Abulfazldan bu gaplarni eshitgan Akbar:
— Mavlono Kohiyning bu javobidan boshimiz ko‘kka yetganini borib ayting, — dedi. — Agar istasalar, payshanba kuni yaqin maslakdoshlarimiz davrasiga marhamat qilsinlar!
Bog‘i Fathning tillakori mehmonxonasiga xufton kech yig‘iladigan shayx Muborak, roja Birbal, Abulfazl, uning shoir akasi Fayzi, Aziz ko‘ka, Abdurahim xoni xononlar qatoriga navbatdagi payshanba kuni Qosim Kohiy ham kelib qo‘shildi.
— Mavlono, — deb Akbar eng avval unga murojaat qildi, — siz ajoyib she’riy muammolar yozmishsiz. Bizning o‘trumizda* mushkul hayotiy muammolar turibdir. Biz sulhi kull e’lon qilib birlashtirmoqchi bo‘lgan turli imon-u e’tiqodlar bamisoli mustaqil qa-yiqlardek har biri alohida suzib o‘rganmishdir. Maqol borki, ikki qayiqning boshini tutgan odam g‘arq bo‘lur. Muxoliflarimiz bizni ham g‘arq qilmoqchilar. Ularning nazarida biz na muslim, na ma’jusiy, na otashparast — bu dinlarning hech biriga to‘liq dil bermagan, ora yo‘lda qolgan dinsizlar emishmiz.
Shayx Muborak bu ta’na-dashnomlarni Akbarga aytishga tili bormay istihola qilib yurgan edi. Endi ularni Akbarning o‘zi aytganidan dadillandi-yu, so‘zlashga ijozat oldi:
— Hazratim, sizdek imoni mustahkam siymoga nisbatan aytilgan bu so‘zlar o‘taketgan tuhmatdir! Bu tuhmatdan qutulishning yagona yo‘li — siz kashf etgan oliy e’tiqodni yangi ta’limot shakliga solib e’lon etmoq¬dir. Ibodatxonada aytgan edingizki, turli imon-u e’tiqodlar tog‘ yonbag‘irlari kabi baland bir cho‘qqiga yetganda birlashurlar. Ana shu ma’naviy yuksaklikni siz asos solgan yangi maslak deb atasak arzir!
Akbar o‘zini yangi bir maslakning asoschisi qi¬yofasida tasavvur etdi-yu, eti jimirlab, o‘zidan o‘zi seskanib ketdi. Kecha onasini ko‘rgani borganda Ha¬mida begim yana xavotirga tushib aytgan gaplar qulog‘iga qayta eshitilganday bo‘ldi: «Shayx Muborak sizni «mahdiy» deb ishontirib, Bhirada ne ko‘ylarga solgani yodingizdan chiqdimi, shoh o‘g‘lim?».
— Xotirjam bo‘ling, onajon, o‘g‘lingiz u ko‘cha¬larga qaytib kirmagay. Men o‘zimning mahdiy ham, payg‘ambar ham emasligimga allaqachon imon keltirganmen. Shuning uchun faqat bosh faqihlik — mujtahidlik unvonini qabul qilganmen, xolos.
— Akbarjon, Siz podsholig‘-u sarkardalik yukini qiynalib ko‘tarib yurganingiz ozmiki, shayx Muborak yangi maslakning og‘irini ham sizning yelkangizga ortmoqchi?
Onasining kuyunib bergan bu savoliga Akbar hali javob topa olgani yo‘q. U yangi maslakning og‘ir yukini yelkasiga olishga yuragi betlamay Qosim Kohiy¬ga yuzlandi:
— Mavlono, siz ko‘pni ko‘rgan siymosiz, bizga maslahat bering.
— Faqirdan maslahat so‘raganingiz uchun tashakkur, hazratim! Salkam yetmish yil Turon-u, Xu¬roson-u, Kobulda yashadim, ellik yildan beri Sind-u Hindda istiqomat qilmoqdamen. Aqlimni taniganimdan buyon men jahonni kezib, goh adashib, goh turtinib, ruhim yayraydigan ma’naviy bir manzil izladim. Nihoyat, yoshim yuzdan oshganda yetib kelgan eng oliy ma’naviy manzilim — siz hozir rahbari bo‘lgan mana shu tabarruk davra bo‘ldi. Umr bo‘yi meni ruhoniylar istibdodi qiynab kelar edi. Siz shu istibdodni yo‘qotganingizdan beri ruhim yayramoqda.