Jannat va jahannam

- Jannatning ta’rifi qanday?
- Jannat rohat va farog’atga to’la. Unda xushhavo bog’lar, zilol chashmalar, til bilan bayon qilib bo’lmas afzalliklar bor.
- Jannatdagi eng mo’’jizaviy va hayratlanarli voqea nima?
- Jannat ahlining Alloh diydoriga yetishmog’i. Ammo Allohni biz qay tariqa, ya’ni qay ko’z bilan ko’rmog’imiz ma’lum emas.
- Jahannam qanday makon?
- Jahannam qabohatga va razolatga to’la azoblar makonidir. U joyda Zaboniya ismli farishtalar kofirlar va gunohkorlarga ayovsiz jazo beradilar.
- Jannatga kimlar kiradi?
- Bu o’tkinchi dunyoda Alloh buyurgan amallarni bajarib, u Zot ta’qiqlagan ishlardan qaytgan diyonatli va gunohlari kechirilgan mo’min bandalar kiradi.
- Jahannamga-chi?
- Kofirlar va fosiqlar.
- Kishilar jannatda doimiy qoladilarmi?
- Jannat ahli boqiy qoladi va unda qazoyu qadar yo’qdir.
- Jahannamga kirganlar-chi?
- Imonsiz kishilar jahannamda doimiy mahbus bo’lib qoladilar. Ularga o’lim yo’q. Ammo gunohlari kechirilmasdan jahannamga kirgan osiy mo’minlar gunohlari miqdoricha jazolanib, so’ng do’zaxdan chiqadilar va jannatga qaytib, u joyda qoladilar.

Gunohkorlar

- Islom diniga e’tiqod qo’ygan va lekin o’zini tuta olmay, gunoh qilgan kishilar musulmonlikdan chiqadimi yoki yo’qmi?
- Chiqmaydi. Ammo fosiq va gunohkor bo’ladi.
- Gunohkorlar do’zax azobidan saqlanishi ehtimoli bormi?
- Alloh taolo kechirgan ba’zi bandalar do’zaxga emas, jannatga kirishi mumkin.
- Alloh ba’zi gunohlarni kechiradimi?
- Agar xohlasa.
- Alloh qaysi gunohlarni kechiradi?
- Har qanday gunohni kechirish Allohning ixtiyoridadir. Alloh odildir. Yana chin ixlos bilan tavba qilgan kishilarning gunohidan kechishga Alloh va’da qilgan.
- Bevaqt vafoti tufayli tavba qilolmay o’tgan mo’minlarning gunohlari kechirilishi mumkinmi?
- Payg’ambarlarning va boshqa solih kishilarning shafoatlari sabab bo’lib ko’p kishilarning gunohi kechirilishi mumkin. Farz va vojib amallarini qilgandan so’ng sunnat amallarini qilgan kishilarni Muhammad alayhissalom shafoat qiladilar.
- Payg’ambarlarning va boshqa solih kishilarning shafoatlaridan mahrum bo’lgan gunohkor kishilarning ham gunohi kechiriladimi?
- Alloh kechirguvchi. Marhamat ul Zotning o’zidan. Ammo Allohning marhamatiga tayanib gunoh qilmoq joiz emas. Chunki Alloh qahrli hamdir.

Hazrati Odam (a.s.) va Havvo

- Dunyoda eng avval kim yaratilgandir?
- Otamiz Odam (a.s.) va onamiz hazrati Havvolar. Ular jamiki odamzotning ota-onalaridir.

