Mabodo adolatsiz qonunlarni yo'qotish istasangiz, o'ylanki, bu qonunlarni o'zingiz boshingizga balo qilib chiqargansiz.
Barcha qonun kitoblarini yoqib yuborsangiz ham qutulolmaysiz, chunki bu bid'atlar sizlarning ko'ngillaringiz yozilgan. Ularni o'chirish qo'linbgizda kelmaydi,ular bir dengiz suv quysangiz ham o'chib ketmaydi.
Mabodo zolim hokimni yo'q qilishni istasangiz, bilingki, bu hokimning taxti saroydagina emas, balki - eng yomoni - sizning qalbingizdadir.
Chunki har qanday zolim qullikni bo'yniga olgan odamalrga o'z hukmini o'tkaza oladi. O'zini erkin his etuvchi, qadrini biluivchi odamlarga,o'zi birovga zulm qilmaydigan erkin kishilarga va uyatli ishlar qilmagani uchun mag'rur bo'lgan kishilarga hukmini o'tkazolmaydi.
Mabodo sizni quynayotgan g;am-tashvishdan qutulmoqchi bo'lsangiz bilinbgki, bu g'am - tashvishlarga o'zgalardan ko'proq o'zingizni o'zingiz giriftor qilgansiz.
Mabodo qo'rquvdan qutulishni istasangiz, bilingki, bu qao'rquv sababi boshqa odamlarda emas, o'z ko'ngillaringizdadir.
Zero, tabiatingizda marg'ub va manfur, aziz va jirkanch qilaklar, siz izlayotgan va qutulishni istagan hislatlar ayqash-uyqahsdir.
Shularning barchasi ko'nglingizda nur bilan soyadek ajralmasdan yashaydi.
Mabodo ko'nglingizda soya ocharib, yo'qola boshlasa, nuringiz ham kamayib, boshqa, kuchliroq nurning soyasiga o'hshab qoladi.
Ozodligingiz ham shunday,agar erkinligingiz kishanlardan bo'shasa, yanada kattaroq erkinlikning kishanlariga aylanib qoladi...

Aql va hissiyot haqida.

Yana bir ayol so'z oldi va so'radi:
- Aql va hissiyot nimaligini aytib bering.
- Donishmand javob berdi:
- Ko'pinch ko'nglingiz jang maydoniga aylanadi - aqlu irodangiz bilan hissiyotlaringiz o'zaro jangga kirishadi.
Agar men sulhchi bo'lganimda, ko'nglingizdagi kurashni, raqiblar jangini to'htatib, har ikkala tomondagi lashkarni - barcha zarralarni birga kuylashga chaqirardim.
Ammo o'zingiz o'z ko'nglingizdagi zarralarni sevganingizda edi, ularning olishuviga yo'l qo'ymasdingiz.
ko'nglingiz va ehtirosingiz - dilingiz dengizida po'rtanalarda borayotgan kemaning ruli va yelakanlaridirki, bularning har ikkalasi kema uhun zarurdir.
Ammo rul ishdan chiqsa, bo'ron yelkanlarga urilib, kemani no'malum tomonlarga olib ketadi, agar yelkanlar parchalansa, rul kemani biror tarafga burolmaydi.
Yolg'iz aqlning o'zi qolsa hamma narsani cheklaydi.
Yolg'iz ehtiroslar qolsa - vujud va ruhni kuydirib kul qiladi.
Shuning uchun ko'nglingizda aqlingiz ehtirosga, uning kulashiga yo'l bersin, ehtiroslaringiz esa aql ko'rsatgan yo'ldan yursin. Aqlingiz ehtiroslar oloviga suv sepib, o'chirib tursin. Shunda ehtiroslaringiz huddi samandar yoki qaqnus kabi har kun o'lib, har kuni yana qayta qad ko'taradi.
Istardimki, aql bilan ehtiros o'zaro dushman emas, balki, ikkisi ham ko'ngil uyining aziz mehmonlari bo'lsin.
Ko'ngil uyining mezbonlari ahir mehmonlardan birini e'zozlab, boshqasini yerga uemaydi. Ikkisidan birini ustun qo'ysangiz har ikkisi ham sizga bo'lgan ishonchini yo'qotadi.
Yashil qirlar orasida kumush rang teraklar soyasida o'tirib, olis dalalar va o'tloqlar bilan oromingiz baham ko'rayotganingizda ko'nglingizda:"Yo, Alloh taolo, aqlni dilimga oshno et!" deb duo qiling.
Mabodo shamol va bo'ron o'rmondagi daraxtlarni larzaga solib, momoqaldiroq chaqib, osmon qudratini namoyon etsa, dilingizda ayting:"Haq taolo qudratlidir!Olam Uning qudrati bilan harakatga keladi!"
Modomiki, umringiz ilohiy olamda bir nafaschalik, ilohiy o'rmonda bir yaproqchalik ekan, siz aql bialn orom oling va ehtiros ila yo'lga tushing...

