forum.ziyouz.com
Ilm va ziyo => Ma'rifat => Mavzu boshlandi: Ansora 15 Sentyabr 2011, 16:25:06
-
Assalomu alaykum. Chustiyni yangi kitoblari sabab bu mavzuni ochishga qaror berdim. Xo'sh, sizningcha xozirgi kunda Ona tilimizga qanchalik e'tibor beryabmiz. O'zbek tili "davlat tili", deb e'lon qilinganiga 20 yildan oshdi, shu vaqt mobaynida qanday ishlar amalga oshirildi, qanday kamchiliklar bor? Bu haqda fikrlaringizni bu mavzuda yozishingiz mumkin...
-
Bir Qirg'iz dugonam Qirg'izlarni mashur yozuvchisi haqida shu fikrni aytgandi, "Shaxsan men uni bir Qirg'iz, deb qabul qilmayman, chunki u asarlarini Qirg'iz tilida emas, Rus tilida yozdi". Bu gap menga juda qattiq ta'sir qildi, albatta siz mashhur biri bo'lishingiz, asarlaringiz yuzlab tillara tarjima qilingan bo'lishi mumkin, lekin siz o'z ona tilingizni kamchilik tushunadi, qolganlar tushunadigan tilda yozay, deb boshqa tillarni tanlasangiz bir kuni kelib o'z qavmingizdan biri siz haqingizda shunday fikr bildirishi tabiiy...
-
Biz qachongacha dunyo miqyosiga chiqish uchun Rus tilidan ko'prik sifatida foydalamiz, ahir "Tilga e'tibor- elga e'tibor" demaganmilar jafokash ustoz Navoiy...
Men xohlaymanki, O'zbekistonda chop etilayotgan asarlar uchun boshqa tilga tarjima qilish uchun insonlar O'zbek tilini biladigan odamlarni qidirib ter to'ksin, qiziqsinlar, bu qanday til ekan, ha bundan 20 yil avval Mustaqil bo'lgan davlatni tili to qaysi asrlarga borib taqalar ekan, deb hayratlarga tushishsin....
Bir o'z-o'zimizni hurmat qilmasak, odam o'rniga qo'ymasak, hech kim bizni hurmat qilmaydi, vaqt ham ajratmaydi tilimiz uchun.
-
Tushunaman, qariyb 80 yil mobaynida turli sohalardagi terminlar asosan Ruschalashtirildi, xozirgi kunda turli sohadagi kitoblarning Rus tilida chiqishi menga qolsa TAMBALLİKDAN boshqa narsa emas! Chunki bosh qotirish, bu terminlarning O'zbek tilidagisini izlab topish, yoki tilning o'z hazinasidan foydalangan holda yangi terminlar o'ylab topib, xalqni iste'moliga havola qilish uchun avvalo vaqt, MABLAG' va Vatanparvarlik tushunchalari kerak, hurmatli o'rtoqlar!
-
Bir yigit so'ragandilar mendan: Opa, Turklarda Vatanparvarlik qanday o'rgatiladi, alohida darslar bormi? deb. Men kulgandim. Chunki bunday dars yo'q. Bu bola tug'ilgan paytdan boshlab atrofida o'z tilidan yetarlicha foydalana olishidan boshlanadi. Bir anketa, blankada boshqa tilda yozilgan narsani ko'rsa Turkiyada (albatta u Ingliz tili bilan bog'liq bir narsa bo'lmasa) yirtib yuzingizga uloqtiradi, hech bo'lmasa siz bilan biroz tortishadi, men boshqa tilni bilishga majbur emasman, bu yer Turkiya emasmi, deb.
Bizdachi? Balki xozirgi kunda o'zgargandir (inshalloh) jiddiy bir anketa, blankada albatta Ruscha yozilgan bo'lardi...Oddiy misol, tashqi davlatga chiqish uchun yoningizdagi pul miqdorini bildirish uchun (garchi bu ham faqat bizda bor, aslida bu ham teskari narsa, chunki bu meni shaxiy cho'ntagim) blanka to'ldirardik, shu ham Rus tilida edi:(
-
Bizdachi? Balki xozirgi kunda o'zgargandir (inshalloh) jiddiy bir anketa, blankada albatta Ruscha yozilgan bo'lardi...:(
O'zgargani yo'q, o'zgargan bo'lsa ham juda kam. Hatto ba'zi chiqqan qarorlarni o'zbekcha matnini qidirib topolmaysiz.
-
Youtube'dan qo'shnim bilan palov haqidagi videoni ko'rayotgandik, O'zbek palovini o'rgatayotgandim. Video mashhur O'zbek ustalar tarafidan tayyorlangan, lekin Rus tilida edi. Qo'shnim so'rayabdi, nimaga Rus tilida? Sizda hamma Ruscha gaplashadimi, sen ham shuning uchun Ruscha bilasanmi, deb. Yer yorilmadi, yerga kirib ketmadim, yomon ta'sir qildi :3
Boshqalarni bilmadim-u, menga bir O'zbek palovini ta'rifini Rus tilida tinglash, (Ozbeklar tarafidan) xuddi Rus ovqatini yeyayotganday tushuncha uyg'otdi, O'tgan kunlarni Rus tilida o'qiganimda hech ta'sirlanmaganimday:(
Qo'shnim aytyabdi, agar O'zbekcha tayyorlashganda videoni, ishon, agar senday gapirishsa, yarimidan ko'pini tushunardim....hech narsa deya olmadim :3
-
Masalan forumda ham bu mavzuni ochgandim ataylab:
http://forum.ziyouz.com/index.php?topic=5783.0
Umuman olib qaraganda: Zamira, siz ovora bo'lmang, baribir hammasi Rus tilida, degan gapni eshitganday bo'ldim. Bu mavzular shunday boshlanadi o'zi. Men o'rtaga tashlayman, narigi bir ikki yangilik kiritadi, uchinchisi esa iste'mol qiladi bu so'zni. Qayerda ekan oson rizq?
-
"Shaxsan men uni bir Qirg'iz, deb qabul qilmayman, chunki u asarlarini Qirg'iz tilida emas, Rus tilida yozdi".
