бу гоҳо кстон тушишига, сийдик тутилишига ва чиқишининг қийинлашига бориб етади ҳамда чиқадиган (сийдик) сиқиб итарилганликдан ва орқасида зср ита рувчи бслганидан куч билан чиқади. Кспинча, (касал-лик) охирида касал иродасиз сисдиган бслиб қолади, сийиб бслиши биланоқ, сна дарҳол сийгиси қистайди; буни келтириб чиқарувчи нарса тспланган сийдикнинс ҳайдалиши каби ҳайдалишни (талаб қилаётган) тош-дир. Тошнинг тирнаши сабабли, айниқса у катта ва қаттиқ бслганда, кспинча, (касал) қон сисди.

Қспинча, (бу касалликда) сийдик тутилиб қолади, шунда қовуғида тоши бор кишини чалқанчасига ётқизиб икки сонини кстариб силкитилса, сийдик отилиб чиқади. Бу қовуқда тош борлигига кучли далилдир. Кспинча, кишини тиззаси билан чсккалатиб аъзоларини бир-би-рига букса, бу (иш) осонлашади. Баъзан (касални) юқорндаги ҳолатда (чсккалатиб), унинт орқа тешигига бармоқни киргизиб, тошни бир ёққа суриш билан (бу ишни) осонлаштирадилар. Баъзан қовуқни турли йссин-да сзиб, босиб, касални чалқасига ётқизиб ёки чскка-латиб (сийишни осонлаштирадилар), булар тажриба билан аниқланади. Бундай ишлар фойда бермаганда тошни итариш учун катетер қслланилади. Агар (сий-дик йслида) бирон нарса бслса ва катетер унга бориб тегиб, (ичкарига) итариб, сийдик жснашса, бу ҳам тош (борлигига) кучли далил бслади. Агар катетерни кир-гизиш қийин бслса, схшиси уни куч билан (киргизаман деб) касални машаққатга солмаслик керак. Кспинча, катетерга илашган нарса тошнинг қандай моддадан вужудга келганлигини ксрсатади. Майда тош каттасига қараганда сийдикни кспроқ тссади, чунки кичик тош сийдик йслига тиқилиб қолади, катта тошлар сса тезликда сийдик йслидан чиқарилади.
Билгинки, қовуққа тош келиш шимолий (совуқ) мамлакатларда, айниқса, болаларда ксп бслади.


Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 18:48:35
ҚОВУҚ ТОШИАИАГ МУОЛАЖАЛАА И

Қовуқ совуқроқ, (юракдан) узоқроқ ва (ундаги]) тош кучлироқ қотиб маҳкам срнашганлиги сабабли (бу касаллик) кучли дориларга муҳтождир. Бунинг дорилари буйрак тошларини даволашда айтилган кучли до-риларнинг сзидир. Тош кичик ёки юмшоқ бслса, булар-га сажазониё ва митрибат фойда қилади; асоносиё ҳам шундай; уларга бир уқис талоқгиёҳ ва срим уқис қоби-ғи олинган маҳлабнинг устига бир бармоқ ботгундек сув солиб, хсп қайнатиб, сузиб (ичирилса) ҳам фойда қилади. Мана бу ҳам уларга фойдалидир: снчилган яулт сн беш дирҳам, парсиёвашон етти дарҳам, талоқ-гиёҳ саккиз дирҳам, темиртикан сн дирҳам, ёввойи саб-зи уруғи ва тоғ петрушкасининг ҳар биридан тсрт дир-ҳамдан ва оқ анжирдан етти дона олиб, тсрт ритл сувда бир ритл қолгунча қайнатилади ва ҳаммомдан чиққан-дан кейин ичилади. Бунинг бир.ичими срим литрдир.

