O’zbek o‘quvchilariga «Saodat asri qissalari», «O’gay ona» romanlari orqali yaxshi tanish bo‘lgan Ahmad Lutfi Qozonchining mazkur asari chin go‘zallik, yuksak axloq, qaynona-o‘g‘il-kelin o‘rtasidagi muammolar va ularning go‘zal yechimi haqida.
Bu kitob muhtarama qaynonalar, suyukli kelinlar, bo‘lajak kuyovlarimiz uchun sodiq xamroh bo‘lishiga aminmiz.

So‘zboshi muallifi:
O’zbekiston xalq yozuvchisi
Tohir MALIK

Muharrir:
Filologiya fanlari doktori
Bahodir KARIM

Mas’ul muharrir:
Filologiya fanlari nomzodi
Abdumurod TILAVOV


Assalamu alaykum, aziz opa-singillar, aka-ukalar.
Bu yerda turk yozuvchisi Ahmad Lutfi Qozonchining "Qaynona" nomli kitobini Alloh qodir qilganicha berib borishga harakat qilamiz. Bu kitobni aslida "KUtibhona" bo'limiga joylashimiz lozim edi. Lekin bu kitob Islom dini va uning go'zal ahkom va hukmlari haqida bo'lganligi va bu - Islom bo'limiga ko'pmehmon va ishtirokchilarimizni kirishlarini hisobga olgan holda shu yerga joylashga qaror qildik. Bu kitobni o'qigan har bir yigit va qizlarimiz juda ham ko'p foydali narsalarni olishadi, Inshaalloh. Albatta, har yigit - kuyov va har bir qiz kelin bo'ladi, Alloh nasib qilsa. Qizlarimiz esa ona bo'lishlik bahti va undan keyin qaynona bo'lishlik bahtiga musharraf bo'lishadi. Bu kitobda haqiqiy Islomiy oila va islomiy insonlar ularni o'rnak bo'lgudek fazilatlari bilan tanishasiz. Shuningdek, yomon hulqli kishilar haqida o'qib o'zingizda bunday illatlarni bo'lmasligiga Alloh qodir qilganicha harkat qilasiz, deya umid qilaman. Bu mening eng sevimli kitoblarimdan. Har safar o'qiganimda yangi narsa olaman va o'rganaman. Bunda haqiqiy Islomiy hayotni guvohi bo'lasiz....

* * *
Munavvarhonim asr namozini o'qib bo'ldi. Shu payt o'g'lining:"Yahhsi qoling,onajon. Alloh yor bo'lsin", degan gapidan odati bo'yicha bozorga katayotganini angladi. Ona boshini qimirlatib:"Oq yo'lo'g'lim," deya javob berdi va tasbeh o'girishda davom etdi. Muntazam bir holatda tasbeh donalari uning botinida kechayotgan ma'lum bir zikr jarayonidan dalolat berardi. Yuziga dilidagi huzur-halovat va ma'naviy zavq aks etgan Sokin va nurli ko'zlari esa muloyim bir tarzda tizzalariga qaragan. Gohida bu sokin ko'zlar bir nuqtaga tikilib qolar va ehtimol, hech narsa ko'rmas edi.
Har bir ona farzandini yahshi ko'rishi tabiiy. Biroq Munavvarhonimning o'g'liga bo'lgan mehr-muhabbati boshqacha,o'g'lidagi go'zal odob-ahloq yillar davomida chekkan mehnati hosilasi edi. O'g'li kelishgan, qovurli yigit edi. Bundan tashqari o'g'lining oliyjanobligi ona ko'ngliga huzur bahsh etar edi. Mustafoning ahloqidan onasining ko'ngli to'q. Be'amni tengqurlaridan uzoqligini biladi. Bu ishonchni tog'asining o'g'li ham tasdiqladi. "Munavvar, men Mustafoni juda ham yahshi ko'raman. U bizning huzurimizda qanday bo'lsa, boshqalar yonida ham huddi shunday.Odobi, tarbiyasi haqida ortiqcha tashvishlanishning hojati yo'q. Biroq,mening so'zlarim seni hotirjam qilmas, ehtimol. Balkim uning hatolarini sezmayotgandirman. Mayli, boshqalardan fikr so'raylik-chi,nima deyisharkin?".

