-
Bolalar tish-jag' sistemasi kasalliklari profilaktikasi
(http://www.ziyouz.com/images/books/bolalar_tish-jag_sistemasi_.jpg) (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1266)
Hajmi: 227 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
(http://www.ziyouz.com/components/com_remository/images/download_trans.gif) Saqlab olish (http://www.ziyouz.com/index.php?option=com_remository&Itemid=57&func=fileinfo&id=1266)
Online o'qish (http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=6136.0)
-
ЎзССА СОҒЛИҚАИ САҚЛАШ МИАИСТА ЛИГИ
А ЕСЛУБЛИКА СААИТАА ИЯ МАОА ИФИ УЙИ
ЎЗБЕКИСТОА ҚИЗИЛ ЯА ИМ ОЙ ЖАМИЯТИ
МАА КАЗИЙ КОМИТЕТИ
ТОШКЕАТ ДАВЛАТ МЕҲААТ ҚИЗИЛ БАЙА ОҚ
ОА ДЕАЛИ ВА АЧЛАА МАЛАКАСИАИ ОШИА ИШ
ИАСТИТУТИ
БОЛАЛАА ТИШ-ЖАҒ СИСТЕМАСИ КАСАЛЛИКЛАА И
ЛА ОФИЛАКТИКАСИДА СААИТАА ИЯ МАОА ИФИАИАГ А ОЛИ
(Стоматологлар ва педиатрларга методик қслланма)
ТОШКЕАТ
ЎзССА
«МЕДИА¦ИАА»
1984
-
КИА ИШ
Стоматологисда ҳам профилактика асосий йсналишдир. Бола организми ташкил топаётган ва ривожланаётган даврда профилактика тадбирлари олиб бориш айниқса муҳим, чунки стоматологик касалликлар болалар сртасида жуда кенг тарқалган. Стоматологик профилактика оғиз бсшлиғини ва умуман бола организмини соғломлаштиришга ёрдам беради.
Лрофилактика чора-тадбирлари комплексида маълум бир мақсадга қаратилган ва самарали санитарис маорифи зарур звено ҳисобланади. Стоматологик касаллиқларнинг маҳаллий омилларини бартараф қилиш асосан аҳолининг сзига, унинг умумий билим сависсига ва санитарис маданистига боғлиқ. Санитарис маданисти ксрсаткичларига оммабоп медияина адабиётларини сқиш, гигиена малакаларига сга бслиш, стоматологик ёрдамга мурожаат қилиш, шахсий гигиена учун зарур бслган нарса ва воситаларнинг бор бслиши, улардан мунтазам фойдаланиш, тиш тозалаш техникасини билиш, оғиз бсшлиғини парвариш қилиш учун зарур даволаш-профилактика воситаларини тсғри танлай олиш ва сақлашни билиш ҳамда бошқалар киради. Аҳолининг оғиз бсшлиғи гигиенасини чуқур билмаслиги, бу борада етарли малакага сга смаслиги кспгина стоматологик касалликларнинг пайдо бслишига имкон беради.
СССА Министрлар Совети 1976 йилда «Аҳолига стоматологик ёрдам ксрсатишни снада схшилаш чора-тадбирлари тсғрисида» деган қарор қабул қилди. Қарорда мамлакатимиз аҳолисини стоматологик ёрдам билан тсла таъминлаш вазифаси қсйилди. Бу вазифани бажариш учун бутун бир профилактик чора-тадбирлар комплекси амалга оширилиши лозим сди. Маълум бир мақсадга қаратилган ва самарали санитарис маорифи сса бу ишларни бажаришда зарур звено ҳисобланади. Бунинг учун СССА Соғлиқни сақлаш министрлигининг қарорларига асосан ҳар бир врач учун ҳар ойда 4 соатдан вақт ажратилган.
-
Биз қуйида болалардаги стоматологик касалликларнинг профилактикаси бсйича аҳоли сртасида олиб бориладиган санитарис маорифи ишларининг мазмуни, методлари ва формаларига Сизнинг сътиборингизни қаратмоқчимиз.
Стомотологик касалликлар профилактикаси чора-тадбирларини пропаганда қилиш учун санитарис маорифининг қуйидаги методларидан фойдаланилади.
Оғзаки пропаганда. Болалар ва ота-оналар сртасида сккама-скка ва группа-группа бслиб суҳбатлар стказилади, ота-оналар мажлисларида, педагоглар, медиклар йиғилишларида лекяислар сқилади, ёзиб олинган магнитофон ленталари сшиттиришга қсйилади.
Ксргазмали агитаяис. Лропаганданинг ксргазмали воситаларидан фойдаланилади. Кутиш зали ва кабинетлар рангли плакатлар билан безатилади, саломатлик бурчаклари ва виставкалар ташкил стилади, улардаги альбомлар болалар жағининг даволангунга қадар ва даволангандан ксйинги фотосуратлари билан безатилади, шунингдек моделлар ҳамда гигиена воситалари намойиш қилинади.
Матбуот пропагандаси. Илмий-оммабоп рисолалар, китобчалар, варақалар, санитарис бюллетенлари, савол-жавоблар доскаси, ссдаликлардан фойдаланилади, газета-журналларда мақолалар чиқарилади.
Санитарис маорифининг оммавий формаси. Саломатлик университетлари ва мактаблари пропаганданинг бу формасида иш ксрсатади, диафильмлар ва кинофильмлар намойиш қилинади, махсус телевидение ксрсатувлари, радиода чиқишлар уюштирилади ва ҳоказо.
Ҳар бир район ва шаҳарда санитарис маорифи уйлари санитарис-гигиена билимларини пропаганда қиладиган ташкилий-методик марказ ҳисобланади.
Болалар тиш-жағ системаси касалликлари профилактикаси ҳақидаги билимларни пропаганда қилишда болалар стоматологик поликлиникалари асосий роль сйнайди. Ота-оналар, болалар, педагоглар болалар тишини қандай қилиб асраш, овқатланиш раяионини қандай тузиш, ҳар бир бола қайси тиш пастаси ёки порошогидан фойдаланиши мумкинлиги, қанақа тиш чсткаси ишлатиш ҳақидаги маълумотларни болалар район (шаҳар) стоматологик поликлиникаларидан билиб оладилар. Билимларни сзлаштириб олишга гигиена кабинетлари ёрдам беради, улар болалар стоматологик поликлиникаларида ва мактабларда (гигиена синфлари) ташкил стилади.
-
Ҳар бир стоматолог-педиатр ҳар йили санитарис-оқартув ишлари планини тузади, бснда у муассасанинг асосий профилактик чора-тадбирларини, отпуска графигини, байрам кунларини ва оталиққа олинган ташкилотлар (болалар боғчаси ва сслилар, мактаблар, аёллар консультаяислари)нинг кун тартибини ҳисобга олади. Лланда чора-тадбирларнинг тури, темаси, стказиладиган вақти ва жойи аниқ ксрсатилади. Лланни бош врач тасдиқлайди ва оталиққа олинган ташкилот раҳбарлари билан келишиб олинади. Иловаларда врачнинг санитарис-оқартув ишлари бсйича бир йилга мслжалланган тахминий плани ва ҳисоб нормативлари, ҳисобга олиш ва ҳисобот учун зарур бслган ҳужжатлар сони келтирилган.
Болалар стоматологисси санитарис маорифини пропаганда қилишда аҳоли (педиатрлар, гинекологлар, медияина ҳамширалари ва бошқа ихтисосдаги врачлар, ҳомиладор аёллар, ота-оналар, мактабгача тарбис муассасаларининг тарбисчилари, мактаб педагоглари ва болалар)ни болалар тиш-жағ системаси касалликларининг профилактикаси ва касаллик сабаблари тсғрисидаги билимлар билан маълум доирада таништиради. Санитарис маорифи билимлари пропаганда қилинганда қатъий изчилликка амал қилиш, бунда боланинг ёшини ҳисобга олиш зарур. Чунки ҳар бир ёшда бола организми ва тиш-жағ системаси ривожланиши сзига хос хусусистларга сга бслади.
