U sir boy bermay turgan Sayfiga qarab taajjublandi: «Pixini yorgan jinoyatchi ham bunaqangi bez bo‘lmas. Rangi ham o‘zgarmaydi-ya... Kim bu o‘zi? Shunchalik ustami? Meni laqillatmoqchimi yo shoir mashina nomerini adashtirganmi? Bu kelmaganmi?..»
    Sayfi jilmayishning soxtaligini sezdi. Inspektorning gaplaridagi ilmoqni ham fahmladi. Mushuk-sichqon o‘ynayotganini ham bildi. Ammo uning nima uchun to‘q mushuk singari o‘ljasini o‘ynayotganiga tushunmadi. Sayfi bu vazifani bo‘yniga olganida milisaxonaga bir-ikki chaqirishib so‘rashganidan keyin aytib berarman, deb o‘ylagan edi. Ishning bu tarzda boshlanishi uni bir oz gangitdi. Hamdam o‘yinni yana bir oz davom ettirganida dovdirashi ehtimol edi.
Hamdam uni sinovli nazari bilan ko‘p ta’qib etmadi. «Qani, ketdik», dedi-da, mashina sari yurdi.
— Akaxon, hali ko‘p yuramizmi? — dedi Sayfi shahar markaziga yaqinlashganida. — O‘zingiz bilasiz, otning kallasiday plan bor. Bu yog‘i tirikchilik...
— Tirikchilikmi, tirriqchilikmi? — dedi Hamdam kesatib.
Sayfi o‘zini majburlab kuldi:
— Gapni ham qiyib yuborar ekansiz.

    Hamdam «milisaxonaga qarab hayda», desa Sayfi qiynalmay yurgan bo‘lardi. Mashinani hali o‘ngga, hali chapga buraverib charchadi. Hamdam xuddi shahar ko‘chalarini bilmaydiganday uni rosa sarson qilib, nihoyat o‘zi ishlaydigan ichki ishlar bo‘limiga yetib keldi. Sayfini so‘roq qilish uchun o‘z xonasiga emas, balki ayblanuvchilar vaqtinchalik saqlanadigan temir panjarali tor va zax xonaga boshladi. Panjarali eshik sharaqlab ochilganida Sayfining esi chiqib ketayozdi.
— Kir, — dedi Hamdam sovuq tarzda.
— Nimaga? Gunohim nima?
— Qo‘rqma, kiraver. Bu yer bizning do‘xturxonamiz. Unutilgan narsalar shu yerda esga tushadi. Bu yerda tuzalmaydiganlar uchun boshqa do‘xturxonamiz ham bor. U yerda uncha-muncha dori-darmon qilinadi, — Hamdam uni gardanidan ushlab ichkariga itardi. — Yigirma  sakkizinchida yurgan yo‘llaring esingga tushib qolsa, chaqirasan.
    Eshik sharaqlab yopilishi bilan Sayfi lahadga tushib qolganday seskanib ketdi. Bir necha soatga emas, bir umrlik qamoqqa tushganday badaniga qo‘rquv titrog‘i yugurdi. «Haqqingiz yo‘q!» deb baqirmoqchi edi, o‘zini tutdi. Haydar akasining gaplarini esladi: «Seni qamab qo‘ysalar ham churq etma. Keyinroq gapirib berasan. Ulardan qo‘rqdim, shu sababli darrov aytmadim deysan. Ukangni vaqtliroq qutqarish uchun ozgina jabr cheksang o‘lib qolmassan». Sayfi kavkazlik ikki yigit og‘ir jinoyat qilgan bo‘lsa ham, bunga mening dahlim yo‘q, deb o‘ylayotgan edi. Hali, murda osilgan daraxt yonida dovdiramaganining sabablaridan yana biri — murda yoqilgan paytda u nariroqda, mashina ichida edi. Bu tomonga qarashga qo‘rqib, pisib o‘tirgandi. Yigitlar murdani osish uchun ingichka sim arqon tayyorlashayotganini ko‘rgan, «sim arqonda osishmoqchimi?» deb ajablangan edi. O‘sha kungi kechqurungi poezdda jo‘nab qolgani uchun shahardagi gap-so‘zlar, mish-mishlar hali qulog‘iga yetib kelmagan edi.

