Jalilning bu tarzda o‘tirishiga uzoq toqat qilolmadi:
— Nima o‘qiyapsan?
— Janoza duosini yodlayapman, — dedi Jalil, qog‘ozdan ko‘z uzmay.
— Shu paytda yodlaging kelib qoldimi?
— Yetgunimizcha yodlab olishim kerak. Adangga janoza o‘qiymiz. Domladan so‘radim, keyin o‘qisa ham bo‘larkan. Hoynahoy sen qabrga gul qo‘yarsan, musulmonchilikka sening aqling yetmaydi.
    Chindan ham aqli yetmadi. Buni o‘ylab ham ko‘rmabdi. Murdani ko‘chirishni istabdi-yu, bu xayoliga kelmabdi. Murdani ko‘chirish ham orzuligicha qoldi. Chuvrindi Sobitxon qoriga uchrab, maslahat solganida u qat’iy ravishda «bezovta qilmanglar» dedi. Agar Sobitxon qori «ko‘chirib ko‘minglar» deb fatvo berganida Chuvrindi ham otasining jasadini qabristonga ko‘chirmoqchi edi. Qoridan qat’iy rad javobini olgach, o‘z dardini dasturxon qilib o‘tirmadi. Hozir ikki do‘stning qisqa suhbatini eshitib, yana o‘z otasini esladi. U «men ham janoza o‘qitib qo‘ysam bo‘larkan», deb o‘yladi-yu, buvisining:«Kuta-kuta to‘rtinchi yili bolamga aza ochdik, bobong masjidga chiqib yo‘q o‘likka janoza o‘qittirdi», degan gaplari yodiga tushdi.

    «Janozani-ku, kech bo‘lsa ham o‘qitishgan-a, ko‘mish-chi? Kafanlab ko‘mishganmikin? Yo qo‘rquvda, shoshilinchda ikki buklab ko‘mib qo‘ya qolishganmikin?» Shu fikr xayoliga keldi-yu, onasidan, tog‘asidan, uning otasidan yanada battar nafratlandi. «Bek akam bir armondan qutulyaptilar. Otalarining so‘nggi makonini topadilar. Qabrda yotgan otalari bilan xayolan bo‘lsa ham gaplasha oladilar. Men-chi? Men qayoqqa boraman? Qanday gaplashaman? Yig‘lagim kelsa qaysi qabrning tepasiga borib yig‘layman? Bek akam-ku, otalarini oz bo‘lsa ham ko‘rganlar. Quchganlar, o‘pganlar... Men-chi?.. Na ota hidini bilaman, na ona isini... Bek akam o‘ch olishga ulgurdilar, picha bo‘lsa-da, xumordan chiqdilar. Men-chi? Kimdan o‘ch olaman, o‘sha chollardanmi? Umr bo‘yi qo‘rquvda, titroqda yashagan bu chollarni o‘ldirib nima baraka topdim? Sirlari oshkor bo‘lganini bilib, o‘lmay turib o‘lishdi, pichoqsiz so‘yilishdi...»
    Boshini suyanchiqqa qo‘yib, ko‘zlarini yumib olgan Chuvrindi mana shularni o‘ylardi.
    Asadbek yana bir gap aytsa, Jalilning portlab ketishi mumkinligini bilib, jim bo‘la qoldi. Begona odamlar orasida Jalilga ortiqcha gap aytgan odamning sharmanda bo‘lishi tayin.
«Mayli, duosini yodlayversin, janoza o‘qigisi kelsa, o‘qisin. Domla o‘qish kerak, deb bejiz aytmagandir. O‘qib qo‘ygani durust. O‘qimasa nima bo‘larkin? Jannatga tushmasmikin? Nega tushmaydi? Bu dunyoni azob bilan o‘tqazgan, birovga yomonlik qilmagan bo‘lsa?.. Gunohni qilib yura-yura o‘lganida janoza o‘qib qo‘yilsa, to‘g‘ri jannatga tushaversa?.. Qiziq...»

