Parvardigordan farzandga ixlos va e’tiqod bilan dunyo va oxirat yaxshiliklarini so‘raladi. Birinchi bo‘lib totadigan taomi shirinlik bo‘lmog‘i uchun biroz xurmoni ezib, muloyim qilib chaqaloqning tanglayiga suriladi.

Ota-ona chaqaloqning yig‘layverganidan diltang va bezovta bo‘lmasinlar, chunki uning yig‘isi Alloh uchun zikr, tahlil va hamdu sano, ota-onasi uchun istig‘fordir.

Hazrati Payg‘ambar alayhissalom huzurlariga keltirilgan har bir chaqaloq haqiga: "œAllohummaj’alhu barran va anbithu fil islomi nabotan hasanan". Ya’ni "œEy Parvardigor, bu farzandni yaxshi amallar qiluvchi solih, taqvodor, xayrli va saxovatlilardan qil! O‘zing uni islomiy xulqlar bilan voyaga yetishini nasib et!", deb duo qilardilar.

ISM QO‘YISH

Otaning zimmasidagi farzand haqlaridan biri, tug‘ilganidan yetti kun o‘tgach, unga chiroyli va ma’nosi ham go‘zal bir ism qo‘ymoqdir. Zero, ism egasining xulq atvoriga, hatto taqdiriga ham ta’sir qiladi. Qiyomat kunida ham insonlar ismi bilan chaqiriladi.

O‘g‘il bolalarga payg‘ambarlarning (alayhimus salom) muborak ismlarini qo‘yish maqsadga muvofiqdir. Ismlarning yaxshirog‘i Abdulloh, Abdurrahmon, Muhammad, Ahmad va shu kabilardir.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam ma’nosi yomon ismlarni o‘zgartirar edilar. Masalan, hazrati Umar roziyallohu anhuning qizlari Osiya (gunohkor) ismini Jamila (chiroyli, go‘zal) deb o‘zgartirganlar.

Ba’zi ulug‘lar kiborlarga xos ismlardan or qilib, o‘z ismlarining faqir, ya’ni kamtarin bo‘lishini istashgan. Hazrati Alisher Navoiy ham bu borada "œNasoyim ul-muhabbat" asarlarida quyidagi hikoyani keltirganlar:

 "œHazrat Xusrav Dehlaviy rahmatullohi alayh debdurki, bir kun mening xotirimg‘a keldiki, Xusrav ulug‘lar otidur, ne bo‘lg‘ay edi, agar menda faqr oti bo‘lsa erdiki, Hashr kuni meni ul ot birla atasalar erdi va bu xotirni hazrat shayx Nizomuddin Avliyoga arz qildim. Dediki, solih vaqtda sening uchun ot tilalgay va men bu intizorda bo‘ldum. Bir kun shayx dediki, bizga mundoq makshuf bo‘ldiki, qiyomat kuni seni Muhammad Kosales degaylar"6.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning muborak ismlarini farzandlarga qo‘yish mumkin, hatto fazilat hisoblanadi. Ammo Abulqosim deya kunyalari bilan atash joiz emas.

Farzandga payg‘ambar yo farishtalar ismlaridan qo‘yilsa, unga dashnom berish, so‘kish, la’natlash va masxara qilish mumkin emas. Mabodo ota-ona bu farzandni tarbiyalash uchun koyishdan boshqa chora topolmasa, u holda bolaning ismini aytmay, "œsen falon" deb aytsin.

Muhammad ismli bolani e’zoz va ikrom qilish lozim. Quyidagi hadisi sharif ham shunga dalolat qiladi: "œQachonki, bolaga Muhammad deb ism qo‘ysangiz, albatta, unga ikrom ko‘rsatinglar, u o‘tirgan joyni keng va ochiq qilinglar. Unga achchiq va qattiq yuz bilan boqmanglar".

Bolaga ma’nosiz va xalq orasida hijolat qiladigan ism qo‘yish durust emas. Masalan: Qo‘chqor, Bolta, Tesha, O‘roq, Chori, Panji va hokazo.