    Hamdam Tolipov xonasiga kirib sigaret tutatdi. O‘rindiqqa yastanib o‘tirdi-da, oyoqlarini stul ustiga chalishtirib qo‘ydi. U Sayfini jinoyatchilardan biri deb hisoblamayotgan edi. Sayfi uning uchun chigalni yechishdagi kichik tuguncha edi. Hamdamga ikki narsa qorong‘i: Sayfi qaysi to‘daning odami? Nima uchun mashina nomerini yashirmadi? Qotillar nima sababdan etaklarining bir uchini o‘zlari ko‘tarib qo‘yishdi? Tasodifmi bu yo puxta o‘ylab qilingan ishmi? Hamdam ikki-uch soatdan so‘ng uni olib chiqib, qorniga musht tushirsam sayrab qolar, deb o‘ylagan edi. Shu o‘tirishida xayoliga ajoyib fikr kelib, o‘rnidan turib ketdi. Telefon go‘shagini olib lozim raqamni terdi. Zohid xonasida ekan, go‘shakni darrov ko‘tardi.
— Shopirni topdim, — dedi Hamdam, «suyunchi ber», deganday bir ohangda.
— Nima deydi? — dedi Zohid, bu gapni arzimas xabarday qabul qilib.
— Hozircha jim. Bez bo‘lib o‘tiribdi. Parvoyi falak. O‘sha daraxtning tagiga ham olib bordim. Ko‘zini lo‘q qilib olgan, tusi ham o‘zgarmaydi-ya! Bunaqasini endi ko‘rishim.  To‘daga kirishdan oldan surbetlikdan imtihon topshirgan bo‘lsa kerak. Lekin u bugunning o‘zida sayrab beradi. Sayratmasam otimni boshqa qo‘yaman.
— Yana mushtmi? — dedi Zohid norozi ohangda.
— E yo‘q, o‘rtoq prokuror, hozir qanaqa davr? Qayta qurishmi? Ha, shunday. Tolipov ham o‘zini qayta tarbiyalagan. Shunday bir ishni o‘ylab qo‘ydimki, sendaqadan yuztasi, komissar Katanidan o‘ntasi qoyil qolib, ro‘paramda qo‘l qovushtirib turadi.

— Qanaqa ish?
— Sen soat oltida murda yoqilgan daraxt yaqiniga kelib tur, ko‘rasan. Agar Maqsud akani topsang, yana yaxshi.
— Ro‘parangizda qo‘l qovushtirib turish uchunmi?
— Hozircha piching qilaver, mayli, ammo soat oltida «akaxon, qoyilman, sizga!» deb yuborganingni o‘zing ham bilmay qolasan. Sen oltida o‘sha yerda bo‘l. Men bir oz kechikib boraman. Ha, sening vazifang indamay, jim turish.
    Zohid uning aytganlarini bajarishga so‘z bergach, go‘shakni joyiga ildi.
Soat besh yarimda Sayfini panjaradan bo‘shatdi.
— Qani, yur, — deb ko‘cha tomon boshladi.
Uning dag‘al muomalasi Sayfini tashvishga soldi. «Bir baloga giriftor qilmasaydi», deb qo‘rqdi.
— Boyagi joyga hayda, — deb buyurdi Hamdam mashinaga o‘tirgach. Keyin so‘radi: — Kanistrangda benzin bormi?
— Yo‘q, — dedi Sayfi ajablanib.
— Yo‘lda olvol, o‘n litr yetadi.
— Uzoqqa boramizmi?
— Uzoqqa... shunaqangi uzoqqa...

    Sayfini endi rosmana qo‘rquv o‘z to‘rlariga o‘ray boshladi. Barmoqlariga titroq yugurdi. Hamdam buni sezib, quvonib ketdi. Sayfi yo‘lda to‘xtab, benzin oldi. Xo‘jalik mollari do‘koni yonidan o‘tayotganida Hamdam mashinani to‘xtatdi-da:
— Ikki quloch arqon olib chiq, — deb buyurdi.
— Qanaqasidan?
— Mol bog‘laydigan, pishiqroq bo‘lsin.
Sayfi bu buyruqni ham bajardi.
    Katta yo‘l yoqasidagi o‘sha daraxt yonida bir «Volga», uning yonida esa Zohid bilan mayor Soliev turishardi.
— Motorni o‘chirib, kalitni menga ber, — dedi Hamdam. Sayfi titroq barmoqlari bilan kalitni uzatdi.
— Esladingmi? — dedi Hamdam ko‘zini daraxtga tikib.
— Nimani?
— O‘zingni ovsarlikka solma. Nimani so‘rayotganimni bilib turibsan. Yigirma sakkizinchi mayda  bu  yerga kim bilan kelgansan, nima ish qil-
gansan?

