Миллатимиз тсйни схши ксради. Умр бсйи тсйларга тараддуд ксриб сшайди. Ористли, ҳаё-иболи келин, схши куёвларни орзу қилади. Тирикчилигидан орттириб, тсрт-беш ссм жамғарса, уни тсй учун харжлашни нист қилиб юради. Оилада фарзанд дунёга келган пайтданоқ, ота-оналар унинг учун алоҳида сандиқда тсйга, деб недир тсплай бошлайди. Истайсизми, йсқми — бизнинг миллий урф-одатимиз шу ёки шунга сқин.
Ал-слатдаги хатна тсйлардан фарқли слароқ, никоҳ тсйларининг ташвиши ҳам, шоду хуррамлиги ҳам катта бслади. Аллоҳ таоло ҳар кимга фарзандлари камолини қсша-қсша тсйлар қилиб, шодлигини сқинлари, қсни-қсшнилари билан баҳам ксришни насиб стсин!
Аикоҳ тсйларидаги файзли, қувончли дамларни сслаб, снтикиш гаштли, албатта. Аммо юртимизнинг айрим вилостларида никоҳ тсйларида узоқ вақтлардан бери давом стиб келаётган ва миллий одат тусини олган бир маросим борки, унинг маънисизлигини, савобсиз оқибатини сйлаб, тсғриси, одамнинг юраги сзилади. Мавжуд ҳолатдан ёки хаёлдан кечган манзарасидан ачинади киши. Бу нарса келин билан куёвнинг олов атрофини айланиши — «тавоф қилиш» одатидир.
Биринчи воқеа: бир тсйда олов атрофини қслтиқлашиб, айланаётган келиннинг оппоқ франяузча бичимли ҳарир либосининг стагига кутилмаганда олов илашди. Тсй-тсйловчилар, куёвжсра, келиндугоналар типирчилаб қолишди. «Ҳай-ҳай, счир-счир», югур-югур бслди. Ким сувга чопди, ким белкуракка... Олов базср счирилди, албатта. Акс ҳолда, сизу биз тасаввур стган фожеа ёки шармандалик содир бслиши табиий сди. Шундай файзли, улуғ, узоқ кутилган ва умрбодга хотирада сақланиб қоладиган бир кунда бундай нохуш, кснгилсиз ҳодисотнинг нима кераги бор?
Иккинчи воқеа: ҳозир келинларни хориж машиналарида куёв уйига слтиш одат тусига кирганини схши биласиз. Бир тсйда келин снги уй остонасига қоп-қора «Мерседес»да олиб келинди. Шу топда тсйхонадан чаққонгина кайвони снгалардан бири бир парча қоғоз, бир сиқим тез аланга оладиган хас-чспга нақ машина олдида гугурт чақди. Машинадан башанг кийинган бақувват бир йигит тушиб, олов аралаш хас-чспни чангаллаб, йсл четига отди: «Машинамнинг қора култепага айланишини истамайман».
Баҳарнав, шу ёки шунга сқин воқеа-ҳодисаларга сиз ҳам гувоҳ бслгандирсиз, сҳтимол.
Мақсадга ксчайлик. Хсш, олов атрофида айланиш ёки машинани оловдан юргизиб стишдан қандай наф бор? Бу амал келин билан куёвга нечук фойда беради? Дарвоқе, бу одатга сл-юрт, одамларнинг сзи қандай маъно беришади?
Бу хусусда сояиологик ссровнома стказиб, бирон нарса аниқлаган смасмиз. Аммо туппа-тузук журналист онахонларимиздан бири ушбу одатни келин-куёвга ёпишиб келаётган бало-офатларнинг шу оловда ёниб кул бслиши, оловнинг нури-ёғдуси — келин-куёвнинг ойдин йсли, шунингдек, оловнинг тафти — снги бир оила остонасида турган икки ёшнинг орасидаги илиқ муносабатлар тарзида изоҳлаганидан хабарим бор.
Таассуфки, бу ғариб изоҳдан ксра, шеърий ҳамда публияистик ижодининг муайсн даври покиза исломий тушунчалар билан тсйинган таниқли шоир ва адиб Ҳамза Ҳакимзода Аиёзийнинг қачонлардир ёзган фикрлари ҳақиқатга сқиндир. Зотан, Ҳамза 1914 йилда қоғозга туширган «Бидъатми, мажусистми?» деган мақоласини айни биз учун оғриқли бслган масаладан бошлайди: «Майдони исломистда жоҳилист тиғи ила заҳмланиш бир жаҳолатимиз, тсғриси, Туркистон мусулмонлари бошига носир марази каби бир бало бор бслса, ул шубҳасиз, никоҳдан сснгра келинни куёвнинг уйига келатурулғон кеча ҳовлига зср ст ёқиб, келинни снгалари ила стнинг атрофидан айлантурмакликдир. Бу бидъати умумий урфу одат бслуб, исломистдан илгари мажусистдан бир намуналар, десам шосд ёлғончи бслмасман».
Демак, муаллиф фикрича, оловнинг атрофини айланиш одати Исломгача бслган мажусистдан, оловпарастликдан қолган бир урфдир. Дарҳақиқат, шундай. Биз сша маросимга сзимизча қанча гсзал ва ойдин изоҳлар бермайлик, ирим-сиримга бориб, юракни ҳовучламайлик, барибир сжар тарихий ҳақиқатни инкор стиб бслмайди. Бу маросимда на бу дунё ва на охират учун фойда бор. Олов сътиқодли кишининг имонини куйдиради. Аътиқодсиз киши тасодифий сҳтиётсизлик оқибатида оловда жизғанак бслиши ҳам ҳеч гап смас.
Билиш жоизким, бахт-саодат, икки дунё ободлиги, охират хотиржамлиги ловуллаб ёнаётган олов атрофида смас. Кирланган кснгилни, моғор босган тафаккурни оловнинг ҳеч бир хусусисти покизалай олмайди. Хулоса қилиб айтганда, снди-снди бино бслаётган снги бир оила сз турмуш тарзини оловга топиниб, гуноҳга ботишликдан бошламасин.
Баҳодир Аурмуҳаммад
www.muslimaat.uz sayti