Shokirbek akaga savol:
Muhaddislar ichida Imom Buxoriy quvvayi hofizalari, Imom Ahmad ibn Hanbalning taqvolari butun Islom ummati uchun havaslidir.
Muhaddis ulamolar hayotida yuz bergan ibratli voqealardan, o'zingiz o'qib juda ta'sirlanganlaringizdan bizni ham bahramand etsangiz.
Darhaqiqat, yuqorida siz ko'rsatgan zotlar muhaddis ulamolar ichida quvvai hofizasi va taqvosi bilan tanilgan kishilardan edilar.
Muhaddislar ichida yana bir kishi borki, u kishining sabri haqidagi hikoyani o'qigan odam hayronu lol qoladi. Bu zot ulug' tobeiy Abdulloh ibn Zayd Jarmiydirlar. Bu kishi 104 yil Shomda vafot etganlar, Ibn Abbos va Anas ibn Molik kabi buyuk sahobiylarning shogirdlari bo'ladilar.
Bu kishining hayotlarining oxiri haqida imom Abu Hotim ibn Hibbon Bustiy o'zlarining mashhur "as Siqot" (Ishonchli roviylar) kitobida (5-jild, 2-5- sahifalar) o'z sanadlari ila imom Avzoiydan, u zot esa Abdulloh ibn Muhammad degan kishidan ushbu g'aroyib ta'sirli hikoyani keltiradilar:
Abdulloh ibn Muhammad aytadi:
"Men dengiz sohiliga ribot uchun (ya'ni, musulmonlar chegarasini qo'riqlab jihod qilish niyatida) chiqdim, o'sha paytlar ribot uchun tikkan qarorgohimiz Misr chodiri (ya'ni Misr diyoriga yaqinlashib qolgan yerdagi chodir) edi. Sohilga yetay degan yerimda bir soyni, soy chetida esa tikilgan bir kapani ko'rdim. Unda bir odam yotar, qo'l-oyog'i ketgan (ya'ni shal bo'lib qolgan), ko'zi ojiz bo'lib, qulog'i og'ir edi (buni gaplashganimda sezdim). Qaraganingizda uning biror a'zosi salomat ekanini ko'rmas edingiz, faqat tili burro bo'lib, shunday deya hamdu sano aytar edi:
"Ey Allohim! Menga shunday hamdu sanoni tilimga joriy etgilki, menga bergan sanoqsiz ne'matlaringga, o'zing yaratgan ko'p bandalaringdan afzal qilib qo'ygan behisob fazlu karamingga mos zikr etsam, zotingni ulug'lasam" der edi.
Avzoiy deydilar: Abdulloh ibn Muhammad shunday deydi:
Men shunda u odamning oldiga borib, undan bunday hamdu sanoni nega aytayotganini so'rayman, deb o'zimga ahd qildimda, unga yaqinlashib salom berdimda shunday dedim:
- Hozir sizning falonday qilib (yuqoridagi duoni aytib) hamdu sano aytayotganingizni eshitdim. Ha bu Allohning berib qo'ygan qaysi ne'matlariga hamd aytayotirsiz, qaysi fazlu karamiga shukr etayotirsiz?
- Allohning menga bergan ne'matini ko'rmayapsanmi?! Allohga qasamki, agar osmondan o't yog'dirib kuydirganda ham, tog'larga amr etib bostirganda ham, dengizga buyurib g'arq etganda ham, yerga farmoyish berib yutdirganda ham menga mana shu zikr etuvchi tilni berib qo'ygani uchun shukru irfonni, hamdu sanoni ziyoda qilgan bo'lur edim! Endi, ey Allohning bandasi, mana kelib qolibsan bu yerlarga, mendan senga bir kichkina iltimos bor. Mening holimni ko'rib turibsan, hech narsaga yaramayman. Ahvolimdan xabar olib turadigan birgina bolam bor edi, namoz mahali tahorat oldirib, yuvib tarab qo'yar edi, qornim ochganida yedirib, ichirib qo'yar edi. Mana uch kundirki, daragi yo'q. Baraka topkur, shu bolani bir izlab kelsang..