Imom Zayniddin Muhammad G'azzoliy o'zining 'kimyoyi saodat" asarida inson ruhida dil Pdshoh va aqlni vazir deya ta'riflaydi.

Og'riq haqida.

Bir ayol so'radi;
- Og'riq nimadir/
Donishmand javob berdi:
- Sizning olamni tushunish iqtidoringiz sadaf ichidagi gavharga o'hshaydi. Og'riq esa ana shu gavhar yashiringan sadafning yorilib, gavharning yuzaga chiqishidir.
Mevaning danagi chaqilganida mag'zi yorug'liqqa chaqilganidek, siz ham chaqilish og'rig'ini anglashingiz lozim.
Sizning qalblaringiz har kuni hayot g'aroyibotlarini ko'raverib, charchab qolgan. Agar qalbingiz horib qolganida siz his etgan og'riq shodlikdan ajoyib ko'rinardi.
Dalalaringizda yilning to'rt faslini qanday his etsangiz, qalbingizning bahori, yozi, kuzi, qishini ham o'shanday ravshan his etgan bo'lardingiz.
Va o'shanda qalbingizning qayg'uli qish fasli manzaralariga ham hotirjam boqardingiz.

Siz, odamlar, og'riqlarning ko'pini o'zingizga o'zingiz orttirasiz.
Og'riq - bemor qalbingiz shifo topishi uchun tabibi xoziq beradigan achchiq doriga o'hshaydi.
Shuning uchun Yaratguvchi Tabibga topshirib U berayotgan achchiq dorilarni nolimasdan ichavering, chunki bu dorini berguvchi qo'l Yaratguvchining qudrat qo'lidir.
Parvardigoringiz uzatgan doru to'la piyolani totiganingizda labingiz kuyib qolsa ham chidang, chunki bu piyolani kulol ko'z yoshlardan qorilgan loydan yasagan...

O'zlikni anglash. 

Bir olim kishi so'radi:
- Inson o'zini qanday anglaydi?
Donishmand javob berdi:
- Kunduzlar va kechalarni sirlarini qalbingiz yolg'izlikda anglaydi.
Quloqlaringiz esa, qalbingiz bilib olgan narsani eshitishni hohlaydi.
Chunki siz hayolan bilgan narsalaringizni so'zlar vositasida ham bilishni istaysiz.
Tushda ko'rgan chashmalaringizga qo'l tegizib ko'rishni, hohlaysiz. Bu tilagingiz yahshi.
Dilingiz chashmasi qaynab - toshib tashqariga chiqishini, hayot dengiziga jildirab, kuylab oqishni hohlaydi.
ana shunda nigohingizga qalbingizning tubsiz teranliklari, ulardagi hazinalar ochiladi.
Ammo siz noyob bilim xazinalarini aql tarozusi bilan tortib, qanchaligini o'lchab ko'rishga urinmang.
Chunki xazinalar nihoyasiz, tubsiz dengizdir.
Ana shunda "Bor haqiqatni bildim", deb o'ylamang. Aytingki:"Menga haqiqat pardasi ochildi".
"Qalbim yo'lini qayoqqa borayotganini ko'rdim", demang,yahshisi:"Ruhimga ko'zim tushdi", deb ayting.
Chunki ruhingiz turli yo'llarga borishi mumkin.
Ruh faqat bir yo'ldan yurmaydi, u qamishga o'hshab o'smaydi.
Ruh nilufarga o'hshab ochiladi. Gulbarglari esa har tomonga sochiladi...

Do'stlik haqida

Yosh yigit so'radi:
- Do'stlik nimair?
Donishmand javob berdi:
- Sizning do'stingiz orzularingizni ushalishidir.
Chin do'st - ekinzor dala. Siz bu dalaga mehr bilan urug' sepasiz va hosil yetishganda mamnunlik ila yig'ib olasiz.
Do'stingiz dasturhoningiz va o'chog'ingizdir.
Chunki siz tashna bo'lganingizda uning oldiga kelasiz va uning huzurida orom topasiz.

Sizga do'st dilidagi fikrlarni ishonib aytar ekan, yoqmasa va noto'g'ri bo'lsa "noto'g'ri" deyishdan qo'rqmang, ma'qul o'lsa "yahshi" degan so'zni darig' tutmang.
Do'st jim turganida ham uning ovozi sizga eshitilib turadi.
Chunki do'stlik shunday olamki, o'ylar, tilaklar,orzu umidlar so'zsiz, jimjitlikda tug'iladi va so'zsiz quvonch ekltiradi.
Do'stdan ayriliqda kuyinmang,chunki, uning sizga yoqadigan barcha fazilatlari u sizdan uzoqlashganida bilinadi,zero, tog'ning go'zal manzarasi cho'qqiga chiqqanda emas, balki, olisdan, vodiydan qaraganda yahshi ko'rinadi.
Do'stlikda ko'ngil yaqinligidan boshqa maqsadni ko'zlamang,ya'ni tama', g'araz aralashmasin.
Zero, sevgi o'z sirlarini kashfa qilishdan boshqa maqsadni ko'zlasa, u sevgi emas,m balki tuzoqdir. Bu tuzoqqa esa arzimas narsalar tushadi.
Sizdagi eng yahshi fazilatlar do'stingizni quvontirsin. Yahshiliklaringiz do'stingizga bo'lsin.
Qalbingiz engizi toshganini ham, to'lqinlar ortga qaytganini ham do'stingiz ko'rsin.
Agar faqat birgalikda vaqt o'tkazish uchun do'st izlasangiz bu unchalik zarur emas.
Birgalikda yashash, quvonish, qayg'urish uchun do'st izlaydilar.
Ko'nglingizdagi bo'shliqni to'ldirish uchun emas, orzu istaklarni ro'yobga chiqarish uchun do'st kerak.
Do'stingiz bo'lsa hayotda kichik quvonchlar ham rohat farog'at keltiradi.
Chunki ana shu kichik hursandchiliklar tonggi maysalar ustidagi shabnamga o'hshaydi,demak, bu sizlarning hayot tongingizdir.