Farzandga yaxshi ism qo‘yilgandan keyin, uni chala-yarim qilmay, to‘liq va go‘zal talaffuz qilish kerak. Afsuski, xalqimiz orasida ismni qisqartirib aytish odatga aylanib qolgan. Bu yomon odatning boshlanishi oiladan, ota-onadan bo‘ladi. Masalan, Abdullohni (ma’nosi Allohning bandasi degani) Avdilo yo Avdi deb chaqiriladiki, bu ism egasiga hurmatsizlikdir. Qolaversa, chaqirgan kishining ham fasohat va madaniyatdan uzoqligiga dalolat qiladi.

Shuningdek, ota-ona, ustoz va katta yoshdagi kishilarning ismlari bilan o‘zlariga murojaat qilish hamda er-xotin bir-birlarining ismlarini aytib chaqirishlari beadablik sanaladi.

Chala yoki o‘lik tug‘ilgan bolaga ham ism qo‘yish kerak. Agar farzand jonsiz tug‘ilsa yoki tug‘ilgandan so‘ng nobud bo‘lsa, bu holdan ota-ona qattiq aziyat chekmasin. Alloh taolodan savob umidida sabr qilsalar, shu farzandlari qiyomat kunida do‘zax o‘tidan parda bo‘lsa, ajab emas.

FARZAND TARBIYASI

Bolaning tili chiqishi bilan unga avvalo kalimai tayyibah — La ilaha illallohu Muhammadur rasulullohni o‘rgatish lozim. "œOyat-al kursiy"ni va "œHashr" surasining oxiridagi "œHuvallohullaziy..." deb boshlangan uch oyatni o‘rgatsa, Alloh taolo o‘sha farzandni doimo xayrli ishlar qilishga muvaffaq qiladi. Shunday tarbiya bergan ota-onaga farzandining yaxshi, xayrli amallaridan savoblar beriladi. Aksincha, u sodir etgan yomon amallarga ota sherik bo‘lmaydi.

Farzand yetti yoshga kirganda namoz o‘qishga buyursin. Agar o‘n yoshgacha namoz o‘qimasa, hadisi sharifga muvofiq, urib bo‘lsa ham namoz o‘qitish lozim. Shunda balog‘atga yetguncha besh vaqt namoz o‘qishga ko‘nikib boradi.

O‘n yoshdan o‘g‘il va qiz bolalarning yotoq joylarini boshqa qilish kerak.

Ota-ona farzandlar bilan muomala qilishda, jumladan, hadya berish, erkalash, lutf va mehribonlikda adolat qilib, barchalariga bir xil munosabatda bo‘lishi shart. Mabodo farzandlaridan birortasini ayricha sevsa ham, buni boshqalariga sezdirib, ularning ko‘nglini cho‘ktirmasligi lozim.

Biror narsa olib kelsa, birinchi qizlariga, keyin o‘g‘illariga ulashsin. Chunki qizlarning qalbi o‘g‘il bolalarga qaraganda nozik va ta’sirchan bo‘ladi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: "œKim qiz bolalarni xursand qilsa, Allohdan qo‘rqib yig‘lagandek bo‘ladi va kimki Alloh taolodan qo‘rqib yig‘lasa, Alloh taolo uning badanini do‘zax o‘tiga harom qiladi", deb marhamat qilganlar.

Farzand ulg‘ayib aqlini taniy boshlagach, unga Qur’on, farz, sunnat va boshqa din ilmi va odobidan ta’lim bersin. Agar o‘zi qodir bo‘lmasa, Imomi A’zam mazhabiga oid komil ustozga berib, zaruriy ilmlardan boxabar qilsin.

