Murod Mansur. Judolik diyori (2-kitob)



Muallif: Murod Mansur
Hajmi: 4,10 Mb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

ARMONLAR DIYORI

Judolik diyori...
Armonlar diyori...
Sog‘inchlar diyori...
Vatandagi vatansizlarning unsiz faryodlari.
Ardoqli adibimiz Murod Mansurning yangi asarlarini shunday sifatlasak ham bo‘lar. Mazkur asarning birinchi kitobi bilan adibiyot muhiblari tanishlar. Adibning ko‘p yillik mehnatlari samara berib, ikkinchi kitob ham yozildi. Xalqimizning yaqin o‘tmishdagi armonlari, unsiz faryodlari yozuvchining qalbini larzaga solib, so‘ng qog‘ozga ko‘chdi. Umid shulki, bu unsiz faryodlar siz — muhtaram kitobxonni ham befarq qoldirmas. Yozuvchining yuragini titratgan voqealar katta avlod xotiralarini uyg‘otishi tabiiy. Yosh avlodga esa tariximizning bu sahifalari ertak kabi tuyulsa ajab emas. Xalq boshiga shunchalar tashvishlar tushishi mumkinligini ular hali his etolmasalar kerak.
... Oliy o‘quv yurti talabalari bilan bo‘lgan uchrashuvdan so‘ng bir qiz yaqinlashib, savol berdi: «Siz istiqlolning buyuk ne’matligini aytdingiz, lekin ayrim kattalar «avvalgi zamon yaxshi edi», deyishadi. Kimning gapi to‘g‘ri? Qaysi gaplarga ishonishimiz kerak?» Toliba va uning tengdoshlari biz — katta avlodga shunday savol berishga haqli. Chunki o‘tmishni qo‘msab qoladigan qorin bandalarining bunday gaplarini ba’zi-ba’zida biz ham eshitib qolamiz. Ajablanamiz: «Kechagi kunning nimasi yaxshi bo‘lgan ekan? To‘g‘ri, o‘sha o‘tmish — bizniki. Uni qoralash, loy chapish ongsizlik belgisi. Lekin avvalgi jamiyatning qora kunlaridan ko‘z yummoqlik ham adolatdan emas. Begunoh otilganlarning, sovuq sibiriyaning o‘rmonlarida jasadlari qolib ketgan ajdodlarning, Vatan sog‘inchida ko‘z yoshlari emas, qon yoshlari to‘kib, armon-la vafot topganlarning ruhlari oldida nima deb javob beramiz? Kechagi o‘tmishni «to‘qlik zamoni» deb hisoblovchilar ocharchilik yillarida bir burda nonga zor ravishda ko‘chalarda o‘lib qolganlarning ruhi oldida nima deb javob berar ekanlar?..»
Uchrashuvlarda ko‘p qatori bizga ana shunday turli savollar berishadi. Dam jiddiy, dam hazil ohangida javob qaytaramiz va bu savollarning aksari yoddan ko‘tariladi. Lekin bu qizning savoli esa unutiladigan xilidan emasdi. Biroq, Murodjon akaning asarlarini o‘qish jarayonida ham bu savol bot-bot qulog‘im ostida jarangladi va o‘sha talabchan singlimizga shu kitob orqali xayolan javob berganday bo‘laverdim.
Fasllardan biriga «oltin kuz» deb ta’rif beramiz. 1991 yilning kuzi vatanimiz tarixidagi oltin davrni boshlab berdi, desak yanglishmaymiz. Men o‘sha oylari ota yurt tuprog‘ini o‘pishni eng ulug‘ saodat deb bilib, Xudoga shukrlar qilgan vatandoshlarimiz ko‘zlaridagi yoshni unuta olmayman. Shulardan biri aytgan edi: «Dadam jon berar vaqtlarida dedilarki: «Bolam, men senga boylik meros qoldirmayapman, men senga Vatan sog‘inchini, hijronni meros qoldiryapman. Yurt ozod bo‘lgan daqiqadayoq qanot chiqarib uch, agar uzoqda esang-da, ikki ummonni suzib o‘tsang-da, bor-da, men uchun ham Vatan tufrog‘ini o‘p, men uchun ham bu muqaddas tufroqni ko‘zlaringga surt...»
«Arining zahrini chekmagan bolning qadrini na bilsin», deganlaricha bor...
Istiqlol bergan ne’matlardan yana biri — ana o‘sha armonlar kitoblarga ko‘chdi. «Judolik diyori» o‘sha armonlarning bir qismi, lahzasi xalos. Yozuvchi 1966 yilgi Toshkent zilzilasi bahonasida buzilgan uylarni, xarob qilingan bog‘larni, loyqalangan an-horni bejiz tasvirlamaydi. Odamlarni serfayz bog‘lardan ko‘chirilishi bayonida ramziy ma’no bor. Sovet mafkurasi bu holatni «Lenincha xalqlar do‘stligi tantanasi», deb ta’riflagani bilan aslida bu ham yigirmanchi-o‘ttizinchi yillardagi zulmning boshqa libosda ko‘rinishi, mantiqiy davomi edi. Yozuvchining kechinmalari faqat o‘ziga xos emas, bu — xalqning tilga ko‘chmagan iztiroblaridir. Sultonmurod va Mahfuzaning  taqdiri — ayriliqlarning siyoh bilan emas, ko‘z yoshlari bilan bitilgan bayoni. Yodgor — ularning farzandlari — kelajakka bo‘lgan umid. Ilhom sut-   chi — bu dunyo hoyu havaslaridan yuz o‘girgan odam. U kurashchi emas, u umid ham emas, lekin undagi pok-likka havas qilmoq mumkin. Hoziq to‘ra — yorug‘ kelajak umidiga ishonch. Parpi bebaxt — gunohlar uchun ajrning naqdligi. Uning tuzalishi zulmning abadiy emasligiga ishora.