-
ҲОМИЛА А ИВОЖЛААИШИ ДАВА И
Бу даврда онада ва бслғуси фарзандда тиш касалликларини профилактика қилиш мақсадида ҳомиладор аёллар сртасида (аёллар консультаяисларида) санитарис маорифи ишларн стказилади. Бу ҳақда бслғуси онанинг меҳнат, дам олиш ва овқатланиш режимига риос қилиши ҳомила тиш-жағ системасининг тсғри шаклланишида муҳим роль сйнашини албатта тушунтириш зарур, чунки ҳомиладорликнинг 6—7 ҳафтасидан бошлаб сут тишлар куртаклари ҳосил бсла бошлайди, шунинг учун тсғри режим ва овқатланиш табиати бслғуси фарзанд юз ва чайнов аппаратининг шаклланишига катта таъсир ксрсатади. Шунингдек, бу даврда тавсис қилинган овқат раяионининг ҳам сифатини, ҳам миқдорини аниқлаб олиш лозим. Хусусан, ҳомиладор аёл мева ва сабзавотлардан ташқари, оқсилларга бой маҳсулотлар — сут, тухум, балиқ еб туриши керак, чунки улар ҳомила орган ва тсқималарининг вужудга келиши учун зарур бслган асосий қурилиш материали ҳисобланади. Бслажак онага ҳомиладорлик даврида овқатланиш режимига риос қилиш катта аҳамистга сга сканини гинеколог тушунтириб беради. Оғиз бсшлиғини санаяис қилувчи (соғломлаштирувчи) стоматологларнинг вазифаси гинекологлар ва ҳомиладор аёллар диққатини овқатланиш режими билан ҳомиланинг тиш-жағ системаси ҳолати сзаро боғлиқ сканига қаратишдан иборат. Шу мақсадда гинеколог врачлар конференяисларида ва шунингдек, аёллар консультаяисларида ҳомиладор аёлларга лекяислар сқилади ва улар билан суҳбатлар стказилади.
-
Туғруқ пайтида оғриқни сездирмаслик психопрофилактикаси машғулотларини стказиш билан бирга аёллар консультаяисларида махсус лекяислар сқиш, санаяис вақтида ҳар бир ҳомиладор аёл билан алоҳида суҳбатлар олиб бориш, маҳсус санитарис бюллетенлари чиқариш ёки умумий бюллетенларда мақолалар бериш, ҳомиладорликнинг турли даврларида овқатнинг миқдори ва сифати ҳақида тавсислар берилган махсус ссдаликлар тарқатиш, саломатлик бурчаклари ташкил қилиш мақсадга мувофиқ пропаганда ҳисобланади.
Ҳомиладор аёллар диспансеризаяис қилиш планига мувофиқ аёллар консультаяиссига қуйидаги муддатларда қатнайдилар:
1. Ҳомиладорликнинг даслабки 20 ҳафтасида — ойда бир марта.
2. Ҳомила 20 ҳафталик бслгандан сснг — ойда икки марта.
3. Ҳомила сттиз икки ҳафталик бслгандан сснг — ойда уч-тсрт марта.
Ана шу муддатларда стоматолог врач ҳомиладор аёлларнинг тишларни тсғри тозалашларини назорат қилиб боради, уларга тишни тозалаш қоидаларини сргатади, тиш тошларини ксчириб ташлайди, тишларга фторли лак ва реминераллаштирадиган сритма билан ишлов беради ва ҳоказо.
-
БОЛААИ АМИЗИБ БОҚИШ ДАВА И (6 ОЙЛИК БУЛГУАЧА)
Бола ҳаётининг биринчи йилида жағ ичида тишлар шаклланади ва оҳаклана бошлайди. Кспгина ноқулай омиллар, чунончи, сунъий овқатлантириш, айниқса куз ва қиш ойларида очиқ ҳавода кам бслиш тиш-жағ системаси ҳолатига ёмон таъсир ксрсатади. Бир ёшгача бслган болани қатъий режим асосида овқатлантириш, мева ва сабзавот, творог, тухумни болага қачон бера бошлаш кераклиги тсғрисидаги педиатр тавсисларини бажариш тиш-жағ аномалисларининг олдини олишда жуда муҳим сканлигини, нотсғри сунъий овқатлантиришга йсл қсймаслик, зарарли одатларни бартараф стишни пропаганда қилиш педиатрлар конференяислари ва болалар консультаяислари зиммасига юкланади.
Овқатланиш масалаларини — озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида оқсиллар, углеводлар, минерал тузлар, витаминлар, микрослементлар қанча миқдорда бслишини, қанд нормасини, овқатдаги барча компонентларнинг тсғри таркиби қандай бслиши лозимлигини сна ҳам аниқроқ ёритиш зарур. Бу даврда боланинг ширин чойга срганиб қолмаслигига сътибор бериш керак.
Бу даврда болага ҳаддан ташқари ксп ширинлик берилса, бу бутун организмида моддалар алмашинувининг жумладан тиш тсқималарининг бузилишига олиб келади. Моддалар алмашинувининг бундай бузилиши тиш тсқималарида кариоз жараёнининг срта пайдо бслишига имкон беради.
-
Болани кскрак бериб смизиб боқаётган даврда (тишлари чиққунга қадар) оналар билан педиатр врачлар жуда сқин алоқада бсладилар. Шунинг учун стоматолог-педиатрлар ва участка ҳамшираларини тиш касалликларининг олдини олиш чора-тадбирлари билан таништириб боришлари лозим. Бундай чора-тадбирларни схшиси педиатр врачлар ва ҳамширалар конференяисларида, лектор. лар группаларида, болалар консультаяисларида тушунтириб боришни планлаштирган маъқул. Шунингдек, болалар учун саломатлик хонасини ташкил қилиш мумкин. Унда оғиз бсшлиғи касалликлари ва тиш-жағ системаси нуқсонларининг олдини олишга доир профилактика мосламалари, препаратлар ва аппаратлар намойиш стилади.
Санитарис маорифига оид матбуот воситаларидан боланинг шу, ёшига тааллуқли тематик санитарис бюллетенлари, алоҳида мақолалар, махсус ссдаликлар чиқариш (масалан, бола овқатининг таркиби тсғрисида тавсислар) шунингдек савол-жавоб доскаси ёки сшиги срнатиб қсйиш мумкин.
-
МАКТАБГАЧА ТАА БИЯ АШИДАГИ ДАВА (6 ОЙЛИКДАА 6 АШГАЧА)
Бу даврда сут тишлари ва юз скелети шаклланишида давом стади, шу билан бирга жағ ичида доимий тишлар ҳам шаклланиб, оҳакланади.
Бола шамоллаш ва юқумли касалликлар билан оғриб стиши натижасида организми заифлашиб қолади, бу сса юз-жағ системаси ҳолатига таъсир қилади, кариесга қаршилик ксрсатиш қобилисти сусасди. Шунинг учув бу даврда бола организмини мустаҳкамлайдиган умуман тадбирларни (чиниқтириш, жисмоний тарбис билан шуғуллантириш ва бошқалар) сабр-тоқат билан пропаганда қилиш лозим.
Овқатланиш масаласига келганда, организмга углеводларнинг айниқса бстқа ва хамир овқатлар билан бирга ксп тушиши зарарли сканини тушунтириш жуда муҳим. Болага айниқса мева-сабзавотлар бериб туришни тавсис қилиш зарур. Овқатланиш одатлари ва анъаналари жуда барқарор бслади, уларни фақат пропаганда таъсирида секин-аста сзгартириш мумкин.
Тиш-жағ системасининг схши ривожланиши учун болани қаттиқроқ овқатларга сргатиш муҳим сканини тушунтириш керак. Қаттиқ таомни чайнаш таъсири худди гимнастика машқларининг мускуллар ривожланишига ксрсатадиган таъсирига схшайди.
Боланинг ҳамма сут тишлари чиқиб бслгандан кейин унга тишни парвариш қилиш қоидаларини сргатиб бориш керак. Тишларнинг сз-сзидан табиий тозаланиши етарли бслмайди. Шунинг учун болага олдин оғиз чайиш, кейин тиш чсткасидан қандай фойдаланиш сргатилади (олдин пастасиз ва сснгра паста билан). Бундай машғулотларни болалар билан қизиқарли формада стказиш мсмкин.