* * *
Cho'rumning tinch va osuda choyhonalaridan biri. Choyho'larning ko'pchiligi qariyalar. Yusuf afandi shu choyhonaning doimiy mijozlaridan biri. Ammo ba'zan asrdan so'ng ikki yosh yigit ham keksalar suhbatiga some' bo'lishadi.Ulardan biriMustafo. Yosh bo'lishiga qaramay kattalarga el bo'ldi. Yoshlikning jo'shqin tuyg'ularini aqliga boy'sundirdi. Saratoning kishi nagfasini qaytaruvchi harorati sekin asta pasaydi. Asr namozini jome'dao'qiga namozhonlar bir piyola choy uchun choyhona tomon yurishdi. Yusuf afandi ham ikki do'sti bilan choyhonaga kirdi. Joylashib ulgurmaslaridan hizmatga yetib kelgan choyhonachi yigit stol ustini chaqqonlik bialn artgach qaddini rostladi. "Nima istaysiz?'degan savolga o'rin qoldirmay:
- Choy bolam,deyishgach, "Ho'p bo'ladi" deb uzoqlashdi.
Jome'dan chiqqach,Usmon og'a bir yetim masalasida so'z ochdi. Rahmatli bo'lgan mahaladoshining bolalaridan birini asrab olishiga qaror qiligan edi. Boqib katta qilish savobini olish niyatida edi. Biroz nafas rostlagach:
- Nima qilay,og'ayni? Allohning ne'matiga shukr, Bizga berdi. Bermadi deb nonko'rlik qilmay, bir bolani olib katta qilsam nimam kamayadi?Hotinim ham Hudo yo'lida buncha rozi bo'ldi. Alloh dargohiga olib boradigan nima amalimiz bor? shu bola sabab Alloh bizni avf etar,-dedi.Hursand bo'ldim. Qarshi chiqarmikan deb havotirlangan edim, - dedi.
Yusuf afandi gapga qo'shildi:
- Usmon og'a, juda ajoyib ish bo'ldi. Alloh sendan rozi bo'lsin. Bir yetimning ko'nglini olish, uyingda ulg'aytirish naqadar yahshi. Bu yahshilik tufayli senga savoblar yog'iladi. Bunday holatni boshdan o'tkazmagan odam yetarlicha his qila olmaydi. Ammo yetim haqqiga yetarlicha rioya qila olarmikansan?Bu haqda yahshiroq o'ylab ko'r. So'nggida noliydigan ahvolga tushgandan ko'ra hozir chorasini qilgan maqulroq. Yetim yesirga shayton yondosh bo'ladi,deydilar. Ularning ko'nglini topish juda mushkul. Otasi o'lgudek urganida ovozini chiqarmagan bola, u o'lgandan so'ng boshini silagan qo'lni urayapti deb hisoblaydi. Yetimning ko'ngli yarim bo'ladi, og'a. Shuning uchun bu ishni uddalash juda qiyin....

Bir - ikki ho'plam choy ichib so'zida davom etdi:
- Men senga maqbulroq bir yo'l ko'rsatay,maqul topsang amal qil. Bu sen uchun qulay va savobliroq.
Usmon og'a so'radi:
- Qanday?
Yusuf afandi yana bir ho'plam choy ichgach:
- Bola onasining yonida qolsin. Haftada, oyda bir ehtiyojlari uchun pul berib tur. Yegulik yubor. biror do'kondan savdo- sotiq qilsinlar, pulini to'la. Birorta nonvoyhona bilan kelish, nonlarini o'sh yerdan olsinlar. Menga qolsa bui yo'l yahshiroqdir. Bolasi bittami?
- Yo'q, uchta. Kenjasini olmoqchiman.