Agar yozuvchi haqiqatdan ham iste'dodli bo'lsa, asarlari jahon adabiyoti durdonalari safidan joy ola bilsa, bu asar boshqa ko'plab tillarga tarjima qilinishi turgan gap. Ommalashsin uchun boshqa, ko'pchilik foydalanadigan tilda yozish shart emas. O'sha adibning asarlarini ko'p o'qiganmiz, haqiqatdan ham zo'r asarlar. Menimcha, u qirg'iz tilida bunday ijod qilolmas edi deb o'ylayman. Afsuski, asar qanchalik zo'r bo'lmasin, millatdoshi haqli ravishda baho berib qo'yibdi.
-
Afsus, mavzuning nomi ham tahrirga muhtoj bo'libdi. "Ona tilimiz - O'zbek tiliga qanchalik e'tibor beryapmiz?" deyilsa to'g'riroq bo'ladi.
-
Afsus, mavzuning nomi ham tahrirga muhtoj bo'libdi. "Ona tilimiz - O'zbek tiliga qanchalik e'tibor beryapmiz?" deyilsa to'g'riroq bo'ladi.
Darrov tuzatamizda, koshki butun til masalalarini darrov tuzata olsak:)
-
Afsus, mavzuning nomi ham tahrirga muhtoj bo'libdi. "Ona tilimiz - O'zbek tiliga qanchalik e'tibor beryapmiz?" deyilsa to'g'riroq bo'ladi.
Darrov tuzatamizda, koshki butun til masalalarini darrov tuzata olsak:)
Ona tilimiz -O'zbek tilimizga qanchalik e'tibor beryabmiz?
-
Afsus, mavzuning nomi ham tahrirga muhtoj bo'libdi. "Ona tilimiz - O'zbek tiliga qanchalik e'tibor beryapmiz?" deyilsa to'g'riroq bo'ladi.
Darrov tuzatamizda, koshki butun til masalalarini darrov tuzata olsak:)
Ona tilimiz -O'zbek tilimizga qanchalik e'tibor beryabmiz?
Buning sababi Turk tili, masalan Turk tilida "kattan" (qavatdan) so'zida +tan qo'shimchasi olganda, O'zbek tilida+dan jarangli qo'shimcha oladi, shuning uchun "b" yozdim shekilli shoshilib...
-
"Аега она тилида схши сқимаганмана" деб доим сзимни сзим койийман.
Х ва Ҳ харфларини ҳеч срнида қсллай олмайман, бу айниқса матн тераётганимда билинади. Тез тез қоғозга қараб олишга тсғри келади.
Х ва Ҳ ҳарфларини ажратиш ҳақида китоб ҳам бормиди? сшитгандай бслспману, лекин сслай олмаспман
-
X va H harflari imlo lug'ati mavjud. Kichkinagina cho'ntak kitob. Kitob do'konlaridan topsangiz bo'ladi.
-
:asl3:
Yumshoq H mi, qattiq H mi? ;D (Hojiboy Tojiboevdan)
-
:asl3:
Yumshoq H mi, qattiq H mi? ;D (Hojiboy Tojiboevdan)
Valaykum assalom. Menga qolsa shu "x" ni umuman olib tashlash kerak. Yumshog'i yetadi:)
Xayr so'zini "x" bilan yozilishini bilsam ham ataylab "h" bilan yozgim kelaveradi, nimagalini so'rasangiz "x" harfini yomon ko'raman:)
Yaxshiyam qattiq "s" yumshoq "s" ni ajratishmabdi olimlarimiz.
Men shuni tushunmayman, Kiril alifbesiga o'tayotgan paytimiz shuncha muammo turib nimaga endi 2 ta h belgilangan. Bu ortiqcha, meni shaxsiy fikrim.
Turk tilida 1 dona "h" bor, kamayib qolgani yo'q. Qolaversa Arab tilidagiday "x" ni o'rnida "h" yozsak boshqa ma'noga kelib qolmaydi xozirgi O'zbek tilida.
-
Qo'shni cumhuriyatlarda ham O'zbeklar ko'p. Ularni maktablarida O'zbek tili darslari o'qitiladimi? O'zbekiston O'zbek tili masalasida ularga qanday yordamlar beryabdi ajabo?
-
Мавзуни очган инсондан Оллох рози бслсин. Она тилимиз милатимизнинг снг муқаддас ва мукаррам қадристларидан бири!!! Лекин...
Бу мани хам снг катта камчиликларимдан бири. Ўзбек тилининг қандай жозибадорлигини билган холда русча аралаштириб гапириш одатидан тийилишга доимо интилиб келспман. Ишхонамдаги касбимизга оид адабиётларни бирорта хам Ўзбекчаси йсқ. Хамаси русча ва инглизча. Икки йилдан буён уларни она тилимизга таржима қилишни бошлаганман. Лекин ксплаб техник терминларни Ўзбекчасини топиш қийин бслспти. Баъзилари сса умуман йсқ. Шундай бслса хам хар қандай маълумотни Ўзбек тилида аниқ ва тушунарли ифодалашни 100% га бажарса бслади.
Бошқа тарафдан қаралса, орамизда хали хам "Совет инеряисси" бсйича сшаётганлар кспчилик бслса керак. улар учун рус тили сз сзидан бирламчи тил хособлашади.
қаттиқ ва юмшоқ х ларни фарқини ман хам хали хам ажратолмайман. кейин лотин алифбосидаги шу муаммо билан боғлиқ баъзи нарсалар хам мавжуд, масалан "асхоб", дасхат ва шу каби ссзларни лотинча ёзилганда "ашоб" каби бслиб бузилиб қолади. Шу холат учун қандай синткаксислар ишлатилинади?
-
Kecha aytdim-u, bazi masalalarda biz haliyam dangasamiz. Masalan shu Lotinni ham kompyuterdagi harflardan foydalana qolaylik, deb shunga qarab alifbo tuzildi. Buni o'rniga biroz pul sarflab tilimizdagi butun tovushlarni bera oladigan alifbo tuzilib, shunga qarab harflar islab chiqarilsa yaxshi bo'lardi. Chunki ha deganda o'zgaravermaydi bu alifbo.