Оғиз бсшлиғи гигиенаси масалаларига фақат умумгигиеник нуқтаи назардан баҳо бериб қолмасдан, балки кариес стиологиссининг замонавий изоҳига ҳам диққатни жалб қилиш лозим, чунки, оғизни тоза тутмаслик тиш кариесининг пайдо бслишида муҳим роль сйнайди. Болани ҳар йили икки-уч марта стоматологга ксрсатиш зарурлигини сслатиб стиш керак. Маълумки, боланинг тишлари 2 сшарлигида ҳам емирилиб кетиши, ҳатто тиш-жағ аномалислари пайдо бслиши мумкин. Бунда болага тишларини даволатиш зарурлигини, бундан қсрқмаслик кераклигини тушунтиришга аҳамист берилади.
А
-
Юз нуқсонларини профилактика қилиш мақсадида ахолини зарарли одатлар билан таништириш, бундай одатларнинг олдини олиш ва бартараф қилиш йслларини тушунтириш зарур. Бурун-ҳалқум касалликларини даволатишнинг муҳимлигини тушунтириш керак, чунки бундай касалликлар нафас олишни қийинлаштиради ва жағларда ҳар хил нуқсонлар пайдо бслишига олиб келади.
Тематик машғулотлар болалар муассасалари тарбисчилари ва ҳар бир ёш группаларида ота-оналар билан бирга стказилади. Кспчилик болалар сут тишлари чиқиб бслган даврда ссли ва боғчаларга қатнайдилар. Шунинг учун ссли, боғчаларда суҳбатлар, қизиқарли сйинлар уюштириш, диафильм ва кинофильмлар, плакатлар намойиш қилиш, кичик томошалар ва инсяенировкалар ташкил қилиш мумкин. Участка педиатрлари ва медияина ҳамширалари билан умумий болалар поликлиникаларида информаяион-тушунтириш ишларини қайта ксриб чиқиш мақсадга мувофиқдир.
-
Бу даврда қуйидаги тадбирлар амалга оширилади:
- ссли, боғча ходимлари сртасида болаларнинг раяионал овқатланиши, болаларда тишларни парвариш қилиш малакаларини тарбислаш зарурлиги, овқатланиб бслгандан кейин оғиз бсшлиғини-чайиш учун шароит сратиш, зарарли одатларга қарши кураш ва ҳоказолар тсғрисида ссзга чиқиш;
- болалар боғчалари ва сслиларида стказиладиган мажлисларда ота-оналарга бу ёшдаги бола организмини мустаҳкамловчи чора-тадбирлар ва воситалар ҳақида гапириб бериш. Шунингдек, болаларга оғиз бсшлиғини тоза тутиш ва тишларни парвариш қилиш бсйича гигиена малакаларини сабр-тоқат ва чидам билан аста-секин сргатиш кераклигини тушунтириш;
- сут тишларни даволашнинг қанчалик муҳимлигини, болани врачга боришга психологик томондан қандай тайёрлаш кераклигини, тиш-жағ нуқсонларининг сабаблари ва уларни профилактика қилиш чора-тадбирларини ҳам ота-оналарга тушунтириш;
- радиода ссзга чиқиш ва қатнашувчилар сзлари қизиққан саволларга жавоб олишлари учун схшиси поликлиникада алоҳида савол-жавоб стказиш;
- тематик ксргазмалар, плакатлар, альбомлар тайёрлаш ва улардан фойдаланиш. Масалан, ота-оналарни таклиф қилиб, кичик томоша ёки инсяенировка сифатида «Тнш чсткаси куни»ни уюштириш ва ҳоказо.
-
Болалар боғчаси ва сслилари ходимлари бнлан ҳамкорликдаги тадбирлар тсғри стказилса, бу стоматологга келгусида болалар билан ишлашида схши ёрдам беради. Боғча ва ссли тарбисчилари болалардаги зарарли одатларни бартараф қилишда катта роль сйнашлари мумкин. Тарбисчи болаларга гигиена малакаларини сргатиш билан бирга гигиена қоидаларини тушунтиради ва уларни бажаришни сслатиб туради. Гигиеник тарбисни она тили, жисмоний тарбис ва музика машғулотларида, стказиш мумкик. Жумладан, болаларга оғиз бсшлиғини тсғри парвариш, қилишни она тили машғулотларида, бурундан нафас олишни жисмоний тарбис машғулотларида, тсғри талаффус қилиш қоидаларини сса музика машғулотларида сргатиш, мумкин.
Болалар одатда тақлидчан бслишади, шунинг учун, гигиеник малакаларни тарбислашда ижобий мисоллардан фойдаланиш самарали метод ҳисобланади. Каттароқ ёшдаги болалар билан шуғулланганда уларга елкани букчайтириш, оғизни очиб туриш, бармоқнй ссришнинг қанчалик хунуклигини доимо сслатиб туриш лозим.
-
Тарбисчи зарарли одатларга срганиб қолган болаларни доимо назорат қилиб бориши, уларни бундай одатларни ташлашга ундаши, бунинг учун улар диққатини ҳар хил сйинларга ва машғулотларга жалб қилиши лозим. Шунингдек, тарбисчи болалар овқатини оғизларида узоқ тутиб турмасликларига, снг ва чап жағда галма-гал, тез-тез чайнашларига, овқатни, ноннинг ҳаммасини еб қсйишларига қараб боришлари лозим. Бундай пайтларда тарбисчи ҳар бир болага алоҳида ёндашиши — баъзиларини рағбатлантириши, айримларига танбеҳ бериши зарур.
Лекяис ва суҳбатларни қуйидаги темалар бсйича стказиш мумкин:
- болаларда сут тишлар ва доимий тишларнинг шаклланиш хусусистлари ва функяисси;
- болалар тишларининг ёриб чиқиши;
- болалар тишлари ва дори-дармонлар;
- тиш кариеси ва унинг асоратлари;
- болалардаги тиш касалликлари;
- тиш чсткаси ва пастасини қандай танлаш ва тишларни нима билан тозалаш керак;
- тишларни қайси ёшдан ва қандай қилиб тозалаш керак;
- тиш оғриғига нима даво бслади ва ҳоказолар.
-
МАКТАБ АШИДАГИ ДАВА
Бола мактаб ёшига етганда одатда сут тишлар доимий тишлар билан алмаша бошлайди. Доимий тишларнинг шаклланиш даври 15—16 ёшгача давом стади. Шунинг учун бола ёшининг барча даврларида тсғри овқатланиш стоматологик касалликларни профилактика қилишда асосий масала ҳисобланади.
Бу даврда тишларни табиий тушиш давригача сҳтиёт қилишнинг муҳимлигини ва биринчи доимий молср тишларнинг ролини тушунтириш лозим. Бу даврда кспинча болаларда сут тишларнинг алмашиниши туфайли кариес сут тишларни даволашмайди ва олиб ташлашмайди. Ваҳоланки, бундай тиш илдизларида доимий тиш куртакларига тарқалиб кетадиган сурункали сллиғланиш прояесси ривожланади. Айниқса қаттиқроқ овқатлар ейиш зарурлигини тушунтириш жуда муҳим, чунки актив чайнаганда сут тишлари дсмбоқчалари физиологик тозаланади, бу сса тишларнинг тсғри жипслашишига ёрдам беради. Биринчи доимий тишлар сут тишлар орқасидан 5-6 ёшдан бошлаб чиқа бошлашини ва бошқаларига қараганда кспроқ касалланишини тушунтирмоқ керак. Уларни сҳтиёт қилиш сса алоҳида аҳамистга сга, чунки сут тишлар бирин-кетин тушиб, срнига доимий тишлар чиқаётган даврда бу дастлабки доимий тишлар юқори ва пастки жағ тишларининг бир-бирига жипс тегиб туришида мувозанатни сақлайди.
Шунингдек, бу даврда режимни, организмни мустаҳкамлашнинг умумий тадбирларини, тегишли гигиеник малакаларни тарбислашни ва сз вақтида даволанишни пропаганда қилиш жуда муҳим.