(Қовуқ тошида) ишлатиладиган ванна кучли бслиши керак. Ўларга таниғлиқ дорилардан тоғ мурчи барги, парсиёвашон, содаж, бсйимодарон, қизил гул ва (ба-данни) ҳаддан ташқари бсшаштирмаслиги "учун бир озгина буриштириш хусусистига сга бслган нарса со-линади. Ишқаланадиган дориларга гальбан елими, зифт, қаврак елими ва фарфиюн соладилар.
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 18:52:57
Боғлааадиган дориларнинг снг афзали Макка муқли бслиб, ёғларнинг снг схшиси чаёнларнинг ёғларндир. Буларни қовук турган ерга қсйиб боғланади, томизила-ди ва қурол билан қовуққа юборилади, буларга қувват берувчи бирор нарсани ҳам аралаштирадилар. Боғла-надиган дориларнинг таркибига қуйидагилар киради: талоқгиёҳ илдизи, ширин ажриқ илдизи, жулах, содаж, гулхайрл ва парсиёвашон. Бунга (сна) қизил тасма сппоғи ҳам солинади. Буйрак тшпн бобида айтилган чумчуқ ва снинг тоифасидан булган (қушлар) ҳам жуда фойдалидир. Даволашда тош дориларини қурол билан киргизиб ишлатиш бу (касалликда) махсус қсл-ланиладиган тадбирлардан саналади. (Касаллар) бундан жуда фойдаланадилар. Қовуқ тоши сабабли сийиш қийинлашиб ёки сийдик тссилиб қолса, бирор тссиқ ёинки қсрқиш сабабли (қовуқни) ёришга имконист бслмаса, бу ҳолда баъзи одамлар ҳийла ишлатиб орқа тешик билан моск орасидан кичкина ёриқ очиб, у ердак сийдикни чиқариш учун бир найча қссдилар.

Бу биланҳаёт кечириш (гарчи) осон бслмаса ҳам, слим даф қи-линади. Дорилардан бирон фойда бслмасдан, (қовуқни) ёришга қасд қилинганда сақланиш лозим бслган нар-садан сақланиш, наслга бирор офат етмаслиги ёки қон кетмаслиги ва битмайдиган сра пайдо қилмаслик учун
 бу иш учун қовуқ анатомиссини, қовуқ бсйнининг ма-ний йслига туташадиган ерини, артерис (стган) ерини
 ва қовуқнинг гсштлари срнини биладиган ва қовуқнинг анатомисси билан схши таниш бслган кишини танлашкерак. Бундан илгари касални чалқасига ётқизиб, ичак
 ва қовуғига пахтадоғ қилиш лозим.


 
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 19:07:49
БУ ИШ УЧУА БУЮА ИЛГАА ТАДБИА 

Бу шундан иборат: курси тайёрлаб унга касални , стқазилади, (шу ерда) ҳозир бслган ходим қслини ка-салнинг икки тиззаси тагига киргазади. Кейин (табиб) ёриш тадбирини ксради. Олдин тошни топиб, уни ёри-ладиган ерга келтириб, шу ерда ушлаб туриш керак. Бунинг учун срта бармоқни сркаклар ва қизларнинг тсғри ичагига, жувон хотинларда сса бачадон йслига киргизилади ва тошни топилади; кейин иккинчи қсл билан тошнинг устидан босиб қорнининг юмшоқ ери ва киндикдаи сирпантириб қовуқ оғзи сқинигача туширилади. Тошни дарздан бир арпа бсйи қадар қуйига ҳайдашга тиришиладн. Даоздан ёришдан саклан, — бу
зкудс ёмон; дарз ҳақиқатда слдирадиган ердир. Тошни итаришда сустлик бслмасин, сустлик қилинса, ёриқ кенгайиб, битмайдиган бслиб қолади. Тошни итарсанг м ёриқни ичга стмайдиган деб билсанг, кескин, агар шу пайтгача қилинган иш қаттиқ аламга, қовуқ бсйнининг қайрилиб қолишига, қувват тушишига, ҳаракат ва ссздан қолишга, қовоқ ва ксзнинг ич-ичига тушиб кетишга олиб бормайди деб тушунсанг, шундай қилиҳ борди-ю, ёриш шундай ҳолларга олиб бораднган бслса, у чоғда ёрмай қссқол, чунки агар ёрар скансан, касал дарҳол слади. Кейин тош устидан қийшиқ қилиб озгинг ёрилади, ёрганда асабга тегишдан сақланиш билан бирликда ёриқ қовуқнинг бсйнига тушишига тиришилади. Чунки агар ёриқ қовуқнинг танасига тушиб қолса, ҳеч бир битманди. Бундаи ташқари мумкин бслганича ёриқ-аи кичкииа қилишга тириш. Агар тош кичкина бслса, кспинча, у сиқиш биланоқ отилиб чиқади, катта бслса, кенг ёриқ қилишга ва кспинча, тортиб оладиган илмоқ-қа муҳтож бслинади.Баъзан тош жуда катта бслиб уники ҳажмига мослаб ёриш мумкин бслмайди. У чоғда уни омбир билан майда-майда (бслакларга) майдала-нади ва синганини олинаверади. Қовуқда ҳеч бир нарса қолдирилмайди, чунки агар қолдирилса, (унинг сна) ҳажми ортиб катталашади.

