— Og‘am o‘ldilarmi?
— Ha... mening bobomni ham o‘zbeklarning o‘zlari kafanlab ko‘mishgan edi. Shu narsaga aqling yetadimi sening?
— Ha, tushunaman. Yomonlik istashmas edi.
— Yo‘q, tushunmaysan. Tushunganingda oltita chamadonni liq to‘ldirib qochmas eding. Boshqalar bilan birga bo‘larding. Sen xunasani baribir otaman. Qayoqqa borsang ham izlab topib, otaman. To‘pponcham bo‘lganida hoziroq otar edim. Mayli, yana ozgina yashay qol. Ozgina bo‘lsa ham darbadarlik nima ekanini bilib qo‘y.
— Zeli og‘a, unday demang, sizni hurmat qilaman.
— Hurmat qilmay qo‘ya qol. Bor, ichkariga kir, xotiningning yuragi yorilib ketmasin. Sen meni kutgin, bir kunmas-bir kun uyingga kirib boraman. Agar bir balo bo‘lib qamalib ketsam, odam yuboraman. Seni o‘ldirish endi menga qiyomat qarz!
    Zelixon bu gaplarni atayin uni qo‘rqitish uchun aytgan edi. Uning nazarida Selimga bitta o‘q kifoya emas. U bundan buyongi hayotini qo‘rquvda, talvasada o‘tkazishi lozim edi.
    Selim chindan ham qo‘rqdi. Ammo shu onning o‘zida Zelixondan oson qutulayotganiga quvonib, xayr-ma’zurni nasiya qilgani holda ichkariga kirdi. Bundan Zelixonning achchig‘i chiqdi. Ichkari kirib bir adabini bermoqchi ham bo‘ldi. Shu onda qandaydir bir g‘oyibona ovoz: «o‘zing-chi, joningni saqlab qolgan odamga xayr ham demay ketmoqchisan-ku?»— dedi. «Ha-ya,— dedi u o‘ziga-o‘zi,— Yigitaliga uchrashmay ketsam, durust bo‘lmas». Shu qarorga kelib, shaharga qatnaydigan avtobusga o‘tirdi. U Yigitalinikiga bu usti-bosh bilan borib bo‘lmasligini, soqchilar ko‘paygani, shubhali odamlar hibsga olinmog‘i mumkin ekanini bilardi. Shu bois avval Nadyanikiga bormoqni, yuvinib-taranib, so‘ng Yigitaliga uchrashmoqni afzal ko‘rdi...

    ...Eshik darrov ochilmadi. Qo‘ng‘iroqning ikkita qisqa, uchta uzun jiringlashi ham ichkaridagilarga ta’sir etmadi. Qo‘ng‘iroqni qayta-qayta bosavergach, eshik qiya ochilib, sochlari to‘zg‘igan, o‘ng qo‘l barmoqlariga sigaret qistirgan Nadya ko‘rindi.
— Zelya, senmiding? — dedi u xushlamagan bir ohangda.
— Nadulya, mehmonni yaxshi kutib olmayapsan? — dedi Zelixon ichkari kirib, uning beliga qo‘l yuborib,— nima bo‘ldi, tinchlikmi?
— Jonimga tegdilaring, hammalaring! — Nadya shunday deb unga esh bermay, oshxona tomon yurdi. Gaz plitasi ustidagi gugurtni olib, sigaretni tutatdi.
    Zelixon ajablanib, katta xona eshigini asta qiyalatib, ichkariga mo‘raladi: ikki yigit divanda bir-birining yelkasiga bosh qo‘yib uxlab o‘tiribdi, yana biri ustol oyog‘ini quchoqlagan holda qotgan. Dimog‘iga nasha hidi urilib, burnini jiyirdi. Zelixon bu yigitlarni tanimadi. Ichkariga kirib o‘ng tomondagi yotoq eshigini ochdi. Ikki o‘rinli karavotda yotgan, chap qulog‘ining ostidan og‘zigacha tirtig‘i bo‘lgan yigitni darrov tanidi — Fedya. Ustiga bostirib borib, bo‘g‘ib o‘ldirgisi keldi. Lekin bu uyda guvoh borligini eslab, o‘zini tutdi. G‘ijim yostiqqa qarab, zaharli jilmaydi. — Nadyaning hozirgina shu o‘rindan turib chiqqanini fahmladi. Oshxonaga chiqib, uning belidan quchdi.
— Nadulya, bazm zo‘r-ku? Halaqit beribman-da? — dedi uni erkalab.— Bearmon tortishibdi-ku?
— Buning Bo‘ri emas, to‘ng‘izning o‘zi bo‘libdi. Kechadan beri tortishadi. Qayoqdan kelishdi bu boshimga bitgan balolar? O‘zing qayoqda eding? Basharangdan it ham qo‘rqadi.