-
Бу даврда санитарис маорифи ишлари мактабларда педагоглар, ота-оналар, сқувчилар сртасида олиб борилади.
Лектор педагоглар йиғилишларида ссзга чиққанда болаларда оғиз бсшлиғининг аҳамистини тушунтиради. Оғиз бсшлиғи гигиенасига бағишланган дарслар мазмуни билан сқувчиларни (1- ва 4-синфларда) таништиришда педагогнинг шу темага оид нашр қилинган махсус бюллетенлар, информаяион варақалар ва рисолалардан фойдаланиши зарурлиги уқтириб стилади. Гигиена дарсларида оғиз бсшлиғини парвариш қилишга доир маданий-гигиеник ксникмалар аҳамисти тсғрисидаги тушунчалар шакллантирилади.
Оғиз бсшлиғини парвариш қилиш малакаларини шакллантириш қуйидаги асосий слементлар билан бирга стказилади:
- тишларни тозалашдан олдин инфекяис тушмаслиги учун қсллар совунлаб ювилади;
- оғиз крандаги тоза сув билан чайқалади;
- тиш чсткаси схшилаб ювилади;
- тиш пастасини чстканинг бутун юзасига сиқиб чиқарилади:
- тишлар маълум схема бсйича тозаланади: жағнинг ҳар бир томони 1,5 минут тозаланади, бунда чстка ҳар бир томонда 100-150 марта ҳаракат қилдирилади;
- ҳар гал овқатлангандан кейин оғиз чайилади. Гигиена методларини икки группага — механик группа ва химисвий тозалаш группаларига ажратиш мумкин.
Врачнинг тиш тошларини олиб ташлаши, шунингдек беморнинг сзи тишларини тозалаши механик тозалаш ҳисобланади.
-
Тишларни қандай қилиб тозалаш кераклигини врач ксрсатиб беради. Бснда врач чстка ва пастани танлашдан тортиб, тишларни тозалаб бслгандан кейин чсткани ювиб қсйишга қадар бслган барча мураккаб ҳаракатларни, уларнинг қандай бажарилишини ксрсатиб беради ва аҳамистини тушунтиради.
Тиш чстка тсғри танланса, тиш юзалари, чуқурчалар ва оралари шунингдек, олинмайдиган ортодонтик аппаратлар лигатураси, мустаҳкамланган жойи ва турли деталлари схши тозаланади. Тиш чстка катта бслмаслиги, сртача учта тишнинт. размерига (тишни ювадиган қисмининг узунлиги 18—25 мм ва сни 7—9 мм) тсғри келиши лозим. Тиш чсткани танлашда қилининг қаттиқлиги ҳисобга олинади. Қили жуда қаттиқ ва қаттиқроқ хилларини ёшлар тиш караши ксп бслганда ишлатганлари маъқул. Қаттиқлиги сртача ва юмшоқ чсткалар оғиз бсшлиғини тозалаш учун ишлатилади, чунки чстканинг қайишқоқ қиллари тиш оралиқларига осон киради. Оғиз бсшлиғида хирургик операяис қилинган бслса, жуда юмшоқ тиш чстка ишлатган маъқул.
Тиш чсткадаги қил тутамлари сийрак ва уч қатордан ксп бслмаслиги лозим. Чстканинг ортиқча тутамларини қайчи билан қийиб, сийраклаштириш мумкин. Ишлатиладиган қисми сал сгилган тиш чсткани танлаш керак, юзасига чстка тегиши қийин бслган тишларни тозалаш учун қулай бслади. Тиш чсткани ҳар йили камида уч марта алмаштириб турган маъқул.
-
Л. И. Евдокимов тиш чсткани сақлашнинг бирмунча раяионал усулини тавсис қилган. Бунда тишларни тозалаб бслгандаи кейин тиш чстка совунлаб ювилади, сувда чайилади, сувини тушириш учун сал силкитилади, сснгра сна қалннроқ қилиб совун суркаб қсйилади. Шундан кейин тиш чсткаии ишлатиладиган томонини тепага қилиб, стаканга солиб қсйилади, ҳар бир киши сзига алоҳида стакан тутади. Кейинги гал тишни тозалашдан олдин тиш чстка схшилаб говилади. Сафарга чиққанда ва йслда ишлатиш учуп тиш чстка махсус ғилофга солиб олинади, уни ҳар куии совунлаб ювиш лозим бслади.
Оғиз бсшлиғининг гигиеник ҳолатини баҳолаш учун тиш карашини бссш усулидан фойдаланилади. Бунинг учуи таркибида йод бслган сритма (калий йодид — 1,6, дистилланган сув — 1,4, глияерин — 30,0) билан пахта тампонни ҳсллаб, тишлар юзасига суртилади. Бу усул қсллангандан кейин оғиз сув билан чайиб ташланади ва юмшоқ карашнинг аниқ бсслган жойлари билиниб туради.
Тишлардаги юмшоқ карашни йсқотиш (тишларни тозалаш) пайтида юқорида айтиб стилган сритма тишларга икки марта суртилади (тишларни тозалашдан олдин ва тозалангандан кейин). Тишни тозалагандан кейин бсслган жойлар ксринса, юмшоқ караш борлигини билдиради, бу сса сритмани сна суртиш кераклигини ксрсатади.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти тишларни ҳар гал овқатлангандан кейин тозалашни тавсис стади (1961), бу тиш тозалашнинг снг схши методи саналади.
-
Ю. А. Фёдоров (1973). тишларни қуйидаги тартибда тозалашни тавсис қилади:
- пастки жағ снг томонидаги молср тишларнинг вестибулср юзаси;
- пастки жағ чап томонидаги молср тишларнинг вестибулср юзаси;
- қозиқ ва курак тишларнинг вестибулср юзаси;
- пастки жағ снг томонидаги молср тишларнинг тил тегиб турадиган юзаси;
- пастки жағ чап томондаги молср тишларнинг тил тегиб турадиган юзаси;
- қозиқ ва курак тишларнинг тил тегиб турадиган юзаси тозаланади.
Шунингдек юқори жағдати тишлар ҳам худди шу тартибда тозаланади.
Тишкавлагич, чайнов резиналари, ипдан тишларни механик тозалаш сифатида фойдаланиш мумкин. Лекин болалар бу усулни камроқ қсллашлари керак.
Тишларнй химисвий тозалаш методлари мунтазам мукаммаллаштириб борилади. Уларга тишларни тозалашга имкон берувчи медикаментлар ва химисвий агентлар (антибиотиклар, айрим ферментлар) киради. Кейинги вақтларда чет давлатларда хлоргекседин муваффақистли қслланаётгани тсғрисида маълумотлар пайдо бслди, бу препарат тишларни тозалагандан кейин ишлатилади, у тиш караши ҳосил бслишига йсл қсймайди.
Санаб стилган гигиеник тавсислардан ташқари, кспинча махсус гигиеник режим буюриш зарурати туғилади. Бу режим тишларда ксплаб караш ҳосил бслганда ва прикусни ортрдонтик тсғрилашда олиб қсйиладиган протез тишлардан фойдаланишда, операяис қилингандан кейинги даврда буюрилиши мумкин.
-
Ортодонтик аппаратлардан узоқ муддатгача фойдаланганда айрим тишларга босим тушиши туфайли кспинча тиш тсқималарининг озиқланиши, веноз қон айланиши бузилади, томирлар тромбози ривожланади, ортодонтик аппаратнинг сзи овқат қолдиқларини ушлаб қолади ва караш ҳосил бслишига имкон беради. Бундай ҳолларда қуйидаги муолажалар буюрилади:
- ҳар куни тишларни, хусусан, тиш ораларини пахта тампон билан (тозалаш анча самарали бслиши учун 3 прояентли водород пероксид сритмасидан фойдаланиш мумкин) обработка қилиш;
- ҳар гал овқатлангандан кейин оғизни чайиш;
- тиш протези ва аппаратларни схши, тоза тутиш;
- оғиз бсшлиғини парвариш қилишда керак бсладиган доривор ссимликлар сритмаси ва антисептиклар, тсқималарни регенераяис қилиш (тиклаш)га имкон берадиган моддалар (Шостаков бальзами, каратолин, чаканда мойи, мойли прополис сритмаси ва бошқа доривор ссимликлар) оғизга суртилади.
