Asadbek «gap tamom» deganday o‘rnidan turdi. «Shu ikki og‘iz gapni telefonda aytib qo‘yishsa ham bo‘lardi-ku», deb o‘yladi Sharif, eshik sari yurib.
— Meni kutib turing, gap bor, — dedi Kesakpolvon.
— Jamshid qaerda? — dedi Asadbek, Sharif chiqib ketgach.
— Ertalabdan beri ko‘rganim yo‘q. Maishat qilib yotgandir, — dedi Kesakpolvon. — Yangisini topgan ekan, o‘sha bilan ovora.
— Maishat,  deyaverib hammani buzding. Endi bichib qo‘yishim qoldi.
— Erkaklar bilan ishlagandan keyin chidaysan, oshna. Yosh yigitlar vaqtida maishatini qilib olsin. Vaqtida o‘zing ham...
— Bo‘ldi, aynima. Jamshidni top. Bugun Maskovga uchsin.
— Nimaga?
— Xongirey bilan uchrashib kelsin. — Asadbek shunday deb Zelixon bilan ikki kun avval bo‘lgan uchrashuv mazmunini aytdi.
— Jamshidni yubormang, — dedi Chuvrindi. — O‘zingiz borib kelganingiz ma’qul. Ish jiddiyga o‘xshaydi.
— Jamshidni top, birga boramiz.

    Qiziga qarab turib, Manzuraning ko‘ngli o‘ksidi. Zaynab turmushidan nolib, hasrat qilmadi. Biroq ko‘zlarini shodlik uchqunlari tark etgani onaning ziyrak nazaridan chetda qolmadi. Zaynab singari kelinchaklar bunaqa damlarda yayrab-yashnab yuradilar. Yuzlariga tushgan dog‘, barmoqlarining to‘lishib, uzuklarning sig‘may qolishi ular husniga husn qo‘shadi. Zaynab esa xuddi so‘liyotgan gulga o‘xshaydi. Onasiga dilini yormaydi. Manzura uning dardli nigohiga qarab turib, ichida «qiz tug‘mayin men o‘lay», deb qo‘yadi. Yotarida ham, turarida ham, duo qilsa Yaratgandan qiziga baxt tilaydi.
    Xudoga shukr qilishi kerak, kuyovi beo‘xshov emas. Yoshi kattaroq bo‘lsa ham xushro‘ygina. Zaynabi qaynonaning tergab-tergashlari-yu, qayin egachi, qayin singillarning dimoq-firoqlaridan holi. Bir juvonning baxtli turmushi uchun hamma narsa yetarli. Lekin baxt faqat yemoq-ichmoqdan iborat emasligini u ham yaxshi biladi. Asadbek bilan turmush qurib och, yalang‘och qolmadi. Eri ichib kelib, uni do‘pposlamadi, ko‘chaga haydab chiqarmadi. Birin-ketin bolalar tug‘ilishdi. U erining «qimor o‘ynamayman», degan so‘ziga ishona bordi. Eri kech qolsa joynamoz ustida kutmaydigan bo‘ldi. Uyda hamma narsa to‘kin edi. Ammo unga nimadir yetishmayotganday bo‘laverardi. Baxtsizlik faqatgina kambag‘alni ta’qib etmaydi. Boylar baxtsizlikni o‘zlari sezmagan holda chaqirib oladilar. Kambag‘al baxtsizlikdan ko‘pam kuymaydi, unga ko‘nikib qolgan. Ammo boylarning baxtsizlikka chidashlari qiyin. Kambag‘al uchun arzimas bir gap bo‘lib ko‘ringan har bir narsa boylar uchun beqiyos baxtsizlikday tuyuladi...
    «Qizimning eriga ko‘ngli yo‘q, — deb o‘yladi Manzura. — Farzand ko‘rsa balki dili yumshar... Hozirgi qizlarda sabr degan narsa yo‘q, tavba...»