Marmara Universitetida O'zbek tili o'qituvchisi bilan gaplashgandim, Lotin alifbosidan "dod" deydi har safarida. Talabalar esa umuman yoqtirishmaydi, bu nima o'zi, deb...yarmi inglizcha, yarmi umuman boshqa mantiq, deb shikoyat qilishgani qilishgan.
-
Tilni ravnaqi uchun ajratilgan pul hech kimga botmasligi kerak. Pul ajratishga majburmiz, chunki bir xalqni xalq qilib turgan narsasi eng boshda uni tili.
Qolaversa O'zbek tili judayam boy til, Arabcha, Forscha so'zlar bo'lsa ham asrlardan beri bu so'zlarni ishlatilishi O'zbekchalashib ketgan.
Oybekni romanlarini Turk tiliga tarjima qilar ekanman, tilimizning qanchalar boy ekanligiga yana bir bor ishondim, chunki bazi iboralar, so'zlarni bir xilini topishni iloji bo'lmadi, har qalay tushunsa bo'ladi bu so'zlarni lekin "mazasi" tilimizdagiday emasdi.
-
Men til bilan shug'ullanadigan katta hodim bo'lsam, (ya'ni gapim o'tsa) shaharma shahar, mahallama mahalla kezib, shevaga oid so'zlarni to'platib, ham kitob ham kasseta chiqargan bo'lardim. Bizda shevalarga oid ma'lumotlar judayam kam. Bularni hammasi hazina. Qolaversa eski so'zlarni bilib, ishlatayotganlar ham kundan kunga kamayib bormoqda...
-
Mavzu hozirgi paytda eng muammoli deb hisoblasak adashmaymiz. O'zbek tiliga "Davlat tili" maqomi berilganiga 22 yil bo'ldi. Shuncha vaqtdan beri ko'p ishlar qilindi tilimizni bu maqomga olib chiqish uchun. Ha, ko'p ishlar qiindi, lekin hali yana shuncha qilinishi kerak bo'lganlari yotibdi.
Har kuni ertalab ishga kelaman, honamni ochaman, bir ko'zdan kechiraman... Stolimda bir dunyo qog'ozlar - hammasi ruscha! Bo'lishi mumkin birorta gazeta yoki taklifnoma - o'zbekcha! (shu taklifnomani ham nahorgi oshga emas, kechki bazmga aytishganida ruscha yozisharmidi...)
To'rtta o'zbek majlis o'tkazamiz, tabiiyki bayonot ruscha yoziladi. ("Протокол"ning "Bayonot" bo'lishini hozir zo'rg'a esladim - ishlatmasangiz esingizdan chiqib qoladida har qanday so'z). Nega bunday?, qachongacha? degan savollar har kuni o'ylantiradi. Bunga yetarlicha sabablar ham bordir, lekin hamma muammo ana shu sabablarning bartaraf qilinmayotganligida. Birinchi navbatda adabiyotlar (texnik adabiyotlar), ikkinchisi katta korhonalarda hujjatlarni to'liq o'zbek tiliga o'tkazish uchun ko'p vaqt va sarf-harajat talab qilinishida. Ammo bu harakat qilinmasin degani emasku, mayli vaqt ko'p ketsin, lekin qachon boshlaymiz?... Savollar, savollar, savollar...
To'rt-besh yil oldin, bir odamdan -"Aka, mana hamma imkoniyatlarimiz bor, nomzodlik dissertatsiyasini qachon boshlaymiz?" - deb so'raganimda, -"Hozir qilsak rus tilida yozishimizga to'g'ri keladi, biroz vaqt o'tsin. Lotin alifbosida o'qiganlar maktabni tugatib institutga kirishdi. Ertaga institutni ham tugatishganidan so'ng o'z-o'zidan yozuv o'zgaradi, shunda o'zbekcha dissertatsiya yozish boshlanadi. Biz o'z tilimizda yozamiz, va ko'rsatamiz o'zbek tilida ham texnikaga oid dissertatsiyalarni zo'r qilib yozsa bo'lishini," - degan edi. Menimcha, hali-beri bunday bo'lmaydiganga o'xshaydi.
Yana bir narsa, ko'chalardagi reklamalar, yoki nomlar! O'tgan kuni bir AYOQSHning tepasidagi yozuvni ko'rdim. "Zapravka"ning eski nomi "Olmos" edi. Endi yangicha yozishibdi: "AvtoAlmaz" - deb. Qarang, bu lotin yozuvidami, ingiliz tilidami, yoki rus tilidami?! Nega lotin yozuvi bo'lsa "AvtoOlmos" emas, nega inglizcha bo'lsa "Diamond" emas, ruscha bo'lsa nega "Алмаз" emas, lotin yozuvida?! Ruslar ham lotin yozuvini qabul qilishibdimikin yoki... Mana bu haqiqiy "каша"! Bilamizki, har bir shaxar va tuman hokimiyatida bu bilan shug'ullanadigan kishilar bor, faqat ular saaal uyquchiroq...(uyg'otib qo'yay desam shu kunlarda ko'rinishmayapti:) )
"H" va "x" ning farqiga kelsak, bu tilimizda katta rol o'ynaydi. (To'g'risi, o'zim ham bu harflarda adashaman). Vodiyliklarning talaffuzida bu tovushlar unchalik ham bilinmaydi, lekin Samarqand, Buhoro, Xorazm taraflarda buni oson farqlashadi. Bu ikki harfni birlashtirish kerak deganlarning fikriga qo'shilolmayman. Tilimiz shunday ham omonim so'zlarga boy, ularni yana ham ko'paytirishning nima keragi bor? Ba'zi hollarda ma'no o'zgarishi ham mumkin gapimizda. Masalan, shox bilan shohni bir hil qilib qo'yish to'g'ri bo'lmasa kerak. Eski o'zbek yozuvimizda ham bu harflar alohida mavjud edi. Tilimizdagi tovusharni boshqa xalqlarning tili bilan so'lishtirolmaymiz. Ba'zi bizdagi tovushlar bizga yaqinroq bo'lgan turk tilida ham yo'q.
Qanchalik to'g'ri yoki yo'q - bilmayman, biroq menga shunday tuyuladiki, krill alifbosiga asoslangan yozuvimizni lotin alifbosiga asoslanganiga qaraganda mukammalroq tuzishgan edi.