Беморга тушунтирилгач, шу сритмалардан бирортасини шприяда тиш оралиғига юбориш мумкин.
Тиш протезлари ва аппаратларидан фойдаланганда оғиз бсшлиғини мунтазам ва схшилаб парвариш қилиш лозим. Лротез ва аппаратларни оғизда тақиб юрганда оғиз бсшлиғини тозалаш анча қийин бслади. Чунки аппарат ва протезларда одатда овқат қолдиқлари, спителийлар, караш ва ҳар хил микроорганизмлар йиғилади. Кспинча хроник микротравмалар учун қулай шароит пайдо бслади, пародонтнинг айрим участкалари сллиғланиши ва натижада оғиз бсшлиғининг сз-сзидан табиий тозаланиши бузилиши мумкин. Лротез ва аппаратларни тозалаш учун алоҳида пасталар, тиш порошоклари ва ювадиган воситалар ишлатилади. Ю. А. Фёдоров протезларни сҳтиёт қилиш учун махсус аралашмадан фойдаланишни тавсис қилади. Бу аралашма таркибида АДТА (трилон Б), бура, тимол, оқ қурум, натрий тетраборат ва хушбсй модда мавжуд.
-
Оғиз бсшлиғидаги микроорганизмларни камайтириш учун аппарат ва протезларни механик тозалашдан ташқари, улар вақти-вақтида стериллаб турилади, чунки механик усулда аппарат ва протезларнинг кспгина слементлари кснгилдагидай тозаланмайди.
Олиб қсйиладиган протез ва аппаратлар поликлиникада врачга киришдан олдин 2 прояентли хлорамин, 1:1000 даги диояид, ёки 2-5 прояентли калий перманганат сритмаларида стерилланади. Стериллашдан олдин аппаратдаги протезлар сувда ювилади, чсткада тозаланади ва юқоридаги сритмалардан бирортасига 8-10 минут солиб қсйиладида, кейин водопровод сувида схшилаб ювилади.
Операяисдан кейинги даврда оғиз бсшлиғини сҳтиёт бслиб, авайлаб мунтазам равишда гигиеник режимга амал қилинади. Оғиз бсшлиғида қилинган ҳар қандай операяисдан кейинги дастлабки 2-3 кун ичида тишларни тозалаш тавсис стилмайди. Бундай беморлар оғизларини доривор ссимликлар сритмаси, намакоб (1 стакан сувга 1 чой қошиқ) ёки ичимлик сода сритмаси (1 стакан сувга срим чой қошиқ) билан чайишлари мумкин. Орадан 3-4 кун стгач тишларни сллигланишга қарши («Леснас», «Изумруд» ва бошқа) пастадан фойдаланган ҳолда. Жуда юмшоқ чстка билан тозалашга рухсат стилади.
Бунда болаларга гигиеник таълим-тарбис беришда, стоматологик гигиена воситалари ва методларини танлашда индивидуал ёндашишни, боланинг ёши ва турмуш шароитини, оғиз бсшлиғининг анатомик-физиологик хусусистларини ва оғиз бсшлигини оғиздаги сслак таркиби ҳамда хоссаларини, тиш смалининг қаттиқлик даражасини, пародонт ҳолатини ва бошқаларни ҳисобга олиш асосий приняип ҳисобланишини унутмаслик керак.
Оғиз бсшлиғи гигиенасининг охирги босқичида тишлар фтор сақловчи лак ва «А емодент» билан профилактик обработка қилинади.
Юқорида айтиб стилган маълумотлар оғиз бсшлиғи гигиенаси аҳамистини врач ота-оналарга ва болаларга тушунтириши зарурлигини тақозо стади.
Беморга гигиена қоидаларига пухта риос қилмасдан, врачнинг барча ксрсатмаларини бажармасдан туриб тишларни ва оғиз бсшлиғи органлари ҳолатини схши сақлай олиши мумкин смаслигини тушунтириш зарур. Оғиз бсшлиғи гигиеник жиҳатдан схши бслиши учун доимо врач назоратида бслиш керак. Бу индекслар ва Люгол сритмаси билан тиш карашлари махсус бссш ёрдамида амалга оширилади. Бемор сзини-сзи текшириш мақсадида Люгол сритмасини қсллаши мумкин.
-
Мактаб ёшидаги болалар сртасида санитарис маорифи ишларининг юқорида айтиб стилган барча формаларини поликлиникаларда, мактабларда, гигиена кабинетларида стказиш тавсис стилади.
Бу даврда мактабларда «Овқатланиш ва кариес», «Тишлар кариеси ва тишлаш аномалислари» «Тишлар кариеси ва бошқа стоматологик касалликлар профилактикаси (коллектив профилактика)нинг умумий приняиплари» деган темаларда лекяис ва суҳбатлар стказилади.
Стоматологик касалликларни муваффақистли профилактика қилиш учун, саиитарис маданисти учун бутун жамоатчилик жон куйдирмоғи лозим. Мактабларда санитарис билимларини соғлиқни сақлаш органлари билан биргаликда маориф органлари ҳам пропаганда қилишлари зарур. («Ўрта умумтаълим мактаблари устави»нинг 58-пунктига асосан). Мактабларда саломатликни муҳофаза қилиш дарсларини ташкил қилиш зарур. Лрофилактик чора-тадбирлар боланинг ёшига ксра қатъий изчилликда олиб борилса, тиш-жағ системаси касалликлари, хусусан болалар ва катталарда кариес камроқ учрайди, буни ҳисобга олиш керак. Шунинг учун болалар тиш-жағ системаси касалликлари профилактикасига доир санитарис маорифи ишлари аниқ ва кенг планда бажарилиши лозим..
-
ИЛОВА
СААИТАА ИЯ МАОА ИФИ ИШЛАА И ЛЛААИ ҲАМДА УЧЕТ ВА ҲИСОБОТ ҲУЖЖАТЛАА И
Санитарис маорифи ишлари плани икки қисмдан иборат бслади:
а) касалланиш ксрсаткичларидан иборат текетли план;
б) соатлар сони ҳисобидан олинган сонли план;
11 ой ишлаш мобайнида 4 соатдан, 1 йилда жами 44 соат.
44 соат — 100%; 50% — оғзаки пропаганда, 50% — матбуот пропагандаси ва ксргазмали пропаганда, шулардан 70%и маҳалла ва корхоналарда, 30%и сз поликлиникасида стказилади.
Оғзаки пропагандага радио ва телевизорда чиқишлар, магнитлентасига ёзиб олиб сшиттиришлар, группа бслиб профилактик ксрикдан стишлар ёки врач қабули, савол-жавоб кечаси, илмий конференяислар, лекяислар, суҳбатлар ва бошқалар киради.
Матбуот пропагандасида рисолалар, ссдаликлар, шиорлар, санитарис маорифига тааллуқли (газетада чоп стилган) мақолалардан фойдаланилади.
Ксргазмали пропагандага беморларни, мулсжлар, схемалар, жадвалларни намойиш қилиш ва виставкалар уюштириш киради.
-
Юқорида айтиб стилган пронаганда санитарис маорифи иши ҳисобидан стказилади.
1. Даволаш-профилактика муассасалари хизмат қиладиган район объектларидаги лекяис — 2 соат (30-45 минут сқилади).
Лекторнинг сзи ишлайдиган даволаш-профилактика муассасасида лекяис сқиш — 1 соат.
Лекяис сқиладиган аудиторис ташкил қилиш, сълон учун — 1-2 соат.
Лекяис конспектини етарли материаллар билан тузиш — 6 соат, бироқ бу ксрсатилган вақт реяензент лекяисни тасдиқлагандан сснг ҳисобга олинади. Лекяис албатта аудиторис даражасини ҳисобга олган ҳолда тузилади.
Олдиндан план тузилади, зарур марксизм-ленинизм манбалари, партис ва ҳукумат қарорлари танлаб олинади.
Врач учун тезислар — 6 соат.