    Qizi o‘qishga bormayotganini aytganida Manzura «o‘zing bilasan», deb qo‘ygan edi. Bugun kelib indamay o‘tiraverishini ko‘rgach, «o‘qishingga borganing durust ekan, qizim, dugonalaringni ko‘rib ko‘ngling yoziladi», dedi. Zaynab bu gapni eshitmaganday javob qaytarmadi. Ayvonning o‘ymakor ustuniga suyanib, hovliga o‘ychan tikilib turaverdi.
    Zaynab shu hovlida Kumush bo‘lib yashagan edi, xayolidagi Otabegi uni shu hovlida quchgan, yonog‘idan bo‘sa olgan edi... Endi nazarida bu hovlidan nur qochgan, g‘unchalari to‘lib erta-indin ko‘z ochaman, deb turgan atirgullar ham xunuk, marmar favvora ham o‘lik... Quyosh bor-u, fayz yo‘q, xonadon qorong‘u. Xonalarda hayot kezib yuribdi, ammo baxt yo‘q...
    Faqat boloxona... Baxt o‘sha yerda berkinganmi?.. Uning ko‘ngil qo‘ygani o‘sha yerda. Orzulari dafn etilgan bu xonadonga faqatgina uni ko‘rgani keladi. Ko‘rish nasib etsa, ko‘ngli battar ezilib, uyiga qaytadi. Homiladorligini bilganidan beri eri uni boshida ko‘tarib yurguday bo‘ladi. Elchin uni suyib-quchgani sayin u Jamshidni ko‘proq o‘ylaydi. Yolg‘iz qolganida to‘lishib borayotgan qorniga qarab, hali tug‘ilmagan boladan nafratlanadi. Nazarida uni baxtsiz qilgan, umidlarini chil-chil sindirgan — shu bola. Xayriyatki, nafrat qo‘zigan paytda onalik mehri ham uyg‘onib, uni yomon xayollardan qaytaradi.
Manzura qizidan ko‘z uzmay, xo‘rsindi.
— Yotib qola qol, qizim, — dedi o‘ksik ovozda.
Zaynab onasining dili pora-pora bo‘lib ketayotganini sezmadi. Hovli uzra bemaqsad kezib yurgan nigohini yig‘ib, unga qaradi.
— Buguncha qola qol, — deb takrorladi Manzura.
— Yo‘q, ketaman, — u shunday deb hovliga tushdi. Chiqib ketgunicha boloxonaga ikki-uch qarab qo‘yganini Manzura sezdi.

    Zaynab uyiga qaytdi-yu, bepoyon sahroda yolg‘iz tashlab ketilgan bechora holiga tushdi.
Kunni erinchoqlik bilan o‘tkazgan quyosh endi ufqdagi bulutlar chetini qizartirib botmoqda edi. Osmonni bezagan bu manzara aldamchi, bulut chetlari qizil esa-da, bag‘ri qora edi.
Hayot ostonada kutmaydi. Quyosh botishi bilan bu bag‘ri qora bulutlar chaqin chaqib, bostirib keladi. Dov-daraxtni savalab o‘tib ketgach, yulduzlar charaqlaydi. So‘ng yana quyosh chiqadi. Barglarda ilinib qolgan tomchilar javhar singari yaltillaydi. Ammo Zaynabning xufton dili bundan yorisharmikin? Ayriliq dardi yengilib, umid guli ochilarmikin?
    Quyosh botmay turib, ko‘z o‘ngida borliq xira tortdi.
    Yolg‘iz... Nido yo‘q... Go‘yo quyosh barchani o‘limga mahkum etib, vidolashib ketayotganday. Tor ko‘kragiga bandi yuragi behalovat tepadi. Tepib-tepib ko‘krak qafasini sindirib qochib ketgisi keladi. Bu vujudini tark etmoqni istaydi. Tark etolsa o‘tli hasratlarning fig‘onlari mangulikning sukutiga g‘arq bo‘la olarmikin?
    Bu xonadonga qadam bosib kelganidan beri uning hayoti puch xayollar zindoniga berkildi. Berkildi-yu, qulf-kaliti birovning qo‘lida qoldi. Topishgan taqdirlarida to‘lin oy va osmon singari bo‘lar edilar. Endi osmon to‘lin oysiz tund bo‘lib olgan. Dil qorong‘i. Dil og‘riydi. Ko‘z yoshi xuddi yomg‘ir... Ko‘zlarni yosh kuydiradi...
    Uning dardiga kim sherik bo‘lishi mumkin?

