Navbatdagi zoti sharif - XOJA ABDULXOLIQ G'IJDUVONIY
Xoja Abduholiq  G’ijdivoniy quddisa sirrihu — Xojai Jahon, Xoja Abduholiq nomi bilan butun duhyoga mashxur. Otasi Xoja Abduljamil Rumiy Rahmatullohi Alay imom nomi bilan mashxur bo’lib, masjidda imomlik qilgan. Imomi Molik avlodidan. Rumlik. Rum poqshoxlari avlodiga ham mansubligi bor. Ul zot o’z zamonasining allomasi-zohiriy va botiniy ilmlarning olimi. Xizr allayhissalomga suhbatdosh bo’lgan. Zoti sharifning tushiga Xizr alayhissalom kirib, Buxoroi sharifga safar qilishga, G’ijdivonda nash’u namo topib, farzand ko’rishi va tug’ilajak farzandning muborak ismuini Abdulholiq qo’yishini bashorat qilgan.
   Xoja Abduljamil rumiy roziallohu anhu Rumdan karvon bilan Buxoroi sharifga yo’l olgan. Va, tushda ayon bo’lganidek, Gijduvonda nash’u namo topib, 1103 yilda farzand ko’rib, ismini abdulholiq qo’ygan.
   Xoja Abdulholiq uzun bo’yli, katta boshli, qalin qoshli, bug’doy ranglim, go’zal yuzli ulug’ zot bo’lgan.

  Xoja Abdulxoliq G’ijduvoniy diniy oilada, islomiy tasavvur va urf-odatlar qurshovida unib o’sgan. Xizr alayhissalomning savoba farzandi hisoblangan. To’qqiz yoshida Qur’oni Karimni yod olgan, o;n yoshidan boshlab darveshlarning zikr tushishlarida faol ishtirok etgan.
  Ilk ustozi — o’z zamonasining mashhur bilimdoni, tafsir ilmining sultoni Imom Sadriddin atalmish ulug’ zot bilan Buxoroi sharifda uchrashib, tafsir ilmini mukammal o’rganadi. Va tafsir o’qib: "œUd’u rabbakum tazarru’an va xufyatan innahu lo yuhibbu-l-mu’tadiyn", (A’rof, 55-oyat. "œDuo qilinglar parvardigorlaringizga yolvorib-yashirib, albatta u haddin oshguvchilarni do’st tutmas") oyatga yetadi. Xoja Abdulxoliq G’ijduvoniy ushbu oyat mazmuniga muvofiq ustozidan:
Bu xufyaning haqiqati va yo’li qanday bo’ladi? Deb so’raydi.
  Ustoz Imom Sadriddin:
- Agar zikr aytuvchi baland ovoz bilan o’qisa yo zikr qilayotgan vaqtda biror a’zosini qimirlatsa, o’zgalar bundan xabar topadilar. "œAsh shaytonu ajri fi ibni Odama majra — d - dami", hadisiga ko’ra, shayton ham undan ogoh bo’ladi. Buning mohiyatini to’la anglab yetish mushkul. Bu — ilmi Laduniy — ilohiy ilmdir. Agar Haq subhanahu va taolo sizni bundan voqif qilishni xohlasa, albatta sizning oldingizga ahlulloh (o’z odamlari)dan birini yuboradi va u sizga ta’lim beradi, - deb javob aytadi.
   

    Laduniy ilmi haqida "œG’iyosul lug’ot"da shunday xabar bor: "œAlloh toolo tomonidan ato qilingan ilm. Unday ilmga urinish, sa’y-harakat, riyozat chekish natijasida, Alloh taolo xoxlasa, erishish mumkin. Chunki bu Alloh o’zi xohlagan kishilargina nasib qiluvchi ilohiy ilmdir."
   Laduniy ilm uchga bo’linadi: vahiy, ilhom, farosat. Vahiy — payg’ambarlarga, ilhom- avliyolarga, farosat- so’fiylarga Allohning izni bilan beriladi.
   Imom Sadriddin bilan bo’lgan suhbatdan o’tgandan so’ng Xizr alayhhisalom kelib, Abdulholiq G’ijduvoniyga xufiya zikridan ta’lim beradilar va farzandlikka qabul qiladilar.
   Xoja Abdulholiq G’ijduvoniy butun hayotini Alloh yo’liga bag’ishlab, farz va sunnat ammalarini bajarish kabi ulug’ ibodatda shuxrat topdi. Yigirma ikki yoshida, Buxoroyi sharifda baland maqom, butun sharq olamida nomi mashxur shayx Abu Yoqub Yusuf Hamadoniy bilan uchrashadi. Va tez orada mashxur shayxning muridiga aylanadi. Xoja Yusuf Hamadoniy Abdulholiq qalbida Alloh zikri borligini bilib, so’fiylar jamoasiga olib kiradi.
   Xoja Yusuf Xamadoniyning tariqatlari- ZIKRI ALONIY — oshkora zikr edi.
   Kunlardan bir kuni Xoja Abdulholiq Xoja Yusuf Hamadoniy hazratlariga Xizr alayhissalomdan zikri xufiya — maxfiy zikr sabog’ini olganligini izhor qiladi. Shunda Yusuf Hamadoniy: "œBir vajekim alardin ma’mur bo’libsiz, mashg’ul bo’ling", deb fatvo beradi.
   Yusuf Hamadoniy Abdulholiq G’ijdivoniyga so’fiylik xirqkasini kiygizgan. Abdullo Barqiy, Xoja Hasan Andoqiy, Xoja Ahmad Yassaviy, Abdulholiq G’ijduvoniy Yusuf Hamadoniyning shogirdlari hisoblanadilar.
   Xoja Abdulholiq G’ijduvoniy ustozi Xoja Yusuf Hamadoniy Xurosonga ketgunga qadar u ulug’ zotning xizmat-mulozamatlarida bo’lib, ko’p ilm o’rganadi. O’zini ibodatu riyozatga mashg’ul qilib, butun hayoti  davomida "œRisolayi sohibiya", "œRisolayi shayxushshuyux Hazrati Yusuf Hamadoniy", "œMaqomoti Xoja Yusuf Hamadoniy", "œAz guftar Xoja Abdulholiq G’ijduvoniy" kabi besh buyuk asar bitadi.
   Xoja Abdulholiq ustozini ta’limotini har tomonlama boyitib, amaliyotga zikri hufiyani olib kirdi. Va, xojagonlik tariqatining sakkiz rashxa — qonun- qoidasini
shakllantirib berdi.                       

