Rivoyat qilishlaricha, hazrati Muso alayhissalom qavmlari - bani Isroildan bir kishi: "œTo yuz kishi bilan maslahat qilmagunimcha uylanmayman", deb ahd qildi. To‘qson to‘qqiz kishi bilan maslahatlashdi va: "œErta tongda yo‘limda uchragan birinchi kishining maslahatiga amal qilaman", deb o‘yladi. Ertalab unga birinchi ro‘baro‘ bo‘lgan odam — qamishni ot qilib minib olgan bir devona edi. Bu holatdan u kishi juda xafa bo‘ldi. Ammo tunda qilgan ahdiga muvofiq shu devonadan maslahat so‘ramoqchi bo‘lib, unga yaqinlashdi.

Devona esa minib olgan "œot"iga ishora qilib: "œYonimga kelma, otim tepadi", dedi va ketishga chog‘landi. U kishi: "œOtingni to‘xtat, menga sening maslahating zarur, men uylanmoqchiman", dedi. Devona biroz o‘ylanib turib dedi: "œBilki, ayollar uch toifa bo‘ladi: birinchisi sening foydangga, ikkinchisi sening zararingga, uchinchisi esa yo sening foydangga yo zararinggadir", deya "œot"ining boshini burib, keta boshladi.

U kishi devonani yana to‘xtatib: "œAytganlaringni ma’no va hikmatlarini menga sharhlab ber" dedi. Devona unga shunday javob qaytardi: "œBirinchi toifa deganim, bu bokira qizdir. Chunki nikohdan so‘ng uning qalbi va mehru muhabbati faqat senga bog‘lanadi. Zero, u sendan boshqa bilan ulfat va uns olmagandir. Ikkinchi toifa deganim, bolali beva ayoldir. U sening molingni yeydi, ammo avvalgi erini deb ko‘z yosh to‘kadi. Uchinchisi, yo foydang yo zararingga deganim, bu avvalgi eridan farzandi bo‘lmagan juvondir. Agar sen avvalgi eridan yaxshiroq bo‘lsang, seni do‘st tutadi, mabodo yomonroq bo‘lsang, u holda senga dushman bo‘lishi mumkin".

Devonaning javobidan hayratda qolgan u kishi so‘rabdi: "œSo‘zlaring hakimona, ammo ne uchun qilmishlaring devonavor?". Devona javob berdiki: "œEy birodar! Meni mas’uliyatli, oxiratda esa javobi qattiq va og‘ir bo‘lgan qozilik mansabiga tayin qilmoqchi edilar. Men bu xatarli lavozimni qabul qilmaslik uchun o‘zimni devonalikka urdim va undan qutilib qoldim".

Hukamolar aytadilar: uylanuvchining bo‘lajak qallig‘i o‘zidan to‘rt jihatda: yoshda, qomatda, boylikda, hasabda (obro‘ va e’tiborda) past bo‘lishi hamda to‘rt jihatda: husnu jamolda, odobda, axloqda va taqvodorlikda ustun bo‘lmog‘i darkor.

Kuyov kelin uchun to‘y oldidan turli xushbo‘yliklar, mushk va surmalar kabi pardoz ashyolaridan hadyalar yuborsin, o‘zi ham uning oldiga kirayotganda xushbo‘yliklar sepsin. Shuningdek, nikohdan oldin kelin-kuyovning bir bora uchrashishlari sunnatdandir. Zero, nikohdan oldin vakillar huzurida bir-birlarini ko‘rmoqlari to‘ydan so‘ng o‘zaro uns va ulfat bo‘lishlariga sabab bo‘ladi. Uylanayotgan yigit o‘zining mahramlari - onasi, singlisi, amma yoki xolasi orqali kelin bo‘lmishning lab-tishlarini, qosh-qovog‘ini, ko‘z-kipriklarini, sochini, bo‘yni-yu tomog‘ini, bag‘baqalari, yuzi, poshna va boldirlarini ko‘rdirib, hatto hidlatib olsa ham ravo. Toki nikohdan so‘ng undan nafrat qilmasin.