- Juda yahshi.Lekin butun oila bilan hizmatida tursangiz ham unga ona muhabbati hasratini unuttira olasizmi? Menimcha, yo'q. Eng johil, hatto bolasini kunda kaltaklaydigan oan ham o'sha bola uchun dunyoning eng dilbar, mehribon onalaridan ko'ra sevimliroqdir. Oqshomgacha bir burda non bermay yig'atsa ham uning bu holi saroylarda noz-ne'mat ichida ulg'aymoqdan yahsiroqdir bola nazdida. Qolaversa, sen bu bolani olgach bir dardlari ming bo'ladi. Onadan tug'ishganlaridan ayrilish dardi yomon...
Yusuf afandi ohangini biroz o'zgartirib so'radi:
- Bu boalning onasi, aka ukalari siznikiga kelib-ketib turishadi,shundaymi?
- Albatta, hohlagan paytlarida. Hoh kecha bo'lsin. hpoh kundus. Istagan paytlarida eshigim ular uchun ochiq. Bolalar kelsinlar, birga o'ynasinlar. Onasi kelsin,ko'rsin, mehrini qondirsin. Bu ularning haqlari. Zero, ularning uchrashishlariga yo'l qo'ymasam qilgan ishim zulmdan boshqa narsa bo'lmaydi.
Yusuf afandi so'nggi ho'plam choyini ichgach, Alhamdulillah, deb dastro'moli bilan og'zini artgandan so'ng so'radi:
- Bola olgach yahshi kiyintirasanmi?
- Albatta, o'z farzandimdek ko'raman. Uni oldingi ahvolida tashlab qo'yolmayman-ku. O'z farzandimdek bag'rimga bosmasam olib nima qilaman. Hizmatkordek tahslab qo'ysam Alloh nima deydi. Sen nima deysan og'a?
Shu paytgach so'zga aralashmay o'tirgan Mahmud og'a gap- so'zlarni diqqat bilan eshitmoqda edi. Ko'zlarini bir nuqtadan olmay javob berdi:
- Siz, ishga meni aralshtirmang, bir to'htamga keling, men ohirida fikrimni aytaman.

Yusuf afandi davom etdi:
- Juda yahshi, bu bolani kiyintirasan. Uni kelgan holida tahslab qo'ymaysan, men buni bilaman. Bunga ishonchim komil. Balki u sening uyingda hech yerda topolmaydigan darajadagi huzur halovatni topar. Lekin ish bu bilan bitmaydi. uning nozik bir jihati bor:qolgan ikki bola siznikiga kelganlarida uni yahshi liboslarini ko'radilar. Rafiqang ularga uylarida doim ham bo'lavermaydigan yeguliklar tutadi. Bu aslida juda yahshi, lekin o'sha bolalar ukalaridek sharoitda bo'lmagach ranjiydilar. Buni ko'tara olmaydilar.Uyga borib ehtimol onalariga:"Bizga ham o'sha narsalardan olib ber", harhasha qiladilar. Bu yoshlarida ular:"Ha,mayli ukamiz yahshi yashayotgan ekan, biz sabr qilaylik", demaydi albatta. Ulardan buni kutish yahshi emas. Bola-da! Demak qarang, bir bolaga yahshilik qilasiz, ikkinchi tarafdan ikki bola hafa bo'lishi mumkin.
Shu payt Mahmud og'a choy tashuvchini ishora bilan to'htatib, dedi:
- Choylarni yangilab, qaynog'idan keltirgin bolam.
Yusuf afandi so'zida bir oz davom etdi:
- Siz yana mening aytganlarimni o'ylab ko'ring, dovdiramang. Bir bola sizning uyingizda go'shtli palov yeydi, boshqa ikkovi quruq piyoz bilan qorib to'ydiradi. Menimcha, uchchovining bir yerda yovg'on yegani afzal. Agar hayrli bo'lsin desangiz, shunday qiling. Fikrim shu. Nima deysiz,Mahmud og'a?
