Ijozat eting, Ibrohim maqomiga o‘tib, o‘tgan ustozlariz, volidayu volidlariz haqqiga duoda bo‘lsam. Shu tabarruk maydonda Qur’on xatm etib, azizlaringiz haqqiga bag‘ishlasam.
Men o‘sha uzringizni qabul etdim. Agar banogoh yoningizda bo‘lib qolsam, qamchi haqqini talab qilgan va Payg‘ambarimiz alayhissalom muhri nubuvvatlarini o‘paketgan sahoba singari yuzlaringizga yuzlarimni bosib, bir xumordan chiqqan bo‘lar edim.
Sizga-da bizning yo‘limizni berib, bu yoqlarga chaqirsin. O‘zi aziz ko‘rib, xorliklardan, xo‘rliklardan asrasin.
Kimni u aziz etibdir — butun dunyo birlashsa-da, xor etolmas. Kimni u xor ko‘ribdir — barcha inson u taraf bo‘lsin — baxtli etolmas.
Umidim bor diyorda qolgan azizlarim bilan shu sog‘inch diyorida ko‘rishmoqqa, topishmoqqa. Qay bir hislar shundan darak bergandek bo‘larlar. Ilohim, rost chiqsin.
Sizga barcha izzat-ikrom egasi Allohimdan har ikki dunyo saodatini tilab qolaman, qozi pochcha janoblari.

Duogo‘yingiz
Sultonmuroddan deb bilgaysiz.
Makkai mukarrama».

8. Dunyo turguncha turadirgan bir ish

«Ayollar saltanati»da edim. Biz mashbyuroni ham ba’zan  shu nom bilan ataymiz. U yerda nuqul mashinkachi qiz-juvonlar ishlashadi va ko‘pincha biz numerga tushadigan qistalang ishlarni aytib turib yozdirgani bu saltanatga kiramiz.
Ishimni Gulsum opaga yozdirayotgan edim, telefonga yaqin o‘tirgan juvon:
— Hoy, mirzo yigit, astaroq aytavering, ko‘z tegadi. Baribir sizni shahar telefoniga chaqirishyapti ekan, — deb qoldi.
Ishni beliga tepishganidan og‘rindim-u, lekin buni qilcha sezdirmay o‘rnimdan turdim. Yo‘lakay Gulsum opaga uzr, juvonga rahmat aytib chiqdim.
Borsam ayolim:
— Adasi, assalomu alaykum, uzr, menman, — deb turibdi telefonda. U huda-behudaga qo‘ng‘iroq qilavermasdi.
— Nima gap, tinchlikmi? — dedim alik olishni ham unutib.
— Oyimla o‘zini chaqiring deyaptila. Kelib ketmasangiz bo‘lmaydi shekilli, adasi.
— Yo‘g‘-e, shuncha qistalang ishlarim turib-a? — dedim qanday javob so‘rashni xayolimga ham keltira olmay: axir terishga tushadigan narsalarni topshirmay qayoqqa boraman?! — Nimaga ekan o‘zi? — dedim tubiga yeta olmay.
Ayolim bu paytda yalinishga tushgan edi:
— Jon, adasi, baraka topgur, adasi, jindek vaqtizzi ayamang...
— Vey inson, men ishdaman, tushunasizmi?
Birdan u jim bo‘lib qoldi. Tushundi desam, miq etib ovoz berib qo‘ymaydi.

— Meni ishim — o‘yinchoq, oydinda oyog‘im bilan yozib tashlaydigan narsalar, deb o‘ylaysizlar shekilli?— dedim kamiga.
— Voy, adasi, kim shunaqa deyapti? Kim oson tutyapti sizga?
— Oson tutmasangiz tushuninglar-da.
— Yaxshi, — dedi u murosai madoraga ko‘chib, — Oyimlaga nima dey? Kelolmasakanla deymi?
U meni nozik joyimdan ushlagan edi. Hamma-hamma bilan men oyimlarning gaplarini ikkita qila olmasdim. Xotinim ham shuni bilib turib so‘ramoqda, men past tushishga majbur edim. Qolaversa, ichim g‘urmishlashga boshlagan edi:
— Xo‘p, nimaga chaqiryapsizlar o‘zi? Aytsa bo‘ladimi?
— Kim bekordan-bekorga chaqiradi, adasi. U tomondan mehmonla kelib o‘tirishibdi, axir.
— Qanaqa-qanaqa? U tomoniz nimasi? — dedim tasavvur etolmay.
— Kennoyizzi yurtlaridan, Yodgormuroddizzi tog‘alari... So‘rab-so‘rab, topib kelishibdi, axir.
— Qayoqdan-qayoqdan? Hov o‘sha yoqdan-a? Endi-ya? — deb yubordim. Rosti, esim teskari bo‘lib ketayozgan edi.
— Ha, adasi. Tangritog‘ deysizlarmi, o‘sha yoqdan kelib, obketamiz deb o‘tirishibdi. Pochchayam shu yerdalar.
— Pochcha? U kishi nima qilib bu ishga aralashib yuribdilar?
— Qo‘yarda-qo‘ymay olib kelishibdi.
Xushim boshimdan uchib urishib berdim:
— Esi joyidami o‘sha tog‘alarining?! Qanday opketisharkan? Kim rozi bo‘ladi ekan?