KUYOV TANLASH

Ayollar ham o‘zlariga munosib dindor, taqvodor, xushaxloq, juvonmard, shijoatli va saxiy kuyovni ixtiyor etsinlar, zinhor fosiq va badkirdor kishiga turmushga chiqmasinlar. Rasuli akram sallallohu alayhi vasallam: "œQaysi bir ayol fosiq odamga turmushga chiqishga rozi bo‘lsa, qiyomat kuni qabridan peshonasiga "œAllohning rahmatidan noumid" deb yozilgan holda turgiziladi. Ogoh bo‘linglarki, mening shafoatimni xohlagan ayol fosiq kishini er qilmasin", deb marhamat qilganlar.

Binobarin, erkaklar o‘z mukarrama va muaddaba (odobli) qizlarini fosiq va badnamo (turqi sovuq), e’tiqodi zaif, kelinning haq-huquqlarini ado etolmaydigan va nasab jihatidan o‘zlariga barobar bo‘lmagan yigitlarga uzatmasinlar. Qizlarning haqqini saqlab, ularni muvofiq joylarga uzatmoq o‘ta muhim ishdir.

Hadisi sharifda bunday deyiladi: "œO‘z izzatli va odobli qizini fosiq kishiga uzatgan kimsaning ustiga har kuni ming la’nat tushadi, qilgan amali osmonga chiqmaydi, duosi mustajob bo‘lmaydi va uning uchun sarf va adl qabul bo‘lmaydi".

Shuningdek, kishi o‘zining yosh qizini katta yoshli, qabih va xunuk kishiga bermasin, chunki bundan fitna sodir bo‘lishi mumkin.

Qizning o‘ziga mos kuyovdan sovchi kelsa, valiy (qiz egasi) paysalga solmasin. Zero, badavlat yo mansabdor kuyov kutish yoki boshqa ta’xir sababidan fitna va fasodga duchor bo‘lishi mumkin. Hadisi sharifda: "œUch narsa: namoz vaqti kirganda, janoza hozir bo‘lganda va qiz bolani o‘ziga munosib kuyov talab qilganda kechiktirilmaydi", deb marhamat qilingan.

MAHR

Nikoh vaqtida kuyov tomonidan kelinga beriladigan doimiy va shaxsiy mulkni mahr deyiladi.

Mahr nikohning vojiblaridan biri bo‘lib, uning miqdori nikoh vaqtida tayin qilinadi. Nikoh payti mahr tayin qilinmasa ham, nikoh sahih hisoblanadi, ammo mahri misl berish vojib bo‘ladi. Mahri misl shuki, kelinga ota tomonidan qarindosh, aqli, dini, xusni, yoshi, mol-mulk va obro‘si barobar, hatto qiz yo juvonligi muvofiq bo‘lgan tengining mahri miqdoridir. Agar ota qavmidan tengi topilmasa, u holda begonalarga qiyoslanadi.

Mahr kuyov tomonning imkoniyatiga qarab belgilanadi. Mahrni quyidagi rivoyatga muvofiq berish sunnatdir. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam qizlari Fotima roziyallohu anhoni hazrati Ali karramallohu vajhahuga to‘rt yuz misqol nuqra mahr bilan uzatdilar.

Mahrning eng kam miqdori ham bor va bu qiymat "œMajma’ ul-maqsud"da o‘n tanga deyilgan. Agar mahr bu miqdordan kam belgilansa ham, o‘n tanga berish vojib bo‘ladi.

Ko‘pincha, nikoh paytida qizning mahrini belgilamay, "œmahriga bitta uy, oldi ayvon, sigiri bilan" deb qo‘yishadi. Buni kelin-kuyov tushunmaydi ham. Oqibatda kelinlarimizning haqlari paymol bo‘ladi. Uy ham, mol ham bo‘lajak oilaning umumiy mulkidir. Nikoh paytida guvohlar ishtirokida mahrni aniq belgilash, bu narsa kelinning shaxsiy va daxlsiz narsasi ekanligini tushuntirish, kuyovga esa va’da qilingan mahrni aslo esdan chiqarmay, taqdim etishni yuklash, ayniqsa, muhimdir.

