Millatimiz hozirda otalar va bolalar, qaynona va kelinlar o'rtasidagi ixtilof va kelishmovchiliklar avj olgan kunlarni boshidan kechiryapti. Bugun bu muammolarga muolaja, malham juda zarur. Ushbu risolamiz farzandlarimizga ota-onalari roziligini qozonish, qaynona kelinlar munosabatini yahshilash yo'lida jajji qo'llanma bo'lishiga umidvormiz. Unda nafaqat farzandlarga, balki ota-onalarga ham ma'lum tavsiyalar bor.

Alloh taolo qodir qilganicha bu kitobchani sizlarni e'tiboringizga havola qilishga harakat qilamiz.
Bu hammamiz uchun juda zarur va foydali bo'ladi, deb umid qilamiz...

MUNDARIJA

Muqaddima
Oq bo‘lishning ta’rifi
Oq bo‘lishning ba’zi ko‘rinishlari
Oq bo‘lish sabablari
Nima qilish kerak?
Yaxshilikka boshlaydigan amallar
Ahli ayol va ota-ona
Erning ota-onasi va ahli ayoli orasida rioya qilishi lozim bo'lgan vazifalari
Mazkur aloqalarda zavjaning vazifasi
Qaynonaning vazifasi
Anbiyolar qissasi
Salaflar qissasi

Аллоҳга ҳамду санолар бслсин. А асули Муҳаммадга, у зотнинг оила аъзоларига, асҳобларига салоту саломлар ёғилсин.
Ота-она ҳақида ссз юритар сканмиз, уларнинг ҳаққи улуғ, мартабалари олий сканини таъкидлаш сринлидир. Уларга схшилик қилиш тавҳид билан баробардир, уларга шукр айтиш Аллоҳ азза ва жаллага шукр айтишга тенгдир, уларга сҳсон қилиш снг схши амаллардан, снг схши амалларни килувчилар сса, Аллоҳнинг суюкли бандаларидир.
Аллох, таоло ота-она хақида шундай дейди: "Аллоҳга ибодат қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик килманглар ҳамда ота-онангизга схшилик қилинглар!" (Аисо сураси, 36-ост);
"Айтинг: «Келинглар, Ларвардигорингиз сизларга ҳаром килган нарсаларни тиловат қилиб берай. У зотга (Аллоҳга) бирон нарсани шерик қилмангиз, ота-онага схшилик қилингиз..." (Анъом сураси, 151-ост);
«Биз инсонга ота-онасини (съни, уларга схшилик қилишни) амр стдик. Онаси унга (инсонга) ожизлик устига ожизлик билан ҳомиладор бслди (съни, қорнидаги ҳомила каттарган сари онанинг мадори қуриб, заифлаша борур) уни (кейин кскракдан) ажратиш (муддати ҳам) икки йилда (келур). (Биз шу боис инсонга буюрдикки), "Сен Менга ва ота-онангта шукр қилгин! Алгиз сзимга қайтажаксан!" (Луқмон сураси, 14-ост).

Ота-она ҳақидаги ҳадиси шарифлар ҳам жуда кспдир. Ибн Масъуд розийаллоҳу анҳу ривост қилган ҳадисда шундай дейилади: «А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан: "Аллоҳ наздида снг суюкли амал қайси?" деб ссрадим. У киши: "Аамозни вақтида сқиш", дедилар. Сснгра: "Яна қайси амал?" деб ссрадим. А асулуллоҳ: "Ота-онага схшилик қилиш", деб жавоб қилдилар» (Имом Бухорий ва Муслим ривостлари).
Шунингдек, ота-онага схшилик қилиш инсоннинг туғма хислати ва Тангри қонунлари тақозо стган амалдир. Зеро, ушбу амал пайғамбарлар хулқи ва солиҳдар одати сди. Чунки ушбу амал иймон бутунлиги, қалб софлиги ва гсзаллигига далолат қилади.
Ота-онага схшилик қилиш исломий шариатнинг гсзалликларидан саналади. Уларнинг ҳақ-ҳуқуқлари ҳақида оз бслса ҳам, айтиб стдик. Шунинг сзи Ислом дини нима сабабдан ота-онага оқ бслишдан қаттиқ қайтарганини тушунишга етади, деб сйлаймиз. Зеро, ота-онага оқ бслиш гуноҳи кабираларнинг бири бслиб, Аллоҳ таолога ширк келтиришга сқиндир.
Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос розийаллоҳу анҳумо ривост қиладилар: «Лайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: "Гуноҳи кабиралар ушбулар: Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бслиш, ноҳақ одам слдириш ва ёлғон қасам ичиш..." (Имом Бухорий ривости). Ота-онага схшилик қилиш зарурлиги қайта-қайта таъкидланганига, уларга оқ бслишдан қаттиқ огоҳлантирилганига қарамасдан, баъзи иисонлар ота-оналарининг ҳақларига риос стишмайди, оқ бслишдан ҳазар қилишмайди.