    Asadbek, garchi mahallasidagi masjid qurilishiga homiylik qilayotgan bo‘lsa-da, islom ilmi, shariat hukmi degan tushunchalardan nihoyatda yiroq edi. Uning nazarida marhum lahadga qo‘yilishi bilan to‘g‘ri jannatga yoki do‘zaxga yo‘l oladi. Asadbek qiyomat, undagi hisob-kitob, nomai a’mol, Rasullullohning shafoati kabi gaplarni eshitmagan, eshitgan bo‘lsa ham uqmagan bandalardan edi. Shu sababli otasiga jannatdan joy tayin etish uchun janoza o‘qib qo‘yish albatta zarur, degan qarorga keldi. Shunga aqli yetgan do‘stini quchib olgisi keldi. Lekin bunga jur’at etmadi.  Chunki u Asadbek, do‘sti esa Jalil, ya’ni ikkovi ohanraboning ikki qutbi edi.
    Shu onda kuragida qattiq og‘riq turib, ingrab yuborganini o‘zi ham sezmadi. Ko‘zlari yumuq bo‘lsa-da, o‘zi ziyrak yotgan Chuvrindi boshini ko‘tardi.
— Bek aka, nima bo‘ldi? Mazangiz qochdimi?
— Kuragim shamolladimi, deyman. Sanchiq turdi. Ezib qo‘ysang-chi...
Asadbek shunday deb engashdi. Chuvrindi uning yelkalarini uqaladi. Og‘riq zo‘rayib, Asadbek qaddini rostladi.
    Chuvrindi tayyora bekasini chaqirib, suv so‘radi. Asadbek suv ichgach, suyanchiqni tushirib, og‘riyotgan kuragini tirab yotdi.
    Krasnoyarga yetganda tayyora tog‘day bo‘lib turgan qo‘ng‘ir bulutlar orasini yorib kirib, titray boshladi. Yo‘lovchilar o‘zlarini tayyorada emas, shag‘al yotqizilgan yo‘lda ketayotgan eshak aravada xis qildilar. Xasta odamlarning dardi qo‘zib, tayyora bekasi tinchini yo‘qotdi. Tayyora barchani behalovat qilib qo‘ydi.

    Shahar osmonini bulut qoplagan, salqin shamol esib turardi. Bir necha soat ilgari jaziramadan noligan odamlar endi salqinda qunishib turishardi.
— Asad, — dedi Jalil junjikib, — bitta taksi to‘xtatib, boradigan joyimizga jo‘navoraylik.
Asadbek unga qarab «xo‘p», deb kulimsirab qo‘ydi. Ko‘nglidan esa boshqa gap o‘tdi: «E nodon bola, sen Asadbekni kim deb yuribsan? Hammaga o‘xshab xurjunini osiltirib, taksiga qo‘l ko‘tarib yursa Asadbek bo‘larmidi? Dunyodan go‘lligingcha o‘tasan shekilli, sen bola. Hozir «bu yerlarda taksi bo‘lmaydi, yayov ketamiz», desam ishonarmikinsan? Ke, qo‘y, yana shallaqiliging tutib qolmasin...»
    Jalilning chindan ham soddaligi bor edi. Sodda bo‘lmaganida og‘aynisining ko‘zga ko‘rinmas, ammo o‘ziga xos kichik bir mamlakat podshosi ekanini, bunday podshohlik har bir yurtda mavjudligini fahm etgan bo‘lardi. Rosmana yurt egalarining bordi-keldilari, rasmiy kutib olish, muzokaralaridagi as’asayu dabdabalarni televizorda hamma ko‘radi. Pinhoniy yurtchalarning podshochalari uchrashuvida ham izzat-e’tibor zo‘r bo‘ladi, pinhoniy yurtchalarning bu ishlari ham pinhoniy kechadi. Katta mamlakat rahbari boshqa mamlakatga borishdan avval o‘nlab, balki yuzlab mutaxassislar o‘zaro uchrashib, ko‘riladigan masalani tayyorlaydilar. Xuddi shu kabi Chuvrindining yigitlari ham bu yerga uch kun avval kelishgan, Bek akalarini lozim darajada kutib olish tadorigini ko‘rishgan. Shubhasizki, Jalil bundan bexabar, shu bois ham taksiga tushish istagini bildirgan edi.

    Yo‘lovchilarning aksari jomadonlarini olmoq uchun yukxonaga qarab yurdilar. Ular esa tayyoragohning keng zaliga burilib, yo‘lni tashqari maydon sari oldilar. Chuvrindi bu yerga avval ham bir-ikki kelgani uchun qayoqqa yurishni yaxshi bilardi. Zalni kesib o‘tib, ko‘chaga chiqay deyishganda ust-boshi uringan, ko‘zlari hadik bilan olazarak boquvchi askar yigit Jalilga yaqinlashib, o‘zbekchalab salom berdi.
— Ha, ukam, xizmatlar qalay? — dedi Jalil, salomga alik olgach.
— Juda zarur gapim bor, — dedi yigit, atrofiga alanglab olib.
Jalil to‘xtadi-da, «nima gap?» deganday orqasiga o‘girilgan Chuvrindiga:
— Hozir orqalaringdan yetib olaman, — dedi.
— Ko‘chada turamiz, hayallamang, — dedi Chuvrindi.
— Ha, ukam, pul-muling tugab qoldimi? — deb so‘radi Jalil yigitdan.
— Juda zarur gap bor, yuring, yo‘q demang, iltimos. Do‘ppingizni ko‘rib, Hizir buvani ko‘rganday quvonib keldim oldingizga, — yigit shunday deb yo‘l boshladi.
    Jalil: «Bu yog‘i qiziq bo‘ldi-ku, bola paqirning ishi chatoqqa o‘xshaydi», deb unga ergashdi. Askar yigit yo‘l osti yo‘lagi orqali yurib yuk saqlanadigan xona ortiga o‘tdi. Nimqorong‘i burchakda yana ikki askar yigit o‘tirardi. Ular o‘rinlaridan turib salom berishdi. Ularning zaif, titroq ovozlari ahvollari nochor ekanidan dalolat berardi.