Baribir ishonib qolamiz, O'zbek tili mutloq Davlat tili darajasida bo'ladi bir kun!
-
Ma'lumot uchun:
Qo'shni jumhiriyatlarda O'zbek maktablari sekin-asta yopilmoqda. Bundan o'zga iloj ham qolmadi. Sabab adabiyot yo'q! Bori tugadi yirtilib.
So'ng qoshni jumhuriyatdagi o'zbeklar lotinga o'tmagan haliyam kirillda o'qishyapti, buyam juda kulgili hol, yani rasman mavjud bo'lmagan yozuvda dars berishmoqda?
Agar o'zbek bolasi O'zbekistonda o'qishni davom ettirish niyati bo'lsa nima qiladi degan savol ham javobsiz.
javobsiz savollar ko'p...
Xozircha ota-onalar bu savollarga javob topilguncha bolalarini rus maktabiga berishga majbur bo'lishyapti.
-
Afsus, mavzuning nomi ham tahrirga muhtoj bo'libdi. "Ona tilimiz - O'zbek tiliga qanchalik e'tibor beryapmiz?" deyilsa to'g'riroq bo'ladi.
Darrov tuzatamizda, koshki butun til masalalarini darrov tuzata olsak:)
Ona tilimiz -O'zbek tilimizga qanchalik e'tibor beryabmiz?
Buning sababi Turk tili, masalan Turk tilida "kattan" (qavatdan) so'zida +tan qo'shimchasi olganda, O'zbek tilida+dan jarangli qo'shimcha oladi, shuning uchun "b" yozdim shekilli shoshilib...
Kapalak opaginam to'g'ri yozgan edilar, pikri ojizibizcha
-
Ashinde qilib, til masalasi...judaa bizga manzur mavzu bo'libdi lokigin....
Alifboga keladigan bo'lsak, hali ham kechmas qaytish uchun, uncha ko'p yo'l yurib qo'yganimizcha yo'q hali. Lotinda yaratilgan ilmiy, badiiy va boshqa nashrlarni tarozini bir pallasiga qo'ysa-yu, kirilldagisini ikkinchi pallaga tashshavorsa, lotindagi nashrlar osmonu-falakka uchib ketsa keragooov....
Tilning o'zi esa.... ahvol judayam yomonmas, lekin maqtanadigan darajada ham emas, til deyarli boyimayapti... birgina inglizcha "hyperlink" (веб-ссс‹лка) so'zini tarjima qilolmay garang bo'ldim, ba'zi joylarda "havola", ba'zilarida "ishorat"... maxsus ilmiy terminlarni-ku gapirmasayam bo'ladi....
Yaxshilanishiga umid qiloviz endi...
-
Shuning uchun ham tilshunoslarga kattaroq oylik berib, ularni holi qoldirish kerak bir muddat. Qidirishsin, izlanishsin, biroz qorin qo'yishsin, qaysi tilshunosni ko'rsam oriq:) biroz qorni to'ysa so'zlar ham o'zidan o'zi kelaveradi:)
-
assalomu alaykum
ayrim uzbeklar ona tilini unutib ruslawib ketiwgan.
Bu holat towkentda kupro kuzatiladi
-
Assalomu alaykum azizlar. Bugungi kunda til masalasi juda dolzarb masalalardan biridir. Nega rus tilidan o'zbek tilini kambag'al deb o'ylaydi aksariytat o'zbeklar? Tunov kuni "свежий" va "бегемот" so'zlarini mot qilish maqsadida tarjimasini so'rab qolishdi. To'g'risini aytsam O'z tilini bilmaganlari uchun juda hafa bo'ldim. Bilganlari maylikuya, nega o'z tilini yerga urishadi? Buning hammasi o'zimizning aybimiz. "Свежий" so'zi o'zbek tilida deyarli biz qo'llamaydigan "Yashang" deganidir (o'zimizni aybimiz), "бегемот" esa internatsianalny so'z bo'lib bu tarjima qilinmaydi! Bu ruscha so'z ham emas, inglizchada ham "behemoth" bo'ladi (bilmaganimiz, bu ham bizni aybimiz). Ruscha hech qanaqasiga o'zbekchadan boy emas, ruschada boshqa tillardan kirib kelgan so'zlarning krillda yozilishi ko'pchilikni ayniqsa bir paytlar qaram bo'lgan SNGni bu so'zni ruscha deb qabul qilishiga sabab bo'ladi. Misol uchun ko'pchilikdan "ZooPark"ning ruschasi nima deb so'rasangiz "Zapark"da degan javobni olasiz. "Beeline"ning "билайн" deb yozilishi ham shunga o'hshash. Hech qaysi til yakka tarixga ega emas. Barcha tillar bo'linish va birikish bilan tashkil topgandir. Zamon rivojlanib, taraqqiyot kuchayevarar ekan va ixtirolar ortib boraverar ekan yangi yangi so'zlar paydo bo'laveradi. Buni esa tarjima qilish shart emas, inglizcha bilan ruschani solishtirsangiz o'rtacha 40 foiz so'zlar o'hshash. Internatsianalny so'zlarni tarjima qilishga hojat yo'q! Aslida tarjima qilinmaydigan so'zning o'zi ham yo'q! Tilimiz boy ammo, bu sohadagilar qattiqroq ter to'kib ishlashlari kerak. Shu paytgacha "Armon" so'zining ruschasi topilmadi. Tilimizga e'tiborni kuchaytirsak kifoya. Ruscha vapshe(umuman) gapirmela!
