— Darband! hayda, Darband! G‘ayrat qil, Darband! — deyishib chopdi.
— Bos, bo‘sh kelma, Darband! — deyishib chopdi.
Demak, bular darbandlik chavandozlar bo‘ldi. Darbandlik chavandoz uloqni taqimiga bosib oldi. Ayqirib-ayqirib ot qo‘ydi:
— Oho-hay, oho-hay, oho-hay! Hay otam, hay otam-a, hay otaginam-a! Hayda-ya!..
Birodarlar, Darbandlik chavandoz otni otam deyapti, otam! Ahay-ahay!
Chil ot bu safar uloqni dangal tashladi.
— Halo-o-ol! Chil, chil deyman-ov! Uloqni olgan yeringga olib borib tashla! Chavandozlar, endigi zotga katta bir ho‘kiz qo‘yildi. So‘ysang bir to‘yni to‘ydiradi! Ol, armonda qolma!
To‘da yana qoralikka qarab ot qo‘ydi. Uloq bu gal «8-Mart» kolxozilik Samanda bo‘ldi.
«8-mart»liklar haybarakalla qildi:
— Qo‘yma, «8-Mart», qo‘yma!
«8-Mart», ehtiyot bo‘l, ketingdan Chag‘ir borayapti!
— Bos, joning boricha bos!
— «8-Mart», otni qamchila!
Ho‘kiz «8-mart»liklarda ketdi.

30

Endigi uloqni men olib chiqdim. Otlar oldimni oldi. Yo‘limni yopib chopdi, yonlarimni yopib chopdi. Otlar meni qoralikka yo‘latmadi.
Birodarlar, yolg‘iz otning changi chiqmaydi, changi chiqsa-da, dong‘i chiqmaydi!
Alamimdan xunob bo‘ldim. O‘zimizning chavandozlarga baqirdim:
— Jonlaring bormi?! Kelinglar-da endi!
Shundagina bizning chavandozlar o‘ziga keldi. Gapni bir yerga qo‘ydi.
Men yana uloqqa kirdim. Uzalib, uloqni yerdan uzdim. Jo‘ra boboning to‘rig‘i olg‘a yurdi.
Bakovul jar soldi:
— Uloqni jo‘ra boboning oti ko‘tarayapti, Jo‘ra boboning!
Besh-olti qo‘l uloqqa uzaldi. Ammo men kuch bermadim. Uloqni bor kuchim bilan ushlab oldim. To‘dadan sug‘urilib chiqdim.
— Uloq Jo‘ra boboning otida! Eshitmadim demanglar, Jo‘ra boboning otida!
Uzangi yo‘ldoshlarim tevaragimni olib chopdi. O‘zga otlarga yo‘l bermadi. Jo‘ra boboning To‘rig‘ini qamchiladim, haybarakalla qildim.

— Ha, bos, Jo‘ra boboning oti!
— Ha, selkillagan yolingdan aylanayin! Hayda-ya, Jo‘ra boboning oti!
— Iy-iy-iy, iy-iy-iy!..
Dupur-dupur-dupur... Otlar pishqirdi, otlar kishnadi. Yollar selkilladi. Dumlar tovus pati misol yoyildi. Tuyoqlar ostidan chang o‘rladi. Dupur-dupur-dupur...
Jo‘ra boboning oti qoralikka zabt bilan keldi. Chuqurdan sapchib o‘tdi. Shunda uloqni qo‘yib yubordim.
— Hal-o-ol! Jo‘ra boboning to‘rig‘iniki halol! Jo‘ra boboning to‘rig‘i, kel, haqingni ol!
Haqni olib, Jo‘ra boboning oldiga bordim. Jo‘ra bobo jilmayib, bosh irg‘adi. Tevarakka g‘olibona ham xushvaqt qaradi. Ko‘rdilaringmi, uloqni biz¬ning otimiz oldi, degan bo‘ldi.

31

Qish qaridi.
Havoda ko‘klam isi anqidi. Boychechaklar ketidan qoraqoshlar ochildi.
Ko‘klamni bag‘rimga bosdim, to‘yib-to‘yib iskadim.
Bir gap eshitib, ko‘klam kayfiyatim qish bo‘ldi. Ko‘klam rangim sindi.
— Jamiki otlar go‘shtga topshirilar emish.
Kolxoz radiouzeli shunday dedi.
Brigadir uyma-uy yurib aytdi. Vajini so‘radim. Brigadir yelka qisdi. Ko‘rsatkich barmog‘i bilan shipni ko‘rsatdi.
— Bari yuqoridan, bizda gap yo‘q, — dedi.
Brigadir aytgan yuqoridan odam keldi. Idora oldida ko‘rdim. Yonida ikkita militsioneri-da bor.
Kattalar uyma-uy yurib, ot oldi.
El ot bermayin desa — kattalar! El yoqalashayin desa — yonida shapkalar!
El ostonagacha otlariga ergashib bordi.
El qonqora qaqshadi.
El dardi ichida bo‘ldi.