So'zlar.

Bir olim so'radi:
- Ustoz, so'z nimadir?
- Donishmand javob berdi:
- Fikr o'ylaringiz ichingizga sig'may ketganida so'zga aylanadi.
Qalbingiz yolg'izlikdan zerikkanida uning hayoti tilga ko'chadi va ovoz uni yolg'izlikdan qutqazadi.
Ammo so'zlar ko'pligi fikrni chalajon qiladi.
Fikr so'z qanotida uchadigan qushdir. Lekin u so'zlarning qafasida yahshi qanot yozib ucholmaydi.
Ba;zilaringiz yolg'iz qolishdan qo'rqib, so'zamol, sergap do'stlarni izlaysiz. Yolg'izlik sukunatida insonlarning yalang'och mohiyati ko'rinadi,so'zlaganda esa mohiyat yashirinadi.
Shundaylar borki, suhbat chog'ida o'zlari bilmagan holda haqiqatni ochib qo'yadilar.
Ba'zilar esa haqiqatni dilga yashirib, tiliga chiqarmaydilar.
Bundaylarning qalbida ruh sukunatda yashaydi.
Do'stlar yo'l yoqasida, bozormaydonda uchrashadimi, baribir tilingiz dilingiz bilan hamohang bo'lsin. Ruh tilga farmon bersin, so'z ruhga emas.
May ta'mini eslash uchun so'zlash shart emas...

Vaqt nima?

Falakiyotchi olim so'radi;
- Vaqt nima?
Donishmand javob berdi:
- Siz nihoyasiz va o'lchab bo'lmas vaqtni o'lchashga harakat qilasiz. Szi soatlarga va yil fallariga qarab yashashni hohlaysiz va hatto ko'nglingizni ham vaqtga bo'ysundirishni hohlaysiz. Siz vaqtdan jilg'a, soy yasab, qirg'og'ida o'tirib uni kuzatishni hohlaysiz.
Ammo sizda vaqt yetishmasligi hayot, umr qisqaligini bildiradi.
- Kechagi kun bugunning xotirasi, ertangi kun esa bugunning orzusidir.
Dilingiz kuylayotgan va fikrlayotgan ekan, demak, siz ilk bor yulduzlar osmonga sochilgan ilk lahzalarda yashayotgan bo'lasiz.
orangizda mehr muhabbat o'lchovsizligini tushunmaydiganlar bormi?
Mehr muhabbat o'lchovsiz bo'lsa ham u vujudingizning hamma tarafida emas, balki mehvarida, qalbingizda yashaydi.
Vaqt ham sevgi kabi bo'linmaydi.
Ammo sizlar hayolan vaqtni yil fasllariga qarab o'lchar ekansiz, bu fasllar bir-birining bag'rida ekanligini unutmang.
Bugun kechagi kunning xotirasini bag'riga olsin, kelajakni bag'riga bossin!

Uch narsa mangu bo’lmaydi : "œMol-savdosiz, ilm-bahssiz va davlat-siyosatsiz".
Yomonlarga shafqat qilish-yaxshilarga zulimdir, zolimlar zulmini afv etish-faqir-fuqoroni ezishdir.

Bir ishni boshlashga kirishar ekansan, ozorsizroq tarafini tanla.

Xushxulq kishiga qattiq gapirma,
Suluh istab kelsa, janga chaqirma.

Birovning ko’nglini ranjitadigan xabar eshitgan bo’lsang, sukut qil, toki boshqa odam atsin!

Bulbulo, ketir bahor xabarin,
Boyqushga qo’ygin yomon so’z barin.

Oz-oz yig’ilib ko’p bo’lur, toma-toma ko’l bo’lur, ya’ni zayif   odamlar mayda toshlarni  yig’ib saqlaydilar va fursat keldi deguncha zolimning boshini majaqlaydilar.

Qatra- qatra ustig’a jam bo’lsa, u bo’lg’ay nahr,
Nahr ustig’a nahr kelsa bo’lir dengiz axr.

Oz-ozdan yig’ilib bo’ladi bisyor,
Dona-dona g’alla to’ldirur anbor.