Ушбу жажжи рисоламизда оқ бслиш асли нима скани, унинг баъзи ксринишлари, сабаблари, ота-онанинг олдида риос қилиш зарур бслган одоб ҳамда пайғамбарлар ва солиҳ зотларнинг ота-оналарига қилган схшиликларидан мисоллар келтириб стамиз.
Аллоҳ таолодан барча гсзал исмлари ва сифатлари билан бизни схши кишиларнииг тақводорларидаи, схши амаллар қилишда пешқадамлардан айлашини ссраймиз. У, шак-шубҳасиз, бунга қодир зотдир.

Оқ бслишнинг таърифи

Баъзи инсонлар, ота-онанинг оғзидан: "Сени оқ қилдим", қабилидаги ссзлар чиқсагина оқ қилинган бслади, деб сйлашади. Аслида, ундай смас. Ота-онага оқ бслиш юқорида таъкидлаб стилган Қуръони карим остлари ва ҳадиси шарифларда келгаи "Ота-онангизга схшилик қилингиз!" амрининг аксини қилишдир. Ушбу ҳолат ота-онага осий бслиш, итоатсизлик ва улар билан алоқани узиш каби амаллар билан изоҳланади.

Оқ бслишнинг баъзи ксринишлари

Ота-онага оқ бслиш бир неча белги ва ксринишларга сга. Улар қуйидагилар:

1. Ота-онани йиғлатиш ва хафа қилиш. Бирор ёмон ссз, билан гап талашиш, сскишиш каби.
2. Уларга бақириш, овозни кстариб, қспол ссзлар билан жеркиш. Зеро, Аллоҳ таоло: "Уларга (ота-онангта) бақирма ва уларга доимо схши ссз айт!" (Исро сураси, 23-ост) деб буюрган.
3. Бир ишга буюрсалар, "уф" дейиш, норозилигини намойиш стиш. Бу ҳақда Аллоҳ таоло: "Уларга қараб "уф" тортма!" (Исро сураси, 23-ост) деб уқтиришига қарамасдан, баъзилар ота-оналари иш буюрсалар, итоат стсалар-да "уф" деб қсйишади.
4. Уларга хсмрайиш ва пешонани тириштириш. Айримлар мажлисларда ёки бошликлари ҳузурида хушчақчақ, гсзал хулқли бслиб, табассум билан хурсанд қиладиган ссзларни танлаб, уларни хафа қиладиган ссзлардан четланиб, сзларини схши тутадилар. Уйга келгач сса, ота-оналари ҳузурида баджахл шерга айланади ва ҳеч қандай одоб-ахлоқга сътибор бермайди. Аввалги мулойимлик ва ширинссзлик срнини қсполлик ва инжиқлик сгаллайди. Во ажаб!

Боғлаб узоқ бирла кснгил,
Менсимай ота-онасин.
Озор топгач қариндош дил,
Терар бадбахтлик мевасин.