32

Ha-ye, dedim, peshonada borini ko‘ramizda-ye, dedim.
Hofiz qassobdan ikki kilo qo‘y go‘sht oldim. Belboqqinamga tugib, uyga keldim. Supada chordana qurib, go‘sht nimtaladim. Lahimni bir yoqli, suyakni bir yoqli qildim. Ukkag‘ar Hofiz qassob sersuyak qilib beribdi. Xiyla ovora bo‘ldim.
Shu vaqt, Tarlon pishqirdi.
Ko‘zimni go‘shtdan olib qaradim.
Tarlon joyida telbalarcha irg‘ishladi. O‘zini uyoqqa urdi, buyoqqa urdi. Tasir-tusur yer tepdi. Old oyoqlari orasiga tumshuq tiqdi. Qorniga tumshuq cho‘zdi. Sag‘riniga tumshuq cho‘zdi. Tumshug‘i sag‘rinlariga yetib-etmadi.
Dumlari bilan sag‘rinlarini urdi, qorinlarini urdi.
Orqa oyoqlarini ketiga siltab-siltab pishqirdi. Go‘yo bir nimani tepgan bo‘ldi.
Men avval-avval, Tarlon sho‘xlashib o‘ynayapti, deb o‘yladim.
Yo‘q, Tarlon sho‘xlashib o‘ynamadi.
Tarlon dingilladi! Ding-ding etdi!

Shu Tarlon yo ya’juj-ma’juj ko‘rdi, yo olabo‘ji ko‘rdi, deya o‘yladim.
Hadahalab bordim. Tevarak-boshni qaradim. Ya’juj-ma’juj-da ko‘rmadim, olabo‘ji-da ko‘rma¬dim.
Hayron bo‘ldim. Ot arqonini ushladim.
— Tak-tak, tak deyman! — dedim.
Tarlon shunda-da dingilladi. Dingillab, arqonini yulqidi. Dingillab, arqonini silkidi.
Ketimga chalqayib oyoq tiradim. Arqonni qo‘sh¬qo‘llab tortdim. Shunda-da bo‘lmadi. Dal¬banglab-dalbanglab ketdim. Bor-e, deya arqonni qo‘yib yubordim.
Bor e’tiborim bilan qaradim. Bor farosatim bi¬lan o‘yladim. Qarab-qarab topdim, o‘ylab-o‘ylab topdim.
Bizning Tarlonga go‘balak doridi!
Go‘balakda bingak pishiday zahar nish bo‘ladi. Shu nishini ot badaniga suqib-suqib ola beradi.
Go‘balak osmondan tushmaydi, yerdan chiqmaydi. Chetdan-da uchib kelmaydi.
Unda, go‘balak qayerdan keladi? Go‘balak otning o‘zida bo‘ladi! Ot deb atalmish har bir jo¬nivorning o‘z go‘balagi bo‘ladi!

Go‘balak otning qayerida bino bo‘ladi? Go‘balak otning dumi ostida bino bo‘ladi!
Shu bois, go‘balak otpashsha deyiladi!
Bir qo‘lim bilan ot arqonidan mahkam ushladim. Bir qo‘lim bilan kallamdan telpagimni oldim. Telpagimni shaylab turdim.
Go‘balak ot dumi ostidan chiqdi degandan, telpagim bilan tapillatib urib o‘ldirdim.
Joyimga qaytib borib o‘tirdim.
Tarlon tag‘in qozig‘ini aylanib-aylanib chopdi. Dirk-dirk o‘ynadi. O‘ynab-o‘ynab pishqirdi.
Tarlon go‘balakdan xalos bo‘ldi-da! Endi, o‘ynaydi-da!
Tarlon dumlari yoyildi, yollari hurpaydi. Yol¬lari bir chap bo‘ynida, bir o‘ng bo‘ynida o‘ynadi!
Bir qo‘lim go‘shtda, bir qo‘lim pichoqda qoldi. Ko‘zim Tarlonda qoldi! Yo, pirim-ey, yo, pirim-ey! Go‘shtga topshiradi? Shunday zotni-ya? Shunday xushro‘y zotni-ya? Go‘sht qiladigan boshqa jonivor quridimi? O‘zi, qanday qilib go‘sht qiladi? Mana bundaymi?
Dasturxondagi go‘shtga tikildim. Ana shunday-da? Tarlon hademay shunday bo‘ladi-da? Lahimi bir yoqli, suyagi bir yoqli bo‘ladi-da? Eb-ey, eb-ey!

