Yetim qiz

Robi’a hali balog‘atga yetmasidan otasi vafot etdi, oz vaqtdan so‘ng onasi ham olamdan o‘tdi. Ayni o‘smir vaqtlarida yetim bo‘lib qoldi. Robi’a opasi bilan rizq qidirib ketishdi. Rizq izlab yurganida opasini yo‘qotib qo‘ydi. Oxiri o‘g‘rilarning qo‘liga tushib qoldi. Ular Robi’ani baxil, qalbi qattiq Bag‘doddagi savdogarga sotib yuborishdi.

Qullikdagi xo‘rliklar

Robi’a bir qancha vaqt cho‘ri bo‘lib yashadi. Azobli kunlarni boshidan kechirdi. Sayyidlarning nihoyatda xulqi buzuq, tili achchiq edi. Shunday bo‘lsa ham, Robi’a kechasidagi namozlarini tark etmasdi. Bir kuni xo‘jayin urdi, bilaklari sindi. Tungi namoziga turganida duo qildi: «Allohim, bilagimning alamiga, yetimligimga sabr qilaman, faqat Sen mendan rozi bo‘lsang bo‘ldi!» Kunlarning birida Robi’a yana kechasi ibodat qilib, duo aytib o‘tirgandi, xo‘jayin turib qoldi. Robi’a sajdaga boshini qo‘yib: «Allohim, qalbim Senga qanday intilayotganini bilasan! Senga ibodat qilishni sevaman! Sening xizmatingda bo‘lishgina ko‘zimning nuridir! Bu ish mening qo‘limda bo‘lganida edi, bir lahza ham Senga munojot qilishdan to‘xtamasdim. Lekin qalbi qattiq bandangning qo‘liga tashlab qo‘yding!» deb nola qildi. Bu so‘zlarni eshitgan xo‘jasi qalbiga qo‘rquv kirdi va: «Ey Robi’a, senga hurlikni hadya qildim! Xohlasang, shu yerda qol, biz sening xizmatingni qilaylik! Xohlamasang, istagan yeringga ketishing mumkin», dedi. Shunday qilib, Robi’a Allohga nola qilib cho‘rilikning og‘ir mashaqqatlaridan qutildilar.

Allohga berilish

Robi’a Allohga berilib, dunyodan uzildilar va ko‘p zikr qila boshladilar. Ulamolar o‘rtasida nomlari mashhur bo‘ldi. Iroqning o‘sha asrdagi katta olimlari majlislariga kela boshlashdi. Sufyon Savriy, Shaqiq Balxiy, Molik ibn Dinor va boshqalar Robi’a bilan ilm muzokaralarini qilardilar. Bir kuni «sidq» to‘g‘risida suhbatlashishdi. Sufyon dedilar: «Allohning balolariga sabr qilmasa, banda sodiqman, deb da’vo qilolmaydi». Robi’a dedilar: «Bu so‘zingiz g‘urur, kibrdan!» Shaqiq dedilar: «Allohning balolariga shukr qilmasa, u sodiqmas!» Robi’a dedilar: «Bu so‘zingiz yaxshiroq!» Molik ibn Dinor dedilar: «Allohning balolaridan lazzat olmasa, u sodiqmas!» Robi’a dedilar: «Bu hammaning so‘zidan afzalroq!» Ular dedilar: «Ey Robi’a, sen ham bir so‘z aytgin!» Robi’a dedilar: «Allohning balosi kelsa, u banda sezmasa, sodiq bo‘loladi!»

Zuhdi taqvo yo‘lida

Turmush qursalar, erning mas’uliyati ko‘pligini Robi’a yaxshi bilardilar. Erga jonni fido qilish kerak! Bu mas’uliyat esa Alloh taologa mashg‘ul bo‘lishdan to‘sadi. Robi’aga ko‘p sovchilar keldi. Ulardan biri Muhammad ibn Sulaymon Hoshimiy edi. Uning yerlari, tijoratlari bor edi. Har kuni 80 ming dirham foyda topardi. U Robi’aga uylanish istagini bildirib, xat yozdi. Robi’a ham o‘z navbatida javob maktubini yozdilar: «Albatta zuhdi taqvo dunyoda badanning rohati! Bunday odam o‘ychan, g‘amgin bo‘ladi. Ishimni osonlashtir va oxirating uchun tayyorgarlik ko‘r! Nafsingga nasihat qil! Boshqalarning vasiyatidan ko‘ra, o‘zing nafsingga vasiyat qil! Mollaringni merosxo‘rlar taqsim qilib olsinlar. Hayotingning oxirigacha ro‘za tut! O’lim sening iftoring bo‘lsin! Alloh taoloning quliman! Sen kabi bo‘lganimda men ham Alloh taoloni zikr qilmasdim. Zikr qilishim - ko‘zimning qorasi!..»

Robi’aga Abdulvohid ibn Yazid ham sovchi qo‘ydi. Solihlar o‘rtaga tushdilar. Abdulvohid Robi’aning huzuriga kirganida Robi’a: «Ey shahvoniy, o‘zingga o‘xshagan shahvoniyyani qidirgin», dedilar. Hamma erga tekkin, deb zo‘rlaganida Robi’a dedilar: «Ey singillarim, mening rohatim xilvatda, mening suyukligim huzurida, Undan boshqaga alishtirolmayman! Unga qilgan ibodatlarim - mehnatim! Xuddi men Uninghusnini ko‘rgandekman, U mening mehrobim va qiblamdir!»