— Bu yerga birinchi kelishim.
— Shunaqami? Qani, tush mashinadan, — Hamdam shunday deb arqonni qo‘liga olib, mashinadan tushdi. — Yukxonani och, kanistrni ol.
— Nimaga?
— Olaver, menga kerak.
    Ko‘ngli yomon bir shumlikni sezgan Sayfining oyog‘idan mador qochdi. «Volga» yonida turganlarga xavotir bilan qarab, Hamdamning buyrug‘iga itoat etdi. Daraxt ostiga borishganda Hamdam arqondan sirtmoq yasadi. Sayfi ko‘zlarini javdiratib, atrofga alangladi.
— Qochishni o‘ylama. Bir qadam nari-beri qo‘ysang, otilasan. Yordam ham kutma, mashinasini to‘xtatib yordam beradigan ahmoq yo‘q bu yerda.
— Nima qilmoqchisiz? — dedi Sayfi titroq ovozda.
Uning bu holatidan Hamdam mamnun bo‘ldi — unga aynan shu kerak edi.
— Seni osmoqchiman, — dedi xotirjamlik bilan. — Keyin... yoqaman.
— Haqqingiz yo‘q!
— Nega haqqim bo‘lmas ekan, haqqim bor, og‘ayni. Bu shoxga ikkita odam osildi. Sen uchinchisi bo‘lasan. Biz esa qotil topilmadi, deb ishni yopdi-yopdi qilib yuboraveramiz.

— Haqqingiz yo‘q! — deb baqirib yubordi Sayfi.
— Sening haqqing bormidi?
— Men o‘ldirganim yo‘q!
— Kim o‘ldirdi?
— Bilmayman.
    Hamdam teskari qaradi. Uning harakatini diqqat bilan kuzatayotgan Sayfi ham boshini burdi. Shu zahoti Hamdam chaqqonlik bilan bo‘yniga sirtmoqni tashladi. Sayfi arqonni ikki qo‘li bilan changallab, jon holatda baqirib yubordi. Zohid u tomon intilib qadam qo‘ygan edi, mayor Soliev to‘xtatdi.
— Yigirma sakkizinchida kelganmisan? — deb so‘radi Hamdam.
— Kelganman, — dedi Sayfi jon talvasasida.
— Nima uchun ertalabdan beri meni laqillatasan?
— Aytsang, o‘ldiramiz, deyishgan. Bola-chaqang garovda deyishgan...
— Kim?
— Bilmayman, tanimayman ularni.
— Nechta odam edi?
— Ikkita... ular bu yerning odami emas, tili boshqacha edi.
— Bu yerda «Jiguli» ham bor edimi?
— Bor edi, bir jingalak sochli yigit turuvdi.
— Keyin nima bo‘ldi?
— Gaplashishdi. Keyin menga javob berishdi.
— Urishishmadimi?
— Yo‘q.

— Osishganda qaerda eding?
— Menga javob berishdi, ketuvdim.
— Yolg‘on gapirma! — Hamdam shunday deb arqonni tortdi. — O‘lik yonayotganda ham shu yerda bo‘lgansan. Mashinangni ko‘rganlar bor.
— Ha... Ha... moshinangda qimirlamay o‘tir, deyishdi. O‘tirdim. Bola-chaqam garovda edi...
— Sen hozir ham garovdasan. Ikki yo‘ling bor: yo o‘sha odamlarni bizga topib berasan, yo shu yerda ko‘mirga aylanasan.
— Men ularni tanimayman... Kira qilib olgan edim. Lekin bir uyga kirib chiqishgan edi. Balki o‘sha yerda turishar?..
    Reja bo‘yicha Sayfi bu gapni so‘roqning yo uchinchi yo to‘rtinchi kuni aytishi lozim edi. Ish shu darajada tezlashib, murakkablashib ketdiki, aytmaslikning iloji qolmadi.
    Qaytishda mashinani Hamdam haydadi. Sayfi qil ko‘prikdan o‘tib, arang omon qolgan odam holiga tushgan edi. U ukasini qamoqdan chiqarish, hech bo‘lmasa muddatini kamaytirishga yordam so‘rab Haydarga murojaat qilgani uchun endi o‘zini o‘zi la’natladi. To‘g‘ri, ukasiga joni achiydi. Lekin, hozir ayon bo‘ldiki, o‘zining joni yanada shirinroq ekan. Dastlab unga vazifa oson ko‘ringan edi. Ikki kavkazlikni ijaradagi uyidan oladi, o‘likxonaga boradi, ular o‘likni o‘rab olib chiqishadi, so‘ng katta yo‘l yoqasidagi daraxtga osishadi, tamom vassalom. Milisa so‘ragan taqdirda faqat o‘likxonaga borilganini aytmaydi. Kavkazlik yigitlar ijarada turadigan uy ko‘rsatib qo‘yiladi, xolos... Sayfi bir-ikki so‘roqqa chaqirishadi-yu, so‘ng holi qo‘yishadi, deb o‘ylagan edi. Agar uning iziga Hamdam tushmay, boshqa odam, masalan Zohid tushganida balki shunday bo‘larmidi... Bir kunda gullab qo‘ygani uchun endi Haydardan qo‘rqa boshladi. «Bu balki yolg‘ondan qo‘rqitgandir, Haydar aka po‘pisa qilib o‘tirmas», deb yuragi orqasiga tortib ketdi. «Balki o‘zimni moshinadan tashlab, birato‘la qutulub qo‘ya qolsammikin», degan xunuk fikrga ham bordi. Shu onda Hamdam xuddi uning fikrini o‘qiganday bir qarab oldi:
— Sen qo‘rqma, — dedi u, — senga tegishmaydi. Bizga to‘g‘risini aytib, yordam bersang joning omon qoladi. Kerak bo‘lsa, odam qo‘yib seni qo‘riqlaymiz. Aldaydigan bo‘lsang, ularga sherik hisoblanib, xalta-xurjuningni ko‘tarib jo‘naysan. Bu o‘yin shunaqa bo‘ladi: yo ostidan, yo ustidan!