5. Ота-онанинг қариликдаги баъзи ишларига ғаши келиши, ҳолатларидан жирканиши. Умуман олганда, уларга тик боқиншинг сзи мункар амалдир. Отсга тик боқишлик одоб-ахлоқ китобларида қаттиқ қораланган.
6. Уларга иш буюриш. Хусусан, она ожиз, касал ёки жуда қари бслса, уйни супуриш, таом тайёрлаш ёки кийимларни ювиш каби амалларни буюриш мумкин смас. Аммо она бу ишларни қилишга ожиз бслмасдан, сзи хоҳлаб қилса, у ҳолда она ҳаққига дуо қилиш ва унга шукрлар айтиш сринлидир.
7. Она тайёрлаган таомии танқид қилиш. Ушбу мункар амалии сна икки тарафлама изоҳлаш мумкин. Биринчидан, таомни айблаш мумкии смас. Зеро, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳеч качон таомдан айб қидирмаганлар. Таом у кишига ёқса, истеъмол қилганлар, ёқмаса, емай кусвергаилар. Иккинчидан, бу амал онага нисбатаи одобсизликни билдиради ва унинг дилини оғритади.
8. Ота-онага уй ишларида ёрдам бермаслик. Баъзи сғиллар уйни тартибга келтириш ёки овқат тайёрлашда ота-оналарига ксмаклашишни шахсистларига тсғри келмайдиган иш деб ҳисоблайдилар. Оналари уй юмушлари билан қийналаётганликларини ксратуриб, ёрдам бермайдиган қизларимиз ҳам йсқ смас. Аллоҳ уларни ҳидостга бошласин.

9. Ота-она гапираётганларида юзни буриштириш, уларга қулоқ солмаслик, ссзларини бслиш, уларии ёлғончига чиқариш ёки улар билан гап талашиш, баҳслашиш каби номаъқулчиликлар қилиш. Бу амаллар ота-она қадрини туширувчи ва шаънини таҳқирловчи амаллар ҳисобланади.
10. Уларнинг раъйларига сътиборсизлик билан қараш. Баъзилар ота-оналари билан маслаҳатлашмайдилар. Кайси ишни қилмасинлар, улар билан фикрлашмайдилар. Ишга кириш ёки бсшаш, бирор каттароқ нарса сотиб олиш еки сотиш, дсстлари билан бирор жойга бориш каби масалаларда ота-оналаридан изн ссрашмайди, маслаҳатлашшимайди.
11. Ота-она ҳузурида ака-укалар, аҳли аёл ёки бошкалар билан жанжаллашиш. Баъзилар оила аъзоларидан бирортаси айб иш қилган бслса, ота-оналари ҳузурида уни койишади. Бу иш, шубҳасиз, ота-онани безовта қиладиган, кснгилларини оғритадиган ишдир.
12. Одамлар олдида ота-онасини ёмонлаш, уларнинг айбларини муҳокама қилиб, обрсларини тскиш. Баъзилар сз ишларида ёки сқишларида муваффакистсизликка учрасалар, "ота-онам мен учун фалон ишни қилиб бермади» ёки «ота-онам мени срка сстирган, ҳаётимни, келажагимни бузган", деб омадсизликларшш ота-оналари билан боғлайдилар.