— Olatasirning ichida yuribman.
— Senga yarashmas ekan.
— Nima yarashmaydi?
— Egasiz uylarni o‘marishni aytyapman. Bu Akademikning ishi emas, yo shunchalik tubanlashib ketdingmi?
    Zelixon «do‘stim bilan birga edim», demoqchi bo‘ldi-yu, «baribir tushunmaydi», deb indamay qo‘ya qoldi.
— Ichasanmi? — dedi Nadya qopqog‘i ochilgan aroq shishasini qo‘lga olib.
— Yo‘q,— dedi Zelixon.
— Men bilan ozgina ich, yuragim tars yorilay deyapti,— shunday deb ikki qadahni to‘latdi-da, birini olib, so‘z aytmayoq ichib yubordi.
— Senga nima bo‘ldi? — dedi Zelixon.
— Nima bo‘lganini sezmayapsanmi? Do‘zaxning eshigi ochilib ketganga o‘xshaydi. Qo‘rqyapman. Xuddi uyimga bostirib kirib, yoqib yuborishayotganga o‘xshaydi.
— Bu yerlarga qachon kelgansan?
— Bu nima deganing? Shu yerda tug‘ilganman.
— Shu yerda tug‘ilsang ham bu odamlarni bilmas ekansan.
— Hozir hech kimni bilib bo‘lmaydi.
— Nadulya, sen bu yerdan ketishing kerak. Istasang, olib ketay?
— Nima uchun?
— Anavilarning iziga tushishgan. Bularga qo‘shib seni ham joylab qo‘yishmasin. G‘alvalarning boshida shular turishdi. Belgili odamlar. Bular qutulib, sen esa tutilib qolishing mumkin. Uyda qo‘rqib o‘tiruvdim, degan gapingga ishonishmaydi.

— Shuni aytgani keldingmi?
— Ha.
— Ovora bo‘libsan, meni hech kim ilintira olmaydi.
— Akademikning gapiga kirmaganlar xor bo‘ladi, bilib qo‘y. Men bekordan-bekorga gapiravermayman.
Nadya bir oz o‘ylandi. Shu payt Zelixon xayoliga yaxshi fikr keldi:
— Nadulya, menga igna ber,— dedi u.
O‘yga botib turgan Nadya bu gapdan keyin ajablanib, unga qaradi.
— Nima qilasan? Sening bunaqa odating yo‘q edi-ku?
— Odam o‘zgarib turadi, Nadulya. Igna ber. Doridan ham ber, ko‘proq ber.
— Ko‘proq? Ko‘proq uchun ko‘proq pul kerak, yaxshi yigit.
— Men sendan qarz bo‘lib qolganmanmi hech? Dorini beru o‘zing ket bu yerdan. Pulni kechki payt olasan. Qaerda bo‘lishingni aytsang bas.
— Shu yerda tur,— Nadya xojatxonaga kirib, eshikni zanjirladi. Bir ozdan so‘ng beshta tsellofan xaltachadagi kukunni uzatdi:
— Bori shu.
— Nadulya, sen mening quyoshimsan! — Zelixon shunday deb tomog‘idan o‘pmoqchi edi, u o‘zini olib qochdi.— Sen ketaver, Nadulya, men Bo‘rining o‘ziga kelishini kutaman. Unda hisob-kitobli ishim bor.
— Hali-beri o‘ziga kelmaydi, rosa tortib, o‘lgudek ichgan. Sen shu yerda tur.
Nadya yarim soat mobaynida narsalarini yig‘ishtirdi-da, bir-ikki kun mobaynida qaerda bo‘lishini aytib, chiqib ketdi.

