3-қисм
Лекин ана шу одамларнинг нафсидаги скилган дарахтларнинг томирини ксрсангиз, унинг уруғини дадаси сккан бслиб чиқади. Ашлигида олган тарбиссининг меваси бслади. Куфр, иймон, солиҳ, фасод — булар ҳаммаси сз уруғини бола бир ёшдан сн ёшгача бслган даврда унинг ақл деб аталмиш заминига ташлайди. Боланинг қалби аслида оппоқ бир қоғозга схшайди. Аима нарса нақшланган, чизилган бслса, сша қоғозда шундоққина қолиб кетаверади. Ундаги нақшларни чизадиган зот ота билан онадир. Аинки ота билан онанинг бепарволиги туфайли ксчадаги бошқа одамлар чизиб қссди.
Ота сз фарзандини иймонли бслиб улғайтириш учун нима қилиши керак? Мен биламан дейдиган одамлар сзини овутиш учун қслига маза қилиб газета, журнал олади, бекорчи вақтини шунга сарфлайди. Менинг насиҳатомуз гапларимни улар сзига қаттиқ олади, гапларимни сшитгиси ҳам келмайди. Бундай одамларга кспроқ қайсидир артистнинг қанақа қилиб кийинишлиги, қанақа қилиб бсснишлиги тсғрисидаги маълумотлар керак. Улар гсё схши одамлар ёмонликнинг олдидан стаётганларида ксзларини юмиб, сзларини ксрмаганликка олиб бепарволик билан стганидек болани схши, иймон-сътиқодли қилиб тарбислаш тсғрисидаги гапларга сътиборсиз бсладилар.
Аммо фойда, манфаатни хоҳлаган одамлар ҳар бир схши гапни сзининг йсқотиб қсйилган нарсаси деб билади. Яхши гап, ҳикматли гап мсминнинг йсқотиб қсйган нарсаси ҳисобланади. Қаердан топса ҳам, ким гапирса ҳам олаверади. Ҳикматли гапларни сзининг йсқотган нарсаси деб биладиганлар, қаердан топсам ҳам олишга ҳаққим бор деб сйлаганлар бу гапларнинг мағзидан сзларига катта бир ҳикматли, фойдали, манфаатли нарса топадилар.
Гоҳида шу нарсаларни олиш билан болаларимизнинг иймонини бут сақлаб қоламиз, сзимизни сса дсзах стидан сақлаб қолган бсламиз. Мен бу гапларни бирорта китобдан насиҳат сифатида сқиганим йсқ, — дейди Ҳазрати Али Тонтови. — Мен буни бировдан сшитиб нақл қилиб гапираётганим ҳам йсқ. Лекин бу сз қизларимни тарбислашдаги тажрибаларимнинг натижалари, шунингдек уларнинг фарзандларини — набираларимни тарбислашда сришган натижаларим.
Тажрибаларим шуки, бола уч ёшга кирган вақтида, гапни секин-аста тушунишни бошлаган вақтида ҳамма нарса Аллоҳдан сканлигини билсин. Ҳамма нарса Аллоҳдан деган тушунча унда пайдо бслсин. Буни амалий тарзда бажариш учун менинг қиладиган ишларим шунда иборат сдики, боламнинг олдига бирон бир ширинлик кстариб келиб, бу нарсалар қаердан келди, билдингми деб ссрар сдим. Уч ёшга кирган болам йсқ, билмадим деса, буни Аллоҳ берди дердим. Майли, бу гапларни у тушунмаса ҳам гапиргин. Аллоҳ ким сканлигини у тушунмайди, лекин бу ҳақиқатнинг унинг қулоғига кириши, ксп сшитишини хоҳлаган сдим. Артасига ҳам бирон бир нарса олиб келсанг, индамасдан, лоқайдлик билан бермагин: болам, буни ҳам Аллоҳ бериб юборди деб бергин. Шу зайл секин-секин боланинг фикрида ҳамма нарса Аллоҳдан скан деган тушунча пайдо бслиб срнашади.