Asardagi bu kabi ramziy ma’nolar o‘quvchini fikr-lashga da’vat etadi. Kitobxonlar yozuvchilar bilan uchrashganlarida «asaringizdagi falon qahramon hayotda bo‘lganmi?» deb so‘rashadi. «Judolik diyori»ni o‘qiganlarda ham, shubhasiz, shu savol uyg‘onar. Maktabdagi adabiyot darslarida «prototip» degan tushuncha haqida ko‘p gapirilgani uchun ham bunday savollar tug‘iladi. Aslida yozuvchi hech bir qahramonini hayotdan to‘laligacha ko‘chirib olmaydi. Adabiyotda «prototip» bilan birga «umumlashtirish» degan tushuncha ham bor. Aytaylik, mazkur asardagi Parpi bebaxtning qaroqchiligi bir odamdan olinsa, uning to‘g‘ri yo‘lga o‘tishi boshqa bir odamning fazilatidan olingan bo‘ladi. Hoziq to‘ra ham kechagi tariximizda o‘tgan ulug‘lardan birini eslatar, lekin u ham hayotda o‘tgan birgina odamning to‘la tasviri emas. Bir necha yaxshilarning fazilatlari yozuvchi tahlilidan o‘tib, xayoloti chashmasidan bahramand bo‘lgach, yuzaga kelgan qahramonlardan biri. Ayrim olimlarimiz bularni «to‘qima obraz» ham deyishadi. Bu atamani «Judolik diyori»ga to‘la tadbiq eta olmaymiz. Shunday desak, asarning ishontirish quvvatiga putur yetkazgan bo‘lamiz. Ro-man — hayotiy voqealarning umumlashtirilgan bayonidir, deyilsa haqiqatga muvofiqdir.
Mazkur asar garchi, kechagi kunimiz haqida bo‘lsa-da, u bugungi kunimiz uchun xizmat qiladi. O‘tmish zamonni qo‘msaganlar bu kitobni o‘qisalar, fikrlarini o‘zgartirarlar. Menga savol bergan singlimiz esa javobni shu kitobdan olsalar ajab emas.
 Tohir MALIK

IZN ISTAB...

Avvalo: Bismillahir rohmanir rohiym
So‘ngra: Judolik diyorida kechgan bu tarixning davomi va uni Alloh qodir etganicha yozganimiz xususida. Umidim bor, shoyad Alloh chiroyli etsa.