2. А адиода ссзга чиқиш учун 3 соатлик конспект тузилади ва ссзга чиқишнинг сзи учун — 0,5 соат. Лропаганданинг бундай воситасидан фойдаланганда даволашнинг ҳаммабоп, бепуллигини кенг ксламда ёритиш тавсис стилади.
3. Муассасадан ташқарида суҳбат стказишга — 1 соат, поликлиникада — 0,5 соат.
4. Санитарис бюллетенларида, ксп тиражли газеталарда мақолалар чиқариш ва саволларга жавоб бериш — 1,5 соат.
5. Деворий газеталарни бадиий жиҳатдан безатиш — 4 соат.
6. Ксргазмалар ёнида туриб тушунтириш, савол-жавоблар стказиш — 0,5 соат.
7. Деворий газеталар ва санитарис бюллетенларига муҳаррирлик қилиш — 4 соат.
8. Лекяисга реяензис ёзиш (протокол расмийлаштириш билан бирга): сзи ишлайдиган даволаш муассасасида — 3 соат ва бошқа муассасада — 4 соат.
9. Суҳбат стказишга, ссзга чиқишларга реяензис ёзиш: сзи ишлайдиган даволаш муассасасида — 1,5 соат, бошқа муассасада — 2 соат.
10. Санитарис маорифи уйининг лекторлик бюроси йиғилиши (мажлис)ида иштирок стиш — 2-4 соат.
11. Ўзи ишлаётган муассасадаги лекторлар группаси йиғиляшларида қатнашиш — 2 соат.
12. Ўзи ишлаётган даволаш муассасасида консультаяис стказиш — 0,5-1 соат, бошқа объектда — 1,5 соат.
Врач стказаётган ишлар СССА Соғлиқни сақлаш министрлиги тасдиқлаган 38-формага мувофиқ ҳисобга олиб борилади (1-жадвал).
Медияина маълумотини олган ҳар бир ходим учун шахсий счёт тутилади, унда санитарис маорифи ишининг стказилган вақти, қаердалиги ва қайси формадалиги ксрсатилади (2:жадвал).
-
БОЛАЛАА СТОМАТОЛОГИЯ ЛОЛИКЛИАИКАСИ СТОМАТОЛОГ
ВА АЧИАИАГ СААИТАА ИЯ МАОА ИФИ ИШЛАА И БЎЙИЧА
...ЙИЛГИ ТАХМИАИЙ ИШ ЛЛААИ
4 соат x 11 ой = 44 соат (1 ой — дам олиш отпускаси) 1. Аёллар консультаяиссида стказиладиган тадбирлар, гинеколог-врачлар конференяиссида «Ҳомила тиш тсқималарининг — таркиб топиши ва шаклланиши» деган темада лекяис сқиш — 7 ёки 8 соат (лекяис конспектини тузиш учун — 6 соат, сқиш учун — 1 ёки 2 соат). Ҳомиладор аёлларни йиғиб, улар билан олиб бориладиган «Ҳомиладорлик даврида оғиз бсшлиғини парвариш қилишнинг хусусистлари» деган темада суҳбат — 1 соат.
Қандай овқатлар ейиш кераклиги тсғрисида ва оғиз бсшлиғини алоҳида парвариш қилиш ҳақидаги тавсислар берилган ссдаликлар тарқатиш ҳам мумкин.
2. Умумий болалар поликлиникасида стказиладиган тадбирлар.
Ледиатрлар ва медияина ҳамширалари конференяисларида «Оғиз бсшлиғи касалликлари профилактикаси» деган темада лекяис сқиш — 7 соат.
Ота-оналар билан «Тсғри танланган табиий ва сунъий овқатлантириш — болалар тиш-жағ системасининг тсғри ривожланиши гаровидир» деган темада лекяис сқиш — 1 соат.
Чақалоқлар ва кскрак ёшидаги болалар овқати таркиби тсғрисидаги ссдаликлар тарқатилади.
3. Мактабгача муассасаларда (болалар ссли ва боғчаларида) стказиладиган ишлар.
Медияина ходимлари ва тарбисчилар учун лекяислар: 1) «Кариес ва унинг олдини олиш». 2 «Стоматологик касалликларнинг дастлабки аломатлари». 3) «Болаларда тиш-жағ системаси нуқсонларига алоқадор зарарли одатлар» — 7 соат. Болалар билан оғиз бсшлиғи гигиенаси бсйича «Тиш чсткаси куни» деган инсяенировка стказиш — 1 соат. Овқат таркиби ва оғиз бсшлиғи гигиенаси ҳақидаги ссдаликлар тарқатилади.
4. Мактабда олиб бориладиган тадбирлар. Ледагоглар йиғилишларида ва ота-оналар умумий мажлисларида педагоглар ва ота-оналар учун «Тиш кариеси ва тишлашдаги аномалислар» темасида лекяис — 7 соат. Ўқувчилар сртасида: «Тишларни ва оғиз бсшлиғи органларини сз вақтида даволатишнинг аҳамисти» тсғрисида суҳбат — 1 соат. «Оғиз бсшлиғи гигиенаси» - 1 соат. Ота-оналарга ва болаларга оғиз бсшлиғини парвариш қилиш ва ёшга мувофиқ овқатланишнинг таркиби тсғрисидаги ссдаликлар тарқатиш.
5. Ўз поликлиникасида радио орқали ссзга чиқиш — 3,5 соат.
6. Ўз поликлиникасида ота-оналарни йиғиб суҳбат стказиш — 3 марта 0,5 соатдан (1,5 соат).
7. Санитарнс бюллетенларида 2 та мақола чиқариш — ҳар бирига 1,5 соатдан (3 соат).
8. Маҳаллий матбуотда мақола чиқариш — 3 соат. Жами — 44 соат.
Лекяис, суҳбат ва шунга схшаш чора-тадбирлар бошқа муассасаларда лектор ишлаётган жойдаги бош врач тасдиқлаган йслланма бсйича стказилади. Йслланмада суҳбат стказиладиган жой ҳам ксрсатилади. Йслланманинг орқа томонини ушбу тадбирлар стказилган муассасанинг раҳбари тслдиради ва тасдиқлайди.
-
Гигиена кабинети
Гигиена кабинети профилактика бслими таркибига киради. У мактаб, ссли ва болалар боғчаларида ишловчи врач ва медияина ҳамшираларини бирлаштиради.
Гигиена кабинети тиш врачи ёки медияина ҳамширасининг вазифалари:
1. Биринчи марта поликлиникага мурожаат қилган барча болаларга тиш тозалашни сргатиш.
2. Зарарли одатларга қарши курашишни сргатиш.
3. Миогимнастика машқларини сргатиш.
4. Мактабларда гигиена кабинетлари ёки сиҳат-саломатлик дарсларини ташкил қилиш.
5. Ота-оналар, тарбисчилар ва сқитувчилар сртасида семинар машғулотлари стказиш.
6. Ота-оналарга, болаларга ссдаликлар тарқатиш.
-
Оғиз бсшлиги гигиенаси кабинетини жиҳозлаш:
1. А аковина.
2. Ксзгу.
3. Дори-дармонлар, скспонатлар ва бошқа нарсалар учун керак бсладиган медияина шкафи.
4. Болалар оғиз бсшлиғини гигиеник парвариш қилишга бағишланган плакатлар.
5. Семинар машғулотлари плани.
6. Сиҳат-саломатлик дарслари тематикаси.
7. Оғиз бсшлиғи ва тишларни парвариш қилиш бсйича болаларга ссдалик.
8. Ота-оналар учун мактаб ёшидаги болалар тишини парвариш қилишга доир ссдаликлар.
-
Стоматологик касалликлар профилактикаси проблемасиға доир семинар машғулотлари плани:
1. Оғиз бсшлиғи органларининг анатомикфизиологик хусусистлари. Тиш қаттиқ тсқималари гистологисси. Минераллашиш, етилиш, тсла ривожланишни бузувчи омиллар.
2. СССА да тишлар кариеси спидемиологисси.
3. Тишлар кариесининг стиологисси ва патогенези.
4. Овқатланиш ва кариес.
5. Тишлар кариеси ва тишлашдаги аномалислар.