Shunda men:
- Sizdek kishining hojatini ravo qilishdan ham ko'ra savobli ish bo'lmasa kerak, albatta izlayman, dedimda yo'lga tushdim. Ko'p yurmay qumloqlar, barxanlar orasiga tushdim. Qarasam, bir bola yotar, yirtqichlar uning bir tomonini g'ajib yeb ketgan edi.. "Inna lillahi va inna ilayhi rojiun" dedimda, ortga qaytdim. Endi bu shum xabarni u bechora cholga qanday qilib aytish g'amiga tushgan edim.. Kelar ekanmanda xayolimga lop etib Ayyub alayhissalomning qissalari tushdi.. Oldiga kelib salom berdim, salomga alik oldida:
- Haligi kishimasmisan? dedi.
- Ha, dedim.
- Iltimosim nima bo'ldi? dedi.
Shunda men savoliga savol bilan javob berdim:
- Allohga siz azizmi yo payg'ambar Ayyub?
- Albatta, Ayyub payg'ambar.
- Allohning u kishiga yuborgan balolarini bilasizmi, moli, ahli, bola-chaqalariga balo-ofat yetdi..
- Ha, albatta.
- Ayyubni qay holda topdi Alloh taolo?
- Uni sabr qilgan, shukr etgan holda topdi.
- Bu ham yetmagandek, undan qarindosh-urug', yor-do'stlarini ham yuz o'girtirdi.
- Ha.
- shunda ham parvardigori qay holda topdi?
- Sabr etgan, hamdu shukr etgan holda topdi.
- Bu ham yetmagandek yo'ldan o'tgan ketganlarga kulgi va masxara ham qildirmadimi?
- Shunday.
- Qay holda topdi shunda ham?
- Sabru shukr etgan holda. Qisqa qilgin, Allohning rahmati bo'lsin..
- Siz meni izlashga yuborgan bolani topdim, uni qumlar ichida yirtqichlar yeb ketibdi, Alloh sizga ajrni ziyoda etsin, sabr bersin..
Bu baloga yo'liqqan bechora shunda:
- Zuryodimdan O'ziga ma'siyat qilib, do'zaxga loyiq bo'ladigan kishini yaratmagan Alloh taologa hamdu sanolar bo'lsin, deb "inna lillahi va inna ilayhi rojiun" dedida, bir hiqillab, o'sha joyda jon taslim qildi..
Men o'zimga o'zim: "inna lillahi va inna ilayhi rojiun, musibatni qarang, tashlab ketsam yirtqichlar yeb ketadi, tashlamay desam, ko'mishga asbobim yo'q" dedimda, ustini bir kiyim bilan yopib boshida yig'lab o'tirdim.
Shu holda o'tirar ekanman, to'rt kishi bosib kelib qolishdi, "nima gap?" deyishdi, ular. Voqeani aytib berganimdan keyin "yuzini ko'raylikchi qani" deyishdi. Yuzini ochishim bilan ular egilishib, ko'zidan qo'llaridan o'pishdida: "Otamiz fido bo'lsin, bu ko'zlar doim haromdan ko'z yumgan, bu jism odamlar uyquda ekan, doim sajdada bo'lgan" deyishdi. "Allohning rahmati bo'lsin sizlarga, bu kishi kim?" dedim.
"Bu kishi Ibn Abbos sohiblari Abu Qiloba Jarmiy bo'ladilar, Alloh va payg'ambariga juda muhabbatli edilar" dedilar.
Yuvib tarab, kafanlab, janoza o'qib ko'mdik. Ular ketdilar, men ham ribotimga ketdim. Kech kirgach uyquga ketdim. Tush ko'ribman. Tushimda bir o'xshashi yo'q bir go'zal bog'da (Jannat ravzalaridan birida) u kishini ko'rdim. Jannat abolaridan (kiyimlaridan) kiyib olgan ekanlar, ushbu oyatni o'qiyotganini eshitdim: "Sizlarga sabringiz tufayli salom bo'lsin, oqibat hovlisi (jannat) qanday ajoyib yer". "Haligi kishimasmisiz?" dedim. "Ha" deb, o'zining sabru shukri orqali faqat sobirlaru shokirlargina yeta oladigan darajalarga yetganini gapirdi, deb hikoyasini tugatadi.
Bu zot - Abu Qiloba Abdulloh ibn Zayd Jarmiy olti kitob (sahehayn, to'rt sunan)lardagi hadislarni rivoyat etgan roviylar qatoriga kiradigan ulug' muhaddislardan bo'ladilar.
Alloh taolo balo kelganida sabr etib, ne'mat kelganida shukr qiluvchi insonlardan qilsin.