«Qissalarning go‘zali Qur’on qissalaridir», to abad tildan tushmagay. Qolganlari unutilib, alal-oqibat yo‘qolishga, o‘chishga mahkum. Ular qusurli bandaning qusurli so‘zi, bitigi, xolos. Faqat... faqat shular orasida Alloh taborak va taolo O‘zi izn berib, jindek yuqtirganlari, O‘zi xush ko‘rib, ixlos to‘nini yopgan va qabul bezaklari ila bezab, kam-ko‘stini to‘ldirganlari ham borki, ana o‘shalar yashab qoluvi, o‘qiganlarga har gal chiroyli ko‘rinuvi va to qiyomatga qadar mo‘minlarning qo‘lidan tushmasligi mumkin.
Demak, Alloh azza va jallaga xush keladurgan bir nimalar bitmak mumkin?..
Axir, mehr-muruvvat, silai rahm, yetimlarning boshini silamoq singari chiroyli amallar, shahidlik sharobini totmog‘u hidoyat topmoqqa o‘xshash go‘zal           ajrlar hali tugab bitmagan. Bu haqida qancha go‘zal rivoyatu qissayu tarixlar mavjud. Nafas yutmay eshitganmiz ularni. Qolaversa, eng mushkul damlarda diniyu iymonini kaftida laxcha cho‘g‘day tutib, tog‘-toshlarga chiqib ketgan, o‘z diyorlaridan hijrat etganlarning Alloh subhonahu va taologa ham xush kelguvchi judolik tarixlari-chi?!.
Bilmam, notavon ko‘nglimga qachon, qaydan ilashdi bu havas, judolik diyori tarixining ilk kitobini yozib tugatib ham taskin topmadim. Bitganlarim ayriliq qo‘shig‘ining debochasi, xolos edi go‘yo. Hali oldinda zo‘r imtihonlar, saragu puchakka ajralishlar turgandek edi. Kimga jahon ahli ayollari havas etsa arzigulik sabri jamiil, kimga shahidlik martabasi ato etiluvi mumkindek, kecha jaholat va razolat dunyo-sida zo‘r sanalib yurganlar esa nihoyati bir qoqiluv ila adolat tarafga yuz beruvi, hidoyat topmog‘i mumkindek edi, vallohi a’lam.

Shundan beri o‘zimni bu yumushga chog‘lar edim. Tungi duolarimu tonggi iltijolarimda so‘rardim. Haftalab, oylab «tirnoq»lab bir nimalar topgan-jamlagandek bo‘lardimu... o‘shal qayg‘uli qissa tasavvurimda munglig‘ ertakdek jonlanib kelib, uni birovdan qizg‘ongandek, xuddi uch-ketini yo‘qotib qo‘yadigandek shoshib-entikib yoza ketardim. Ammo nadomatlar bo‘lsinkim, bu hol bir oy va yo undan ortiqqa cho‘zilmay yana aro yo‘lga kirib, qayon borarini bilmagan musofirdek turib qolardim. Ich-ichimdan sezib turibman, nimadir monelik qilyapti. Nima qilsam, tizginni qo‘lga olaman? Yana o‘sha samimiyat, o‘sha yoniq hislar, shirin bir titroq qayta mehmon bo‘lib keladi — bilmasdim, bilolmasdim.
Axiyri topdim! Yolg‘iz O‘zidan so‘ramoq lozim ekan. Murod doram — umidim bor, deb iltijo etsang, albatta, baroyad, yo rab — iloyo, yetgin, javobi berilgusi ekan!
Bilasiz, «Judolik diyori»ning birinchi kitobida chin ko‘klamni sog‘ingan bog‘lar misoli aldamchi nasimlarga uchib qolgan qavmim judoliklaridan hikoya etgan edim, endi esa, uning najoti uchun bosh tikib chiqqan bir hovuch kishilar — botir akalarimizning alamli qissalarini davom ettirmoqqa yo‘l izlab, izn istardim.
Akalarimizni jindek bo‘lsa-da, taniysiz. Eshitgansiz ular haqda. Ular o‘z yurtlariga sig‘mab edilar. Ular iymonlarini qutqarmoq-chun eng ayamli narsalari — moli, holi, jigarlaridan ayrilib, vatanlaridan judo bo‘lib, bo‘lak diyorlarga bosh olib ketmish edilar.