6. Тишлар кариеси ва бошқа стоматологик касалликлар профилактикаси (коллектив профилактика) нинг умумий приняиплари.
7. Индивидуал профилактика.
8. Киши ҳаётининг турли даврларида тиш кариесининг профилактикаси.
9. Дори-дармонлар билан профилактика қилиш.
10. Тиш кариесини даволаш.
11. Тиш кариеси ва ички органлар патологисси.
12. Аҳолини санитарис-гигиена жиҳатдан тарбислаш
13. Якунловчи машғулот.
-
Сиҳат-саломатлик (гигиена) дарслари тематикаси
1. Тиш чстка.
2. Тиш паста.
3. Тиш порошоги.
4. Тиш слексирлари.
5. Тиш тозалагичлар.
6. Чайнов резиналари.
7. Сут тишлар ва доимий тишлар.
8. Сслак.
9. Тиш карашлари.
10. Оғиз бсшлиғидаги микроблар.
11. Биз ичадиган сув ва унинг таркиби.
12. Сабзавотлар, мевалар ва соғлом тишлар.
13. Тишларни қандай ва қачон тозалаш керак?
14. Тишларнинг нотсғри ривожланиши ҳақида
15. Соғлом тишлар ва касб.
16. Мен нима учун врачлик касбини схши ксраман?
17. Конфет ва тиш касалликлари.
18. Тиш оғриганда биринчи ёрдам.
19. Дори-дармонлар ва тишлар.
20. Тишларнинг шикастланиши.
21. Чекишнинг зарари ҳақида.
22. Гигиена нима сзи?
23. Қайси биримизнинг тишимиз соғроқ?
-
ОҒИЗ БУШЛИҒИАИ ЛАА ВАА ИШ ҚИЛИШ ҲАҚИДА БОЛАЛАА ГА АСДАЛИК
1. Тишни срталаб ва ухлашдан олдин кечқурун тозалаш керак. Тишни тозалаб бслгандан кейин тил, юзасига тоза тиш чстка 2-3 марта юргизилади ва оғиз чайилади.
2. Тиш чстка кичикроқ, қили қаттиқ ва калтароқ бслиши лозим, чсткани ҳар йили камида 3 марта снгилаб туриш керак.
3. Ҳар бир тишни ҳамма томонидан тозалаш зарур.
4. Тишни тозалаб бслгач, чсткани совунлаб ювиб, совун суркаб қсйилади ва ишлатиладиган қисмини тепага қилиб, стаканга солиб қсйилади.
5. Овқатланишлар сртасида ва тишни кечқурун тозалагандан кейин ҳеч қачон ширинлик емаслик керак.
6. Тишларни қандай паста билан тозалаш ва ундан кейин оғизни нима билан чайиш врач билан келишиб олинади.
-
МАКТАБ АШИДАГИ БОЛАЛАА ТИШИАИ ЛАА ВАА ИШ ҚИЛИШ ҲАҚИДА ОТА-ОААЛАА ГА АСДАЛИК
1. Барча ксрсаткичлари бир-бирига тенг келадиган раяионда мунтазам овқатланиш. Ледиатр, терапевт ва мактаб стоматологларининг маслаҳатларини албатта бажариш.
2. Меҳнат ва дам олишнинг оқилона режими (мактаб сқувчиси кун тартиби). Бу режимга амал қилмаслик моддалар алмашинувининг бузилишига, тиш тсқималарининг емирилишига олиб келади. Ўқувчиларга кун тартибига риос қилишларида ёрдам беринг.
3. Тетиклик, хушчақчақлик, меҳнат қобилистининг схшилиги — буларнинг ҳаммаси кун тартибига риос қилиш ва жисмоний машқлар ҳамда спорт билан мунтазам шуғулланиш туфайлидир.
4. Болалар ва ссмирлар асосий овқатланишлар сртасида қанд, конфет, пирожний, печенье, мураббони ксп есалар, моддалар алмашинуви жиддий бузилиши мумкин (тиш кариеси унинг аломатларидан биридир).
5. Умумгигиеник муолажалар. Бу муолажаларни тсғри бажаришни сргатиш ота-оналарнинг вазифасига киради. Ўз фарзандларингизга улар қаерда бслишидан қатъи назар (уйдами ёки дам олишдами) овқатлангандан кейин оғизни чайишни сргатинг.
6. Болалар ва ссмирларнинг «Умумтаълим ва ҳунар-техника билим юртлари сқувчиларига тишларни парвариш қилиш бсйича ссдалиюжа риос қилишларини кузатиб боринг.
-
ТИШЛАА АИ ЛАА ВАА ИШ ҚИЛИШ БУЙИЧА МАКТАБ
(ЎА ТА УМУМТААªЛИМ ВА ҲУААА -ТЕХАИКА БИЛИМ ЮА ТЛАА И)
ЎҚУВЧИЛАА ИГА АСДАЛИК
1. Тиш чсткани ва тиш пастани мактабда ишлайдиган тиш врачи билан маслаҳатлашиб олгандан кейингина харид қилинг, чунки фақат врач Сизнинг соғлиғингизни, организмингизнинг сзига хос хусусистларини, одатларингизни ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда уларни тсғри танлашингизда ёрдам бера олади.
2. Ҳар бир оила аъзосининг алоҳида тишчсткаси бслиши лозим.
3. Тиш пастани чсткага қандай туширишни схши биласиз, аммо чсткани оғизда қандай ишлатишни унчалик билмайсиз. Буни сизга мактаб стоматолог врачи ёки медияина ҳамшираси сргатади.
4. Тиш чсткани имкони борича ғилофда сақламанг, чунки бунда чстка ифлос бслади.
5. Тишни ҳар куни икки маҳал — срталаб ва кечқурун паста билан тозалашга одатланинг.
6. Тиш оралиқларини ҳеч қачон мих, скрепка (қистиргич), нина ва бошқа нарсалар билан тозаламанг.
7. Ҳар гал овқатлангандан сснг оғизни сув билан чайиш лозим.
8. А ежимга амал қилинг: қслни совунлаб ювмасдан овқатланманг. Қанд, конфет каби ширинликларни камроқ енг. Ярашмайдиган, бемаъни одатлар (тирноқни кемтиш, қаламни тишлаб стириш кабилар) ни ташланг. Ўқувчиларнинг ахлоқ-одоб нормаларига риос қилинг.
-
ТИШЛАА ИМ СОҒЛОМ БУЛСИА ДЕСААГИЗ
(ОТА-ОААЛАА ВА ЛЕДАГОТЛАА ГА АСДАЛИК)
Бола тиши мустаҳкам бслиши учун аввало унинг организмини бақувват қилиш керак. Бунинг учун бола режимга риос қилиши, раяионал овқатланиши, очиқ ҳавода кспроқ бслиши, жисмоний тарбис билан мунтазам шуғулланиб бориши керак. Бундан ташқари, тишларни машқ қилдириши ҳам зарур. Қаттиқ озиқ-овқатлар — олма, сабзи, қотган нон, гсштларни ейиш тишлар учун сзига хос гимнастика ҳисобланади. Шуиингдек, тишни срталаб ва кечқурун тозалашни ҳам унутмаслик керак. «Гимнастика — мускулларни, қаттиқ овқат — тишларни мустаҳкамлайди» деган нақл бор.
Болалар овқатни схшилаб чайнашни маъқул ксришмайди, чунки уларни бунга аста-секин сргатмайдилар. Ота-оналар одатда болаларга иложи борича юмшоқ ва қирғичдан стказилган овқатларни беришади. Бола чайнашга «дангасалик» қилмаслиги учун тишлари чиқа бошлаши билан уни олма, сухари, нон сирти, гсшт кабиларни ейишга сргата бориш керак. Таом гсё барча орган ва тсқималарни, тиш тсқималарини ҳам таъминлайдиган қурилиш материали ҳисобланади. Турли-туман овқатлар умуман организм учуп, жумладан тишлар учун ҳам снг фойдали манбадир.
Озиқ-овқатларнн маълум миқдорда ейиш тавсис стилади. Болага хамир овқатлар, ёрмадан тайёрланган ҳамда ёғли таомлар ва шнрппликларни ксп бериб бслмайди.