    Zaynab bu tun yolg‘iz qolishini, yolg‘izlikning temir tirnoqlari orasida azob chekishini bilardi. Elchin «bir-ikki kun uyingizda turing», deb ketdi. Shu gapga binoan uyga borgan edi. U yerga ham sig‘madi. Yolg‘izlikdan qo‘rqqani holda yolg‘izlikni istadi. Hozir esa qayoqqadir borgisi keldi. Kim bilandir gaplashgisi keldi. Tanish-bilishlari ko‘p. Ostona hatlab kirib borguday bo‘lsa, quchoq ochib kutib olguchi yaqinlari ko‘p. Ammo qay biri uning dardini tushunadi? Qay biri «qo‘y, o‘sha otarchi erni, suyganing bilan bo‘l», deydi. Hech kim aytmaydi. Aksincha, «Sabr qil, shayton yo‘liga kirma», deyishadi. Nasihat qilishadi. «Kimga hasratingni aytsang, dardingni olish o‘rniga, birdaniga donishmandga aylanadiyu bisotidagi nasihatlarini sochib tashlaydi, — deb o‘yladi Zaynab. — Nasihatgo‘y aqli butunlar muncha ko‘p bo‘lmasa, bu dunyoda. Dardkash muncha kam...»
    Zaynab o‘zini o‘zi chalg‘itish uchun oshxonaga kirdi. Bir o‘zi uchun ovqat qilg‘isi kelmay, hovliga chiqdi. Darvozaga qaradi. Eshik qiya ochiq. Kimdir kirib kelganday... Kim keldi?
Uyga kirdi. Televizorni yoqdi. Yumshoq o‘rindiqqa o‘tirdi. Umid bilan avval darvozaga, keyin telefonga qaradi. Nima uchun uyiga qaytganining sababini u hatto o‘zidan ham yashirmoqchi bo‘ladi.
    Yolg‘izligida bir martagina ko‘cha eshigi ochilib, U kirib keldi. Shundan beri necha marta ko‘z tikadi. Kutgani kelmaydi. Bu kech kelarmikin? Uning ilinji shu.

— «O‘zicha kelmaydi, bir bahona bilan chaqir».
— «Sharmanda... Sharmanda...»
— «Yoshlik va gul... Ikkovining umri qisqa bo‘ladi. Buni bilganlar yurishibdi yallo qilib. Sen-chi?»
— «Sharmanda... Sharmanda...»
— «Mening erim bormi? Kim u? Nomusimni bulg‘agan odammi? Agar endi men unga xiyonat qilsam, uning nomusi bulg‘anadimi? Falonchining xotini...»
— «Voy, sharmanda... voy, sharmanda-e...»
— «Men uning nomusini o‘z ko‘z o‘ngida bulg‘ayman, deb qasam ichganman. Xudo uni shol qilib qo‘ysin. Ana o‘shanda ko‘chadagi daydi itni bo‘lsa ham boshlab kelaman, ko‘z oldida...»
Zaynab shu qasamini eslasa rostdan ham umidi ushalganday etlari jimirlashib ketadi. «Shu ish qo‘limdan kelarmikin?» deb ikkilanadi.
    Ayol qasam ichmasin. Qasd qildimi, shayton to‘riga o‘raladiyu oqibatda unga Xudo ham bas kelolmas.
— «Chaqir uni...»
— «Nima deb chaqiraman?»
— «Bahona top».
— «Uyalaman».
— «Birpas gaplashib o‘tirish mumkin-ku? Masalan... Aka-singil singari. Uni chaqir, sen yolg‘izsan. Seni qo‘riqlashi lozimmasmi?»
    Shu tarzdagi uzoq olishuvdan so‘ng uning qo‘li telefon sari uzatildi.

