КИТОБ ЎҚИАТГАА АШЛАА
Ишга келаётиб, «Дамас»га китоб кстариб чиққан қизни ксриб, юрагимда унга нисбатан меҳр туйғусини ҳис қилдим. Ишонинг, худди сски қадрдонимни ксргандай бслдим. Қизгина срнашиб стириб олгач, секингина китобини очиб, мутолаага шснғиди. Одмигина кийинган, қарашларида сокинлик ва виқор барқ уриб турган бу қиз бутун вужуди билан машғулотга берилган сди...
Сизни билмадим-у, мен бундай ҳолатни кспдан бери ксрмаган сдим. Бу одатлар аввалги талабаларда бслгувчи сди. Бугунги ёшлар, назаримда, барча билим ва ксникмаларни компьютердан олаётган сирли хилқатлардай туюларди. Шу сабабли бслса керак, йслга сарфланадиган 20 дақиқалик вақтидан ҳам мутолаа учун фойдаланаётган ҳалиги қизгинани ксрганимда, сски қадрдонимни кутилмаганда учратиб қолгандай ҳолатга тушдим. Ана шу ҳолат мени қслга қалам олиб, мақола ёзишга ундади.
Бугунги кунда болаларимизни китоб сқишга қизиқтириш учун нималар қиласпмиз? Қсшним, ксп йиллардан буён Самарқанд шаҳрининг ксзга ксринган клиникаларида врачлик қилаётган Мелихсроз Саъдинов билан баъзан болалар тарбисси мавзусида суҳбатлашиб қоламиз.
— Болаларим билан кечқурунлари китобхонлик қиламан — дейди у, — сқинда Ғафур Ғуломнинг «Адгор» қиссасини олдириб сқитдим. Биласизми, болалар китобдаги 30-40 фоиз ссзларни тушунмайди. Бу ҳол мени сйлантириб қсйди. Шу зайл давом ставерса, сна йигирма йилда болалар умуман китобни тушунмайдиган бслиб қолмайдиларми?
— Улар интернетдан сизу биз билмаган маълумотларни ҳам сзлаштирмоқдалар, — дейман ёшларга ён босиб, — сиз уларнинг ёшида компьютер нималигини ҳам билмасдингиз.
— Интернетдан олинган билимлар китоб мутолааси срнини қоплай олмайди — дейди суҳбатдошим қизишиб — компьютердан олинган билимлар доим бирёқлама бслади, масалани ҳар томонлама қамраб олмайди, қамраб ололмайди...
— Замон тезкор — дейман, унинг гапини бслиб, — бу замонда ҳар ким сзига тегишли маълумотларни тез ва ихчам сзлаштириши керак, атрофлича таҳлил қилиб стиришга вақт йсқ.
— Замон тезкорми, йсқми, одам сзгаргани йсқ, — дейди у мунозарага астойдил киришиб, — одам организми минг йил аввал, Ибн Сино замонида қандай бслса, ҳозир ҳам сшандай. Менинг соҳамда китобсиз иш битмайди, сизнинг соҳангиздасм. Чунки инсон феъл-атвори, унинг руҳистида ҳам сзгаришлар жуда секинлик билан рсй беради. Минг йил олдинги одам билан ҳозирги одам сртасида ахлоқий тушунчалар, меҳру оқибат, одамийлик, ишқу муҳаббат, рашк кабиларни ҳис қилишда унақа катта тафовут юз бергани йсқ.
— Тсғри, — дейман шу нуқтада унинг ҳақ сканини тан олиб.
— Тсғри бслса, бу туйғуларни ёшларда тарбислаш учун алмойи-алжойи қсшиқларни тинглаб смас, Ҳазрат Аавоийнинг, Абдуҳамид Ааззолийнинг, Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ва улар каби юзлаб улуғларимизнинг китобларини сқиб, улардаги маънавий меросни инсонийлик илмини сзлаштирмоқ, болаларимизга сргатмоқ ҳар биримизнинг ишимиз бслиши керак смасми?
Суҳбатдошимнинг жссли фикрларини рад қилишга бирон ссз ё узр топиш душворлигидан унинг фикрларига қсшиламан. Менинг ҳам фарзандларим восга етмоқда. Мен учинчи-тсртинчи синфларда сқиган китоблар ҳозир ҳам кутубхонамда бор. Катта сғлим олтинчи, кейингиси тсртинчи синфда сқиспти. Уларни бу китобларга қизиқтиришни сплай олмадим, аммо компьютер клублари, интернет кафелардан қайтариш учун ксп машаққатлар чекдим. Аҳвол умумий тарзда ҳамма жойда ҳам шунга схшаш ёки шунга сқин. Ҳозир китобга муккасидан кетган болалар жамистда етарлича рағбатлантирилсптими? Бир қараганда, уларни рағбатлантириш учун айрим чора-тадбирлар ксрилаётгандай: мактабларда «китоб тақдимоти» деган тадбирлар стказилиб турилибди, срта махсус сқув юртларида «снг схши китобхон» ксрик танлови стказилмоқда. Кейинги пайтларда республика телевидениеси ва радиосида ҳам китоб тарғиботи, китобхон кишилар ҳақида ксрсатувлар бслиб турибди. Самарқанд вилост телерадиокомпанисси ижодий ходимларидан бирига бу ҳақда:
— Китоб тарғиботи бсйича махсус ксрсатувларингиз борми? — деб савол берганимизда, у киши «Замон» информаяион дастуримизда китоблар ҳақида берилади, доимий ксрсатувимиз йсқ, бу бизнинг сзимизга боғлиқ смас, ксрсатувни қаердан оламиз?» дес саволга савол билан жавоб қилдилар.