-
БОЛААИАГ ОҒИЗ БЎШЛИҒИАИ ҚАЙСИ АШДАА ВА ҚААДАЙ ЛАА ВАА ИШ ҚИЛИШ КЕА АК
(ОТА-ОААЛАА ВА ТАА БИЯЧИЛАА ГА АСДАЛИК)
Бола 2-2,5 ёшларга тслганда 20 та сут тиши чиққан бслади, улар бир-бирига жипс ёпишиб туради. Сслак кам ажрала бошлайди. Илгари сслакнинг ксплиги ва тишларнинг сийраклиги туфайли тишлар сз-сзидан табиий тозаланган бслса, снди бу ҳодиса содир бслмайди. Бунинг учун ташқаридан таъсир ксрсатилади — олдинига овқатдан кейин оғиз чайилади, бу жуда фойдали одат. Шунда оғиздаги овқат қолдиқлари чиқиб кетади. Бола оғзини чайиш унчалик осон смас, чунки бола бу ёшда кспинча оғизни часман деб, сувни ютиб юборади. Шунинг учун сувни оғизга озроқ олиш кераклигини, сувни тишлар орасидан стказиш зарурлигини, шунда тиш ҳам ташқи, ҳам ички томондан тозалапишипи болага тушунтириш керак.
Болага тишларни тсғри тозалашни катталар ксрсатиб, сргатадилар. Бола тишини тозалашга срганаётганда унга ёрдамлашиш лозим. Дастлаб болага тишларини паста ёки порошок ишлатмасдан, фақат чстка билан тозалашни сргатиш керак.
Тиш чстканинг катта-кичиклиги боланинг ёшига мос бслиши лозим. Чстка, паста танлашда Сизга стоматолог врач ёрдам беради.
-
Аш боланинг тиш тозалашни срганиб олиши анча қийин, шу туфайли тиш тозалашни бир қанча босқичга бслиб сргатиш қулайроқ. Биринчи босқичда —олдинда турган тишларни қандай тозалаш ксрсатилади: тепадаги тишлар — тепадан пастга, пастки тишлар — пастдан юқорига.
Иккинчи босқичда — тишнинг ташқи ён юзаларини снгга ва чапга ҳаракат қилдириб тозалаш учун тиш чсткани қандай ушлаш ксрсатилади.
Учинчи босқичда тишларнинг чайнов юзаларини, тсртинчи босқичда сса олдинги ва ён томондаги тишларни ичкаридан тозалаш ксрсатиб берилади.
Бундай изчилликка риос қилинганда бола тиш тозалашнинг барча қоидаларини срганиб олади. Тиш тозалаш босқичлари ксплигидан ташвишланмасангиз ҳам бслади, аксинча, бола бунга қизиқиб қолади ва барча босқичларни сзи берилиб бажарадиган бслади.
Бола ёшлигидан тиш тозалашга шундай пухта сргатилса, бу одат бир умр мустаҳкам малакага айланиб қолади. Тишларни схшиси, срталаб ва ухлашдан олдин кечқурун тозалаган маъқул: срталаб тиш тунда ҳосил бслган карашларни, кечқурун овқат қолдиқларини кетказиш учун тозаланади. Бу ҳақда «Тишларни икки маҳал — кечқурун саломатлик учун, срталаб гсзаллик учун тозалаш зарур», деган схши нақл ҳам бор.
-
ТИШЛАА АИ ВАҚТИДА ДАВОЛАТГАА ЯХШИ
(ОТА-ОААЛАА ВА БОЛАЛАА УЧУА АСДАЛИК)
Тишларнинг емирилиш муддати кспгина сабабларга— организм ҳолатига, оғиз бсшлиғини парвариш қилиш даражасига, ёшга ва ҳоказоларга боғлиқ бслади. Масалан, сут тишлар доимий тишларга қараганда сртароқ емирилади, чунки улар тузилиш жиҳатидан бир-биридан фарқ қилади. Сут тиши каналчаларига инфекяис осон тушади, атрофида «юмшоқ гсшт» ва тиш нервлари бслади. Тишлар емирилмаслиги учун ҳар йили камида икки марта врачга учрашиш керак. Бу гап айниқса болаларга тааллуқли.
Агар тишда ковак ҳосил бслса, уни бормашина ёрдамисиз даволаб бслмайди. Ўзбилармонлик билан даволаш ҳеч қандай наф бермайди.
Қариоз бсшлиқда кавакчалар бслиб, унинг ичимикроорганизмларга, емирилган тиш тсқималарига ва овқат қолдиқларига тсла бслади. Лломба қсйиш осон бслиши учун кариоз бсшлиқни тозалаш ва очиш зарур. Буни схшиси, бормашина ёрдамида бажарган маъқул. Лломба қсйиш билан тишдаги нуқсон бартараф бслади.
Аш болалар кспинча тишларини даволатишдан қсрқмайдилар, чунки уларнинг тишлари ҳали оғримаган бслади ва тишларни даволаётганда сзларини ёмон сезишмайди. Бола тишлари сз вақтида ва мунтазам даволатиб борилса, у врачга боришдан қсрқмайди.
Стоматолог врачлар тишларни оғритмай даволашни билишади. Аввало тиш кариеси дастлабки босқичда оғриқсиз даволанади. Бундан ташқари, қейинги йилларда тез айланадиган ва турбинали бормашиналар пайдо бслди. Тез айланиш туфайли парманинг тишга бслган босими пасасди ва тишга ишлов бераётганда оғримайди.
Сут тишлар остида бслғуси доимий тишлар бслади, Сут тишлар вақтида даволанмаса, касаллик доимий тишларга ҳам тарқалиб кетиши мумкин.
Даволанмагаи тиш доимий инфекяис манбаидир, бу инфекяис Организмдаги ҳар қандай органга тушиши ва у ерда касал пайдо қилиши мумкин.
Сут тишларнинг срта емирилиши ва уларни вақтида илгари олиб доимий тишларнинг жойлашишига ёмон таъсир ксрсатади. Аш бола юзининг хунук бслиб қолишига сабаб булади.
-
ТИШЛАА АЕГА ҚИАҒИА -ҚИЙШИҚ ЎСАДИ?
(ОТА-ОААЛАА ВА БОЛАЛАА ГА АСДАЛИК)
Болалар тиши кспгина сабабларга ксра нотсғри жойлашади. Бу сабабларнинг асосийлари қуйидагилардан иборат.
1. Зарарли одатлар (бармоқни, тилни ссриш, ҳар хил нарсаларни тишлаб юриш, қслни мушт қилиб, юзга қсйиб ухлаш, стулда қийшайиб стириб ухлаш ва бошқалар).
2. Аафас олишнинг бузилиши (аденоидлар, бурун тссиқларининг қийшайиши), ютқин (ютганда тил лабларни ва лунжни туртиб туриши), чайнаш (истар-истамай чайнаш, юмшоқ таомлар истеъмод қилиш), гапириш функяисларининг бузилиши. Лаб ва тил юганчасининг қисқалиги.
3. Тишларни вақтида даволатмаслик, уларнинг срта емирилиши, сут тишлар ва доимий тишларнинг вақтидан илгари тушиб кетиши.
Доимий тишлар чиққунча сут тишлар турадиган бслса, снги тиш сз срнидан чиқмайди ва тиш қатори нотсғри ривожланади.
Тишлар (айниқса болалар тиши) физиологак жиҳатдан ҳаракатланиш қобилистига сга бслади ва бу ҳар хил аппаратлардан фойдаланиб тишларни у ёки бу томонга суришга имкон беради.
Қийшиқ тишларни тсғрилаш учун албатта ортодонт врачга бориш керак.
Бунинг учун ортодонт врач махсус аппарат тайёрлайди ва уни қийшиқ тишга қсллаб, таъсирини мунтазам текшириб боради. Баъзи қийшиқ тишлар сртароқ тсғриланади, бошқасининг тсғриланиши узоққа чсзилади. Боланинг тишлари қийшиқ-қинғир чиққан бслса, схшиси уни тиш ва жағлари шаклланиб бслмасдан олдин, съни бола ҳали ёшлигида тсғрилатған маъқул.