Muhammad alayhissolatu vasallam

- Muhammad alayhissalom qachon dunyoga kelganlar?
- Milodiy tarixning 570 yili 27 savrda, 12 rabiul-avvalning dushanba kuni dunyoga kelganlar.
- Muhammad alayhissalom qaerda dunyoga kelganlar?
- Osiyoda. Arabistonning Makka nomli shahrida dunyoga kelganlar. Ellik uch yoshgacha Makkai Mukarramada, oxirgi o’n yil Madina shahrida yashaganlar.
- Ul zot necha yoshlarida payg’ambar etib saylandilar?
- Qirq yoshlarida.
- Ungacha umrlari qay holda kechdi?
- U zot yoshliklaridanoq aqlli, farosatli va diyonatli kishi edilar. U kishini butun Makka ahli izzat qilardi. Sevib «Muhammad al-Amin» (ishonchli Muhammad), derdi.
- Payg’ambar bo’lgunlaricha mashg’ulotlari nima edi?
- Xadicha ismli boy savdogar ayolning savdogarlik ishlariga mutasaddi edilar. Yigirma besh yoshlarida hazrati Xadichaga uylandilar.
- Hazrati Xadicha u paytda necha yoshda edi?
- Qirq yoshda.
- Islomgacha Arabiston ahli qaysi dinda edi?
- Ko’pchilik butparast va majusiy, ba’zilar yahudiy va nasroniy dinida edilar. Ba’zilari o’zlarini Ibrohim alayhissalom dinida hisoblab, uning millatidanmiz, deb aytar edilar.
- Muhammad alayhissalomning payg’ambarliklari qanday boshlangan?
- Muhammad alayhissalom qirq yoshlarida dunyo ishlarini tark qildilar. Aqlu e’tiqod bilan Alloh taolo borligini bildilar va Makkai Mukarramaning chetidagi Hiro tog’ida g’orga borib, Allohga ibodat qildilar. Bir kuni o’sha tog’da o’tirganlarida farishta Jabroil kelib «Iqro» surasini o’qidi. Yana bir kelganlarida Alloh taolo u zotni payg’ambar etib tayinlaganini va odamlarni Islom diniga da’vat qilmog’i uchun elchi etib saylaganini so’zladi.
- So’ng nima bo’ldi?
- So’ng Allohning rasuli xaloyiqni Islom diniga taklif qila boshladilar.
- Dastlab kimlar imon keltirdi?
- Hazrati Abu Bakr Siddiq, xotinlardan Xadichai Kubro, yosh bolalardan hazrati Ali.
- Payg’ambar bo’lganlaridan so’ng Makkai Mukarramada necha yil turganlar?
- O’n uch yil. So’ng Allohning amri bilan Madina shahriga hijrat qilganlar. U zot bilan birga musulmonlar ham hijrat qilishdi. Biz Muhammad alayhissalom Makkadan Madinaga hijrat qilganlaridan boshlab hijriy tarix, deb hisob yuritamiz.
- Allohning rasuli Madinada bo’lgan vaqtlarida qaysi ishlar yuzaga keldi?
- Shahar aholisi islomiy hukm asosida umr kechira boshladi va imonsiz xalqlarni Islomga kirgizmoq va Islom davlati yaratmoq uchun kurashdi. Kofirlarga qarshi janglar bo’ldi. 8-hijriy sanada Makka ham musulmonlar qo’liga o’tdi. 10-sanada barcha musulmon ahli Makkai Mukarramaga hajga bordi. Ushbu haj vaqtida Alloh taolodan Kalomi sharifning so’nggi oyatlari nozil bo’ldi. Muhammad alayhissalom u oyatlarni aytib Alloh taoloning kalomi — Qur’on nihoyasiga yetganini va Islom dinining hukmlari butunlay bayon qilinganini so’zladilar, o’zlarining qazolari yaqinlashayotganini aytib, xaloyiqqa va’z-nasihatlar qildilar.
- Muhammad alayhissalom necha yoshda qazo qildilar?
- Madinai Munavvarada o’n yil turgandan so’ng oltmish uch yoshlarida milodiy 632 sanada, hijriy 11 sananing 12 rabiul-avvalida, dushanba kuni baqoga safar qildilar.
- Ul zotning qabrlari qaerda?
- Madinai Munavvara shahrida, Masjidi nabaviyning ichida maxsus bir gumbazning ostida. Hojilar Ravzai mutaharraga ziyoratga kelib ketadilar.