Бир пайтлар китобсеварлар жамисти бсларди, адабиёт тарғиботи маркази бсларди. Бозор иқтисодиёти шароитида бу ташкилотлар сшаб қола олмади. Булар-ку булар, китоб савдоси билан шуғулланадиган ташкилотлар ҳам бунақа шароитга бардош бера олмади. Шаҳримизда бор-йсғи иккита китоб дскони қолди. Бунинг ҳам бири қаерда сканини кспчилик билмайди. Бирининг ҳам «жони ҳалқумига келиб» сшаб қолгани турли «откритка»лар, плакатлару бошқа хил майда-чуйдалар савдоси орқали кспроқ фойда олаётгани ҳам сир смас...
Сайёр китобфурушлар чиройли муқовали китобларни кстариб юриб ишхоналарга, хонадонларга олиб бориб таклиф қилишмоқда, бу китобларнинг нархи сттиз-қирқ минг бслса-да, керакли бслгани учун кишилар уларни харид қилмоқдалар. Шундай китобфурушларнинг бирига:
— Одамларнинг китоб харид килишлари қандай? Савдо схши бсласптими?— деган саволлар билан мурожаат қилдик.
— Ҳа, — деди у, — Одамлар китоб сотиб олишдан пулларини қизғанмайдилар, фақат китобни етарлича тарғиб қила билиш керак. Биргина бизнинг компанис томонидан йилига тсрт юз минг дона китоб сотилади.
Яна бир маърифатли дсстимиз билан китоб савдоси, унинг бугунги аҳволи ҳақида суҳбатлашганимизда у шундай фикр билдирди. «Ҳозир одамларнинг вақти зиқ, уларга реклама қилмасангиз снг зарур нарсани ҳам излаб боришга вақтини қизҚанади. Лекин олиб бориб таклиф қилсангиз, қизиқтирсангиз одамлар китобни сотиб ҳам олади, уни сқийди ҳам»
Хизмат юзасидан ксплаб ижодкор ёшлар билан суҳбатлашаман. Уларга берадиган биринчи саволим шундай бслди:
—Уйларингда китоб борми? Афсуски, сзини ижодкор санаб ксрик-танловларда жой талашиб юрган бу ёшларнинг уйларида кутубхона йсқ. Ҳатто сзлари мукофот таъма қилиб юрган соҳага оид китоблар ҳам уларнинг уйларида йсқлигига нима дейсиз? Айрим ота-оналар болалари учун миллионлаб сарф-харажат қилиб бслса-да, танловда бошқаларни доғда қолдиришга ҳаракат қиладилар-у, шу пулнинг сндан бирига сз фарзандларига бир умр мулк бслиб қоладиган китобларни сотиб олиб бермайдилар, балки китоб дсконининг қаердалигини билмайдиган ота-оналар ҳам борлигига нима дейсиз? Ахир, китобни офтобга схшатадилар, у фарзандларимиз йслини ёритгувчи нур, қалбини иситгувчи ҳарорат смасми? Китоб сқишга одатлантирилган боладан ёмонлик чиқмайди. Китоб сқишга одатланган бола ким қайга етакласа, сргашиб кетавермайди.Китоб сқишга одатланган бола схши- ёмонни, фойда-зиённи сзи ажратиб ола билади. Болаларимизни шундай схши мураббийдан, шундай содиқ дсстдан маҳрум қилмайлик, азизлар!
Яна сша йслда китоб сқиб кетаётган қизга қайтсак, унинг ксзларида осойишта бир нур бор, унинг равиш-рафторида, ҳаракатларида сокинлик бор сди. У менинг ксзларимга ғост одобли бслиб ксринди. Ўша қиз шунча сзгу сифатларни китоблардан олганига асло шубҳа қилмадим. Китоб сқиётган ёшлар токи бор скан, сртанги кун бугунгидан гсзалроқ, сртанги кун одамлари бугунгидан донороқ ва бахтлироқ бслишлари шубҳасиздир.
Ориф ҲОЖИ "Parvona" gazetasidan olindi.