— Senlarga nima bo‘ldi, nimaga bu yerda biqinib o‘tiribsanlar? — dedi Jalil ajablanib.
— Ikki kundan beri shu yerdamiz. Ochmiz. Uyga ketolmayapmiz.
— Nima balo, qochdilaringmi?
— Qochdik... Boshqa iloj qolmadi. Qochmasak o‘lardik.
— Nega?
— Farg‘onada o‘zbeklar turklarni qirgan ekan. Shundan beri «uzbek basmach» deb bizga kun berishmaydi. Turtkilashadi, urishadi, «vahshiy itsanlar» deb haqorat qilishadi.
— Komandirlaringga aytmaysanlarmi?
— Aytdik. «Qo‘limizdan hech nima kelmaydi» deyishdi. Qo‘shni qismda bir bolani urib o‘ldirishdi. Uch kun oldin bizni yomon urishdi. Anavi og‘aynimning ko‘kragiga tepishibdi. Qovurg‘asi singanga o‘xshaydi. Og‘rig‘iga chiday olmayapti.
Yigit shu so‘zlarni aytib, umidvor ko‘zlari bilan tikildi.
— Bizni tashlab ketmang, amaki, yordam bering, — dedi ko‘kragini ushlab o‘tirgan askar zaif ovozda.
— Gapingni qara, ukam, senlarni tashlab qayoqqa ketaman. To‘xta, nima qilishni o‘ylab olay.
O‘ylagani bilan tayinli fikrga kelolmadi.

— Patrulning qo‘liga tushsak, hammamiz ketamiz, — dedi boyagi zorli ovoz.
— Yig‘lama, ukam, har qanday sharoitda ham yig‘lama, sen erkaksan, erkakka o‘xshab gapir. Endi gap shu: qimirlamay turlaring. Sheriklarim bilan maslahatlashib kelaman.
— Kechadan beri ikki kishi shunday deb ketdi, — dedi boshlab kelgan yigit.
— Menga qara, ukam, men unaqalardan emasman. Do‘ppimni ko‘rib ishonib keldingmi, endi shu ishonchingda tur.
    Jalil shunday deb tez-tez yurganicha iziga qaytdi.
    Ko‘chada Asadbek bilan Chuvrindi kulrang kostyum kiygan, qizil galstuk taqqan, ko‘rinishi kibor, qirq yoshlardagi bir odam bilan gaplashib turardilar. Jalil yaqinlashishi bilan Asadbek uni «qadrdon do‘stim», deb tanishtirdi. Kibor esa soxta jilmayish bilan unga qo‘l uzatdi-da:
— Kozlov, Aleksey Petrovich, — deb o‘zini tanitdi.
— Shu yerlik qadrdonlardan, — deb izoh berdi Asadbek.
— Asad, jiddiy gap bor, — dedi Jalil, uning izohiga e’tibor bermay.
— Keyinroq gaplashsak bo‘lmaydimi? — dedi Asadbek noxush tarzda.
— Yo‘q, eshit, — Jalil shunday deb ko‘rganlarini bayon qildi. — Tashlab ketsak bolalar uvol bo‘ladi. Ahvolini ko‘rsang, yig‘lab yuborasan. Yur, o‘zing borib ko‘r ularni.
Asadbek «buyog‘i qandoq bo‘ldi?» deganday iyagini qashidi. So‘ng Chuvrindiga qaradi:
— Mahmud, borib kela qol. Pul-mul ber.
— Odammisan o‘zing! — dedi Jalil zarda bilan. — O‘zing borsang, moyaging uzilib tushadimi?!