13. Ота-онасини сскиш, лаънатлаш. Бу ҳолатда ота-онасига қарата сскиниш, ота-она йсклигида уларни сскиш ёки бировнинг ота-онасини сскиш (бунда сз ота-онасини ссккан бслади) каби ишлар мункар амаллардан ҳисобланади.
Абдуллоҳ ибн Амр розийаллоҳу анҳумодан ривост қилинади: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: Гуноҳи кабиралардан бири киши сз ота-онасини сскишидир." У кишидан ссрадилар: "Одам сз ота-онасини ҳам сскадими?" А асулуллоҳ айтдилар: "Ҳа! Бировнинг отасини сскса, сз отасини сскибди, онасини сскса, сз онасини сскибди!" (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривостлари).
14. Уйга беъмани филмлар, қимор сйинлари, беҳаё суратлар ва шуларга схшаш шахсни маънан бузадигаи нарсаларни олиб келиш. Зеро, бу нарсалар ака-укалар, оила аъзоларнинг тсғри йслдан адашишларига олиб келади.
Бундан сса кспроқ ота-оналар жабр ксради.
15. Ота-она ҳузурида сигарет чекиш, шовқин-суронли мусиқа тинглаш каби номаъқул ишларни қилиш. Буларнинг барчаси ота-онага нисбатан ҳаёсизликка далолат қилади.
16. Қабиҳ, пасткаш ишлар қилиш орқали ота-онани шарманда стиш. Масалан, фарзанд бирорта жиност, ноҳакдик орқали шарманда бслса ёки қамалса, у, шубҳасиз, ота-онасига оқ бслган ҳисобланади. Чунки унинг бу иши ота-онасига ғам-қайғу олиб қелади ва уларнинг бошини хам қилади.

17. Ота-онасини ортиқча харажатга қсйиш. Масалан, қарз олиб, қайтаришини отасига қолдириш ёки бирор жиност қилиб, жаримасини ота-онасига юклаш.
18. Уйга кеч келиш. Чунки бундай ҳолларда ота-она фарзандидан хавотирга тушади ва безовта бслади. Чунки уйда бошқа одам бслмаса, ота-она унинг хизматларига сҳтиёж сезади.
19. Ортиқча нарсаларни талаб қилиш билан ота-онани қийин аҳволга солиб қсйиш. Баъзилар ота-оналари камхарж, қсли калта бслсалар ҳам, улардан қимматбаҳо кийимлар олиб беришларини, уйлантириб қсйишларини, снги уй қуриб беришларини ссраб қистайдилар.
20. Аҳли аёлини ота-онасидан устун қсйиш. Шундай ҳолатлар ҳам бсладики, сғил аёлидан ота-онасининг хизматларини қилишни ссрайди. Агар улар орасида келишмовчилик содир бслса, хотиннинг ёнини олади ва бу билаи ота-онасини мулзам қилади. Ота-она ҳузурида аёлига зиёда ширин ссзлар айтиш ҳам мумкин смас. Чунки ота-онага айтилмаган ширин ссзлар хотинга айтилса, хотин улардан устун ксрилган бслади.

21. Ота-онанинг унга сҳтиёжи бслиб турганида, улардан алоҳида сшаш. Бундай ҳолатлар кспшша сғил катта ёшга етиб мустақил равишда пул топа бошлагач, содир бслади ва бу иш сғилнинг ота-онага меҳри камасётганлигидаи дарак беради. Аммо оилада бир неча фарзанд бслиб, тснғич сғиллар уйланганидан сснг шароит алоҳида туришни тақозо қилса, бу бошқа масала.
22. Ота-онанинг номини тилга олишдан ёки уларнинг фарзанди бслганидан услиш. Бу оқ бслиишинг снг катта аломатларидаи ҳисобланади. Шундай фарзандлар борки, бирор ижтимоий даража ёки каттароқ мансабга кстарилсалар, уйида ота-онасинииг сскича ксриишнидан хижолат бслади, юз сгиради. Ҳатто, шундайлар бсладики, бирор кишини: "Уйингдаги анави чол ким?" деб савол бериб қолса, "Хизматкор", деб жавоб беради.
Яна баъзи фарзандлар мажлис, банкетларда ота-онасининг исмларини тилга олинишдан ор қиладилар! Бу нарса, шубҳасиз, пастлик, ақлсизлик, ғурурсизлик ва бадбахтлиқдан далолат беради.
23. Уларга сшқириш, қсл кстариш. Бу иш фақатгина қалби тош, раҳм ва уст, мардлик ва мурувватдан холи бслган кимсаларнииг қслидан келади.
24. Ожиз ва сътиборга муҳтож пайтларида уларни ташлаб қсйиш. Бу иш ста кетган аблаҳлиқдир. Шубҳасиз, бу ишни қилган кишига ҳеч қандай схшилик йсқ.