— O‘shaning uchun sizni so‘rashyapti-da, adasi.
Rosti, birpas nima deyarimu nima qilarimni bilmay qoldim. Nega endi kelib-kelib men «javoblarini» berishim kerak? Esimni yeb qo‘yibmanmi men bu ishga aralashib? Qolaversa, akamning daragi chiqib, elchilar kelib turganda-ya? Shunaqa paytda javob berib yuborib bo‘larkanmi?! Yo‘q! Ovora bo‘ladilar.
Men uzil-kesil kesib gapirdim:
— Kennoyimlarga ayting, shuncha o‘tirgan — endiyam qum-toshdek o‘tirib tursinlar. Akamning roziligisiz hech kim hech yoqqa ketolmaydi!
— Voy, adasi, kelib shu gapizzi o‘ziz ayting-da.
— Aytaman ham!..
Men ishlarimni tashlab, «uchib-elib» borganimda ular peshayvonda bir ayvon bo‘lib o‘tirishar, endigina osh suzib keltirilgan edi. Salom berib, kirib bordim:
— Uni qarang, uni qarang. Hizrni yo‘qlasak bo‘larkan-a. Qaynonang xo‘b suygan ekanmi seni! Kel, jiyan, kel. Qani, omonlashib qo‘yaylik, — deb pochcha o‘tirgan joylaridan quchoq ochib qo‘llarini cho‘zdilar. So‘ng o‘zlaridan mushk-anbar islarini taratib bag‘irlariga tortdilar. — Oh-oh, bo‘ylaringdan sening. Mirzolarning mirzosi bo‘b ketganmishsan. Katta dargohlarda izzating o‘zingga yetarluvmish. Tuf-tuf, ko‘z tegmasin. Allohim o‘zi bundanam azizu mukarram etsin, boshqalarga ham sening yo‘lingni bersin.
Bunga sari men o‘ng‘aysizlanib ketyapman, bag‘irlaridan qanday chiqish, qanday uzilishni bilmayman. Nega bunday alqay ketdilar, bu maqtovlar nega kerak — hech tushuna olmayapman. Balki anavi uzoq yurtdan kelgan qudalar oldida, Yodgorning tog‘lari oldida atay oshirib-toshirayotgandirlar, shundan so‘raysizlar javobni demoqchidirlar. Kechagida kimlarning qo‘llovi, kafilligi bilan zo‘rg‘a o‘z vazifasida ilinib qolgan mendek bir mirzodan kim yasamoqchilar — hech tushunib yetolmayman...