(Баъзи вақтда) тош қовуқнинг бсйнида ва олатнннғ сқинида (сканлиги) билиниб туради, бу чоғда қовуқ-нинг устидан силаб босиш лозим бслади. Бу (ишда) сенга бир ёрдамчи керак бслади; тош бир ерга қадалиб қолса, сша жойни остдан очиб тошни чиқарилади. Кспинча, тош кетига қайтмаслиги учун (у турган жойни) орқасидан бсғиб бойлаб қсйиш тузукдир. Агар тоиа олатнинг бошига сқин келган бслса, у ердан уни чк-қаришга қаттиқ уринилмасин, чунки бундай қилиш,. кспикча, жароҳат пайдо қилади ва у битмайди. Балки (тошни) тсғрилаш, орқасидан бсғиб бойлаш ва уни чи-қариш учун олатнинг боши тагидан ёриш керак бслади,
Айтилганларнииг ҳаммасини қилиб, тошни чиқарсанг кспинча, қоринкинг қаттиқ сзилиши ва ёриқнииг оғрншидан шиш пайдо бслади; бу қсрқинчли нарсалардандир. Буни қайтарадиган нарсалардан бири касалга ҳуқ-на қилиб, ични тозалаш ва бундан кейин унга ични юмшатадиган нарса ичиришдир. Унга фақат бир озгина нарса едир, шунда ҳам юмшатувчи нарса едир. (Шиш-нинг) олдини олиш учун томирдан қон олишга муҳтож бслсанг, уни қиласан.
Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 19:15:52
7 Агар кучлироқ ёрдам олмоқчи бслсанг ёки шиш белгилари пайдо бслиб оғриқ жуда ҳам қаттиқ бслса, касални ваинага ёки тугмачагул, зиғир уруғи, гулхайри ва кепак каби юмшатувчи нарсалар қайнатилган сув солинган тосга стқазишинг керак. Бу сувга кспгина ёғ солиб чайқатилган ва илиқ бслиши керак. Касални ваннадан чиқарганингда аъзо атрофини бобуна ва укроп ёғлари каби юмшатувчи ёғлар билан ишқалайсан. Жароҳатга қиздирилган сариёғ қсйилади ва унинг устига озгина сирка қсшилган қизил гул ёғига ботирилган пахта қсссан, бундан кейин битирувчи дорилар ишлатилади.

Шиш катталашса, касални сариқ йснғичқа ва зиғир уруғи қайнатмаларидан қилинган мазкур ваннага стқазишни давом сттирасан, агар оғриқ зсрайса, касални иккинчи ҳам учинчи куни илиқ сув ва ёғ (аралашмаси-га) стқаз. Агар ёриқ ва жароҳат унчалик оғритмаса, учинчи куни (бойлоқлар) ечилади Газагст ёғи билан қовуқни қиздириш давом сттирилади. Чунки қовуқ қиздирилса, унинг ҳоли схшироқ, ундаги оғриқ ва чиқариладиган сийдик ҳам озроқ бслади; қобиғи кесилган кишига сийдик жуда азоб беради. Шунинг учун бу касалларга сувни ксп ичирмаслик керак. Касал ҳар сафар сийганида сийдик ёрилган ерга тегмаслиги учун ходим (ёрдамчи табиб) боғланган ерни сҳтиёт қилиб босиб туриши керак. Кейин, ёрилган ерда қуйпдаги икки ҳолдан бири ксрилади: ё қон керагича миқдорда оқмайди, бунда шиш (пайдо бслиши) ва аъзонинг бузилиш хавфи туғилади; айниқса ранги қизилсан қорага сзгарганда бу хавф бслади; ёхуд қон ҳаддан ташқари оқиб, қон-нинг (тсхтамай) кетиш хавфи пайдо бслади.