Muhammad alayhissalomning mo’jizalari

- Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom ham mo’’jizalar ko’rsatganmilar?
- Ha. «Siyari nabiy» va «Tavorixi anbiyo» kitoblarida bu haqda ko’p bayon qilingan. Birinchisi, kofirlar u kishini sinamoq uchun mo’’jiza so’rashganida, oyni ikki bo’lakka bo’lib ko’rsatganlar. Oyning bir bo’lagi tog’ning bir tomonida, ikkinchi bo’lagi boshqa tomonida ko’ringan. Ikkinchisi, Muhammad alayhissalom Abu Bakr Siddiq (r.a.) bilan Makkadan Madinaga kelganlarida Abu Ayyub Ansoriy ikki kishilik taom keltirganlar. O’shanda Muhammad alayhissalom Abu Ayyubga Madina shahri ulug’larini majlisga chaqirishni buyurganlar. Bir yuz sakson kishi yig’ilgan va hammalari taomni tanovul qila boshlaganlar. Ammo mo’’jiza tufayli taom sira kamaymagan. Uchinchisi, Hudaybiya sahrosida urush payti sahobalar tashna bo’lishadi. Shunda Rasuli akram alayhissalom duo bilan suv chiqaradilar. Jami askarlar to’yib suv ichadilar. To’rtinchisi, yana o’shanday holatlarning birida Rasuli akram alayhissalom yarim kosa suvga barmoqlarini soladilar va kosaga suv to’lib, yetmish-sakson kishi u suvdan ichadilar. Beshinchisi, Nabiy alayhissalom uch yuz kishilik majlis chaqiradilar. Bir kichik laganda xurmo qo’yadilar, majlis ahli xurmodan qancha tanovul qilsa ham hech tugamagan. Oltinchisi, Muhammad alayhissalomning oldilariga bir yahudiy ayol zaharlangan go’sht keltirganida, go’sht: «Men zaharlanganman», degan ekan. Yettinchisi, bir bo’ri, echki va tuya Payg’ambarimizning mo’’jizalari tufayli tilga kirgan. Sakkizinchisi, bir kishi: «Payg’ambar ekanligingizga guvohingiz bormi?» deb so’raganida, bir daraxt Rasul alayhissalomning yonlariga kelib shahodat kalimasini aytgan va qaytib joyiga borib turgan. To’qqizinchisi, Xandaqda urush payti bir dona arpa noniga baraka kelib, ming kishi to’ygan. O’ninchisi, Hunayn urushida Rasul alayhissalom dushman qo’shiniga bir hovuch tuproq sepganlarida, ularning ko’zlariga tuproq to’lib, mag’lublikka giriftor bo’lgan edi. O’n birinchisi, ul zot tasbeh o’girganlarida, tasbeh toshlaridan «Subhanalloh», degan ovoz eshitilgan. O’n ikkinchisi, Muhammad alayhissalom qarindoshlarining xayr-duolarini qilib turganlarida, uyning devorlaridan «Omin» degan ovoz eshitilgan. O’n uchinchisi, Muhammad alayhissalom juma kuni suyanib xutba o’qiydiganlari xurmo yog’ochidan ayrilganlarida, u yog’och ustun g’amgin yig’i ovozi chiqargan. O’n to’rtinchisi, Muhammad alayhissalomning eng katta mo’’jizalari - Qur’oni karimdir.
- Muhammad alayhissalomning ota-bobolari kimlar?
- Otalari Abdulloh, uning otasi Abdulmuttolib, uning otasi Hoshim, uning otasi Abdumannofdir. Onalari Omina Vahob ismli kishining qizidir.
- Muhammad alayhissalomning dastlabki xotinlari kim?
- Hazrati Xadichai Kubro roziallohu anhodir.
- Muhammad alayhissalomning farzandlari nechta edi?
- Uch o’g’il, to’rt qizlari bo’lgan. O’g’illari Qosim, Ibrohim, Abdulloh; qizlari Ruqiya, Zaynab, Ummukulsum, Fotimadir.