Mahrni chin dildan rozi bo‘lib, xursandchilik bilan berish kerak. "œNiso’" surasining 4-oyatida Alloh taolo: "œVa beringlar xotunlarg‘a alarning mahrlarini xursandlik ila!.." deb buyurgan.

Ma’lumki, bugungi kunda kuyov tomonidan kelin tarafga to‘y xarajatlari uchun u-bu narsalar yuborish odati bor. Kelin tomondagilar bu narsalarni to‘yga ishlatadilar va qolgan ashyolar esa to‘ydan keyin kelin-kuyovlarga beriladi. Bu narsalar mahr bo‘ladimi, yo‘qmi, degan savol tug‘iladi. Agar faqat to‘y xarajati niyatida yuborilgan bo‘lsa, mahr hisoblanmaydi, lekin kelinning mahri deb bersalar, mahr hisobiga o‘tadi. Valiylar qabul qilgan taqdirda ham, yuqorida ta’kidlaganimizdek, mahr kelinning shaxsiy va daxlsiz mulki bo‘lgani uchun, uni xarj qilish ham kelinning ixtiyoridadir. Bu narsalarni so‘ramasdan ishlatishga hech kimning, hatto ota-onasining ham haqi yo‘q.

Yana bir odat bugungi kunda og‘riq nuqtalardan hisoblanadi. Ayrim joylarda kelin taraf kuyov tomonidan "œsut puli" va shunga o‘xshash narsalarni tama va talab qilishadi. Bu narsalarning ham mahrga aslo daxli yo‘q, aksincha, bid’at-xurofot ishlar sarasiga kiradi.

Ba’zi xalqlar hali ham qalin deb, ko‘p mol-mulk olish xurofotidan qutila olmagan. Kelin olish uchun ko‘p ming so‘mlab pul, o‘nlab mol-qo‘y, kiyim-kechak va jihozlar berishga, kelin kelgach, undan shu narsalarni undirib olishga o‘rgangan oilalar haligacha bor. Buning dinga aloqasi yo‘q, bu — bid’at, ayniqsa, hozirgi sharoitda xalqimiz boshiga tushgan musibatdir. Qolaversa, bunday qalin olish-berish qizlarimizning haq-huquqini kamsitish, ularni oldi-sotdi qilish demakdir.

Ana shu xurofot sababdan qancha yigitlar uylanolmay halak, qizlarimiz esa turmush qurolmay, baxti paymol bo‘lmoqda... Qizimizni "œqimmatroqqa sotish"ni o‘ylamay, buning o‘rniga unga Allohdan baxt-saodat, qo‘sha-qo‘sha farzand, oilasiga qut-baraka so‘rab, duoda bo‘lishimiz a’lo emasmi? Janobi Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: "œEhtiyoji kam, mahri oz va farzand ko‘rishi oson bo‘lgan ayol barakotli ayoldir", deb bejiz aytmaganlar.

Yana mahrning naqd va nasya shakli bor. Ammo, aytib o‘tilganidek, mahr o‘z ixtiyorini begona bir odamga topshirayotgan qizning ko‘nglini ko‘tarish, yangi oilasiga, xossatan turmush o‘rtog‘iga mehr-muhabbatini ziyoda qilish uchun beriladiki, nasyadan ko‘ra naqd bo‘lgani avloroq.

Kuyov mahrni ado qilmoq uchun kelindan muhlat so‘ramasin, agar kelin o‘z ixtiyori bilan kechiktirishga rozi bo‘lsa, hech boki yo‘q. Yigit mahrning hammasini berolmagan taqdirda ham, bir qismini ertaroq yuborsin.

Mahrning ma’lum bir qismiga qizlar uchun qadrli bo‘lgan zirak, uzuk, soat kabi tilla taqinchoqlar, marjon, marvaridga o‘xshash ziynatlar va pardoz ashyolari olib, nikoh paytida berilsa, nihoyatda foydali bo‘ladi. Qolaversa, shirin xotiralarga oshno ayollar uchun, bu baxtli-saodatli kunlaridan qimmatli bir esdalik bo‘lib qoladi. Bu holda ham albatta kuyovning qudrat va toqatiga e’tibor berish lozim.