Keyin, kalla-poychasi alohida bo‘ladi. Tuyoq¬larini itga otib yuboradilar. Itlar tuyoqlarni g‘ajib yeydi. Faqat tuyoqdagi nag‘allar qoladi.
Yollari bilan dumlarini ko‘mib tashlaydilar. Yollar tuproq ostida chiriydi. Shunday yollar-a? Bu yol emas, ipak, ipak! Bu yol emas, do‘mbira tori, do‘mbira tori!
Tarlon ot emas, Jumanbulbul kuylagan «Qun¬tug‘¬mish»! Fozil Yo‘ldosh kuylagan «Alpomish»!
Gajak-gajak bo‘yinlar bo‘yin  emas, do‘mbira, do‘mbira!
«Kuntug‘mish»ni go‘shtga topshirib bo‘ladimi? «Alpomish»ni go‘sht qilib bo‘ladimi?
Tarlon dirkillab-dirkillab o‘ynadi. Birdan oyoq ildi. Orqa oyoqlarini keng yoydi. Boshini sarak-sarak qildi. Old oyoqlarini ko‘tardi! Tag‘in, tag‘in-da ko‘tardi. Old tizzalarini xiyol bukdi. Old tu¬yoqlari yerga egildi. Quloqlari olg‘a ding bo‘ldi.
Tarlon orqa oyoqlarida tik turdi!

Devor uzra olis-olislarga qaradi. Bobotog‘ cho‘qqilariga qaradi. Qaradi-qaradi... bor ovozi bilan kishnadi!
Qishloq uzra kishnash taraldi. Xayol qildim, adirlardan aks sado keldi. Xayol qildim, kishnash Bobotog‘gacha bordi.
Birodarlar, tani jonim rohat qildi! Jonim entikdi, tanim yayradi! Ko‘nglim xo‘rsindi, ko‘nglim jo‘shdi.
— Ahay-ahay! Ha, ovozginangdan-a! — dedim. O‘zim kulib, o‘zim aytdim!
— Ha, jon! — dedim.
Kishnash emas, rubobiy musiqa eshitganday bo‘ldim! Do‘mbira sozi eshitganday bo‘ldim!
Birodarlar, ot — rubobiy musiqa, ot — ko‘rkam suvrat!
Bali-ye, Tarlonboy-ey, bali-ye!
Ko‘zim yana qo‘limdagi go‘sht bilan suyakka tushdi...
Yo‘q-yo‘q, o‘lsam-da yo‘l qo‘ymayman...

33

Yarim kechasi Tarlonni jabduqlab mindim. Obshirga ot qo‘ydim.
Obshir qishlog‘i kunbotarida oq tuproqli adirlar, tepalar mo‘l. Ana shu tepalar nishabida kamarlar mo‘l. Tarlonni ana shu zimiston kamarlardan birovga olib kirib bog‘ladim.
Kun yoyildi, olam munavvar bo‘ldi. Ana shunda uyga qaytib keldim. Ta’tillanib, podayotoqqa bordim.
Oqshom vaqti o‘n kilo arpa bilan bir qop samonni aralashtirdim. Qosh qoraytirib, qopni orqalab jo‘nadim. Yo‘lda terladim. Dam olib-dam olib bordim. Qopni kamarga suyab qo‘ydim. Kaftimda gugurt chaqdim. Tarlon ko‘rsin, meni tanisin deya, olovni yuzimga olib keldim. Tarlon yemsirab, iltijoli pishqirdi.
Tarlonni yetakladim. Shu yaqindagi ariqdan suvlab keldim. To‘rvasida yem berdim. Badanlarini qashiladim. Tarlonga qarab-qarab ketdim.
Uyda tamaddi qildim, yonboshladim. Oyoqla¬rimni yozdim. «Vaqt» eshittirishlari-da ado bo‘ldi. Shunda, to‘shakka o‘tib yotdim. Ko‘zim ilindi, ko‘zim ketdi.
Bir mahal, ayolimiz turtdi.