Ilm dargohi

Robi’aning uylari ilm dargohi, ulamolarning muzokara qiladigan joyi, zohidlar jamlanadigan maskan bo‘lardi. Hammalari bir bo‘lib Robi’adan qalbni ochadigan, hikmatli gaplarni so‘zlab berishlarini iltimos qilishardi. Ba’zi ulamolar Robi’aning oldilarida o‘tirib, dunyoni yomonlashardi. Robi’a derdilar: «Rasululloh (s.a.v.): «Kim bir narsani yaxshi ko‘rsa, uni ko‘p zikr qiladi», deganlar. Dunyoni ko‘p eslagan kishining qalbi o‘lgan bo‘ladi. Dunyoga sizlar cho‘kib ketgansizlar».

Rabohul Qaysiy degan kishi ham dunyoni zikr qilib, keyin yomonladi. «Men sizlarni ko‘ryapmanki, dunyo qalblaringning to‘rt tomonini egallagan!» dedilar Robi’a. Ular so‘rashdi: «Siz qaerdan bilasiz?» Robi’a dedilar: «Qalblaringga yaqin bo‘lib turgan narsani ko‘p gapirasizlar».

Sufyon Savriy birodarlariga aytdilar: «Yuringlar, Robi’aning huzuriga». Kirib duo qildilar: «Allohim, Sendan salomatlik so‘raymiz». Robi’a yig‘lab yubordilar. «Nega yig‘layapsan, Robi’a?». «Sizlar mening yig‘lashimga sabab bo‘ldilaringiz. Bilasizlarmi, salomatlik dunyoni tark qilgandagina bo‘ladi. Lekin sizlar uning ichiga kirib ketgansizlar».

Sufyon bir kuni Robi’aning oldilarida turganlarida «Voy, qayg‘ularim!» debdilar. Robi’a dedilar: «Yolg‘on gapirmang! Voy, ozgina qayg‘uligim, deng! Agar haqiqatda xafa bo‘lsangiz, dunyodan rohatlanmasdingiz!»

Bir ayol Robi’aga dedi: «Men seni, ey Robi’a, Alloh yo‘lida yaxshi ko‘raman». Robi’a dedilar: «Osiylik qilma! Allohga itoat et!» U ayol so‘radi: «Ibodat qilayotganda Allohni ko‘rasizmi?» Robi’a dedilar: «Agar men Uni ko‘rmaganimda ibodat qilmasdim. Rasululloh (s.a.v.): «Allohni ko‘rib turgandek ibodat qil», deganlar».

Zohida

Robi’a har kimning rizqini Alloh azaldan taqsim qilganini yaxshi bilardi. Rizq albatta insonga yetib turadi. Robi’a insonlarning qo‘lidagi narsadan taqvo qilardilar, ta’ma qilmasdilar. Shuning uchun ular Robi’ani yaxshi ko‘rardilar. Basraning amiri unga juda ko‘p mol yubordi va o‘zi kelib Robi’aga dedi: «Bu mollarni hayoting davomida o‘zingga ishlat!» Robi’a bu so‘zdan ko‘p yig‘ladilar va boshlarini samoga qaratib dedilar: «Allohdan dunyoning narsasini so‘rashga uyalaman, chunki U menga azaldan taqsimlab qo‘ygan! Men qanday qilib boshqa odamning mulkini olay, menga taqsim qilinmaganini qanday olay?! Meningholim buncha yomon bo‘ldi, shumi Islom?!»

Zokira

Har kecha Robi’a namoz o‘qirdilar. Bir kuni subhga yaqin bir oz ko‘zlari ilinib qoldi. O’rnilardan turib o‘z-o‘zlariga dedilar: «Ey nafsim, qancha uxlading?! Kechasi qancha qoim bo‘lding?!»

Qirq yil Robi’a kechasi bedor bo‘lib namoz o‘qidilar. Bir tahorat bilan xufton va bomdod namozini ado etdilar. Allohdan uyalganlaridan boshlarini hech samoga ko‘tarmadilar. Doim o‘zlariga der edilar: «Tavbamiz tavbaga muhtoj!»

Oxirgi yo‘l

Robi’a uzoq umr ko‘rib, saksongacha yashadilar. . .

O’lim onlari yaqinlashganda oldilarida xizmat qilib yurgan ayolga dedilar: «Mening o‘limimdan xafa bo‘lmagin. Hech kimga xabar bermagin. Egnimdan ko‘p ibodat qilgan shu ko‘ylagim va jundan bo‘lgan ro‘molim bilan kafanlagin. Qiyomat kuni uchun savobim mukammal bo‘lsin!»

Robi’a hijriy 185 yilda 80 yoshlarida Iroqda vafot etdilar.

ZAYNAB BINTI ALI
 Payg‘ambar uylarida

Zaynab binti Ali ibn Abu Tolib (r.a.) hijratning oltinchi yili tug‘ildilar. Bu yili Rasululloh (s.a.v.) mushriklar bilan Hudaybiyya sulhini tuzdilar. Onalari Fotima onamiz Rasululloh (s.a.v.)ning qizlaridir. Akalari Hasan va Husayndan keyin tug‘ilganlar. Zaynab saodat asrida yashadilar. Bobolari Rasululloh (s.a.v.) Arab jarizasiga Islomni yoydilar. Otalari Ali ilm va taqvo sohibidirlar. Zaynab shunday oilada yashadilar.

Qur’onni to‘la yodlab, bobolari Rasululloh (s.a.v.)dan ba’zi hadislarni yodladilar. Ayrim ilmlarni, fiqhni sahobalardan o‘rgandilar. Yoshlari yetganda Rasululloh (s.a.v.)ning vafotlarini eshitdilar. Payg‘ambarimiz vafotlaridan eng avval xafa bo‘lgan qizcha hazrat Alining qizlari Zaynabdir!