Eshikni qiya ochgan kotiba unga ajablanib qarab turdi-da, yengil yo‘talganday bo‘ldi. Sharif boshini ko‘tarib unga qaradi.
— Telefonga qarang, — dedi kotiba.
Sharif telefon go‘shagini qulog‘iga tutishi bilan Asadbekning ovozini eshitdi:
— Tinchlikmi?
— Tinchlik.
— Tergovchi bola nimaga kelibdi?
— Shunday o‘zi...
— Chaynalmang.
— Sulaymonov bilan oralaringda nima gap o‘tgan edi, deydi.
— Qo‘rqib ketdingizmi? Qo‘rqmang. Bu bola bir o‘limtik chivin. Chaqib o‘ldirmaydi. Faqat g‘ing‘illab g‘ashingizni keltiradi. Puf desak, chiqqan joyiga kirib ketadi. Omon bo‘ling.
Asadbek gapni qisqa qildi.
«Darrov qayoqdan bila qoldi, — deb o‘yladi Sharif, — hammayoqqa ayg‘oqchi qo‘yib tashlagan shekilli?»
   Sharif, Zohid aytganday, go‘l bo‘lmaganda, Qilich Sulaymonovning kotibasi nega almashtirildi, deb o‘ylab qo‘yardi. Agar biron marta bo‘lsin shahar markazidagi uch qavatli uy yerto‘lasidagi videobarga kirganda edi, kotibaning qaerdan kelib qolganini fahm etardi.
   Kotiba kirib yaqinginada videobarda ko‘pning jonini olgan nozli jilmayishi bilan yangi xo‘jayiniga yaqinlashdi.
— Choy damlab beraymi, Sharifjon aka!
Sharifning dimog‘iga yoqimli atir isi urilib, ko‘ngli ravshanlashdi.
— Mayli, juda achchiq bo‘lmasin, — dedi kotibaga bir qarab olib.
   Kotiba ustolning narigi chetidagi choynakni olish uchun orqadan aylanib o‘tmay, Sharifning oldidan qo‘l uzatib egildi. Sharifning dimog‘iga atir isi gupirib urildi. Ko‘zi kotibaning siynaband taqilmagan ko‘kraklari orasidagi ariqchaga tushib, ko‘ngli g‘alati bo‘lib ketdi. Kotiba hech narsani sezmaganday qaddini rostlab, unga bir ishvali jilmaydi.

   Birovga yomonlik qilmaydigan odamni «yaxshi odam» deyishadi. O‘zgalarga yaxshilik qilmovchini-chi? Boshqalarga yaxshilik qilmaydigan odamning yomonlik istovchidan farqi bormi?
   Vinzavoddan uzoqlashayotgan Zohid shu savolga javob istar edi. Ustozi Habib Sattorovich ilmga rag‘bati bor, iqtidorli olimga jonini ham berishga tayyor. O‘zining ishini chetga surib, boshqaga yordam qo‘lini cho‘zadi. Bu yaxshilikmi — yaxshilik. Lekin ko‘chada birov ochdan shishib o‘lyapti, desangiz, yordam berish uchun chiqmaydi. O‘sha o‘layotgan odam olim desangizgina chiqishi mumkin. Bu-chi, bu ham yaxshilikmi yo ablahlikmi? Sharif Namozov ham shu toifadanmi? Xo‘sh, Zohid nima qilishi kerak? Bu olim ochdan emas, to‘qlikdan shishib o‘lishni ma’qul ko‘ribdi. Unga yordam bersinmi? Yashashga o‘zida rag‘bat bo‘lmagan odamni o‘limdan qutqarib bo‘larkanmi?
Olim odam qanday qilib ilmni mansabga almashtirishi mumkin? Avval mansabga yetishib, so‘ng olim degan unvonga erishganlar son mingta. Bu odam esa... To‘g‘ri, boshqon bo‘laturib ham ilmiy ishini davom ettirar. Lekin hozirgi holda ilm yaxshilikka emas, jig‘ildonga xizmat qilishi aniq bo‘lib turibdi. «Tanlagan kasbining o‘zi mayda edi, — degan qarorga keldi Zohid. — Musallas ishlashning yangi usuli. Kimga kerak bu usul. Yangicha musallas jamiyatni yaxshilashga, tozalashga xizmat qiladimi? Uzumni olding, siqib sharbatini chiqarding, idishning og‘zini mahkamlab, qorong‘i joyga qo‘yding. Shunga ham ilm kerakmi? Odamlarni aljitish, miyasini suyultirishni ham «ilmiy asosda yo‘lga qo‘yish kerakmi?» Shuni olim dedimmi? Shunga achindimmi? E, ahmoq, Hamdam akaning gaplariga kirishim kerak edi. Hamdam akaga o‘xshab bu odamning qorniga bir tepmaymanmi, joni og‘rib turganida jinoyatini bo‘yniga qo‘yib, qog‘ozga imzo chekdirib olmaymanmi...»