Birinchi rashha — XUSH DAR DAM — ichdan chiqayotgan har bir nafas ogohlik va huzur yuzasidan bo’lishi, g’aflat unga hech yo’l topmasligi kerak.
  Hazrat Mavlono Sa’duddin Koshg’ariy roziyallohu anhu aytadiki, xush dar dam — bir nafasdan ikkinchi nafasga o’tish g’ofillik yuzasidan bo’lmay, huzur yuzasidan bo’lsin va olinayotgan har bir nafas Haq subhanonu va taolodin xoli va g’ofil bo’lmasin. Hazrat Xoja Bahouddin shunday ta’kidlaydi: bu yo’lda ishning asosini nafas ustiga qurmoq kerakki, zamonning muhim vazifasiga mashg’ul bo’lishda xayolni o’tmishdan va fikrni kelajakdan ozod etsin va har bir nafasni zoye etmaslikka urinsin. Nafas g’aflat bilan kirib chiqmasin.

Ruboiy:

Ey monda zi bahri ilm bahr sohili ayn,
Dar bahr farog’at astu bar sohil shayn.
Bardor safoyi nazar zi mavji kavnayn,
Ogoh ba bahr bosh bayn un-nafasayn.

Tarjimasi:

Ey, ilm dengiziga kirmay, buloq sohilida qolgan kishi,
Dengizda farog’at bor, sohilda esa baxtsizlik.
Dunyoning mavjlanishiga xush nazar bilan boqma,
Har ikki nafas o’rtasida dengizdan ogoh bo’l.

Ikkinchi rashha — NAZAR BAR QADAM — nazar doim oyoqda bo’lishi kerak. Toki, solikning nazari sochilmasin va nolozim joyga tushmasin.

Masnaviy:

Kam zada behamdamiyi xush dar dam,
Dar nag’zashta nazarash az qadam.
Baski, zi xud karda ba sur’at safar,
Boz namonda qadamash az nazar.

Tarjima:

Hushyorliksiz biror nafas ham olmagan,
Nazari qadamidan o’zga yerda bo’lmagan.
U o’zligidan sur’at bilan safarga ketgan,
Har bir qadami nazaridan xoli bo’lmagan.

Uchinchi rashha — SAFAR DAR VATAN — solik odamiylikning tabiatida safar qiladi, ya’ni — odamiylik sifatidan farishta sifatiga o’tadi, yomonlik sifatidan yaxshilik sifati tomon ko’chadi.
  Tariqat shayxlarining fikri va ahvollari safar yoki muqimlik borasida turlicha bo’lgan. Ulardan ba’zilari ibtidoda safar qilishadi va intihoda muqim turishadi.Ba’zilari esa ibtidoda muqim bo’lib, intihoda safar qiladilar. Ba’zilari ibtidoda ham, intihoda ham safar qilmaydilar. Ayrimlari esa ibtidoda ham, intihoda ham safar qilaveradilar.
  Xojagonlarning a’mollari safar va muqimlikda shundayki, ibtidoda ular safar qilib, biror azizning xizmatida va uning huzurida muqim turadilar. Ammo o’z yurtlarida shunday bir azizni topsalar, tarki safar qilib, uning xizmat-mulozamatida bo’lishadi va ogohlik malakasiga erishishda astoydil harakat qiladilar. Malaka hosil qilganlarida esa ularga safaru muqimlik barobar bo’lib qoladi.
  Xoja Ubaydulloh Ahror aytganki, ibtidoda safar qiluvchiga parishonlikdan o’zga foyda yo’q. Solik bir azizning suhbatiga yetishdimi, demak — chidam fazilatini hosil etishi, xojagonlarning nisbat malakasini qo’lga kiritishi va shundan so’ng istagan yerga borishi mumkin:

Ruboiy:

Yo rab, chi xush ast bedahan xandidan,
Bevositayi chashm jahonro didan.
Binishin, safar kun, ki bag’oyat xo’b ast,
Bezahmati nogirdi jahon gardidan.