Mahmud og'a o'ylamasdan so'ylamaydi. Hozirga qadar u ham muammo ustida jimgina bosh qotirdi. Ikki suhbatdoshni diqqat bilan tinglab, to'g'ri fikrni ajrim etishga harakat qilardi. Bu orada choychi qaynoq choy keltirdi.Og'a choyiga shakar solib aralashtirarkan:
- Bu masalada shohsmagan maqul. Cgoydan ichinglar marhamat. Ho'sh, modomiki,niyatimiz hayrli ekan, ishimiz ham shunga muvifiq bo'ladi, Inshaalloh. Qani-qani choydan ichinglar.
Choy ichib bo'lingach, Mahmud og'a bazminlik bilan so'z boshladi:
- Azizim, to'g'ri, yetim boshini silash juda savobli, juda hayrli sih.Biroq yetim haqiga risoladagidek rioya etish esa har kimning ham qo'lidan kelmaydi. Holbuki, savob olishning asosiy sabablaridan biri ham shu!

Usmon og'aga qarab:
- Modomiki, ezgu bir ishni niyat qilgan ekansiz, menga qolsa Yusuf afandi aytgan taklif munosibga o'hshaydi. Agar bolaning onasi ham oatsi ham bo'lmasa uni uyingizga olib borganingiz maqulroq edi. Biroq hozirgi vaziyat boshqacha. Demak, bolani olmasdan orqavarotdan yordam berish hayrliroq bo'ladi. Agar rozi bo'lsangiz bu ishga men ham bosh qo'shsam. Og'ayni, tashabbus zidan, albatta. Ammo barobar harakat qilib, savobdan men ham hissa olayin. Muhimi shuki, bu yordam faqat mahfi bo'lishi lozim. Uyga borib, bolani olmaslikka qaror qildim deysiz. "Bolani urib so'kib savob o'rniga gunoh orttirmaylik tag'in", deysiz. Ayolingiz mabodo:"Boalni olmadikku, yeb ichishini ta'minlab turibmiz" deb qolsa bormi, bu gapni o'sha ona eshitsa, ko'ngil qolishma bo'lmasin. Shunay emasmi, afandim.
Yusuf afandining haq so'ziga Usmon og'a nima ham deya olardi.
- To'g'ri juda ham to'g'ri. Alloh madadkoringiz bo'lsin. Alloh savobdan bebahra qilmasin, dedi. Yetim masalasi shu bilan yopildi.
Bir necha daqiqa jim qoldilar. Eshik tomonga qarab o'tirgan Yusuf afandi Mustafo bilan o'rtog'i kirib kelganini ko'rgach, mavzuni ochishga qulay fursat ekldi deb, sekingina chaqirdi:
- Mahmud og'a.
Og'a boshini ko'tardi:
- Ha, afandim,-dedi. Ko'pincha unga faqat afandi deb hitob etardi.
- Og'a, ana bu bolalarni ko'ryapsizmi? Huv anavi stolda o'tiribdilar.
Og'a boshini o'sha tomonga burdi, qaradi:
- Ha, ana u yigitlarmi? Ularni anchadan beri ko'rib turaman.
- Hosh, nima deysan?
-Nimaga, nima deyman?
- Ya'ni bu yigitlarning bizdek kesa yoshli kishilarning orasiga qo'shilishiga, bu choyhonaga kelib ketishlariga. Ko'ryapsizki, oramizda boshqa yoshlar yo'q.
Mahmud o'g'a unga taajjub aralash qarab turdi-da,gap boshladi:
- Hazillashaypsizmi?Sizga nima bo'ldi? Charchagan ko'rinasiz. Bular oliyjanob, azamat yigitlar, menimcha, bu yerga bizdan ko'ra ko'proq yarashadi.Agar choyhona bir bog'u bo'ston bo'lsa, uning eng toza gullari shu ikki azamatdir. Biz bugun aql hushimizni yig'ib olganmiz. Ammo agar biz shu yigitlar yoshida bo'lsak, vujudimizda kuch-quvvat to'lqinlanib tursa o'zimizni tuta bilarmidik? O'ylab ko'raylik biz o'spirinlik paytimizda shularga o'hsharmidik?Yo'q. Hozirgi serfayz bir holga kirgunga qadar nelar qilmadik?Ular esa hosirdanoq hayotini o'zgacha bir mezonlar asosiga qurganlar. Kim bilsin,bizning yoshimizga yetganda qanday bo'ladi,ular?Fazilatlari shuki, ular yomonlikka kuchi yetmay qolganidan so'nggina yomonlikdan yuz o'girgan emas...