Endi yozuvga kelsak, menga nimadir lotincha yoqadi ko'p xato qilsam ham. Humayroning Qo'shni jumhuriyatlardagi o'zbeklar haqidagi gapi juda to'g'ri. Ular hamon krillda o'qishadi. Avvallari O'zb.da ham kitoblar krillcha bosilgani bois, chetdagi o'zbek maktablarga ham shu kitoblar yetkazib berilib, darslik sifatida qo'llanilar edi. Hozir esa Qo'shni jumhuriyatlarda krill o'zbek alifbosida yangitdan nashr qilinmoqda. Bu esa unchalik ham quvonarli hol emas. U kitoblarni ayniqsa tarix kitoblarni o'qisangiz hafa bo'pketasiz, shuni naxot O'zbeklar o'qisa deysiz. Amir Temur bobomiz bosqinchi deb yozilgan. Bu masalalarni qanday hal qilish mumkin? Mening shaxsiy fikrim eski o'zbek yozuviga o'tib ketilgani yaxshi. Chunki arabiy yozuv olib qo'yilishi bilan ong zaharlangan edi, zora agar arab yozuviga qaytilsa onalar olim tug'ishni yana kasb qilib olishsa. "Dunyo Termiziyni topolmas endi, dunyo Buxoriyni topolmas endi, bu bir mahallaga oddiy ish edi... Dunyo ilmin hamma din deb bilardi, savodsiz ustidan hamma kulardi. Ulug'bek yulduzlar sonin bilardi..." dermidi? Arabiyga qaytish eng yaxshisi ham xayirlisi. Lekin buni iloji bo'lmasa kerak. O'zbek, o'zbek, o'zbek...
Tilga e'tibor, avlodlarga e'tibor ekanini unutmaslik lozim. O'zbek tili boyligini sandiqda saqlashdan foyda yo'q, undan foydalanish lozim. O'zbek tili go'zalligini avvalambor o'zimiz ko'ra bilishimiz kerak. O'zbek tili mukkamal til ekaniga avval o'zimiz iqror bo'lmog'imiz lozim. Bu esa faqat amal qilish bilan bo'ladi.
-
Халқаро тасарруфдаги ссзларнинг Ўзбекчасига келсак, бу фақат биз учун смас, барча тиллар учун умумий холат хисобланади. Масалан "прояессорр" ссзи Ўзбек тилида хам, рус тилида хам ва хатто папуаслар тилида хам худди шундай қолаверади. ХХ аср техника ва фан тараққиёти барча тиллар ва лексиконлар равнақини қувиб стиб кетди. Анди тилшунослар ва терминологис мутахассисларининг бир неча авлоди бекор қолмаслиги аниқ. :)
Шахарлик (айниқса Тошкентлик) сзбекларнинг нутқида русча ссзлар тош босади. Онда сонда гапирадига сзбекча ссзларини хам урғуни нотсғри қсйиб айтишганидан одамни кулгиси қистаб кетади. Беъзилари сса умуан Ўзбекча гапиришмайди хам. Баъзилар сса русча аралаштириб гапиришни маданистнинг қандайдир белгиси сифатида тасаввур стишади.... Қишлоқлардаги рус тилидан узоқ ахоли орасида сса сзи тушунмаган русча ссзларни носрин ишлатиш (айниқса ёшлари ичида) снг ксп тарқалган холат.
Тил билган албатта схши, лекин она тилини биринчи сринга қсйиш керак. Аътибор қилинг, руслар иложи борича хеч қачон рус тилидан бошқа тилда мурожаат қилишмайди. Корейсларда бу нарса унча мунча меъёрлашган. Ман таниган корейслар аксаристи сзбек тилини мукаммал билишади.
Кейин, Бест Фриендимизнинг баъзи гапларига мулохаза: Бегемотнинг сзбекчаси манбаларда "Сув айғири", "Свежий"нинг сзбекчаси сса "мусаффо", "соф" лардан бири бслиши мумкин. Аввалги постимда айтганимдек, хар қандай ссзни сзбекча ифодаласа бслади. Тилимиз биз сйлаганимиздан анча мукаммал, фақат бизни кундалик нутқимиз ғариб. Бадиий адабиётларни сқимаслик ва китоблардан масофада юриш одамни нафақат она тилидан, балки одамгарчиликдан хам масофага олиб бориб қссди...
-
Misol uchun bir svejiy mevami biron narsa bo'lsa, uni musaffo, sof, yangi, barra, bardam deyilmaydi "yashang - yashang ekan" deb qo'yiladi. Balki bu faqat biz tomondagi shevadir lekin, bu ham o'zbekcha so'z. Agar yuqoridagi so'zlar ham qo'llanilsa, demak bu ham o'zbek tilimizning boyligandir! O'zbek tilida bitta so'z ko'p ma'noda qo'llanishi bilan birga, har bir chiqqan ma'noga yana ma'nodosh so'z topish mumkin. Omonimlar tilimizning boyligini ko'rsatsa, sinonimlar tilimizning go'zalligidan dalolat! So'fi Ollohyor: "O'tingda o'ting bo'lsa, o'tdan o't" degandi.
O't - Qora jigar (yana bo'lsa kerak shevalarda)...
O't - Olov, alanga, otash...
O't - Ohla (shevada), yur...
Va bu yerda ishlatilmagan "Ko'kat (pichan, maysa...)" so'ziga ham "O't" so'zini ishlatish mumkin.
Naqadar boy va chiroyli a tilimiz?!
P.S. Diqqat - siz xabar yozguningizga qadar mavzuga yangi javob yozildi.
-
лотин алифбосидаги шу муаммо билан боғлиқ баъзи нарсалар хам мавжуд, масалан "асхоб", дасхат ва шу каби ссзларни лотинча ёзилганда "ашоб" каби бслиб бузилиб қолади. Шу холат учун қандай синткаксислар ишлатилинади?
bu so`zlarda yumshoq h harfi ishlatishda s va h o‘rtasiga ' (tutuq) belgisi qo‘yilsa o‘rinli bo‘lardi menimcha. Keyin yana ba'zi so‘zlarda, masalan nusxa so‘zida x harfining qattiqligini talaffuzning o‘zi ko‘rsatib beradi... Shaxsiy fikrlarim xolos... :)
-
yana bir narsa, dasxat so‘zini eshitmaganman, menimcha dastxat ko‘rinishida bo‘lardi...
-
тилимизга снги кириб келган аббревиатуралардан бири бу "ВИЛ"дир. Юқорида форумдошларимиз унинг снг кенг тарқалган маъносини келтириб стишибди - "Жуда Аътиборли Шахс" ёки "Жуда мухим шахс"
Лекин бунинг бошқа ксплаб маънолари ва ёйилмалари хам бор:
VIP
1) Video Image Processor - Видео тасвир прояессори.
2) Video Information Provider - видеоахборот провайдери
4) visually impaired person - слабовидсс‰ий, инвалид по зрению - ксриш қобилисти паст шахс, ксриш бсйича ногирон.