   Zohid yo‘lga oq poyandozday to‘shalgan qorni g‘ichirlatib bosib picha yurgach, pishqirib to‘xtagan avtobusga chiqdi.
   O‘zi ishlagan xonaga kirganida Hamdam Tolipov deraza tokchasiga o‘tirib olib sigaret tutatardi. Xona tutunga to‘lib ketgan, demak, Hamdam anchadan beri shu yerda, balki kimnidir so‘roq qilgandir. Balki kimdir yaqinginada tepki yeb chiqib ketgandir...
— Ha, odil prokuror, ishlar qalay? — dedi Hamdam o‘tirgan yerida qo‘l uzatib. — Haqiqat o‘rnatib bo‘ldingmi?
— O‘rnatyapman, — dedi Zohid, jilmayishga harakat qilib.
— O‘rnataver. Bizam bi-ir yayrab yashaylik.
— Kayfiyat yo‘qmi? Nima bo‘ldi?
— Kayfiyat joyida. Bu dunyoda haromilar bor ekan, kayfiyat joyida bo‘ladi. Sen haqiqatni o‘rnatganingdan keyin ishsiz siqilib, kayfiyatim buziladi,— Hamdam shunday deb cho‘ntagidan daftarcha chiqardi. — Yozib ol: Sherqo‘ziev. Taksoparkda yigirma ikki yildan beri ishlaydi. Komilovni aeroportda oxirgi marta shu odam ko‘rgan. Komilov ikkita kavkazlik yigit bilan savdoni pishitayotganda yonida bo‘lgan. Komilov ularni naqd ikki yuzga tushirib, soat to‘rtlarda Chimkentga qarab jo‘nagan.
— Chimkentga? Unda Chinoz yo‘liga qanday borib qolgan? Balki Sherqo‘ziev yanglishgandir?
— Chimkentgaligini aniq biladi. Yo‘lda kavkazliklar adashibmiz, bizga Chinoz kerak ekan, deyishi mumkinmasmi? U laqma esa bundan xursand bo‘ladi. Harholda Chinoz yaqinroqda. Balki yana besh-o‘n so‘m qo‘shishni talab qilgandir, ular ko‘nishgandir.
— Sherqo‘ziev uni tanir ekanmi?

— O‘sha kuni tanishibdi. Qarasa, mashina o‘zi ishlaydigan taksoparkniki, «Oshna, qachon keldingiz?» deb so‘rabdi. «Yaqinda keldim», debdi. «Moshin yangi-ku, qanday undirdingiz? Biz uch yildan beri kutaverib sarg‘ayib ketdik», debdi. Komilov «sarg‘aymaslik uchun tuzukroq uzatish kerak edi», debdi. Sherqo‘ziev shunga hayron. Xo‘jayinlarga beradiganini berib qo‘ygan ekan. Mashina biqiniga «ijara pudrati», deb yozilgan ekan. Taksopark xo‘jayinlari esa bunday emas, deb turishibdi.
— O‘g‘irlanganmi?
— Yangi mashina o‘g‘irlansa, ular jim o‘tirisharmidi? Bu yerda to‘dalarning qo‘li borligi sezilib turibdi. Asadbekmi, Hosilboyvachchami, Markanyanmi?.. Kim olgan mashinani? Komilov kimning xizmatkori? Ha, Sherqo‘zievning gapiga qaraganda Komilov Sibirdagi jononlarning qiliqlarini ta’riflab bergan ekan. U Sibirda nima qilgan? Gastrolga borganmi? Gap kavlasang, savol qaynab chiqaveradi. Sen unga javob topa olmasang kerak.
— Shu darajada noshudmanmi?
Hamdam deraza tokchasidagi «shohsupasi»dan tushib, Zohidni yelkasiga yengil musht urib qo‘ydi.