— Baqirma. Nima kerak bo‘lsa Mahmud eplashtiradi. Sendan bitta iltimos, bu odam oldida bilib muomala qil, sharmanda bo‘lib ketmaylik. Uyda har qanday zardangni, so‘kishingni ko‘taraman. Bu yer o‘rni emas. Izzatni bilish kerak.
Kozlov ularni muhim bir narsa tashvishga solayotganini sezib, gapga aralashdi:
— Asad, nima gap, ayt menga?
Asadbek Jalildan eshitganlarini qisqa holda bayon qildi.
— Mahmudning borishiga hojat yo‘q. O‘sha yigitlarni uchirib yuborish kerakmi? No‘ problem! — Kozlov shunday deb to‘rt-besh qadam narida turgan basavlat yigitlar sari yurdi-da, ularga nimadir deb uqdirdi. Ulardan ikkitasi shu zahoti ichkariga qarab yurdi. Kozlov esa Asadbek yoniga qaytdi: — Shu samolyotda uchirib yuborishadi. U yoqda kutib olishni tashkil qilish kerak. Patrul u yoqda ham bor.
— Telefon qilib deputatga tayinlayman, — dedi Mahmud Asadbekka qarab. Asadbekning peshonasi tirishdi:
— Kerakmas. Uning g‘alva ko‘tarishga bahona topolmay yuradi. Haydarga ayt. Bolalarni kutib olib, uy-uyiga yetkazsin. — Asadbek Jalilga qaradi. — Ko‘ngling o‘rniga tushdimi?
— Men kuzatib kelay. Har holda... ishonchlimi bularing?
— Maydalashma. Biz sening hukumatingga o‘xshab ikkita gapirmaymiz.

    Ular Kozlovning taklifi bilan mashinalarga o‘tirdilar. Jalil taksi haqidagi gapini eslab, «Bularni ham o‘zimga o‘xshagan odam debman-da», deb soddaligidan kulib qo‘ydi.
    Ularni shahar tashqarisidagi o‘rmon bag‘riga joylashgan xos mehmonxonaga olib bordilar. Daraxtlar panasidagi ikki qavatli yog‘och uy uncha ko‘zga tashlanmas edi. Uyning orqa tomonidagi qizlar bilan gavjum bo‘lguchi hovuz havo salqinligi tufayli bugun bo‘sh. Shodon qiyqiriqlar ham eshitilmaydi. Uy yog‘ochdan bo‘lgani bilan ichkarisi shohona bezatilgan edi.
— Yog‘och uyga olib keldi, deb ensang qotdimi, Asad, — deb kuldi Kozlov. — Uy pishiq g‘ishtdan. Ekzotika uchun old tomoniga yog‘och qoplatganman. Rusning uyi ekani bilinib tursin.
Mehmonxonada zo‘r ziyofat uchun hozirlik ko‘rib qo‘yilgan edi. Kozlov ko‘rsatgan o‘rinlarga o‘tirishgach, Jalil kolbasa solingan likopchani Asadbek tomonga surib qo‘ydi. Uning bu harakati Kozlovning ziyrak nigohidan chetda qolmadi.
— Cho‘chqa yemasliklaringni bilaman. Bu yerdagi hamma narsa mol go‘shtidan, yeyavering, — dedi u kulimsirab.
— Baribir cho‘chqa yog‘i solinadi, — dedi Jalil bo‘sh kelmay.
— Qiliq qilmay, ana qaynatilgan go‘shtdan yeyavermaysanmi? — dedi Asadbek achchiqlanib.
— Go‘sht ham yemayman. Shu kolbasa kesilgan pichoqda kesishgan. Baribir harom.
— Kechagina aroqni bo‘kib ichib, do‘ppingga qusib yuruvding. Endi haromni ajratadigan bo‘lib qoldingmi?

— Sen o‘zingni bil, — Jalil shunday deb bir burda non sindirib og‘ziga soldi. — Men senga o‘xshab ziyofat yeb o‘rganmaganman. Non ham bo‘laveradi.
— Nonni ham shu pichoqda kesishgan.
Bu gapni eshitib Jalil chaynagan nonini yutishni ham, tashlashni ham bilmay qoldi.
— Yut, yutaver, sendaqa mulladan o‘rgildim.
Asadbek shunday degach, ajablanib qarab turgan Kozlovga izoh berdi:
— Oshnam mullalardan. Tandirdan kechagina uzilgan xilidan.
Kozlov buni hazil deb tushunib kuldi.
    Davrada Kozlovning yigitlaridan hech biri ishtirok etmadi. Ovqatlanib bo‘lishgach, yumshoq o‘rindiqlarga o‘tib o‘tirishdi.
— Sen, Asad, anarxist ekansan. Gorbach hammaga demokratiya berdi-yu, qayta qurish senga yetib bormabdi. Yigitlaring hech bir narsani o‘zicha hal etolmaydi. Vinoni tsisternada yuborishni tashkil qilinglar, desam, avval Bek akamdan so‘raylik, deydi. Zo‘r pushkalar bor, desam...