NIKOH VAQTI

Shariatda nikoh uchun muayyan biror oy yoki biror bir kun tayin qilinmagan. Ammo shavvol oyida nikohlanmoq afzalroq. Chunki Oisha onamiz roziyallohu anho: "œMeni Nabiy sallallohu alayhi vasallam shavvol oyida nikohladilar", deganlar. Ma’lumki, shavvol oyi qamariy oylarning o‘ninchisi hisoblanib, ramazon va qurbon hayitlari orasida keladi.

Quyidagi rivoyat xalqimiz orasida tarqalgan, "œIkki hayit orasi nikoh joiz emas" degan botil aqidaning puchligiga dalil bo‘ladi. Payg‘ambar sallallohu alayhi vasallamning "œLa nikaha baynal ‘iydayni" degan so‘zlarini hazrati Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhu bunday sharhlaganlar:

"œBu qavl ikki hayit orasida nikoh nojoiz, degani emas. Bu hadisi sharifning boisi shunday: bir yili qish faslida hayit namozi juma kuniga to‘g‘ri kelib qoldi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam hayit namozini o‘qidilar va juma namoziga hozirlanmoqchi bo‘lib, uyga qaytdilar.

Sahobai kiromlardan birlari Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib: "œEy Allohning rasuli! Hozir falon joyda bir nikoh bor edi..." dedilar. Qish faslida kun qisqaligidan juma namoziga vaqt kam qolgani uchun Rasululloh sallallohu alayhi vasallam ikki hayit orasida, ya’ni hayit va juma namozining o‘rtasida nikoh yo‘q, dedilar". Chunki juma kuni ham musulmonlarga hayit hisoblanadi.

NIKOHNING SUNNATLARI

Nikoh bilan zinoni ajratmoq uchun nikohni el orasida e’lon va izhor qilmoq sunnatdir. Poytaxtimiz Toshkentda ko‘pincha Bibi Oisha onamiz roziyallohu anho rivoyat qilgan hadisi sharifga muvofiq, nikoh asosan masjidlarda o‘qiladi. Ammo viloyatlarda bu holatning aksini ko‘rish mumkin. Ya’ni kelinlarni kechasida maxfiy yoki kuyovning uyiga olib borgandan keyin, ba’zan ikki uch kun, ba’zan esa bir haftadan so‘ng nikoh o‘qiladi.

Agar kelin o‘g‘irlangan bo‘lsa, bu holat nafaqat sunnatga, balki farzga ham xilofdirki, xonadonga baxt emas, balo olib keladi.

Nikoh paytida eng kamida to‘rt kishining hozir bo‘lmog‘i shart. Chunonchi, quyidagi hadisi sharifda ham shu haqda bayon qilingan: "œTo‘rt kishi hozir bo‘lmagan nikoh sifohdir (ya’ni sahih emas, zinodir): uylanuvchi, kelin yoki kelinning vakili va ikki odil guvoh".

Nikoh paytida xutba o‘qish ham sunnat. Shuningdek, kelin-kuyovning boshidan sochqi (qand, bodom va tangalar) sochish va odamlarning sochqilarni tabarrukan shitob bilan terib olishlari ham sunnat hisoblanadi.

Ta’kidlab o‘tmoq lozimki, hazrati Rasul alayhissalom va sahobai kirom raziyallohu anhum zamonalaridan keyin yangi chiqqan amallarni bid’at deyiladi. Ammo bid’at ikki xil bo‘ladi: hasana (yaxshi) va sayyia (yomon). Shariatga muvofiq bo‘lgan yangi amallar bid’ati hasana bo‘lib, unga amal qilish savobli va maqbuldir.

Sunnatlardan yana biri kuyov chimildiqqa ilk bor kirganda kelinning oyoqlarini yuvib, suvini uyning burchaklariga sepishdir. Zero, bu amal tufayli ushbu xonadonga fayzu baraka yog‘iladi.