Sahobalar

- Muhammad alayhissalomning sahobalari kim edi?
- Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom bilan birga mo’min-musulmonlikda yashagan va mo’min-musulmonlikda vafot qilgan kishilardir. Har qaysilarini biz do’st tutmog’imiz lozim.
- Sahobalarning eng afzali kimlar?
- Hazrati Abu Bakr Siddiq, hazrati Umar ibn Xattob, hazrati Usmon ibn Affon, hazrati Ali Murtazo roziallohu anhumlar. Ushbu to’rt sahoba muhtaramu mukarram choryorlardir. Jamiki musulmonlar ushbu choryorlarning har qaysilarini do’st tutmog’i lozim.

Xalifalar

- Rasul alayhissalom qazolaridan so’ng kim xalifa bo’ldi?
- Sahobalarning kengashi bilan Abu Bakr Siddiq ikki yilu uch oy xalifa bo’ldi. So’ng hazrati Umar o’n yildan ziyodroq xalifa bo’ldi. So’ng hazrati Usmon o’n yilga yaqin xalifalik qildi. So’ng hazrati Ali Murtazo to’rt yil xalifa bo’ldi. Hazrati Ali vafotidan so’ng uning o’g’li Hasan olti oyga yaqin xalifa bo’ldi. So’ng Islom ahli ichida fitna chiqqach, fitna bosilishi uchun hazrati Muoviya podshohlik tojini kiydi.

Ahli sunna val jamoa

- Rasul alayhissalomning sahobalari vafot etib ketgach, Islom ahli e’tiqodida necha firqa yuzaga keldi?
- Yetmish uch firqa. Ammo mashhurlari uchtadir: ahli sunna val jamoa firqasi, shia firqasi, mo’’tazila firqasi.
- Ushbu uch firqaning (mazhabning) eng to’g’ri yo’ldagisi qaysi?
- Ahli sunna val jamoaning e’tiqodi haqdir.
- Biz qaysi mazhabdanmiz?
- Biz ahli sunna val jamoa mazhabidanmiz.
- Uning tariqati qanday?
- Payg’ambarimiz Muhammad alayhissalom va u kishining sahobalari qanday yo’l tutgan bo’lsa, din va shariat hukmlariga qay tariqa e’tiqod qo’ygan bo’lsa, ahli sunna val jamoa ham shu yo’ldan boradi.
- Shianing e’tiqodi qay yo’sindadir?
- Ular ko’p masalada ahli sunna val jamoa bilan hammaslak bo’lsalar-da, juz’iy noo’xshashliklari ham bo’ladi. Masalan, ahli sunna val jamoa Abu Bakr Siddiqni xalifa etib sayladi. Ammo shia mazhabidagilar Rasul alayhissalomdan so’ng xalifalikka u kishining qarindoshi hazrati Ali mustahiq, dedilar. Orada kelishmovchilik paydo bo’ldi.
- Mo’’tazila mazhabining yo’li qanday?
- Ularning ham noo’xshashligi bor. Masalan, ular qabrda mayyitning tirilmog’iga va savol etuvchi farishtalar kelishiga, o’lgan kishining rohat yo azob ko’rmog’iga, Sirot ko’prigiga, Alloh taolo jannati kishilarga ko’rinmog’iga va yana boshqa shu kabi masalalarga ishonmaydilar.
- Ahli sunna val jamoa mazhabidagilarning nomlanishi qanday?
- Sunniy.
- Shia firqasidagilarning-chi?
- Shiiy.
- Mo’’tazila mazhabidagilarning-chi?
- Mo’’taziliy, deb atashadi. O’z aqliga tayanib, shariat hukmlariga zohiran e’tiqod qilmaydiganlar mo’’tazila qatoriga kiradi.
- Shia va mo’’tazila mazhabidan bo’lgan kishi musulmonmi yoki yo’qmi?
- Islom dinining haqligiga imon keltirib, qibla tomonga qarab namoz o’qiganlari musulmondir. Ba’zi masalalarda xato e’tiqod qilganligi uchun gunohkordir. Ularni besabab kofir deyish yaxshi emas. Chunki ular Alloh taoloning borligiga va birligiga ishonishadi. Muhammad alayhissalom Allohning haq payg’ambari ekanligiga, Kalomi sharifga imon keltirishadi.