Ana o‘shal hijrat yurti — Tangritog‘ tomonlarda Dorilamon bir diyor qurib, uni maskan tutmoq-chun kurashgan o‘sha boturlar qissasi mana, necha yildirki, og‘izdan-og‘izga, nasldan naslga ertakday ko‘chib kelmoqda. Zabt etilmagan iymon qal’asiyu halovat diyori misol, hijron qo‘shig‘i kabi!..
Yo, qodir Alloh! O‘zing izn ber, shul qo‘shiqning davomini yozmog‘imga, Ijozat et, Vataniyu dinini deb tog‘larga chiqib ketgan, iymonini asrab qololgan birodarlarim qissasini bu yoqda qolganlarga yetkazmagimga. Samimiyatlar ato etib, ilhomu kushoyishlar ber, avvalo O‘zingga, qolaversa, jumla mo‘minga manzur bo‘larli bir nima bitmagimga. Uni O‘zing mumtoz et. Suyukli qil. To qiyomat qadar yashab qolguvchi asarlar jumlasiga qo‘sh.
Hasbiyallohu va ne’mal vakil — O‘zingga tavakkul aylab, rahmat oyi — Mohi ramazon ichi boshladim va bu tarixni o‘qigan nasllarga sening hidoyatingni sog‘inib, kitobning bu qismini «Najot farishtasi» deb atab, yozilajak uchinchi kitobini «Rushdi hidoyat» deb belgiladim. Iloho, nihoyasiga adashmay oson yetmagimga O‘zing musharraflar aylagaysan. Omin ya Robbil olamiyn.

MUALLIF
Ramazoni sharifning beshinchi kunlari.
Toshkent, fazilatli «Qoziguzar» mahallasi

JINDEK IZOH:

Asarning avvalini o‘qib, davomini kutmoqda bo‘lgan aziz o‘quvchilarimga ma’lum bo‘lsinkim, Sultonmurod va Mahfuza tarixining judolik yurtiga tegishli qismini avvalgidek Maqsud hikoya qilib, o‘rtadagi vo-qealarni Alloh izn berganicha o‘zim to‘ldirib bormoqni ixtiyor etdim.
Alloh o‘zi bu murobitlarni hammamizga suyukli etib, o‘qiganlar qalbiga rushdi hidoyatini solsin. Uni bitmagimga ilhom bergan va shoshtirgan narsani ham aytib qo‘ya qolay.
Bu Alixonto‘ram Sog‘uniy janoblarining bir og‘iz kalomlari — «Ey bor Xudoyo, agar menga jannatingdan nasib etgan bo‘lsang, boturlarimsiz kirgizmagil», degan duolari bo‘ldi.
Farishtalar omin degan bo‘lsin. Omin ya Robbil olamiyn.

Murod MANSUR,
1 mart, 1999 yil

Mezbonqog‘oz jimitdekkina-yu, juda bejirim edi.
Yozuvlari ham bir boshqacha, ishqilib mening tishim o‘tmaydurgan bir imloda edi. Men bunaqasini umrim bino bo‘lib, endi ko‘rib turardim.
Tavba, Chaman aka shunaqa zo‘r odam bo‘lib ketgan ekanmi — xorijlarga chiqadurgan, chet elliklar bilan bordi-keldilar qiladurgan?! Uzoq-uzoq yo‘q bo‘lib ketishi... shundanmikan?
Ammo tashrif qog‘ozini o‘ngarib,  quvonib ketdim. Bu yog‘i — o‘zbekona edi: Janob Chaman Ubaydulloh o‘g‘li. Manzil-mavozemiz: Toshkandi azim, Qumloq mavze, 17-Zarqaynar ko‘cha (Kalkovuz yoqalab o‘tgaysiz), 58. Telefunumiz... va hokazo.
Ol-a! Ko‘zimni bog‘lab qo‘ysalar, topib borarman! Talabalik yillarim qaerda turibman?! Kechalari dars qilib o‘tirib, uyqu bosib kelganida Kalkovuzga sho‘ng‘ib-sho‘ng‘ib olishlarimiz yodimga tushib ketgan             edi. O‘sha yerda turib, Chaman akani uchratmagan ekanmanmi?
Ertasiga ishga o‘tiboq sim qoqishga tushdim. Ammo men ko‘zga to‘tiyo etib, terayotgan raqamlarim hech ulanmasdi. Axiyri ishga unnab, chalg‘ib ketibman. Indiniga bir qistalang topshiriq bilan Andijonga jo‘natib yuborishdiyu shu bilan yoddan ko‘tarilibdi. Chaman aka shu haftaning ichi qidirib topsin, deb tayinlagani ham bir bo‘pti, mening alahsiganim ham...
Shanba kuni hamma yumushlarni yig‘ishtirib, izlashga tushdim. Bu safar qo‘ng‘irog‘im ulana qolib, telefonni shirintoygina bolakay ko‘tardi;
— Aluyo, Siz kim bo‘lutsiz? — derdi u shirin bir tilda jovurlab.
— Sen tanimaysan, — dedim.
U bolalarcha ijikiladi:
— Nega tanumaskanman?
— Chunki ko‘rmagansan-da, — dedim. U gaplashgan saring gaplashging keladigan — yoqimtoy edi.