5) vasoactive intestinal peptide - вазоактивнс‹й пептид кишечника - ичакнинг вазоактив полипептиди.
6) versatile information processor - универсальнас (радио)телеметрическас система - универсиал телеметрик тизим. ВХК маънолари бор скан.
-
Nazrul Islom га баъзи саволлар: ака, маълумотларингиз бухгалтерисга оид скан,
манга шу ссзларни Ўзбекчасини топишга ксмаклашиб юборинг:
Алектрозадвижка; Отсекатель; Лротивогаз; Деталь; Сверхурочний, Верхолазний, троншей, маска подсети...
-
Nazrul Islom, fikrlaringiz uchun rahmat. Bu so'zlarni kimlar o'ylab topishgan?
Bu fikrlaringizni tilshunoslar bilan hech tortishib ko'rganmisiz?
Xohlaymanki, bu so'zlar va fikrlar faqat bu mavzuda, forumlarda qolib ketmasin. hech bo'lmasa, bir tilshunos tarafidn fikr bildirilsa yaxshi bo'lardi, deb o'ylayman.
Men ham til sohasidaman, lekin 6-7 yildan beri Turkiyada bo'lganim va ko'proq Turk tili sohasida izlanish olib borganim uchun fikrlaringiz haqida bir narsa deyishga ozijman.
-
Taomlar bilan bog'liq bir saytda shularni o'qib qoldim, siz nima deysiz:
Assalomu alaykum!
Saytingiz juda yoqdi. Bundan keyiniga ham omad tilayman.
Hafa bo'lmasangiz, til borasida biroz maslahat bersam:
O'zbek tilini tog'ri ishlatishga harakat qilsangiz - ruscha so'zlarni tarjima qilishga (cyr-pishloq masalan), bul'on -sho'rva) va oddiy orfografik xatolarga (angl*ya va x/hni tog'ri ishlatish) yo'l qo'ymaslikka intilsangiz.
Biz bunday xatolarga e'tibor qilmay o'rganib ketganmiz - inglizcha yoki ruscha aralashtirib yozamiz yoki so'zlashavemiz. Lekin hech ko'rganmisiz, ruscha yoki inglizcha internet sahifalarida rus tili yoki ingliz tilini aralashtirib/buzib yozilganini?! Deyarli uchratmaysiz - uchratsangiz ham darrov tanqid yoki kulgiga uchraydi. Bunday xatolar qoloqlik deb qaraladi.
Lekin afsus biz o'zbek tilimizga nisbatan jiddiy munosabatda bo'lmaymiz ko'pincha. Iltimos, ona tilimizni hurmat qilaylik :)
Bunga javoblar:
1. ASSALOMU ALEYKUM MAN HAM ....... SUZLARIGA QUSHILAMAN CHUNKI TIL BU QAYSI MILLATDANLIGING IZ VA TARIXIZ BORLIGINI BILDIRADI VA E TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT.
2 Assalomu Alaykum...........!
Bildirgan fikringiz uchun katta raxmat. Albatta hatolarimiz bor. Qo'limizdan kelganicha ona tilimizni to'g'ri qo'llashga harakat qilyapmiz. Bu borada hali ko'p ishlashimiz kerak.
Fikralingizga va do'stona tanqidga doim muhtojmiz.
3. man esa tepadagi fikrga umuman qushilmiman
qaysi til bulishiga qaramasdan asosiy ichidagi content manimcha ahamiyatliroq, juda chiroyli suzlasangizu lekin u chiroyli suzlarga amal qilmasangiz tilni nima ahamiyati bor. recertlaringizn i hammasi ham uzbekchamasku amo lekin bu yerga kupincha uzbeklar kirsa kerak, siz aytganday ingliz saytida boshqa til bulmaydi chunki inglizlar ham amerikaliklar ham faqat bitta tilni biladi , 2 ta til bilgan odam esa olqishlanadi :)
4. Bu yerga manimcha til o'rganishni emas, balki ovqat pishirishni o'rganishga kiramiz, shunaqa kommentlarni o'qisam asabim buzuladi.
-
Forumda, internetda bunday hollarga juda ko'p uchraymiz. Aslini olganda internetga savodi bo'lgan insonlar tashrif buyuradi. Ya'ni internetga kirishlar cheklangan. Imkoniyati borlargina kiradi. Ma'lum ma'noda chegaralangan. Bundan hatolarni emas, ko'chalarda osilgan katta afishalardagi hatoliklar ko'proq insonni ta'bini hira qiladi. O'zbek tiliga Davlat tili maqomi berilganiga 22 yil bo'lish arafasida, lekin hali ham RUS tilidan qutula olmayapmiz. Savdo shohobgachalariga, dorixonalarga kirsangiz ham, jamoat transportlariga chiqsangiz ham ruscha yozuvlar... Meni hayratga solgani, yoshi kichiklar maylikuya, yoshi kattalar (30-....) ham o'zbekcha ruschani bir biriga qorishtirib KASHA (!) qilib tashlayotgani... (o'zim kuniga kamida 7-8 marta guvohi bo'laman. Kam ko'chada yursam ham). Hatto institutda DOMLAlarni o'zlari ham o'rnak bo'lmoqda...
O'ZLIGINGNI YO'QOTMA O'ZBEGIM!!!
-
hammasi rasmiyatdan xalqqa o'tadi
(c) Usmon Toship
-
shu c ni kirilldagi "ts" o`laroq alifboga kiritish kerak
shu fikrga menam qo`shilaman :)
-
Узбекистон халк шоири Икбол Мирзонинг шундай сатрлари бор:
Дунё кезсин, унта тилда суйласин,
Уйлаганда лек узбекча уйласин...
Чиндан хам бу сатрларда ЖОА бор...
Фарзандларим рус мактабда укийди. уйда гапирганларида русча суз кушмасликларини талаб киламан.
-
Аарзул Исломнинг "лугат"ларига келсак...
Бошка тилдан олинган шундай сузлар борки, уни узлаштириш дейилади. Тил шу билан бойийди.
Тафсисларингиз орасида бошка тиллар, масалан, форсча, арабча сузлар бор. Бу хам бахсталаб....