Shariat hukmlari

- Shariat hukmlari nimadir?
- Islom dinidagi e’tiqod, ibodat va maishat masalalari bo’yicha hukmlardir.
- Shariat hukmlari qay yerlarda bayon qilingan?
- Qur’on oyatlari va hadisi shariflarda.
- Hadisi sharif nima?
- Payg’ambarimizning muborak so’zlari.
- Qur’oni karimda va hadisi sharifda shariat hukmlarini qanday bilsa bo’ladi?
- Shariat hukmlarini bilish uchun mujtahid bo’lmoq darkor.

Mujtahid

- Kimlar mujtahid deyiladi?
- Arab tilini mukammal bilgan, oyat-hadislardagi hikmat va sirlarni yaxshi biladigan kishiga aytiladi.
- Mujtahid bo’lmagan kishilar shariat hukmlarini qanday biladilar?
- Bir mujtahidning yo’liga tobe’ bo’lib, har masalada undan maslahat so’raydi.
- Bu qanaqa yo’ldir?
- Mujtahidning shariat hukmlarida oyat va hadislardan ijtihod bilan fikr qilib anglagan yo’li, demakdir.
- Mashhur mujtahidlar kimlar?
- Abu Hanifa imom A’zam Sobit ibn Nu’mon rahmatullohi alayh, imom Shofe’iy Muhammad ibn Idris rahmatullohi alayh, imom Molik ibn Anas rahmatullohi alayh, imom Ahmad ibn Hanbal rahmatullohi alayh.
- Ushbu mujtahidlarning mazhablari bir-biriga muvofiqmi yoki qarama-qarshimi?
- Ko’p masalada muvofiqdir. Ba’zi masalalarda esa kelishishmaydi. Masalan, imom A’zam Abu Hanifa mazhabida badandan qon oqsa, tahorat buziladi. Imom Shofe’iyda esa buzilmaydi. Imom A’zam mazhabida erkak kishi ayolining tanini ushlaganida tahorati buzilmaydi. Imom Shofe’iy mazhabida buzilgan hisoblanadi. Imom A’zam mazhabida go’shti harom bo’lgan (cho’chqadan boshqa) hayvonlarning terilari ishlanish va oshlanish bilan pok bo’ladi. Imom Shofe’iy mazhabida pok bo’lmaydi. Va yana tulki go’shti imom A’zam mazhabida haromdir. Imom Shofe’iy mazhabida esa halol. Shu kabi masalalarda ziddiyatlar bor.
- Ushbu imomlar asli kimdir?
- Ular komil, aqlli ulamo va taqvodor zotlar edilar. Har qaysisi Qur’on oyatlari va hadislarni to’liq o’zlariga singdirgandirlar.
- Ushbu imomlardan qaysi birining mazhabi haq?
- Har bir masalada imom A’zam rahmatullohi alayh mazhabi haqdir. Boshqalarnikida ba’zan xato ko’rinadi. Lekin zohiran xato deyilsa-da, haq bo’lishi ham mumkin.
- Bizlar amalda ushbu mazhablarning qaysisidamiz?
- Imom A’zam Abu Hanifa hazratlarining shariat va tariqat hukmlariga bo’ysunamiz.
- Imom Shofe’iy, imom Molik va imom Ahmad ibn Hanbal mazhablarida ham tarafdorlar bormi?
- Bor. Musulmonlarning ko’prog’i imom A’zam mazhabidadirlar.
- Imom A’zamdan boshqa uch imomning mazhabidagilar ham to’la musulmonmi?
- Ha, to’la musulmondirlar. Har mazhabning ahli ikkinchi mazhabning ahlini do’st bilishi lozim.
- Ushbu imomlarning hayot tarixi qanday?
- Imom A’zam Abu Hanifa hazratlari hijriy 80 sanada tug’ilib, 150 sanada 70 yoshda vafot etganlar. Imom Shofe’iy hazratlari 150 sanada tug’ilib, 204 sanada 54 yoshda vafot etganlar. Imom Molik hazratlari 90 sanada tug’ilib, 179 sanada 89 yoshda vafot etganlar. Imom Ahmad ibn Hanbal hazratlari 164 sanada tug’ilib, 241 sanada 77 yoshda vafot etganlar.