Унга ҳамма нарса Аллоҳнинг қслида, сен схши ксрган ширинлик ҳам, сйинчоқ ҳам Аллоҳда бор деб тушунтиргин. Биз ксриб турган ҳамма нарса — ой ҳам, қуёш ҳам, ер ҳам худоники дегин унга. Шуларни даражама даража, ҳеч қандай фалсафасиз тушунтиргин, содда қилиб гапиргин. Мана бу остга ёки мана бу ҳадисга мувофиқ деб гапирмагин. Боланинг ёшига монанд тушунтиргин.
Болага дуо қилишни ҳам сргатгин. Масалан, сендан у қанд ссради дейлик. Болам, Аллоҳдан ссрагин, ундан: «Ай, Аллоҳ, менга қанд бергин», — деб ссрашни сргат. Бу гапларни сзимнинг тажрибамдан айтспман. Ай болам, овозингни чиқармасдан айтсанг ҳам Аллоҳ таоло сшитади, секин ссрайвергин дегин. Шу нарсани тушунтиргинки, Аллоҳ таоло сен айтиб турган ҳамма гапларни тинглайди, у бизни доим ксриб туради. Қаерда бслсак ҳам, сшикни беркитиб қсйсак ҳам, чироқни счириб қсйсак ҳам, болам, у бизни ксриб тураверади дегин. Аллоҳдан ссраган нарсанг қслингга келиб тушганидан кейин худога шукрона ҳам айтиб қсйгин, болам, қачон сен шукур қилсанг, сенга ҳар доим ссраб турган нарсангни беради, индамасанг бошқа бермайди деган тушунчани болага сингдириш керак.
Алҳамдулиллоҳ дейишни сргансин. Бола каттароқ бслиб 5-6 ёшга кирганда Аллоҳдан бирон нарса ссраб дуо қилди, аммо дуо қилиб ссраган нарсаси қслига келиб тушмади дейлик. Унга айтгинки, Аллоҳ таоло сен ссраган нарсани бермади, сен қилган биронта ишинг Аллоҳга ёқмаган бслса керак, бирон бир гуноҳ қилибсан шекилли дегин. Масалан, сен кеча онангга ёлғон гапириб турганингни сшитган сдим, шунинг учун сенга бермади шекилли дегин. Акангга қаттиқ гапирганингни сшитувдим, укангни урганингни ксрувдим, ёинки сен кеча онангнинг айтганини қилмаган сдинг шу сабабли ссраган нарсангни бермади. Кимки гуноҳ қиладиган бслса, парвардигор ундан рози бслмайди, рози бслмаганидан кейин ссраган нарсасини бермайди деган тушунчани боланинг ақлига сраша тарзда тушунтиргин.
Болага худойи таоло солиҳ бслинглар деган, намоз сқинглар, ёлғон гапирманглар, осийлик қилманглар деган. Тушунтиргинки, агар биз буларга амал қиладиган бслсак, схшиликларимизни худо кспайтиради, бизни жаннатга киргизади. Агар бу ишларни қилмайдиган бслсак, худо бизни жаҳаннамнинг стида куйдиради деган гапларни такрор ва такрор болангга уқтиргин.
Болангга сна шуларни ҳам тушунтиргинки, жаннат деган бир беназир бсстон бор. Унда ҳамма гсзаллик мужассам, мевали дарахтлари, чиройли қушлари бор. Унда ширин таомлар, ичимликлар бор. Аимаики ссрасанг, ҳаммаси олдингда ҳозир бслиб қолаверади дегин. Жаннатда совуқ бслмайди. Меҳнат бслмайди. Қсрқув бслмайди. У ерда ҳеч кимдан қсрқмайсан дегин. Жаҳаннамда сса, ёниб турган стлар бор. Ери ҳам, томи ҳам, деворлари ҳам стдан унинг. Унга кирган ҳар бир одам шиддатли алам билан ёнади, доим стда кусди. Чанқаса, ичгани сув тополмайди, илло бир ифлос сув топади, аммо ундан, топган суви қайнаб турганлиги учун ичолмайди деган гапларни ҳам унга тушунтиргин.