    Jamshid ko‘ngliga yoqqan juvon bilan bir kecha-kunduz qolib ketdi. U jannat hurlari bilan yashayotganiday lazzat qilib, Bek akasining yo‘qlab qolishi mumkinligini ham unutdi.
    Asadbek yo‘qlatgan paytda u o‘ynashini tark etib, yo‘lda kelayotgan edi. Boloxonaga chiqishi bilan yigitlar xo‘jayin yo‘qlaganini aytishdi. Shu paytda telefon jiringladi. Jamshid «Bek akamdir», deb go‘shakni ko‘tardi. Qo‘ng‘iroq qilgan odam darrov gapira qolmadi. Jamshid uchinchi-to‘rtinchi marta «allo!» degach, Zaynabning hazin ovozi eshitildi:
— Zaynabman... Hovlida birov yuribdi. Qo‘rqyapman...
Jamshidning shoshilib o‘rnidan turishi uchun shu xabar kifoya edi. Keyin aytilgan gaplarning mag‘zini u yo‘lda ketaturib chaqmoqchi bo‘ldi. «Ko‘cha eshigi ochiq turibdi... Moshinangizni katta ko‘chaga qo‘yib keling...» Bu gaplarga tushunish unchalik qiyin bo‘lmasa-da, Jamshid haq javobni olishni istamadi.

    U Zaynabning qarashlaridagi sirni bilmas edi, desak, sizni aldagan bo‘lamiz. Ayol zotining qarashlarini tushunmaydigan erkak bormi o‘zi bu dunyoda. Jamshid qamoqdan chiqqanidan beri ayol zotining turli toifasini ko‘rdi. Ularni ko‘zlariga qarab, chindan suyib erkalayaptimi yo ersirab qolganmi, yo dardi pulmi, darrov bilib oladi. Zaynabning qarashlari esa... boshqacha edi.  Zaynabning muhabbatini tili tish hatlab oshkor eta olmasdi, biroq ko‘zlari «sevaman!» deb dod solardi. Jamshid bu dodni ko‘zi bilan ko‘rib, yuragi bilan eshitardi. Ammo bu faryod uning qalbini larzaga solmasdi. Chunki uning yuragidagi muhabbat tuyg‘usini o‘smirlik chog‘idagi ayolning o‘sha nayrangi bo‘g‘ib o‘ldirgan edi.
   U Bek akasiga sodiq edi. Bek akasi uchun, xususan, shu qiz uchun joni lozim bo‘lsa, berardi. Ammo qizning bu sirli qarashiga bandi bo‘la olmasdi.
    Shahar ko‘chalaridan mashinani uchirib haydab «balki bormaganim ma’quldir. Hali ham qaytib, Ravshanni yuboraymi» deb ham o‘yladi. «Eri qayoqda ekan? Balki borgunimcha kelib qolar...» degan fikrda iziga qaytmadi. Elchinning Farg‘onaga ketganini bilganida balki qaytar, shu bilan tashvishlardan qutulib qolarmidi...