Менимча, А¦ивилизаяисни хам, тамаддунни хам ишлатавериш керак. ушанда тилимиз снада бойийди.
-
lekin harflarni bir yoqlik qilinmasa bo`lmaydi. hozi ko`pchilikda kirillcha, lotincha aralash bo`lib ketyapti.
-
Hurmatli forumdoshlar!
Mavzularda o'zbek tili qoidalariga e'tibor berganingiz kabi, bir-biringizga muomalada ham o'zbekka xos bo'lgan xushfe'llikka e'tibor bering.
Mavzudagi so'nggi mulohazalar muhokama doirasidan chiqib, shaxsiy ayblovlarga o'tganligi sababli o'chirildi. Ushbu besamar bahsni keltirib chiqarganlarga ogohlantirish beraman. Istalgan mavzudagi bu kabi beizzat muomalaga chek qo'yiladi.
-
...замонамиз мусулмонлари ва зиёлилари
зиммасидаги бир вазифани ссга олиб стиш
даркор, деб сйлаймиз. Айтмоқчи
бслганимиз - кундалик турмушда
қслланадиган оддий исломий истилоҳлар
(терминлар) ҳақида. Мусулмон инсон бу
истилоҳларни срганиб, сз тилида сзлаштириб
бориши лозим. Чунки ушбу атамаларни
билиш инсон учун сзининг зиммасидаги
кундалик вазифаларини тсғри адо стишига
ёрдам беради. Исломий истилоҳларни билиш
чуқур илм ва машаққатли меҳнатни талаб
қилмайди. Бу маълумотлар атрофдаги
нарсаларга қизиқувчан бслиш ва фойдали
илм йслида сал фаоллашиш орқали қслга
киритилади. Бундай фаолликнинг шахс ва
жамист ҳаётига таъсири ижобий бслади.
Илм ва маърифатга чанқоқликнинг шахс учун
фойдаси ҳаммага тушунарли. Аммо бу
ишларнинг жамист учун фойдаси нималарда
ксриниши мумкин?
Агар мусулмонлар, айниқса, уларнинг
ораларидаги зиёли, маърифатли инсонлар сз
динлари ва тилларини схши билишга
интилсалар, Ислом ксрсатмаларини ҳаётга
оқилона татбиқ қилиб борсалар, бу улар
сшаётган муҳит ва даврнинг илм-фани,
маданисти ва сиёсатида сзининг муносиб
аксини топади. Бунга мисол қилиб Ўзбек
тилининг изоҳли Луғатини ксрсатиш мумкин.
Луғатда жуда ксп учрайдиган исломий
истилоҳлар китоб чоп стилган замон ва
муҳитдан, дарак бериб туради. Китобдаги
диний атамаларга қараб туриб, сша давр
кишиларининг, тилшуносларининг дунёқараш
ва тушунчаларини, билим ва маданистларини
англаш мумкин. Шунингдек, Луғатда Совет
империссининг сиёсати ва мафкураси акс
стади.
Шу айтилганлардан келиб чиққан
ҳолда Ўзбек тилининг изоҳли Луғатидаги
Ислом динига алоқадор атамаларнинг
ёзилиши ва уларга берилган таърифлар
жиддий танқид ва таҳрирга муҳтождир.
Баъзи ссзлар ва изоҳлар хато ёки чала
ёзилган. (Биз мисолларга тсхташни алоҳида
мавзу, деб биламиз). Ауқсонларнинг
айримлари муаллифларнинг мавзудан схши
хабардор смасликларидан келиб чиққан
бслса, баъзи хатолар давр сиёсати ва замона
шароитлари билан боғлиқ.
Ҳозир сса сиёсат ҳам, шароит ҳам тубдан
сзгарган. Шундай скан, Ўзбек тилининг
изоҳли Луғатини хатолардан тозалаш,
исломий таърифларни тсғрилаш, луғатга
кирмай қолган, аммо ҳаётда ишлатилаётган
ссзлар билан тслдириш зарур...
...нима
бслганда ҳам олимлар ва мутахассислар сз
вазифаларини адо стиш йслларини
қидиришлари керак. Оддий одамларнинг
маърифатга томон интилишлари, сз
илмларини оширишга бслган ҳаракатлари сса
олимлар ва соҳа мутахассислари учун
иншоаллоҳ, туртки бслади, деб умид қиламиз.
Islom Ovozi.
-
Nima uchun ko'cha harakati qoidasini buzgan kishiga militsiya hushtak chaladi-yu, butun boshli bir tilni buzayotgan odamlarga hech kim hushtak chalmaydi?
(Abdulla Qahhor)
-
Hushtak chalsa odobsizlik bo'ladi, jarima to'latish kerak yoki ...)) (hazil)
Kamon otayotgan odamning xotosidan ko'ra so'zlashuvda qilingan xato kattaroqdir.
-
Eh, Zamira opa, manimcha mendek e'tibor beradigan bo'lmasa kerak. Man bu forum mavzusini hozir ko'rdim. Bundan sal oldin Oldin o'zbek tilini o'rganaylik degan mavzuda forum ochgandim. O'zbek tili masalasini hamma joyda ko'taraman. Hatto, O'zbekistonda Iqtisodiyot Universitetida o'qib yurganimda, milliy guruhlarga rus o'qituvchilar dars berishardi. Mani jahlim chiqib, ularga qarshi bosh ko'targanman, ishonasizmi, hech kim yonimni olmagan, aksincha o'zimning kursdoshlarim manga tanbeh berishgan, ruschani o'rganish kerak, hamma biladi-ku nimaga san bilmaysan deb. Man aytganman, ahir man Universitetga kirishda rus tilidan imtihon topshirmaganman-ku, bu milliy guruh, bu guruhda o'zbekcha dars berilishi kerak, man ruschani bilsam yaxshi ammo majbur emasmanku, deb. Eeee shu kunlarni eslasam...Hozirgi o'zbeklarning ahvolini ko'rsam ichim achiydi. Har bir gapida kamida 1 ta ruscha so'z bor. Ko'cha to'la ruscha reklamalar. Yaqinda O'zbekistonga borib kelgandim, MTS ofislarida, aviakassalarda ruslar ishlaydi, ko'pchiligi yillar davomida O'zbekistonda yashab o'zbekchani o' harfini ham bilmaydi. Man bilet olgani aviakassaga kirdim. Mani o'zbek ekanligimni bilib ham ruscha gapiryapti, man ham unga ataydan o'zbekcha gapirdim, u esa yana ruscha javob beryapti, xullas shunaqa gaplashib biletni oldim. Ko'chada manga ruscha biror narsa so'rab murojaat qilganlarga o'zbekcha gapirdim yoki man ruscha bilmayman dedim. Bu qilig'imni ko'rganlar mani millatchi deb o'ylashlari mumkin, ammo O'zbekistonda boshqa millatlardan o'zbekchani bilishi kerakligini eslatib qo'yishga mani haqqim bo'lsa kerak deb o'ylayman. Yoki boshqalar o'xshab zo'r-bazo'r ruscha gapiraymi ularga kulgi bo'lib, sizlar nima deysizlar?