    Nadya chiqib ketishi bilan Zelixon ishga kirishdi. Hojatxonaga kirib qoradori kukunini izladi. Nadya, garchi uzoq yillardan beri o‘g‘rilar bilan birga bo‘lsa-da, xotinligiga borgan, hojatxonaga kirib, kukun qaerda bo‘lishi mumkin ekanini bildirib qo‘ygan edi. Zelixonday tajribali o‘g‘ri uchun kukun konini topish og‘ir vazifa emasdi. Katta-kichik turli quvurlar o‘tgan mo‘ri eshigini ochib, diqqat bilan ko‘zdan kechirdi. Uning ziyrak ko‘zi quvurlar ortidagi ingichka, pishiq oq kanopni ilg‘adi. Kanopni asta tortdi. Bir quloch uzunligidagi kanopga pishiq kapron xalta bog‘langan, xaltada esa sotish uchun tayyorlab qo‘yilgan yigirmaga yaqin xaltachalar bor edi. Zelixon yana beshta xaltacha oldi-da, xaltani joyiga tushirdi. So‘ng chiqib, ro‘molchasini xo‘llagach, qo‘li tekkan eshik tutqichlarini artdi. Keyin kukunga suv qo‘shib, suyultirdi. Fedya yotgan xonaga kirdi-da, har ehtimolga qarshi uning oyoqlarini bog‘ladi. So‘ng rezina ichak bilan bilagini mahkam bog‘lab, qo‘l tomirlarini asta shapatiladi. Tomir bo‘rtib chiqqach, igna sanchdi. Ham nashaning, ham aroqning kayfidan behush yotgan Fedya qimirlab ham qo‘ymadi. Miqdori ancha oshirilgan qoradori tomirdagi qonga qo‘shilib, uni yo‘qlik dunyosiga olib ketmog‘i lozim edi. Katta xonadagi yigitlar qismati ham shu edi. Ishni bajarib bo‘lgach, ularning cho‘ntaklarini kavlab, pullarini ola boshladi. Yerda yotgan yigitning cho‘ntagidan chiqqan tugilgan ro‘molchani yechib, tilla tishlarni ko‘rdi-yu, g‘azabiga chidolmay uning qorniga tepdi.

    Zelixon barmoq izlari tushishi mumkin bo‘lgan joylarni yana bir karra artgach, uydan chiqdi. Shu yaqin oradagi telefonga borib, militsiyaga qo‘ng‘iroq qildi. «Turklarning uyini yoqqanlar» qaerda yotganligi haqida ma’lumot berdi. Oradan yarim soat o‘tgach, militsiya mashinasi kelib, to‘xtaganini ko‘rib, xotirjam ketdi. Markaziy magazinga kirib o‘ziga yangi ust-bosh oldi, sartaroshxonaga o‘tdi, undan hammomga tushdi. Shundan keyingina Yigitalinikiga qarab ketdi. Yo‘l-yo‘lakay kitob do‘konidan muqovasi chiroyli ikkita qalin kitob sotib oldi.
    Kechagina qiyomat sodir bo‘lgan yerda endi osoyishtalik hukm surmoqda edi. Yongan uylar, ko‘chada yurgan qurolli askarlargina notinchlikdan darak berib turardi. Soqchilar bashang kiyingan, sochlariga oq oralagan, kitob ko‘tarib olgan bu odamni to‘xtatmadilar. Zelixon ham atrofiga alanglab, ularda shubha uyg‘otmadi. Faqat Ismoilbeyning yonib ketgan uyi oldida bir zum to‘xtashga majbur bo‘ldi, teskari qarab o‘tib keta olmadi. O‘sha tomonda Ismoilbey xo‘rsinganday bo‘ldi, so‘ng go‘yo pichirladi: «Qo‘nma bulbul, qo‘nma bulbul...»
    Yigitalining eshigi ochiq edi. Zelixon ichkari kirib, ayvonga yaqinlashgach, ovoz berib chaqirdi. Yigitalining xotini hovli etagida, qo‘yxonada ekan, Zelixonni ko‘rib, avval tanimay bir oz dovdiradi.
— Men qo‘shningiz Ahadbeyning oshnasiman. Anavi kuni Yigitali akam meni qutqarib qoluvdilar, rahmat aytay deb keldim.