Mahmud o'ga ikki yigitga yana bir qur ko'z qirini tashladi va so'zida davom etdi:
-Kesa kishi nima uchun hurmat qilinadi?Menga tushuntiring. Vazmin, podob ahloqda ibratli, hayotda tajribali tarbiyali bo'lgani uchun measmi? Masalan, oltmishga chiqqan kishi oppoq soqoli bilan mast alast yursa nima bo'ladi?Hatto bola ham uni kalaka qiladi. Xorlaydi. Odamlar oldida bir pullik hurmati qolmaydi. Yoki yomon so'zlar bilan ikki gapning birida so'kinib, og'ziga kelganini aytadigan odamni kim ham hurmat qiladi?!Insonning izzt hurmatga loyiq noloyiqligi hatti harakatidan ham bilinadi. Nazarimda, bu bolalar, garchand yosh bo'lsalarda, ma'naviy ahloqiy jihatidan yuksak darajaga yetishibdi.Bular ham tengdoshlariga o'hshab kayf safoga berilib, turli qimorhona yoki mayhonalarda kunini tunga ulasa nima ham qilardingiz? Ota-oanlari yoki qarindosh urug'arini isnodga qoldirsachi?Dinga iymonga hamiyyatga dushman dog' bo'lsa amallarini anglamasa ne qilardingiz?Hayvonlardek maqsadsiz tilsiz jonivorlardek beparvo yurish bular tabiatiga noloyiqdir. Menimcha bular ba'zi bezori yoshlarga aralashmadan to'g'ri yo'l tutmoqdalar. Oramizda bularday azamatlarning ko'paygani yahshi-da!
Usmon og'a uning gaplarini tasdiqladi:
- Juda o'rinli zarur gapni aytdingiz. Shularga o'hshash odobli o'g'lim edi, yana Allohdan nima istardim?Qonlari qaynagan kuch qavvatlari to'lib toshgan bir paytda quchoq ochib turgan munkirga berilmasdan,ibodatida etsa, otasi bobosi, tengdoshlarining jiddiyatiga erishsa, koshki zamonaviy yoshlarimiz shularday hech bo'lmasa, shularning yarmicha bo'lsa?
Usmon og'a so'zini tugatarkan achinib, afsuslanganday boshini chayqab qo'ydida, Yusuf afandiga qaradi:
- Afandim, siz har holda bir yahshilikni niyat qildingiz.
So'ng choy tashuvchiga sal ovozini ko'tarib:
- Bolam..., - dedi va qo'li bilan bu yoqqa kel imladi.
- Sen bizga uchta qahva keltir, hov anavi ikki azamatga ikkita choy olib bor.Bizdan ekanini aytma.

Yusuf afandining uyi. Kechki taom payti...Uy bekasi nazarida Yusuf afandi biroz ma'yusdek ko'rindi.
-Afandi, bugun biroz hafa ko'rinasiz? Biron narsadan hafamisiz?
-Ha, honim, bugun biroz hafa bo'ldim.
-Bir gap bo'ldimi?Yahshilikka bo'lsin ishqilib.
-Bo'ldi. Do'stlarimizdan Usmon og'a bor-u, shu kishi bir yetimni asramoqchi...
- Hafa bo'lganingizga qarang. Buni nimasiga qayg'urasiz?
