— Astarog‘-e, ayol eshitadi, astarog‘-e! — dedim. Kaftlarimni kaftlarimga qars-qars urib kuldim.
— Bizning Tarlon sho‘x ekanmi-a, shunchalik sho‘x ekanmi? Ay, Tarlon-e, ay, Tarloni tushmagur-ey! Qo‘llarimni bir-biriga ishqab-ishqab kuldim.
— Bizning Tarlon sho‘x-da, sho‘x! Bir sho‘x¬lashibdi-da! O‘tadigan dunyoda bir sho‘x¬lashayin, debdi-da! — Kula berib-kula berib, ichlarim og‘rib qoldi. Kula berib-kula berib, ko‘zlarim yoshlanib qoldi.
— Mol egasiga o‘xshaydi, deysiz-da? Ay, ukkag‘arning qudasi-e! — dedim. — Ayniqsa, ot egasiga o‘xshaydi, deysiz-da? Ay, ukkag‘arning qudasi-e!..
Garchi qo‘limga bir nima ilashmasa-da, devordan kesak olib otgan bo‘ldim. Garchi bir nima otilib bormasa-da, juvozkash pusib qolgan bo‘ldi.
— Ay, kuchingdan Tarlon-ey, kuchginang¬dan-e!— dedim.

Miriqib kuldim, huzurlanib kuldim, maza qilib kuldim!
Bir amallab o‘zimni bosib oldim. Yuz-ko‘zlarimni artdim.
— Ha-e, shunday-shunday bo‘ladi-da-e! Issiq jonda-e, issiq jon! — dedim. — Qani, ichkarilang, quda, choy ichamiz?
— Yo‘g‘-e, quda, yo‘g‘-e. Esimning borida juvozxonamga ketayin. Bo‘lmasa, kuyov bo‘lmish kelinni ko‘rib qoladi-da, tag‘in hiqillab yopishadi!
— Shundaymi, unda, maylingiz. O‘zi, kelin qaerda, quda?
— Ana kelin, ana!
Devordan uzalib qaradim.
Nazir juvozkash ostidagi otini ko‘rsatdi.

65

Samad chavandoz ko‘pkarining olgan-olgani¬ni— oxirini oldi.
Qaytishimizda barimizni uyiga aytdi. Samad chavandoz uyi oldiga kelganimizda o‘ylanib qol¬dim. Mendan bo‘lak chavandozlar uyi yaqin bo‘ldi. Chavandozlar otlarini bog‘laydi-yu, keladi.
Bizniki xiyla olisda bo‘ldi. Tarlonni uyimizga bog‘lab kelaman degunimcha, qozon ikki qaynaydi. Chavandozlar mening yo‘limga qarab o‘tirmaydi. Go‘shtni yeydi-qo‘yadi!
Yana tag‘in, erinib, kelolmasligim-da bor.
O‘ylab-o‘ylab, qoladigan bo‘ldim. Nafs qurg‘ur yomon-da!
Tarlonni darvoza ustuniga bog‘ladim. Ko‘pkaridan olgan gilam, to‘nlarni egardan oldim.
Shunda, ko‘chadan kenja qaynimiz Qoraqul o‘tdi.
— Yo‘l bo‘lsin? — dedim.
— Siznikiga, — dedi qaynim.
— Ma, Tarlonni-da ola ket, — dedim.
Qaynimni oyog‘idan olib, otga mindirib yubordim.
Samad chavandoznikida yonboshlab olib, tana ilik so‘rdim.