— Gap sening noshudligingda emas. Bu chigalni hatto ulug‘lar ulug‘i Hamdam Tolipov ham yecha olmaydi,— u shunday deb kulib qo‘ydi. — Ko‘nglim sezib turibdi, bu to‘daning ishi. To‘g‘ri, yog‘ochning uchta emas, ikkita uchi bo‘ladi. Bir yog‘ini bossang, ikkinchi tomoni kelib peshonangga uriladi. Yo yaqin kunlar ichi to‘dalarning o‘zi keraksiz bir odamini qotil qilib ko‘rsatib, senga ro‘para qiladi, yo «ochilmagan ishlar» ro‘yxati bittaga ko‘payib, sen xo‘jayining oldida noshud xodim sifatida qaddingni keri-ib turasan.
   Hamdam gapini hazilga burmoqchi edi, eplolmadi. Tabiatan keskinroq odamning kayfiyati buzilib turgan paytda hazil qilishi tuyaning balet raqsiga tushishiday bo‘lar ekan. Hamdamning bunaqa hazillari Zohidga yangilik emas. Hamdam o‘z yog‘iga o‘zi qovurilib turgan paytda oldindan kelgan odamni tishlaydi, orqadan kelganni tepadi, ayamaydi. Faqat marhamat qilsagina hozirgiday hazillashib qo‘yadi.
   O‘xshatmasdan uchratmas, deganlariday Zohidning kayfiyati ham o‘zingizga ma’lum. Sharif Namozovning gaplari, qilig‘idan tamom gangigan Zohidga Hamdamning hazili malol keldi.
— To‘da, to‘da, deysiz nuqul. Shunchalik joningizni olib qo‘yganmi ular? Kim o‘zi ular — odammi yo devmi?
Hamdam ro‘parasidagi jizzaki yigitni endi ko‘rayotganday qattiq tikildi.
— Ularning kimligini bilmaysanmi? Ular odam ham, dev ham emas. Ular ajdarho. Yuz boshli ajdarho. Ammo tanasi, qorni bitta. Ular quvvatni qaerdan oladi, bilasanmi? — Hamdam ko‘rsatkich barmog‘ini yuqoriga niqtadi. — Ajdarhoning joni saqlanadigan quticha o‘sha yerda. To‘dalarga faqat o‘shalar bas kela oladi. Sen ajdarhoning boshlarini nima bilan uzmoqchisan, quruq gap bilanmi? Yo «bu dunyoda adolat degan gaplar ham bo-or», deb ajdarhoning qulog‘iga azon aytasanmi? O‘shalar, — Hamdam barmog‘ini yana yuqoriga nuqdi, — qo‘lingga o‘tkir qilich ham berishi mumkin. Sen borib ajdarhoning bitta boshini uzasan. Senga rahmat aytishadi. Gazitda suratingni chiqarishadi. Yuzta boshdan to‘qson to‘qqizta qoladimi shunda? Bekorlarni aytibsan. Sen uzib tashlagan bosh o‘rniga darrov boshqasini qo‘yishadi.

— Falsafadan dars berishga arziydigan domla bo‘lib qolibsiz, — dedi Zohid, piching bilan.
— O‘g‘rivachchalarni quvlab yurgan odamning falsafasi ham shunaqa mayda bo‘ladi. Senga achinganimdan bi-ir gapirib qo‘yaman-da. U yerda kosang oqarmaydi. Faqir kishi panada bo‘lgani ma’qul-da. Adolat qilishingga ular yo‘l berishmaydi. G‘irrom ishlarga esa sening vijdoning yo‘l qo‘ymaydi. Ikki o‘t orasida qovurilib yuraverasan. Mana, oldingi ishing nima bo‘ldi? Ovsarga o‘xshab og‘zingni ochib qolaverding.
— Endi oshirvordingiz, aka. Gap deb gapiraverar ekansiz-da. Og‘zimni ochib qolganim yo‘q. Ilonning dumini ko‘rib turibman.
— Zo‘rsan-ku! — Hamdam qoyil qolgan odamday ko‘zlarini katta-katta ochib, Zohidga qaradi.
— Masxara qilmang. Sizga to‘g‘risini aytyapman.
— Ilonning dumini ko‘rib nima qilasan? — Hamdam endi oshkora piching bilan gap boshladi. — Ilon kavagiga kirib ketishi mumkin. Siz kavak og‘zida poylab o‘tiraverasiz, ilon esa do‘ngning narigi tomonidagi kavakdan chiqib ishini qilaveradi. Qochmasin, deb dumini bossangiz, nima bo‘lishini bilasiz-a? Ha, chaqadi!
   Zohid bu gaplarni toqat bilan eshitdi. Hamdam hayajonini bir oz bosib olgach, vinzavodga kirganini aytdi.