    Ayol endi uni tanigan bo‘lsa ham darrov javob qaytarmadi. Zelixonning nazarida u nimadandir cho‘chiyotganday edi.
— Yo‘q bo‘lsalar mayli, rahmatimni yetkazib qo‘yarsiz. Yana aytingki, Ismoilbey og‘am olamdan o‘tdilar. Kecha ko‘mdik. Ahadbeylarni bugun samolyotga o‘tqazib olib ketishdi. Joylashib olishganidan so‘ng sizlarga xat yozishadi. Ungacha uylaridan xabardor bo‘lib turarsiz... Xabar oladigan uy ham qolmabdi...
— To‘xtang, u kishim uydalar, dam olayotuvdilar,— ayol shunday deb, shoshilganicha uyga kirdi. Dam o‘tmay boshini oq belbog‘ bilan bog‘lagan Yigitali ko‘rindi. Zelixon uning o‘ng ko‘zi atrofi ko‘karib qolganidan ajablandi. Nazarida burni ham shishganday edi.
— Boshga tushganni ko‘z ko‘rar ekan,— dedi Yigitali, xuddi Zelixon uni ayblaganu endi o‘zini oqlash lozim bo‘lganday.— Yemagan somsaga pul to‘lab keldim. Sizlar bilan xayrlashganimdan beri uyga endigina yetib keldim.
    Yigitali shu ko‘cha boshida soqchilar to‘xtatishganini, tunni tor qamoqxonada o‘tkazganini aytib berdi.
— Shu paytgacha birov «nima uchun yoningda pichoq olib yuribsan?» demovdi. Qarang-a, shu ham qurol hisoblanarkan. Boshimga balo bo‘ldi-da. Avval bir nomard yigitning qo‘liga tushib qoldim. «Bo‘yningga olasan, sheriklaringni ham aytasan», deb turib oldi. «Endi o‘ldim, shu qamoqda chiriyman» deb o‘yladim. Yo‘q, Xudoning rahmi keldi. U nomarddan mana bu,— Yigitali ko‘z ostini silab qo‘ydi,— esdalik bo‘lib qoldi. O‘rniga bir insoflisi so‘roq qildi. Baxtimga mahalladan yo‘qlab borishdi, baraka topishsin. Avtobusda adirga borib kelganim ham baxtimdan bo‘lgan ekan, buni qarang-ki avtobus no‘merini eslab qolgan ekanman. Shopir yigitni bugun erta-mattan topib kelishdi. Shundan keyin chiqarishdi, deng. Shunda ham tilxat yozdirib olishdi.

— Qanaqa tilxat? — deb so‘radi Zelixon.
— Beruxsat hech qayoqqa chiqmayman, deb tilxat berdim. Shu yoshga chiqib, borgan yerim bu yog‘i Marg‘ilon, bu yog‘i Farg‘ona bo‘ldi. Qo‘qon bilan Toshkanni televizorda ko‘rganman, endi qayoqqa borardim?
    Yigitali soddaligiga borib, tuhmat balosidan butunlay qutuldim, deb o‘ylayotgan edi. Bu sohani ipidan-ignasigacha yaxshi biluvchi Zelixon esa do‘ppi tor kelib qolib, aybdorlar topilmasa, yana Yigitaliga yopishishlari mumkinligini his etdi. Shu sababli suhbatlasha turib, u yon-atrofda yashagan turklarning ism-shariflarini so‘rab-bilib oldi. Yigitali Zelixon nima uchun sinchkov bo‘lib qoldi, deb o‘ylab ham o‘tirmadi. U oradan bir oy o‘tib, Ahadbey va boshqa qo‘shnilar nomidan yozilgan minnatdorlik maktubini oladi. Xuddi shunday maktub obkomga ham kelib, matbuotda e’lon qilinadi. Yigitali bu maktublar Zelixon qo‘li bilan yozilib, Kavkazdan jo‘natilganini bilmaydi. Oradan ikki yarim oy o‘tib, yana turmaga tushay deganida shu maktub joniga ora kirgandagina Zelixon bilan bo‘lgan so‘nggi suhbat yodiga tushadi...