Chavandozlar bo‘lib o‘tmish ko‘pkari gurungini qildi. Otlarga ta’rif berdi. O‘zlaridan o‘tgan xato¬lik¬larni betlarga aytdi. Yaxshiliklarini yodladi. Bir-birlari yelkalariga qoqdi, tizzalariga shapati¬ladi.
— Ay, yasha-e, yasha! — dedi.
Chavandozlar hamroz bo‘ldi. Bir-biriga aql bo‘ldi.
Samad chavandoz mixda osig‘liq do‘mbirasini oldi. Tinqillatib-tinqillatib sozladi. Chertib-chertib boshladi.
Xayollarga g‘arqob bo‘lib yonboshlab yotib edim, gal menga keldi. Men chordona qurib o‘tirib oldim. Bilaklarimni turdim. Do‘mbirani sozimga soldim. Hakkalabosim-hakkalabosim nag‘malardan chaldim. Chavondozlar ko‘nglini qitiqladim.
Samad chavandoz o‘tirgan yerida yelkalarini qoqib-qoqib o‘ynab qo‘ya berdi!
So‘zni so‘zga cho‘qishtirdim, gapni gapga urishtirdim, otlarni nag‘malarga soldim. Otlar ashula bo‘ldi! Ahay-ahay!

Bul sag‘ringga qarayman
Kuyovli qiz yotguday,
Burningdan chiqqan damingga
Karrak bossa yonguday,
Quloqlaring orasidan
Qo‘shtegirmon suv o‘tguday!..

Birodarlar, ashula ichidagi ot bor-ku? O‘sha o‘zimizning Tarlon, ha!
Ana, Tarlon dirk-dirk o‘ynadi. Beponyon Vaxshivor adirlariga qarab kishnadi. Zalvorli adirlardan aks sado keldi...
Yo, sizning otingiz-da bizning Tarlondaymi? Bizning Tarlonga kelbat beradimi? Unda, sizning otingiz-da ashula bo‘libdi-da? Ahay-ahay!
Hadeb otni ashula qila berish bo‘lmas! Endi chavandozlarga-da o‘tayin! Kimni ashulaga solsam ekan? Shu burchakda o‘y surib o‘tirgan Odina chavandozni ashulaga solsammikin? O‘ttizni urib qo‘ydi, hali-da uylanmadi! Bir qitig‘iga tegayin! Zora, yigitlik g‘ururi varaja qilsa! Ahay-ahay!

Qidirib chopsang biror kun
Keng Qo‘ng‘irotning to‘yini,
Olib yotsang, jo‘rajon
Qora uyning to‘rini,
Olib quchsang naylayin
Burni kulgan bir parini,
Shu chiqarar kuygan yurak cherini!

— Ha, do‘-o‘-o‘st!
— Qo‘yma, Ziyodulla chavandoz, qo‘yma!
Chavandozlar gap qayoqqa borayotganini bildi.
Gap egasi-da o‘zini bildi, o‘zini tanidi. Ko‘zlari pir-pir etdi. Ko‘zlari yerga qadaldi.
Birodarlar, bo‘ydoqning aqli ikki ko‘zida bo‘ladi!
Men endigi gapimni nag‘malarsiz aytdim:
— Odina chavandoz deyman-ov! Yigitning boshi ikkita bo‘lmagunicha, moli ikkita bo‘lmaydi! Uylan-da endi, birodar! Og‘zingga tolqon solganday miq etmay yurasan! Ayt-da, o‘zi nima gap? Biz se¬ning uzangi yo‘ldoshlaringmiz! Yaxshi kuningga-da, yomon kuningga-da yaraymiz!

Chavandozlar gapimni quvvatlab turdi, ma’qullab turdi.
Oxiri, Odina chavandozdan sado chiqdi! Odinasi qurg‘ur, bizning qaynsinglimizni ko‘z ostiga bosib yuribdi ekan! Ana, gap! Bir safar sovchi-da qo‘yibdi, ammo qaynonamiz yo‘q, debdi! Ana.
— Odina chavandoz-ov, yosh yigit ko‘zi bilan qiz olma, deydilar. Bizning qaynisinglimizdan boshqasi bo‘lmaydimi? — dedim.
— Yo‘q, bo‘lmaydi! — dedi Odina.
Odina chavandoz olamda bizning qaynsinglimizdan o‘zgasini tan olmas emish! Qaynsinglimiz olamda yakkayu yagona emish!
— Yo‘g‘-e? — dedim.
— Ha! — dedi.
— Chiningni ayt? — dedim.
— Chinim! — dedi.
Birodarlar, dil ketgan emish, dil! Ahay-ahay!
— Ay, Odina chavandoz, unda, qo‘lni ber, o‘zim¬¬ sovchi bo‘laman! — dedim. — Qaynsinglimni senga olib berib, sen bilan boja bo‘lmasam, Ziyodulla chavandoz otimni boshqa qo‘yaman! Shu kundan e’tiboran, ikkovimiz boja! Ay, Odina chavandoz-ov, nariroq o‘tir, boja bojani ko‘rsa... — dedim.