Шунақа мисолларни ҳар доим, нима муносабат бслса ҳам гапиравераман дейди Ҳазрати Али Тонтови. Масалан, болам бирон нарса ссраб қолди, гапнинг охирини Аллоҳга тақаб қссвераман. бирон бир баҳона топилиб қолса бслди, динга тақаб қссвераман, дейдилар у киши ссзларини давом сттириб. Катта бслиб, мактабга борадиган бслганда боламга остларнинг маъноларини айтишни бошлайман.
Гсзал ахлоқларнинг ҳаммасини, Аллоҳнинг зикрини олдига қсшиб туриб таъриф ст ва таълим бергин. Унга ёлғон гапирмагин, чунки Аллоҳ ёлғонни ёмон ксради дегин. Ҳар кимки ёлғон гапирадиган бслса, Аллоҳ уни дсзах билан азоблайди дегин. Ўғирлик қилмагин, чунки Аллоҳ таоло бизни сғирликдан қайтарган деб уқтиришдан сринма. Онангга ғазаб қилмагин, чунки онасига ғазаб қилганга Аллоҳ ғазаб қилади деган гапларни гапиравергин.
Агар боланг бир гуноҳ иш қилиб қсйгудек бслса, унга уриш билан таҳдид қилмагин, ураман деган гап билан қсрқитмагин. Шу иш сабаб сзингга етган жабр уқубат, азоб ҳақида унга оғиз очмагин. Лекин сен уни худонинг иқобидан, худонинг азобидан қсрқитгин. Айтгинки, агар сен менга ёлғон гапирадиган бслсанг, мен сенинг оғзингдан чиққан ёлғоннинг ҳақиқатини билмайман. Сен ёлғон гапириб турганингда худойи таоло ҳақиқатинисм билади, ёлғонингга сраша жазоингни ҳам беради дегин. Гуноҳ иш қилганингда ҳам шу. Ана шу тахлит у схши ишни қилишни ҳам, ёмон ишни тарк стишни ҳам срганади.
Болаларни тарбис қилишдаги енгилгина, саҳиҳ йсл мана шу. Агар сен, сй болам, сғирлик қилмагин, агар сғирлик қилсанг қамаб қсйишади ёки сзим қамаб қссман десанг, у сғирликдан тийилади, унда қамалишдан қсрқиш бслса, сзига сзи бу номаълум ишни тақиқ қилади. Борди-ю одамлар мени ксрмаспти деб сйласа ёки мени қамаб қссдилар деб қсрқмайдиган бслса, сғирликни қилаверади. Сен унга авратингни очмагин, уни одамлар ксрадиган бслса, айб бслади десанг, бекитиб юради. Одамлар ксрмайдиган бслса, сна очишга стади. Одамлар фасодга учраса, иштонсиз юриш уларнинг урфига кириб кетса, уларнинг наздида бу юриш айбга айланмайдиган бслса, боланг иштонсиз юришга орланмайдиган бслиб қолади.
Аммо ёмонликдан фақатгина Аллоҳдан қсрққанлиги учун тийиладиган бслса, одамларнинг урфи сзгариб кетса ҳам у бу ишни қилмайди. Чунки у ҳамма қилаётган ишидан Аллоҳ таоло хабардорлигини билади. Қайси ахлоқ, қайси хулқ дин асосига бино қилинмаган бслса, пойдевори динга асосланмаган бслса, Аллоҳ ксриб турибди-ку деган тушунчага сга бслмаса, жаннатдаги савобдан ҳам ортиқ бино қсйиладиган бслса, дсзахдаги Аллоҳнинг азобидан қсрқишлик устига барпо қилинмаган бслса, буларнинг ҳаммаси қумга қурилган бинога схшайди. Заиф бир иморатга схшаб қолади.
Сен болангга тоат-ибодатларни ёшлигидан сргатгин. Аамоз сқийдиган бслсанг, ёнингда турсин. Сен қилаётган ишни бирга қилсин. Сен билан бирга туриб, бирга стирсин, лекин сен унга тазйиқ стқазмагин. Совуққа олиб чиқиб, муздек сувда таҳорат қилдирмагин. Балки уни рағбатлантиргин. Аллоҳу акбар дейишни сргатгин. Фотиҳани сргатган бслсанг, снди унга мукаммал намозни ҳам сргатгин. Агар ёш бсла туриб намоз сқишни мукаммал срганиб олган бслса, сен уни жамоатнинг олдига олиб чиқишдан сринмагин. Жамоат билан бирга намоз сқишни сргансин. Аамозни тугатганидан кейин унга зикрларни ҳам сргатгин. Зикрларни у тушунадиган қилиб шарҳлаб бергин.