    Zelixon oxirgi samolyot bilan qaytdi. To‘g‘ri Elchinnikiga kirib, u bilan xayrlashmoqchi, ertalabki reys bilan Adlerga uchib ketmoqchi edi. Elchinning yolg‘iz shumshayib o‘tirganini ko‘rib, ketishga shoshilmadi. Bo‘lib o‘tgan voqealarni eshitgach, boshi qotdi.
— O‘qilonning hiylasiga tan bermasdan boshqa iloj yo‘q,— dedi Zelixon,— buni avval boshdan hisobga olishimiz kerak edi. Oddiy masalaga aqlimiz yetmabdi. Ahmoq odam bu darajaga ko‘tarilmaydi, to‘g‘rimi? Sen bilan men uni ahmoq qilmoqchi bo‘libmiz. Endi sen bu yerlardan ketishing kerak.
— Nima uchun?
— Endi Zaynab senga xotin bo‘lmaydi. Tug‘ib berganida Asadbekning soyasida rohat qilib yashayverarding. Zaynab sen bilan yashamasa, Asadbekka keraging yo‘q. Jamshidning o‘limini sendan ko‘rayotgan bo‘lsa, endi tinch qo‘ymaydi. Bugun bo‘lmasa ertaga o‘ldiradi seni. Lash-lushlaringni yig‘ishtiru men bilan birga ket.
— Siz qayoqqa ketmoqchisiz?
— Hozircha Adlerga. Keyin o‘ylab ko‘raman. Balki ota yurtimga borarman. Balki Sochida dam olarman. Xo‘p, de, men bilan birga ketaver.
— O‘ylab ko‘ray... Shu turishimizda hozir ohanraboning ikki qutbiga o‘xshab qolibmiz. Sizni qon ota yurtga tortyapti, men esam ota yurtni tashlab chiqib ketishim kerak.

— Safsatangni qo‘y. Ota yurtimning «Zelixon qachon kelarkin?» deb ko‘zi uchib turgani yo‘q. Meni Quvasoyda yoki Farg‘onada ko‘rgan bo‘lishlari mumkin. Anavi xunasa Selim esingdami, shular yolg‘on guvohlik ham berib yuborishdan toymaydilar. G‘alvalardan chetroqda yura turay. Keyinroq qaytib kelaman. Sen ham, men ham og‘ayni, bu dunyoga o‘lim bilan berkinmachoq o‘ynagani kelganmiz. O‘lim to‘r tashlaydi, biz esa chap beramiz, o‘lim yo‘llarimizga qopqon qo‘yadi, biz esa ziyraklik qilib sakrab o‘tib ketamiz. Og‘zimizni ochib lalaydikmi, tamom!
Zelixon shunday deb soatiga qaradi:
— Televizorni qo‘y, «Vremya»ni ko‘raylik-chi?
Bir necha daqiqadan so‘ng Farg‘onadagi fojialar haqida xabar berila boshladi. Muxbir jangarilar tushgan katta yuk mashinasi Qo‘qon sari katta tezlikda borayotganini xavotir bilan bayon qilar edi. Vertolyotdan turib olingan tasvirda kaltaklar bilan «qurollangan» yigitlar ko‘rindi. Muxbir ularning giyohvand ekanliklarini qayta-qayta ta’kidladi.
— Voy galvarslar! — Zelixon shunday deb tizzasiga urdi-da, o‘rnidan turib ketdi.— Eshityapsanmi? Giyohvandlar ekan?! To‘g‘ri, nasha chekib, balki ustidan aroq ham ichib olishgandir bu xumsalar! Qarab tur, ular Qo‘qonga eson-omon yetib olishadi. Keyin o‘sha yerda to‘polon boshlashadi.