66

Birodarlar, yosh bolaga ish buyur-u, izidan o‘zing yugur, degani haqqost chin bo‘ldi!
Qaynimiz nima qilibdi deng? Qaynimiz uyimiz oldidan oqadigan ariqqa kelib, Tarlonni suvga qo‘yibdi. G‘arq terga botib turgan Tarlon to‘yib-to‘yib suv ichibdi. Keyin, Tarlonni otxonaga olib kirib bog‘lab qo‘yibdi...
Ertalab Tarlonni otxonadan yetaklab chiqdim. Aylantirib qaradim. Qorin etlari dir-dir uchdi, pir-pir uchdi!
Birodarlar, otga suv tushsa ana shunday bo‘ladi! Tarlonga suv tushibdi!
Ay, qaynim-e, ay, kalla-e! Endi senga nima deyin? Ot g‘arq terga botsa, suv ichirib otxonaga bog‘lab bo‘lmaydi, deyinmi? Mabodo ichirsa, xiyla yo‘l yurish lozim bo‘ladi, bo‘lmasa otga suv tushadi, deyinmi? Keyin, ot ko‘pkariga yaramay qoladi, deyinmi! Maktabda komsomollar kattasi bo‘lsang-da, shuni-da bilmaysanmi, deyinmi? Bitta-da to‘rti yo‘q a’lochi Qodirov Qoraqul bo‘laturib, shunga-da farosating yetmadimi, deyinmi? Omon surnaychi¬ning qizi bilan partaning ostidan xat olishib-xat berishib turishga yetgan aqling shunga yetmay qoldimi, deyinmi? Mendayin bir kal bo‘lsang ekan, aqli sochi bilan qo‘shilib to‘kilib ketgan desam, deyinmi? Kallang to‘la jun bo‘lsa, deyinmi?
Demayin, demayin! Qayniga ilkis gapirib bo‘ladimi...
Opasi bizda!

67

Tarlonni mindim, suvini tushirish bilan mashg‘ul bo‘ldim.
Ko‘pkarilarga minib bordim.
Borsam-da, chopmadim. Birovlar otida chopdim

68

Vaxshivordagi bir ko‘pkarida-da shunday bo‘ldi.
Mag‘ribdagi oppoq tog‘ Keragatog‘ bo‘ldi. Keragatog‘ Hisor tog‘lari davomi.
Keragatog‘ni yaqin deb bo‘lmaydi. Purviqor¬ligidan bir qadam bo‘lib ko‘rinadi. Keragatog‘dagi mayda-mayda olachiporlar archa bo‘ldi. Aslida archalar-da mayda emas. Olisdan mayda ko‘rinadi. Archalar ulkan-ulkan, bo‘yi qayrag‘ochday keladi. Beli odam beliday keladi.
Qirlar, adirlar qor bo‘ldi. Amirlar o‘ngiridagi Qorbosdi dashtida qora bo‘ldi. Etik ko‘mar qor bo‘ldi.
Qorda jonivorlar izi bo‘ldi. Izlar tevaragida tovuq patlari sochilib yotdi. Bular tulkilar ishi bo‘ldi. Besh panjali izlar bo‘riniki bo‘ldi.
Osmon yuzi pokiza bo‘ldi.
Boshimizda kun yondi. Kun betiga qarab bo‘lmadi. Baliq tangasiday-baliq tangasiday qor uchqunlari yilt-yilt etdi, ko‘zdan yosh oqizdi.
Tevarak moyakdayin ravon, supradayin oq bo‘ldi. Qayer chuqur, qayer o‘r, bilib bo‘lmadi.