— Hich kelmaganmusiz? — dedi u erkalanib.
— Yo‘q, okovsi, bormaganman.
— Unda qaerdan bilutsiz telufunimiznu?
— Bilaman-da...
— Ha-a, aldoqchi, bilarkansiz-ku...
— Unda nima deyish kerak?
— Undamu?.. Xassalomu alaykum, — dedi u qarz salomini eslab.
— Vallaykum assalom! Kat-to yigit bo‘ling, — dedim men erib. — Otingiz nima edi, toy bola?
— Manimu? — dedi u teng ko‘rib gaplashayotganimdan tantiqlanib. — Manu otum...
— Xo‘sh?
— Otum o-ot, — dedi kutilmaganda tegajog‘lanib.
— Yilingiz toychoq! — dedim men ham.
U qiqirlab kuldi va gaplashgichni tushirib yuborib, bir nimalar taraqlab ketdi. Bola uni ola, «fuf-fuf»ladi:
— Aluyo, kechiras, tushub kettu. Eshitopsizmu?
— Sinmadimi, ishqilib?
— Yo‘q, sinmaptu.
— Xayriyat. Ehtiyot bo‘ling-da, toy bola.
— Xo‘p bo‘ladu, — dedi u odob bilan. Nimagadir u ba’zan-ba’zan «bo‘ladu-keladu»lab qolar edi1.
Men so‘rashimni qo‘ymasdim:
— Otingizni aytmadingiz-ku, toy bola?
— Manmu?
— Ha-da.
— Manu otum, — dedi u dona-dona qilib, — Yod-gor-muro-od. (U erkalanib, boshini bir chiroyli burib qo‘yganini... yaqqol tasavvur etdim.)

— O‘-ho‘, zo‘r-ku, Chiroyliykan! — dedim besh ketib.
— Siznuki-chi? — dedi u qiziqib.
— Meniki Maqsud.
— Siznukiyam chiroyluykan, — dedi havasi ke- lib. — Siz biznukiga hicham kelmaganmusiz?
Borganman, deya qolsamu... ana, kelganakansiz-kelganakansiz, deb sakrab-quvnay ketsa! Bo‘ladi-ku, shunaqa bolalar: birpasda elakishib, sirachdek yopishib oladigan...
— Yo‘q, og‘ayni. Xudo xohlasa, endi boraman, — dedim uni sevintirgim kelib. — Boravuraymi?
— Kelung-kelung-kelung! — deb o‘ynoqladi u.
— Kim bor? Yolg‘iz o‘zing zeriki-ib o‘tiribsanmi?
— Buvijon borlar, opoqum borlar. Chaqiraymu opoqumlarni? — u shoshib qolganidan gaplashgichni tashlab, tashqariga chopdi. — Opoqu! Asal opoqu! Amaqum chaqiroptula.
Ana, xolos! Halitdan amaki ham bo‘lib qoldim! Men miyig‘imda kulib, uni o‘ylardim: kim ekan, bu shirintoy? Chaman akaning o‘g‘li desam, «opoqu»lab turipti? Yo numerda adashdimmikan?
Bu orada kimdir kelib, gaplashgichni ko‘tardi:
— Lab-bay?! — dedi ayol kishi chars ovozda, go‘yo boshimdan qaynoq suv quygandek qilib. Uning bir og‘iz so‘zi shunday zahar-zaqqum aralash ediki, hushim uchib, kalavaning uchini yo‘qotib ham qo‘ydim.
— Gapiring! — dedi u boyagidan ham tersroq qilib.
Adashib tushibman shekilli, deb o‘ylab:
— Chaman akaning uylari...masmi? — deyoldim      zo‘rg‘a.