Axiyri mehmonlar bilan birma-bir so‘rashib chiqib, Yodgorning yoniga cho‘kdim.
Pochcha duo qilib, oshga qistadilar:
— Qani-qani, mehmonlar, taomni mahtal qilmaylik, mana men boshladim, — deb boshlab berdilar.
Ayollar ichkariga kirib ketishgan, nimagadir serbardan serbar oq shoyi ro‘mollarini o‘rab, uchini yelkalaridan oshirib tashlagan kennoyim uchib-qo‘nib xizmat qilib yurar, hali qatiq, hali achchiq-chuchuk olib kirar, piyolalarga choy quyib uzatar-da, yana chiqar edilar. Yodgor esa, umrida endi ko‘rayotgan tog‘alaridan ko‘z uzolmas, nimalarnidir ijikilab so‘ragisi kelar-u, jur’at etolmas, o‘zi ham bo‘yi cho‘zilib, tovshi rasta bo‘la boshlaganidan allaqanday tortinchoq bo‘lib qolgan edi. Men esam oshga qistash bahonasida ro‘paramda o‘tirgan mehmonlarning (ular ikki kishi edilar, biri soqol-murtiga «qirov inib», sochlari ham chakkasidan oqarib kela boshlagan, ammo yuzlari tog‘ shamollarida qorato‘ri tortgan, baquvvat, ikkinchisi men tengi, ozg‘in, ammo chayir bir yigit edilar) o‘sha ulug‘rog‘iga razm solib-razm solib qararkanman, kennoyimga xeshligining belgilarini izlar edim. Ular kennoyimga o‘xshab kamgap-kamsuqum, tortinchoqdan-tortinchoq edilar. Qolaversa, musofirchilikning issiq-sovug‘ini xo‘b totgan odamlarga o‘xshab, bosiq-vazmin tortib o‘ltirishar, o‘n qistaganda laganga bir qo‘l uzatib qo‘yishar edi.
— Hoy, baraka topkurlar, sizlarning sharofatingiz bilan yozilgan bu dasturxon. Olishib o‘tiringlar-da bunday. Necha yilning badalida bir kepqopsizlar,— deb ora-chora qistab qo‘yadilar pochcha ham. — Nima, jiyanni topganinglardan xursand emasmisizlar?!
— Nega, olvutmiz-olvutmiz. Qarab o‘tiruppiz, xursandmuz, — deyishadiyu yana xijolatlarga botib bir-birlariga qarab qo‘yishadi.
— Qarab o‘tirish kam, katta-katta olish kerak bu oshni. Uni o‘z nomi bilan: osh — ko‘tarma bosh, deganlar, — deb hammani kuldiradilar pochcha.

Shunday gangur-gungur bilan osh yeb bitirilib, lagan olinar mahal dasturxonga fotiha qilindi. So‘ng hazmi taomga qovun so‘yib kiritishdi. Pochcha uning ham maqtovini keltirdilar:
— Voh-vo-oh, asal tortib ketipti-ku! Bay-bay-bay, qay kungay yerda bitgan ekan? Ekkanga ham balli, tikkanga ham balli.
— Buni shuncha qovunlar ichidan tanlab topganga-chi, shundan shu yoqqa ko‘tarib kelganga-chi, pochcha? — deb hazillashdim men.
— Olganga ham balli, sotganga ham balli, — deb kuldirdilar u kishi.
Shundan so‘ng po‘choq to‘la laganni ko‘tarib, Yodgor chiqdi ham; pochcha bir chetdagi piyolalarini olib, chert-gancha menga uzatdilar:
— Ana endi Maqsudxo‘jam, choydan bosib-bosib quyasan. Taomil shunday: shirin qovundan keyin issiq-issiq choy, deganlar. Mehmonlarga ham quy, yo‘lga chiqishadi ekan, vaqt-bemahal bezovta etib yurmasin.
— Kelishmasdan qayoqqa borishadi, bugun biznikida qolaverishadi, — dedim men.
— Me’mandarchiluk uchun rahmat. Yeduk-ichduk. Endu bizga juvob berusizlar. Yetub oluvimiz kerak, — de-di soqol-murtiga oq oralab, yoshi bir qoraga borib qolgan mehmon, dam pochchaga, dam menga iltijo-la boqib.
Meni esa vahm bosib kelardi: nima balo, mensiz ham ishni pishitib, bularni rozi qilib qo‘yishibdi ekanmi?! Hamma uvoliyu chuvolini kim bo‘yniga opti?..
Bular mendan ijozatsiz qayoqqa borishadi deb o‘tiribman. Ich-ichimdan bir norozilik uyg‘onib kelmoqda edi. Lekin iloji boricha yumshoqlik ila mehmonlarga qaradim:
— Uy egalari — kattalar bor. Ular turganda biz qanday javob bera olamiz, jilla qursa, oldilaridan o‘taylik?