    Asadbek, Sharif Namozov chiqib ketgach, uyiga qaytmoqchi edi. Chuvrindi eski mahalladagi «amri ma’ruf»ga taklif etilganlarini eslatgach, noiloj ko‘ndi. Jalil boshlab kelgan chollar «mahallani buzdirishga yo‘l qo‘ymayotgan emishsan», deb ketishganidan beri eski mahallasiga o‘tmagan edi. «Bormasam arazlabdi, deyishmasin», degan fikrda yo‘lga chiqdi.
    Bolaligi o‘tgan uydan ikki eshik narida odamlar to‘planib turishgan edi. Mashinani beriroqda to‘xtatib, tushishlari bilan to‘pdan bir kishi ajralib, ular tomon yurdi. Asadbek Jalilni tanidi.
— Qarab tur, hozir sasishni boshlaydi, — dedi Chuvrindiga.
— Xo‘p deyaverasiz-da, — dedi Chuvrindi kulimsirab.
— Bu mahallada ham odamlar turishini bilarmiding? — dedi Jalil salom-alik qilmay. — Kuttirish ham evi bilan-da. Besh yarimga kel, degandan keyin kel-da. Omonmisan o‘zing ishqilib?
— Aka, xizmatchilik-da, ish chiqib qoldi, — dedi Chuvrindi, Asadbek o‘rniga javob berib.
— Yaxshi hamki «ish-sh-sh» deydi. «Xih!» desa dumingni tutqazmas ekansan-da, a? — dedi Jalil, gapni hazilga burib. — Yuraqol, Sobitxon ma’ruza qilyapti. Qo‘qonga ketishi kerak ekan, zo‘rlab olib qoldik.
— Qo‘qonda nima qilar ekan? — dedi Asadbek.
— Ota-onasi hozir o‘sha yerda turarkan. Otpuskaga chiqibdi. Bir oy uyida turar ekan.
— Imomlar ham otpuska qilar ekanmi? — deb kuldi Asadbek.

    Asadbek hovliga o‘rnatilgan tovush kuchaytirgichdan kelayotgan mayin ovoz egasini Jalil aytmayoq tanigan edi. Asadbekni voiz o‘tirgan uyga emas, «nozik odamlar» uchun ajratilgan xonaga boshlashdi. Jalil bilan Chuvrindi unga hamroh bo‘lishdi.
— Zo‘r gapiradi-da, — dedi Jalil, choy qaytarib.
Sobitxonning ma’ruzasini Asadbek ikki-uch eshitgan, taklifini rad etgani uchun uni yomon ko‘rib qolgan bo‘lsa-da, nutq so‘zlashiga tan bergan edi. Shu sababli hozir Jalilga e’tibor bermay, qorining so‘zlariga quloq tutdi:
— Shunday qilib, hazrat Ali, Roziyallohu anhu, qilich ham taqmay, sovut ham kiymay, oddiy kiyimda Zubayr tomon yurdilar. Borib qarasalarki, Talxa hazratlari ham mukammal qurollangan hollarida tayyor turibdilar ekan. Har ikkilarining yaqinlariga borib, ularga qarab: «Umrimga qasamki, sizlar odamlarni, otlarni jangga tayyor holga keltirib qo‘yibsizlar. Biroq, qiyomat kuni Olloh tabaroka va taolo huzuriga borganingizda unga aytadigan uzrlaringizni ham tayyorlab qo‘ydingizmi? — dedilar. So‘ng ularni shayton yo‘lidan qaytarmakni istab yana shu gaplarni aytdilar: — Ollohdan qo‘rqinglar, bunday bema’ni  urushga bel bog‘lashdan tiyilinglar. O‘zi avvalda mahkam etgan arqonni o‘zi chuvalab tashlaydigan kimsa kabi bo‘lmanglar. Buyuk islom jamoatini barpo etishda benihoya xizmat etgan edingiz. Endilikda uni parchalab tashlovchi kishilardan bo‘lib qolmangiz. Sizlarning bu ishingiz Islom jamiyatini qiyomatga qadar birlasha olmaslik fitnasiga giriftor etmasun, o‘zimizdagi ichki adovatga barham bermasak, tashqi dushmanlar bizni tezda mag‘lub etajak. Biz mana shunday mag‘lubiyat alamiga uchramasligimiz darkor. Biz ichki tortishuvlarni hal etmay, o‘zaro birodarkushlik olovini yoqib yuborsak, kelajak avlodlarimiz uchun g‘oyatda ulug‘ xiyonat qilgan bo‘lamiz. Kuch faqat birlikdadir. Qaysi millat birligini yo‘qotsa, o‘sha millat kelajagi uchun qayg‘urmagan, o‘ziga halokatni lozim etib olgan bo‘ladi. Oradagi ixtilofni Ollohning ulug‘ kitobiga hamda Ollohning muborak payg‘ambarining ko‘rsatgan yo‘llariga amal qilgan holda bartaraf etmog‘imiz darkor...»