Tarjimasi:

Yo rab, og’iz bo’laturib, og’izsiz kulmoq,
Ko’zsiz butun jahonni ko’rib turmoq naqadar soz.
O’tirgan ko’yi jahonni kezmoq,
Oyoqqa zahmat yetkazmay, safar qilmoq naqadar soz.

Bu borada mavlono Abdurahmon Jomiyning "œShiqqat ullam’ — ast" risolasida yanayam ibratli bir bayt bor:

Oynayi suvrat az safar dur ast,
K-on naziroyi suvrat az nur ast.

Ya’ni:

O’zida suvratni aks ettiruvchi oyna suvrat sari safardan xolidir,
Negaki, uning suvratni aks ettirishi nur tufaylidir.

To’rtinchi rashha — XILVAT DAR ANJUMAN.

Xoja Bahouddin Naqshband hazratlaridan so’radilar:
Sizning tariqat yo’lingizning asosi nima?
Hazrat javob berdilar:
Xilvat dar anjuman — zohiran xalq bilan, botinan Haq bilan. Haq subhanohu va taoloning (Qur’onda): shunday odamlar borki, ularni na savdo va na sotiq Xudoni yodlashdan chalg’ita oladi, degan aynan shu holatga ishoradir.

Xoja Avliyoyi Kabir deydiki:
Zikrda mashg’ullik shu darajaga yetib boradiki, bozorga kirsa, yurakdagi zikr g’alabasidan zokir hech qanday so’z va ovozni eshitmaydi.

Xoja Ubaydulloh Ahror aytadiki:
Zikrga qattiq sa’yu harakat qilish bilan besh — olti kun ichida shunday martabaga yetishish mumkinki, odamlarning so’zlari, hikoyalari quloqqa zikr bo’lib eshitiladi. Hatto o’zi gapirayotgan so’z ham zikrdek tuyuladi, biroq kuchli harakat qilmay bunga yetishib bo’lmaydi.

Beshinchi rashha — YODKARD — bu zikri lisoniy (til zikri) yoki zikri qalbiydir.
  Mavlono Sa’duddin Koshg’ariy aytadiki:
Zikrni ta’lim berishning yo’li shuki, shayx avval tili bilan: "œLo iloha illallohu muhammadur rasululloh", deydi. Murid esa diqqatini jamlab, ko’nglini shayxning ko’ngli ro’parasida tutadi, ko’zini ochib, og’zini mahkam yumadi, nafas olmay, ehtirom va kuchli ichki quvvat bilan yuqoridagi zikrni ayta boshlaydi. Bu zikrni tili bilan emas, balki ko’ngli bilan aytadi. Hisbi nafas (nafas olmaslik)da chidasin va bir nafas olmasdan uch marta Lo Iloha Illollohu Muhammadur Rasulullohni aytsin. Toki zikrning halovati ko’ngilga yetsin.

Oltinchi rashha — BOZGASHT — shundayki, zikrni aytuvchi tili yoki dilida kalimai toyyibani aytganda: "œXudovando, mening maqsudim sensan", deydi. Bu bozgasht kalima yaxshi yoki yomon fikrlarni odamdan haydovchidir. U zikrni xolis qiladi, zikrni o’zga nafaslardan ozod etadi. Zikrni boshlovchi bu bozgasht so’zlarni aytayotgan paytda mabodo chin dildan bo’lmayotganini sezsa ham, uni aytishni tark etmasin, bora-bora u chinakamiga aylanib ta’siri zohir bo’ladi.

Yettinchi rashha — NIGOHDOSHT — har xil fikrlardan xalos bo’lish, tashqi olamdan ajralish uchun intilish bo’lib, kalimai toyyibani bir nafasda bir necha marta aytsa, o’sha paytda xayolni boshqa narsalardan xalos qilish lozim.
  Mavlono Sa’duddin Koshg’ariy aytganki:
Bir soat yoki ikki soat va undan ham ko’p vaqt, imkoni boricha, o’zni o’zga xayolu fikrlardan asrasin.

  Xoja Ubaydulloh Ahrorning eng yaqin do’stlaridan  biri mavlono Qosim: aytishlaricha, nigohdoshtda shunday malaka hosil qilibdiki, kunchiqardan to choshgohgacha ko’nglini narsalarning fikridan saqlay olar ekan. Shuncha vaqt ichida xayol quvvati o’z amalida qolar ekan.