Yodgorning katta tog‘asi tomoq qirdi:
— Albatta, ular ko‘pruk. Ularsiz bitmas. Lekin biz siz kelguncha xo‘b gapirushdik. Ular siza tashlashdu. — U iltijoli boqib o‘tindi. — Sizlara ming rahmat, shuncha yil shuncha zamon qavatungizda olub o‘tirubsiz. Gard yuqturmabsiz. Zoruqtirmabsiz. Lekin har narsaning ham cheki, chegarasu bor. Biz ham Allohning oldida yuzshuvitlikdan qo‘rqarmiz.
Meni esa ich-ichimdan bir olov — norozilik olovi yondirib-kuydirib kelar edi: endimi?! Shuncha yil o‘tibmi? Bungacha qaerda edingiz?
Ammo ularning mehmon degan nomlari bor, uyimizda o‘tirishibdi. Dasturxonimizdan tuz ichib, non totingan joylari bor. O‘zlariga yarasha gap qilmoq lozim. O‘zimni bosib, issiq-issiq choy xo‘plashga tushgan edim, qulfi-dilim ham ochila qoldi:
— Albatta, sizlarning bu o‘tiruvingiz, ularni daraklay-daraklay topib keluvingiz — katta gap, Alloh rozi bo‘ladirgan ish. Har kim ham sarhad oshib, bu ishga jur’at etsin-chi! Dunyo turguncha esdan chiqmaydigan ish qilibsizlar oqibat ko‘rsatib, — dedim, ketidan; — Lekin tog‘ajonlar, sizlar ham bizni tushuning, — deb uladim, — Biz kimnidir emas, jondan aziz akajonimizning omonati, ahli ayolini asrab o‘tiribmiz. Bizniyam Allohdan umidimiz bor. Kutib yotibmiz yaxshi bir kunda uning kirib kelishini, — dedim.
Pochcha pishillab betimga qarab qo‘ydilar. Aftidan, mening og‘zimdan bunaqa gaplar chiqishini yo kutmaganlar, yo ta’sirlanib hayratga tushib qolgan edilar.
— Qanuydi, qanuydi, — deb qo‘ydi mehmonimiz ham. — Ammo umr ketyaptu. Ha-huv deb shuncha yil o‘tub ketiptu. Ana, u kishudan qolgan tirnoq — jiyan ham er yetubdu. Albatta, har narsa Allohdan, Tangrumning xohlashu bilan. Lekin sarhad o‘sha-o‘sha berk, ochiluvidan darak yo‘q. O‘zumiz ham Olma-ota tarafdin bir amallab o‘tub kelduk.

Men ichim yorishib, u kishiga qaradim:
— Ammo siz bu yoqdagi gaplardan xabar topganingizdami! — Kelib, ovora bo‘lib yurmasdingiz, demoqchi bo‘ldim. Kamiga: — Akam, uning do‘stlari tinch o‘tirishgani yo‘q, — deb qo‘shdim.
Mehmonlar bir-birlariga ma’noli qarab olishgan, pochcha esa, piyoladagi choyni bir xo‘plashda bo‘shatib, xontaxtaga bag‘irlarini bergan edilar:
— Subhanalloh! O‘sha gaplarda jon bor degin hali? — dedilar u kishi.
— Bu taxmin bo‘lganda ham u tomondan odam kelgani, meni topib, bularni surishtirib ketgani aniq. Hatto men akamga xat bitib berdim, — dedim chiniga ko‘chib.
— Voy, seni, ichdan pishgan huvarini bolasi! Shuncha gaplar o‘tib, miq etib qo‘ymadingmi bizga?! Oy seni, voy seni! — Qo‘llarini yoyib, chayqalgancha mutaassirlandilar pochcha.
— Shuginamas, — dedim men qulfi-dilim ochilib.— Olim akam Oltinxon to‘ramning o‘g‘illarini topib, kuni kechagina Turkiyaga ketdilar, Yodgorni ham ola ketmoqchi edilar-u, ruxsat qog‘ozlar bitmay qoldi...
— Ana bu — zo‘r ish bo‘pti! O‘shanaqasi Sultonmurodni ham ko‘rib keladi, rishtalarni ulab keladi. — Shu holda mehmonlarga yuzlandilar. —Sizlar bularni hazil fahmlamang, hali hammasi yaxshi bo‘lib ketadi. Topishib-qovushib, tup qo‘yib, palak yozib ketishadi.
Mehmonlar tinchlari o‘g‘irlanib joylarida o‘tirolmay qolishgan, Yodgorning katta tog‘asi dam u, dam bu qulog‘ini ishqab-uqalab menga termular:
— Shoshumang, mirzo, shu rostmu, kuyavimiznu daragi chiqqanu rostmu, — deb ijikilar, — bu yoqda shuncha gaplar bor ekan-ku, biz ne tashvushlara tushub yurubmiz?! Og‘zuzga bol, og‘zuzga bol, — der edi.
Shu tob eshik qiya ochilib, Yodgorning qorasi ko‘zga chalingandek bo‘ldi. Qarasam, rostdan ham o‘zi — bir qadam chetga tisarilib turibdi. Ko‘zim tushishi-la: «Amaqu, bu yoqqa qaravoring», degandek imladi.