-Sen shoshilma honim.Men ham bir yetimga yordam berilayotgani uchun hafa bo'lyapman demadimku. Oladigan yetimi uch aka-ukaning biri ekan. Otalari yaqinda vafot etibdi. Usmon og'a birini olmoqchi,boshqa ikkisi shunday qolar ekan. Hammasi onasining bag'rida bo'lsin, siz tashqaridan yordam bering, dedim. Qabul qildi.Mahmud og'a ham unga yordam bermoqchi. Faqat bu yahshilikka men ham qo'shilayin, bu savobga men ham sherikbo'layin deyolmadim. O'yladim, o'zimiz tirnog'imizning kirini so'rib o'tirgan bo'lsak, ularga qanday qilib yordam beramiz, hayronman? Sharoitmiz bemalol bo'lsa, biz ham yetimni boshini silab, ko'ngini olsak hursand qilsak honim.
Honim unga tasalli berdi:
-Afandi,szi ham bir yahshilik qilgansiz. Biri sevinib, boshqalari boshini egib qolishiningoldini olgansiz. Yahshiliko'rniga, yahshilik qiluvchilarni to'sg'uvchilardan bo'lganingizda dodimiznikimga aytardik! Hudo saqlasin. To'g'ri qo'limiz uzun bo'lsa qani edi, biz ham bu ishga qo'shilsak...Ko'ngil istaydi,ammo nachora. Bobom aytardi, bir hayrli ishni bajarmoq istab, imkoni bo'lmasa, shu niyati uchun ham savob olarkan. Endi duo qilaylik, Alloh ishimizni o'nglasin, niyatlarimizning ro'yobga chiqishiga madadkor bo'lsin.
Yusuf afandi bu so'zlardan mamnun bo'ldi. Imkoni bo'lsa, Usmon va Mahmud og'alarga sheriklik qilardi. Ayni paytda yahshilik etgani kabi savobga sazovar bo'lish tushunchasi uni sevintirdi. Yaqinda imom aytgan gapniyahshilab eslashga harakat qildi:"Agar biror kishi daryo sohiliga yo'lovchilar damolganda otlarini bog'lab qo'yish uchun bir qoziq qoqib qo'ysa Alloh taolo shu sababli unga savob beradi. Undan keyin yana bir kishi kelib odamlar surinib yiqilmasinlar deya shu qoziqni sug'urib tashlasa, unga ham huddi shunday savob beriladi. Niyatning ahamiyati muhimdir".
Hotini bir piyola qahva keltigunicha shularni o'ylab quvondi, ko'ngli taskin topdi. Endi bemalol qahva ichsa bo'ladi. Piyolani bo'shatar ekan ko'nglida bir savol tug'ildi.
-Daftarga yozilgan savobning bu yetimlarga qanday aloqasi bor? Bu savob ularning qornini to'yg'izadimi yohursand qiladimi? Yo'qsa ustiga bir kiyim kiydiradimi? Bechora Yusuf sen, nomayi a'molingga yozilgan savobda darhol hursand bo'lding. Yetimlarchi? Ularning ko'z yoshlari tinadimi?
Ha,masala g'oyat muhim. Mabodo bu faqat o'ziga aloqador bo'lsa ish osongina ko'char edi. Afsuski, bunday emas. Yusuf afandi o'zining shirin o'ylaridan o'zi uyalib ketdi. "Ey, hudoyim, menga to'g'ri o'ylashni to'g'ri yo'ldan yurishni nasib etgin". Bu orada hotini kirob keldi. Hozirgina hayolidan o'tgan fikrlarni so'zladi, hotini boshini qimirlatib, uning gaplarini tasdiqladi:
- Afandi ko'p o'ylanmang, yetimlarning onasi bor muammo hal bo'ladi. Mana mening uchta ko'ylagim bor, bittasini neraylik. Inshaalloh, hursand bo'ladi. Ehtimol o'zikiyar yoki bolalariga kiyim qilib berar.
Oradan jinday fursat o'tib hotini ichkaridan yangi bir ko'ylak bilan  ro'mololib chiqdi. Yahhsilab o'rab erining qo'liga berdi. Shu payt muazzin hufton namoziga azon aytdi. Yusuf afandi:"Yo, Alloh" deb o'rnidan turdi. Jome'da namzoini ado etgach, hotini bergan tugunchani olib, tim qorong'u ko'chaga oydin niyat bilan chiqdi.