— Ana, ko‘rdingmi! Bu marazga rahming keluvdi. Shuni deb Asadbek bilan olishmoqchi eding. Shuni deb o‘lib ketsang, ammo juda xafa bo‘lardim. — Hamdam ustol ustidagi qora daftarchani olib varaqladi. Kerakli sahifani ochgach, telefon go‘shagini ko‘tarib, raqam terdi. — Allo, vinzavodmi, singlim, menga direktor o‘rtoq Namozov keraklar. Polkovnik Musaxo‘jaevman. Majlis tugashini kutishga vaqtim yo‘q. — Hamdam «hozir boplayman», deganday Zohidga ko‘z qisib qo‘ydi. — O‘rtoq, Namozov, salom. Polkovnik Musaxo‘jaevman. Turmadan beshta jinoyatchi qochganini eshitdingizmi? Gazit o‘qiysizmi o‘zi, hammayoqda shov-shuv-ku? Nega aloqasi bo‘lmasin, sizga ham aloqasi bor uchun telefon qilyapman. Kecha kechasi turmani kavlab beshta xavfli jinoyatchi qochgan. Ular orasida Qilich Sulaymonov ham bor. Taniysiz-a uni? Xullas, u kimdandir o‘ch olishini aytgan ekan. Kimlarni nazarda tutganini bilmaymiz. Lekin har ehtimolga qarshi sizni ogohlantirib qo‘yamiz. Agar uni ko‘rib qolsangiz, darrov bizga xabar qiling. Xo‘p, xayr.
Hamdam go‘shakni joyiga qo‘yib, jilmaydi.
— Dovdir. «Albatta qo‘ng‘iroq qilaman», deydi. Kimga, qanday telefon qiladi, ovsar. Dushman uyasiga g‘ulg‘ula solib qo‘ydim. Hozir qo‘ng‘iroqlar boshlanadi. Milisaga, prokuraturaga, turmaga... Tasavvur qilyapsanmi? Oyog‘i kuygan tovuqday bo‘lishadi. Shuni bi-ir tomosha qilsang, xumordan chiqsang.
— Bekor qildingiz, foydasi bormi?
— Foydasi bor. Hech bo‘lmasa ko‘ngil, — Hamdam ko‘kragiga yengil mushtladi, — taskin topadi. Bu itdan tarqalganlarni giribonidan ushlab o‘tqizib qo‘yish qo‘limizdan kelmaganidan keyin iniga bir marta cho‘p suqib qo‘ysak yomonmi? Hadeb biz kuyib-yonib yuraveramizmi? Ular ham bir kuysin.
— Baribir bekorchi ish bu.
— Vey, menga qara, prokuror. Sen ishingni o‘zgartir. Sen jensovetga rais bo‘lib bor. Sening joying o‘sha yerda, ha!

   Asadbek to‘ydan keyin bir oz halovat toparman, deb o‘ylagan edi. Qiz uzatgan odamda halovat bo‘lmasligini u qayoqdan ham bilsin! Qiz kuyovnikiga ketar oldidan otasi huzuriga bosh egib keluvi, otaning esa duo qiluvi rasm edi. Zaynabni shu rasmga binoan boshlab keldilar, ammo o‘z hovlisida emas, restoran ostonasida, mast-alast nigohlar guvohligida duo qilmog‘i lozim bo‘ldi. U ko‘p yaxshi niyatlarni diliga tugib qo‘ygan edi. Qizining mo‘’minlik bilan bosh egib kelayotganini ko‘rganidayoq hushi uchdi, tomog‘iga bir nima tiqildi. U onasining o‘limidan so‘ng ko‘ziga yosh olmagan edi. Hozir yig‘lagisi keldi. Qizi bir qadam berida to‘xtadi. Asadbek otasini quchoqlab yig‘lagan qizlarni ko‘rgan, o‘z qizining ham shunday qilishini kutib edi. Baxtiga bunday bo‘lmadi. Asadbek avvaliga «nima uchun to‘xtab qoldi?» deb ajablandi. Keyin «yaxshi bo‘ldi, yig‘lasa men ham o‘zimni tutib turolmas edim» dedi-da, fotihaga qo‘l ochdi. Hayajon o‘ylab qo‘ygan gaplarini to‘zitib yuborgan edi. O‘ylashga, gap topishga fursat yo‘q — yuzlab qo‘llar duoga ochilib, yuzlab ko‘zlar unga tikilgan, «Baxtli bo‘lgin, qizim», deyishdan o‘zga so‘z topolmadi. Qiziga yaqinlashib, peshonasidan o‘pdi.
   Qizi Asadbek yuragining bir parchasini yulib olib ketdi.
   Shundan beri xayoli qizida. Eshik tiq etsa xavotir bilan qaraydi. Telefon jiringlasa ham yuragi bir to‘lqin uradi. Nazarida qizi sharmandalik yukini ortmoqlab, ko‘zyoshini to‘kib, faryod urib kirib kelayotganday tuyulaveradi.