O‘g‘il bolalarga suzish, kamon otish, ot minish kabi yigit kishi uchun vatan himoyasida, jangda, musofirchilikda zarur bo‘ladigan hunarlarni va yana biror bir kasbni o‘rgatishi, qiz bolalarga pishirish, chevarchilik va shunga o‘xshagan ro‘zg‘or uchun zarur ishlarni o‘rgatmoqlari lozim. Zero, kasb-hunar o‘rganmoq o‘tgan anbiyo-yu avliyolarning sunnatlari bo‘lib, insonni faqirlik va muhtojlikdan qutqaradi.

Yana farzandlarga kasb-hunar bilan topilgan halol rizqlardan yedirmog‘i vojibdir. Ular voyaga yetganlari zahoti o‘zlariga mos qalliq topib, oilali qilsinlar. Aks holda ulardan biror gunoh sodir bo‘lsa, Alloh asrasin, ota-ona farzandining shu gunohiga sherik bo‘ladi.

Xulosa qilib aytganda, Alloh taolo ota-onaga farzandlarni gunohdan pok va Islom fitratida omonat qilib bergan, o‘z navbatida ota-ona ham bu omonatni pok va bexiyonat Alloh taologa havola qilmoqliklari lozim.

Hadisi sharifda ta’kidlanganidek: "œSizlarning har biringiz oilangizga cho‘pon kabisizlar. Har biringiz hamma farzandlaringizga va ayollaringizga javobgar bo‘lasiz". Shu bois ota-ona Alloh taolo oldida mas’ul bo‘lmaslik uchun, farzandlarining dini va obro‘sini saqlashi kerak. Buzuq aqida va nojo‘ya oqimlarga kirib qolmasliklari uchun Ahli sunnat val jamoat aqidasi, hazrati Imomi A’zam rahmatullohi alayh mazhabi va naqshbandiya tariqati ta’limoti asosida tarbiyalashi zarur.

Er o‘z xotin va farzandlari bilan ochiq chehrali, saxovatli, marhamatli, muloyim holda, doim xursandchilik bilan hayot kechirishga harakat qilsin. Payg‘ambar sallallohu alayhi vasallam: "œSizlarning eng yaxshiroqlaring, o‘z ahliga yaxshi muomala qilganlaringdir. Men ahlim uchun yaxshi muomala qilishda sizlarning yaxshiroqlaringizman", deb marhamat qilganlar.

Ota-ona mehr-shafqat yuzasidan farzandlarini o‘psinlar. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: "œFarzandlarni ko‘p o‘pinglar, albatta sizlar uchun har bir o‘pganda jannatda bir daraja bor", deb marhamat qilganlar

Rivoyat qilishlaricha, hazrati Umar raziyallohu anhu bir kishini amaldor qildilar. O‘sha kishi bir yumush bilan kelganda Amirul mo‘’minin farzandlaridan birini quchoqlariga olib, o‘pib-erkalab o‘tirar edilar. Xalifai zamonning bu ishlaridin hayratda qolib dedi: "œMening ham bolalarim bor, ammo ularni hech qachon o‘pgan, erkalagan emasman". Shunda hazrati Umar roziyallohu anhu: "œModomiki, o‘z bolalaringga, yoshlarga rahm-shafqating yo‘q ekan, kattalarga rahming qaerdan kelsin", deb u amaldorni darhol bo‘shatib yubordilar.

O‘rni kelganda aytish kerakki, qiz bola balog‘atga yetgandan so‘ng otasi va bolig‘ og‘a-inilari bilan o‘pishib ko‘rishishdan tiyilsin. Mahramlar bilan qo‘lma-qo‘l so‘rashish kifoya.

Onalar ham balog‘atga yetgan o‘g‘illari bilan o‘pishib ko‘rishmasin. Aks holda bunday paytda tasodifan shahvat paydo bo‘lib qolsa, xunuk oqibati haqida kitoblarda juda og‘ir hukmlar keltirilgan. Qarindoshlardan tog‘a va amakilar ham shu hukmda. Ammo ayollar boshqa qarindoshlar bilan qo‘l berib so‘rashishlari mumkin emas.