Биринчи ҳолда, мазкур белги ксрилган ҳамон бузилишнинг олдини олиш учун ништар уриб қонни оқизиш ва сша ерга сирка ва туз сритмасига ботирилган каноп латтани қсйиб боғлаш керак: иккинчи ҳолда, съни ксп қон кетиш хавфи бслганда, тсғрироқ чора — касални маълум буриштирувчилар ивитилган сувларга стқазиш, ёрилган жойга снчилган кундур ва зок қсйиш, унинг усти-дан пахта қсйиб ва унинг устидан сувли сирка билан ҳслланган ва ундан ксра каттароқ пахта қсйишдир. Агар катта томир ёки артерис кесилганини билсанг, унинг иложини сиқиб боғлаш тадбири билан қиласан. Агар қон бсйсунмаса ва уни тсхтатиб бслмаса, (касал-ни) сткир сиркага стқаз. Кспинча, қонни тортиш учун томирдан қон олишга муҳтож бсласан. Баъзан қовуққа ва икки човга увуштирувчи (дорилардан) қсйишга тсғри келади.

Nom: Re: ТИБ ҚОНУНЛАРИ!
Yuborildi: ossiyobinti 25 Fevral 2010, 19:23:24
8 Ариш ва қон оқишдан пайдо бсладиган ҳоллар-дан бири бир парча (ивиган) қоннинг қовуқ томон оқиб, унда қотиб қолиши сабабли сийишнинг қийинлашувидир. Бу ҳолда бармоқни ёриққа кирғизиш ва азист берувчи нарсани қовуқдан ва унинг бсйнидан узоқлатиб чиқариш керак. Бу жойни сувли сирка билан қотиб қолган қон сриб гаққунча даволанади. (Кесишдан) келиб чиқадиган ҳолларнинг (сна) бири насл қолдириш (қобилистининг) қирқклишидир.

Қуйидаги ёмон аломатлар пайдо бслганда, табиб касалнинг халок бслишига жазм қилади: киндик остида оғриқнинг кучайиши, қсл ва оёқларнинг совуши, иситманинг сткирланиши, титроқ пайдо бслиши ва ма-дорнинг тушиб кетиши. Кейин, ёрилган ерда қаттиқ оғриқ кучайиб, ҳиқичоқ пайдо бслса ва қорин безовта ҳаракатга тушиб қолса, албатта слим сқиилашган бслади. Яхши аломатларга келсак, улар ҳушнинг аслига қайтиши, иштаҳанинг тузалиши, тус ва ксринишнинг жуда ҳам соғлом ва схши бслишидан иборатдир.
Қовуқ шишларини даволаш. Биринчи галда касалнинг қувватига қараб, ссл бослиқ томиридан қон олиш керак. Бу иложларнинг биринчиси ва снг схшисидир. Агар бу (касалликда) иссиқ жуда ҳам қаттиқ бслса, қайтарувчи қуюқ суртмаларни қисқа муддат ишлатилади; уларни ортиқча ва узоқ қсйилмайди, чунки бу ҳам зарарли ва шишни тезликда қаттиқлаштиради. Аксинча, бсшаштирувчилар билан даволай бошланилса ва кучли сезгирлик бунга монелик қилмаса, схшироқ бслади; чунки (касал) аъзо асабларга бойдир. Шунинг учун касалга компресслар, масалан, сритувчи ва юмшатувчи (дорилар) солиб қайнатилган сувга ботирилган булут ва юнг билан компресс қилиш ҳамда ичига иссиқ сув ёки латифлаштириб юмшатувчи ёғлар солиб пуфланган қовуқ пуфаги ва шунинг каби буйрак (касалликлари-нинг) иложи бобида билган нарсаларнинг билан ком-пресс қилиш ёқади. Шулар билан бирликда (касаллик) бошланишида агар касал кстаролса, катетер ёрдами билан испағул кабиларнинг шиллиғини ёки арпа сувиниб сшак сути аралаштириб (қовуққа) юборилади, хавфсизроқ йсл шудир. Бундан кейин сшак сутини ёғ . билан, сснгра хиёршанбарни хотинлар сутида шишнинг даврига қараб, сзинг билган тартибда юборилади. Баъзан шу тартибда мазкур дорилардан ҳуқна қилиш ҳам фойда қилади.