   A’yonlari uch-to‘rt kun dam oling, deyishganida ko‘ngan edi. Birinchi kuniyoq uyda qolish dam emas, azob ekanini his qilib shahar markazidagi qarorgohiga jo‘navordi. Bugun ham ertalabdan saroymonand xonasida a’yonlarini kutmoqda edi.
   Chuvrindi Samarqandga shirinsuv korxonasini ishga tushirishga, Kesakpolvon esa Marg‘ilondagi muzqaymoq korxonasining nima sababdan to‘xtab qolganini aniqlash maqsadida ketishgan edi.
   Asadbek xonasiga kirishi bilan hisobchini chaqirdi. Videobarning o‘ng tomonidagi xona hisobchiniki. Yapon anjomlari bilan ish yurituvchi hisobchi Asadbekni qiziqtirgan har qanday ma’lumotni bir lahzada yetkazadi. Bu safar ham shunday bo‘ldi. Viloyatlarga tariqday sochilgan, ko‘rinishi nazarga tushmas darajada kichik, ammo foydasi katta korxonalaridan xazinaga pul avvalgiday oqib turibdi. Asadbek vinzavod masalasini hal qilib olgach, bu xo‘jalikni teng ikkiga bo‘lib, a’yonlarga berishni niyat qilgan. A’yonlar buni bilishadi. Shu sababli korxonalardan hamisha boxabar bo‘lib turishadi.
   Asadbek hisobchining axborotidan ko‘ngli to‘lib o‘tirganida telefon jiringladi. Qo‘shni xonadagi qizlardan biri yoqimli ovozi bilan gapirib, vinzavod direktori yo‘qlayotganini bildirdi. Asadbek moviy telefon go‘shagini ko‘tardi. Ikki soatcha ilgari vinzavoddagi odamlar prokuror kelganini bildirishgan, Asadbek, «Qo‘rqmang, biz hammasidan xabardormiz», degan mazmunda ko‘ngliga dalda bergan edi. «Bunga yana nima jin tegdi», degan xayolda go‘shakni qulog‘iga tutdi. Sharifning xavotirga tushganini ovozi oshkor qilib turardi. U Qilich Sulaymonovning qamoqdan qochganini aytgach, Asadbek:
— Bo‘lishi mumkin emas! — dedi keskin. — Kim telefon qildi?
— Polkovnik Musaxo‘jaev degan odam.

— Qaerdan?
— Milisadan bo‘lsa kerak.
— Nima ko‘p, milisaning idorasi ko‘p. Nima ko‘p polkovnik ko‘p.
— To‘g‘ri... lekin Musaxo‘jaev bittadir?
«Yana aql o‘rgatadi-ya», deb g‘ijindi Asadbek.
— Vahima qilavermang. Qilich Sulaymonovdan o‘nta bo‘lsa ham qo‘rqmang.
Asadbek ig‘voning isini tuygan bo‘lsa ham, kerakli bir joyga qo‘ng‘iroq qilib, aniqlab berishni topshirdi.
   «Qilichning qochishi hecham mumkinmas. Xohlasa shunday ham chiqib keladi. Yo Hosil aralashdimi? Qochganlar uning odamlari bo‘lsa, balki shu gap ham to‘g‘ri chiqar. Bu boyvachchaning qimirlashi yaxshi bo‘lmayapti. Qilichni o‘tqazib qo‘yib bekor qildimmi?..»
Chorak soatga qolmay hammasi ayon bo‘ldi. Qamoqdan besh kishi qochgani to‘g‘ri, lekin Qilich Sulaymonov joyida edi. Polkovnik Musaxo‘jaev degan odam esa yo‘q. Demak, ig‘vo! Kimga kerak bu ig‘vo? Maqsad Sharifni qo‘rqitib qo‘ya qolishmi? Yo Asadbek saltanatiga tosh otib, g‘ashiga tegishmi? Kim bo‘lsa ham nozik joyidan olgan. Begonaning ishi emas bu. Asadbek bir to‘xtamga kelishga ulgurmay Hosilboyvachcha qo‘ng‘iroq qildi.