-
:asl3:
Yumshoq H mi, qattiq H mi? ;D (Hojiboy Tojiboevdan)
Valaykum assalom. Menga qolsa shu "x" ni umuman olib tashlash kerak. Yumshog'i yetadi:)
Xayr so'zini "x" bilan yozilishini bilsam ham ataylab "h" bilan yozgim kelaveradi, nimagalini so'rasangiz "x" harfini yomon ko'raman:)
Yaxshiyam qattiq "s" yumshoq "s" ni ajratishmabdi olimlarimiz.
Men shuni tushunmayman, Kiril alifbesiga o'tayotgan paytimiz shuncha muammo turib nimaga endi 2 ta h belgilangan. Bu ortiqcha, meni shaxsiy fikrim.
Turk tilida 1 dona "h" bor, kamayib qolgani yo'q. Qolaversa Arab tilidagiday "x" ni o'rnida "h" yozsak boshqa ma'noga kelib qolmaydi xozirgi O'zbek tilida.
Zamira opa, x harfi hamda h harfining ham bo'lgani yaxshi. Turk alifbosi bilan solishtirganda bizning alifbo ancha soddaroq va osonroq, chunki ular o,ö va u,ü bor, shuningdek i va ı harflari bor. Shunday bir Turkiya aholisiga og'irlik qilmagan katta alifbo, biz o'zbeklarga o'zimizning soddagina alifbomiz og'irlik qilmaydi.
Masalan, mani o'zim x va h harflarini ajratishda unchalik qiynalmayman. Va doimo shunga e'tiborli bo'lishga harakat qilib kelaman. Bitta h qilib olsak, ko'p narsalar o'zgarib ketadi, talaffuzimizda ancha o'zgarish bo'ladi, ishonavering :)
-
:asl3:
Yumshoq H mi, qattiq H mi? ;D (Hojiboy Tojiboevdan)
Valaykum assalom. Menga qolsa shu "x" ni umuman olib tashlash kerak. Yumshog'i yetadi:)
Xayr so'zini "x" bilan yozilishini bilsam ham ataylab "h" bilan yozgim kelaveradi, nimagalini so'rasangiz "x" harfini yomon ko'raman:)
Yaxshiyam qattiq "s" yumshoq "s" ni ajratishmabdi olimlarimiz.
Men shuni tushunmayman, Kiril alifbesiga o'tayotgan paytimiz shuncha muammo turib nimaga endi 2 ta h belgilangan. Bu ortiqcha, meni shaxsiy fikrim.
Turk tilida 1 dona "h" bor, kamayib qolgani yo'q. Qolaversa Arab tilidagiday "x" ni o'rnida "h" yozsak boshqa ma'noga kelib qolmaydi xozirgi O'zbek tilida.
Bu gapingizni Ho'ja Nasriddin Afandi eshitganda rosa xunob bo'lgan bo'lardi. Chunki "hih" deganda eshak yurimaydida, albatta, "xix" deyish kerak.
Bu hazil javobimni ko'ngillaringizga olmanglar, tag'in.
O'zbek alifbosida "c" harfi ishlatilmaydi, eski alifbodagi "я" harfini "ts"ning o'rniga "c" bilan ifodalashganida yaxshiroq bo'lardi, chamamda.
-
:asl3:
x va h muhim bolsa unda o, ö, u, ü lar undan ham muhim...
menga o' g' yozish qiyin keladi, bazan bolam bilan yozganimda judayam qiynalaman bir qolda.
Shunda oylanib qoldim, bir qollilar qanday yozsin bu o', g' larni:(
-
ular tug'ma shunga moslashishadi. Kompyuter kursida o'qiyotganimda ayrim darslarni menga yoshi kattaroq bir qiz o'rgatgan edi. Qizning bir qo'li tirsak bilan kaft ulanadigan joygacha, ikknchisi esa barmoqlarning o'rnida 0.5-1 smlik barmoqlar bor edi. Lekin kompda shunaqa tez yozar ediki, sog' odamlar ham tenglasha olmas edi. Men u qizning irodasiga, matonatiga qoyil qolganman. Shu ahvolda bo'lishiga qaramay, hunar o'rganib, ishga joylashibdi. odamlarga foydasi tegyapti.
-
Hammasi emasdir!
-
men o'qigan joyda rahbar nogiron odam bo'lgani ucun nogiron yoshlarni o'qitib keyin sihga olar, bu yoshlar boshqalarg kompyuter saboqlari berish va mijozlarga kompyuter xizmati ko'rsatish blan shug'ullanishadi. deyarli 50% ishchilari nogironlar edi.
-
Har-xil ta'lim maskanlari, shifoxonalar, katta trassalar va boshqa joylarda ham milliy bayramlar munosabati bilan osib qo'yilgan qisqa tabriklarga ko'zimiz tushadi. Bayramona kayfiyat yanada uyg'unlashadi.
Yaqinda bir joyda ko'rdim, 14-yanvar Vatan ximoyachilari kuni, deb yozib qo'yibdi. Aslida "h" yozilishi kerak. Chetdan qaraganda, bu tilga e'tiborsizlik hisoblanadi. Bu xatoliklar o'sib kelayotgan avlodlar ma'naviyatiga salbiy ta'sir ko'rsatmasmikin, deb qo'rqaman.