— Menmi? — dedim qo‘limni ko‘ksimga nuqib.
U bosh silkib shivirladi:
— Siznu so‘rashoptu...
Shu topda (sizga yolg‘on, Xudoga chin!) yuragim shuv etdi: kim so‘raydi, kennoyimmi?.. Bo‘shashib tushdim: chindanam nega u kishining oldidan bir og‘iz o‘tmay, bularga javob qilyapmiz? Nima haqqimiz bor? Balki u kishi yurtiga uchib-qo‘nib turgandir? Bir kun ham qolgisi yo‘qdir bu yoqlarda?! Men nimani ham bilardim?!
Shu holda mehmonlardan uzr so‘rab, chiqa boshlarkanman, na u kishidan, na oyimlardan so‘ramaganimdan pushmonda edim. Aslini olganda men kimman? Zimmaga olishga nima haqqim bor?! Uyni kattasi bo‘lmasam, qozi bo‘lmasam? Qolaversa, bu holda shariat nimani buyuradi — biz qaydan bilamiz?!
Chiqa eshikni zichlab berkitdim.
— Kim? Ayanglarmi? — dedim yuragim taka-puka bo‘lgancha.
Yodgor tili, chiroyi bilan kennoyimga tortgan bo‘lsa ham (Alloh uni chiroydan qismay, qiz bola bo‘lib tug‘ilishiga bir bahya qolgan edi!), ziyraklikda akamdan qolishmas edi. U qulog‘izni bering, degan kabi yelkamga yopishib kelib, shipshidi:
— Ayam... hujramizga berkinib olub o‘tiribdular. Yig‘layverub shishub ketubdilar.
Men shoshib qoldim:
— Chop, — deb qistadim unga, — borib ayt, o‘zlari nima desalar shu. Biz u kishini nomidan hal qilolmaymiz. Ixtiyor o‘zlarida. Shunday ekan de!
Yodgor xijolatlanib tisarildi.
— Yo‘q, amaqu, men buning uchun chaqurmadum. Eshikka xatchu keptu. Sizzi so‘roptu.
— Nima? — dedim hayron qolib.
— Qo‘l qo‘yub oladurgan narsamush.

Men kennoyimning holidan ado bo‘lgan edim, qo‘l qo‘yib olinadigan narsani eshitib, xushim uchdi:
— Shu tobda shu kam edi! — deb hovliga tushaverdim.
Zinadan tushib, darvozaxonaga chiqib borsam, qalam haqi olib kelib yuradigan xat tashuvchi. Men kim ekan, nima ekan, deb yuribman!
— Keling, opoy.
Oqsariqdan kelgan yumshoqzabon tatar xotin kumushbandli ko‘zoynagini taqib, allaqanday uzun xat-g‘ilofni aylantirib, orqa-oldini ko‘rmoqda edi. Meni ko‘rib, shoshib qoldi:
— Iy, avara ettum. Buni kuring, Siza kichirasiz, imasmi?
Uzun ham chiroyli, xuddi kecha bosmaxonadan chiqqandek oq-oppoq xatg‘ilofning bezalishidan tortib, ramzlarigacha bir bo‘lakcha edi. Ramzki, bir chekkasida hilol, bir chekkasida allaqanday hashamatli bino qubbasi ko‘rinadi. Chiziqlariyu bosma harflari — bir nazokatli. Qaysi imloda ekan, o‘qolmadim.
— Qaerdan bildiz?— dedim opoyning sariqmayiz-dek tiniq yuziga qarab.
Opoy ko‘zoynagini qo‘liga olib, jilmaydi:
— Bulay xatlar bulak kimga-da kilar, jubargan igalarina qarang.
Shundagina ustiga qarab, xushim boshimdan uchdi. U chindan mening nomimgayu faqat manzil sanog‘ida adashgan edi.
— Uni qarang-a, menga ekan, — dedim dovdiran¬qirab, — Yaxshi olib kelibsiz, qaerlarda qolib ketardi, rahmat.
— Yuq, bu zakaznuy... Halu qo‘l quyup birasiz.
— E, shunaqami? — deb bir qog‘ozga qo‘l ham qo‘yib berdim. Lekin xayolim xatga qochib, uning orqa-oldini o‘girib ko‘rardim-u, kimdanligini bilolmay sarang edim. Qarangki, undan birorta tanish nom yo belgi topolmasdim. Kimdan bo‘lishi mumkin?