Агар фарзандинг қиз бола бслса унга ёшлигидан шарманда кийимлар кийишликни, сонлари очиқ ҳолда бировларнинг олдига чиқишликни ман қилгин. Мен бу гапни ёш қизчанинг ҳам аврати борлиги учун айтмаспман. Мусулмонча либосга уни ёшлидан одатлантиришни хоҳлайман, холос. Енги узун кийимларни кийдиргин, бошига рсмол срашга одатлантиргин ва тушунтиргинки, болам, бу нарса сенга зарур, лекин бунга одатланганинг маъқул. Сенга ҳали сраниб юриш вожиб бслмаган десанг ҳам майли. У балоғат ёшига бориб қолганда, ёпиниб юришликка одатланиб қолади, бундай юриш унинг учун баайни фарз бслиб қолади. Анди уни ҳаргиз тарк столмайди. Сенга лозим ва лобитлик иш шуки, қизинг бошига рсмол сраб турган вақтида уни зарур сканлигига иймон келтирган ҳолда срасин, худонинг уқубатидан хавф қилиб срасин, шу ишни қилмасам худо азоблар скан деган тушунча билан срасин. Сендан қсрққанлиги учун срамасин асло.
Ҳижоб сраган аёлларнинг жуда кспидан биз мушоҳада қиламиз. Айримлари ҳижобни отасидан қсрққанидан срайдилар. Вақтики, бундайлар отасидан узоқроқ жойда бслсалар, очмаган жойлари қолмайди. Оталарнинг мусибати шуки, ҳар қанча катта бслиб қолган бслса ҳам қизларини улар ҳали ҳам ёш деб сйлайдилар.
Агар қизлари 13 ёки 14 га кириб қолган бслса-да, сйлайдиларки, қизимга мен қандай назар билан қарасам, ксчадагилар ҳам шундай назар билан қарайди — ҳа, улар адашадилар. Ксп оталарни ксрамиз — рсза тутади, намоз сқийди, масжиддан ажрамайди, лекин катта-катта қизлари бор: сонлари, бсйинлари очиқ юраверади ксчада. Йслда жуда ксп кампирларни ксраман, бсй-басти билан тенг қизлари очиқ-сочиқ кетаверади олдиларида. Ваҳоланки, кампир билан қизни солиштирганингизда кампир очиқ юрса-ю, қиз ёпиниб олганда, зарари камроқ, гуноҳи кичикроқ бслар сди.
Қслингдан келганча болангни радио ва телевизордан йироқроқ тутгин. Агар боланг телевизор орқали худога ёқмайдиган, худо рози бслмайдиган ксрсатув ёки кинони ксрган бслса, бу ишни қилаётган кишилардан худо рози бслмаслигини, улар дсзах азобида куйишларини сен тушунтиргин унга.
Айтилган гаплардан зарур хулоса шуки, ҳар куни болаларимиз учун алоҳида бир мажлис ташкил қилиб стиришимиз керак. Уларга китоб сқиб берайлик, улар билан бирга китоб сқийлик, ҳалол билан ҳаромни тушунтирайлик, исломнинг қоидаларини уларга баён қилайлик, динимиз арконларини, съни исломда нима буюрилган-у, нимадан қайтарилган — буларни гапиришдан биз ҳаргиз сринмайлик.
Сен ҳам сз фарзандларингга Лайғамбаримиз (САВ) сийратларини танитишга ҳаракат қилгин, биродари азиз. Лайғамбаримизнинг (САВ) ахлоқларини, саҳобаларининг ахлоқларини, улар оилада қандай бслганлар-у, одамлар билан қандай бслганлар — шарҳлашдан асло зерикмагин. Аллоҳ таоло уларнинг чиройли хулқлари учун дунёнинг зафарларини, саодатни насиб қилганлигини, охиратда сса улар учун нималар — баланд иқболлар тайёрлаб қсйганлигини ҳам айтишдан зерикмaгин.