    Bu safar «chapga», — «o‘ngga», deb Sayfi yo‘l ko‘rsatib turdi. Eski shaharning tor ko‘chalaridan o‘tishayotganda o‘ng qo‘ldagi temir darvozani ko‘rsatdi:
— Shu uyga kirib chiqishgan.
— Adashmadingmi?
— Yo‘q, ana, chap tomondagi axlatxona esimda qolgan.
Hamdam «yaxshi», dedi-yu, mashinani to‘xtatmadi.
— To‘xtatmaysizmi?
— Nega?
— Ushlamaysizmi?
— Bu yog‘ini o‘zimga qo‘yib ber. Sen bugungi ishingni bajarding. Endi og‘zingga qulf urib, jim yur. Uchariq-to‘rtariq qilib jo‘nab qolma. Shahardan bir qadam nari-beriga chiqmaysan, tushundingmi?
Sayfi «tushundim», deb bosh irg‘adi. U faqat Hamdamning bu gapiga emas, balki bulardan hali-beri qutulmasligiga ham tushunib yetdi.
    Ko‘prikdan o‘tgach, Hamdam mashinani to‘xtatib, tushib qoldi. Sayfi uzoqlashishi bilan, izma-iz kelayotgan «Volga» to‘xtadi.
— To‘qson birinchi uy ekan, — dedi Hamdam, mashina eshigini ochib. — Odam chaqirish kerak. Ungacha men bir qarab chiqaman.
    Hamdam mashinalar oqimiga muqobil yurib, to‘qson birinchi uy eshigini taqillatdi. Ikkinchi marta taqillatganida ichkaridan «hozir» degan zaifgina tovush chiqdi. So‘ng darvozaning bir tabaqasi mungli ovoz chiqarib qiya ochildi-da, uzun yengli ko‘ylak kiygan keksa ayol ko‘rindi.

— Keling, bolam, — dedi u, Hamdamning salomiga alik olgach.
— Keliningiz bilan ijaraga uy qidirib yuruvdik. Siznikida bo‘sh joy bor, deb eshitdim.
— Voy, bolam-ey, sal kech kelibsiz-da. Joy boridi, odam qo‘yib qo‘ydik. Siz oilangiz bilan turmoqchimidingiz? Nechta bolangiz bor?
— Bittagina. Uch yoshda.
— Voy, attang-e, biz bop ekansizlar-a, cholim qaysar-da, sabr qilaylik, desam, ko‘nmadi. Ikkita yigitni boshlab kelib, joyladi. Chulchitmi-ey, tiliga tushunmayman. Bir paydo bo‘ladi, bir ko‘rinmay ketadi. Bunaqasi menga yoqmaydi, bolam. Chol-kampirga oilali odam afzal-da. Bola ermak bo‘ladi, lozim bo‘lib qolsa, issiq-sovuqdan ham xabar olib turishadi. Siz, bolam, noumid bo‘lmang-a, hali cholim kelsin, bir gaplashay, bularga javob bersin.
— Ijarachilaringiz shu yerdami?
— Shu yerda bo‘lmay qolishsin. Uyquga to‘yishmaydi bular. Aqli bo‘lsa, shom kirganda uxlarmidi...
    Hamdam erta-indin xabar olajagini bildirib, iziga qaytdi. Ko‘p o‘tmay, qo‘shimcha kuchlar yetib kelgach, to‘rt yigitni yoniga olib, yana darvoza oldida paydo bo‘ldi.