Tong g'ira-shira yorishgan damlar... Harobroq uyning kichik bog'i o'z bag'rida uy bekasi uchun kutilmagan sovg'a saqlardi. Tong namoziga uyg'ongan uy bekasining  lablari bir muddat qimirlab turdi. So'ng ko'zlari otasiz uhlashga endi-endi ko'nikayotgan uch go'dagiga tushdi. Ezildi. Jimgina yotoqdan chiqdi. Farzandlariga rizq so'rab, ularni parishon qilmaslikni tilab Allohga duolar qildi. Ko'zlarida paydo bo'lgan ikki tomchi yoshni sidirib hovliga chiqdi. Yuzlariga urilgan sarin shamol uyqusini haydadi. Duolar qilib, tahorat olgach, o'rnidan yurarkan devor tubidaghi qoraygan narsaga ko'zi tushdi. Nima ekan u ? Qarasa bog'langan tuguncha. Ochib ko'rdi. Yangi,pokiza ko'ylak, bitta ro'mol. Bir zum nima qilishini bilmay qoldi. Kim qo'ydi ekan? Olsammi, yo'qmi? So'ng bildirmay yahhsilik qiluvchilarning ishi deya olib ichkariga kirdi. Namoz o'qidi. Qur'oni karimni ochdi. Eri o'lganidan beri har tong "Yosin" o'qishniodat qilgan edi. Uning ruhi o'qigan o'qigan Qur'on savobi bilan huzur topishini o'ylab, tilovatga kirishdi. Qaysi biri oldin o'lsa, tirik qolgani o'lgunicha unga bag'ishlab Qur'on o'qishni,unutmasdan duolar qilishni eri bilan ahdlashishgan edi. Bu o'sha va'daga vafo edi. O'qidi. Qur'oni karimni yopdi.O'pib ko'zlariga surdi. Kelin bo'lib tushganida tikkan jildning ichiga soldi va joyiga ildi....

Ertalab soat sakkizlarda eshik taqqiladi. Usmon og'aning hotini kelgan edi. Kenja o'g'lini o'zlariga olish taklifi...
Ona yuragini ta'riflab bo'lmas darajada qattiq iztiroblar to'ldirgan edi. Bir bahona bilan tashqariga chiqdi. O'g'lini bag'riga bosdi. hidladi,o'pdi, takror quchdi. Bir yoqda ko'z yoshlarini artar, bir tarafdan:
- Go'dagim, bolam, yetim farzandim,- deya sekin ingrar, bola esa nimalar bo'layotganini anglamasdi.
- Ona, yig'lamnag, yig'lamng ona,- deya boshladi. Ovozidagi titroqdan uning ham yig'lab yuborishini anglagan ona, o'zini tutdi,. bolasini ezilishini hohlamadi. Dardini ichiga yutib, ko'zlarini artdi va ichkariga kirdi. Nima deb boshlashni bilmasdi:
- Bolamni olib ketishga keldingizmi?- demoqchi edi, aytolmadi. So'zni mehmon honimdan kutdi. Usmon og'aning hotini yengilgina yo'talib:
- Qizim, bugun bolani olib ketmoqchi edim,-dedi.Shu mahal onanng yuragi dahsahtli darajada ura boshladi. O'rtanishi yuzida zuhur etdi.
- Biroq, og'angiz kechasdi kelib, fikridan qaytganini aytdi."Balki yetim haqqiga yetarlicha rioya qilolmasmiz", dedi."Savob olaman deya gunohga qolmaylik, qizimga ayt hafa bo'lmasin', dedi.
Ona hayajonlandi. Farzandining ketmasligi undan judo bo'lmaslik sevinchi bilan qayg'ulari qorishib ketdi.n Ortiq gapirolmadi.
- Nega hafa bo'layin, majbur emassiz ahir. Alloh rizqlarini berar, rahmat,- deya oldi, holos.
Usmon og'aning hotini ketdi. Uni kuzatib qolgan ona bolalariga bildirmasdan, huddi biror ish bilan mashg'ul bo'lgandek uy ortidagi devorga suyanib yig'aldi, selu-selob bo'lib yig'ladi, shashqator yig'ladi, to'yib-to'yib yig'ladi. Ularni boqish uchun ertaga kimningdir hizmatini qilishga, birovlar eshigida bolalarini to'ydirish uchun ularning bolalariga ermak o'yinchoq bo'lishga rozi eekanini o'ylab, kuyib-kuyib yig'ladi. Boshqa bolalar nozu-niyoz ichida, o'z bolalari boshi egik, horu has ichida o'sishini o'ylab, to'yib-to'yib yig'ladi....

Qancha vaqt o'tdi bilmadi. Birdan esiga tuguncha tushdi. Noma'lum hayr sohibi kim? Yoki o'g'rimi? Qochayotib, quvib yetishlariga ko'zi yetib tugunchani bu tomonga otdimi?Yo'g'e, o'g'ri bir ko'ylak va bir ro'mol uchun o'zini tahlikaga qo'ymas? Bu - g'amho'rlik,yahshilik alomati. Ona buni hayrga yo'ydi. Alloh go'daklarini och-yalang'och qoldirmaydi, rizqini yetkazadi. Usmon og'aning hotini bolani ololmaydigan bo'ldik deganini qanday tushinish mumkin?Nima bo'lganda ham bolasini olib ketmaganlari yahshi bo'ldi. Bolalari ko'z oldida, o'z bag'rida o'sadi. Ammo bularni boqib ulg'aytirmoq oson bo'lmaydi. Kimga ishonadi,kimning yumushini bajaradi?Bir kunlik non topish uchun o'zgalar eshigida ishlashi, birovlarning bolalariga qarab, o'z bolalarini qarovsiz qoldiradi. Bolalarning qornini to'yg'azdi. Tozaligiga kiyim boshiga qaradi. Yuz-ko'zlarini siladi. Vaqt peshinga yaqinlashgan edi. Tuyqus eshik taqqiladi. Uyga 12 yoshlardagi bir bolakirdi. Ustida qurigan hamirlar yopishgan uniqqan etak. Bundan bolaning nonvoyhonada ishlashini bilish mumkin. Sochlari, yuz ko'zlariga un urib qolgan. Sokin,so'lg'in chehrasi, zaifgina vujudi kishida yengilroq bo'lsada, achinish hissini uyg'otadi. Bola bir-ikki yo'talib:
- Hola, Jamila hola sizmisiz?
- Ha, o'g'lim.
Bola mo'ljaldagi honadonga kelganiga ishonch hosil qilgach, cho'ntagidan bir kichik daftar olib, qarshidagi beva ayolga uzatdi.
- Hola, bu daftarni olib anavi qayrilishdagi nonvoyhonaga borasiz. Bir varag'ini yirtib, uzatib bitta bnon olasiz. Ikki varag'ini uzatib ikkita non olasiz.
- O'g'lim buni kim berdi?
- Ustam berib yubordi. Nonvoyhonaga bir keksa odam keldi, usta bilan suhbatlashdi, keyin shu daftarni qo'limga tutqazib, sziga berib yuborishdi.
- Yahshi o'sha kishini ismini bilasanmi?
- Bilmayman hola.
 - Suhbat payti eshitmadingmi otini?
- Yo'q, unda men ichkarida edim. Eshitmadim.
Jamila honimning o'yga tolganini ko'rib, bola so'raydigan savoli qolmaganini anglab:
- Men katyapman, hola, ko'pqolsam ustam urushadi. ,- deya chiqib ketdi. Jamilahonim bunda bir yahshlik bordir,deya eshikni yopib ichkariga kirdi. Tongdagi tuguncha, Usmon og'aning hotinining kelib ketishi va nihoyat nonvoyhonadan non olish....