Ikki iyd namozlari

Iyd namozlarini o‘qishlik vojib bo‘lish va durust bo‘lish shartlari

Juma namozining shartlari iyd namozlari uchun ham shart qilinadi. Faqat ikkita amalda juma namozidagi shartlarga xilof bo‘ladi:
1.   Iyd namozlarida xutba o‘qish sunnat bo‘lib, juma namozida esa u shart edi.
2.   Juma namozida xutba namozdan oldin o‘qilsa, iyd namozlarida namozdan keyin qilinadi. Xutbaga kirishdan oldin imomning bir oz o‘tirishi iyd namozlarining xutbasida makruh hisoblanadi. Ammo juma namozi xutbasini boshlashdan oldin uning bir oz o‘tirishi sunnat edi.

Iydu fitr xutbasida imom musulmonlarga fitr sadaqasi hukmlari to‘g‘risida ma’lumot bersa, iydu qurbon xutbasida esa qurbonlik, takbiru tashriq hukmlaridan ta’lim beradi. Imom-xatib iyd namozidan oldingi jumada jamoatni ushbu narsalardan ogohlantirib qo‘yishi lozim.

Ramazon hayiti birinchi kuni o‘qilmay qolsa, u ikkinchi kuni o‘qiladi. Qurbon hayiti ma’lum uzrlar sababli birinchi kuni o‘qilmasa ikkinchi yoki uchinchi kuni o‘qishning karohiyati yo‘q. Ammo uzrsiz kechiktirish makruh.

Iyd namozlarining ko‘rinishi

Hayit namozlarini o‘qishlik vojibdir. U ikki rakat bo‘lib, jamoat bilan birgalikda masjidda o‘qiladi. Bu namozga azon ham, takbir ham aytilmaydi, balki bir kishi «jamoat namoziga», deb nido qiladi. Imom qiroatni jahriy qiladi. Har bir rakatda uch marotaba takbir aytish vojibdir. Bu takbirlar «Takbiru zavoidlar», deyiladi. Namozning ko‘rinishi quyidagicha: namoz o‘quvchi imom iydu fitrni yoki iydu qurbon namozini niyat qiladi, qo‘llarini quloq barobar ko‘tarib takbiru tahrima bilan namozga kirishsa, iqtido qiluvchilar ham namozni niyat qilib takbiri tahrima bilan unga ergashishadi. Shu bilan birinchi rakat boshlanadi. Hammalari xuddi boshqa namozlaridagi kabi qo‘llarini bog‘lab, kindik ostiga qo‘yishadi, keyin imom ham, imomga ergashuvchilar ham sano duosini maxfiy qilib o‘qishadi. So‘ngra imom takbiru zavoidlarni boshlaydi. Ular uchta bo‘lib, imomga ergashuvchilar ham bularni qaytarishadi, lekin imom takbirni jahriy aytsa, imomga ergashuvchilar maxfiy aytishadi. Barchalari takbiri tahrimadagi kabi har bir takbirda qo‘llarini quloqlari barobarigacha ko‘tarishadi, so‘ngra ikki yonlariga tashlashadi. Har bir takbir orasida uch takbir miqdoricha vaqt o‘tkazishadi. Har bir takbiri zavoidlar aytilganda imom ham, imomga ergashuvchilar ham qo‘llarini quloqlari barobaricha ko‘tarishlari sunnatdir. Uchinchi takbirdan so‘ng namozxonlar qo‘llarini bog‘lashadi, imomga ergashuvchilar jim turishadi, imom esa «Au’zu... » va «Bismillah... »ni maxfiy o‘qib, keyin surai Fotiha bilan biror surani jahriy qilib o‘qiydi. Zam sura uchun A’lo surasini birinchi rakatda o‘qishlik mustahab hisoblanadi. Keyin ruku’ va sajda qilib, ikkinchi rakatni o‘qish uchun qiyomga turishadi. Ikkinchi rakatda ham imomga ergashuvchilar jim turishadi, imom «Bismillah... »ni maxfiy aytib, Fotiha bilan undan so‘ng biror surani jahriy holda qiroat qiladi.

Zam suraga ikkinchi rakatda al-o‘oshiya surasini o‘qishlik mustahabdir. Imom qiroatdan forig‘ bo‘lgandan keyin ruku’dan oldin yana takbiru zavoidlar boshlanadi. Har bir takbiru zavoidlar aytilganda qo‘llarini ko‘tarishlik sunnat amaldir. Uchta takbirdan so‘ng to‘rtinchi takbirga qo‘lni ko‘tarmasdan ruku’ qilishlik uchun takbir aytiladi. Keyin ruku’ va sajdalarni bajarishadi. Qa’dada tashahhud, salovotu Ibrohimiyya va ma’sur duolar o‘qib salom beriladi. Shu bilan namoz tomomiga yetadi. Iyd namozlarining ushbu ko‘rinishi boshqalaridan a’loroqdir. Ba’zi ko‘rinishlarida takbirlar uchtadan ko‘proq aytiladi, ba’zilarida esa ikkinchi rakatdagi qiroatdan oldin takbiru zavoidlar aytiladi. Demak, bu kabi o‘qishlik ham joizdir. Agar imom takbirlarni ziyoda aytsa, imomga ergashuvchilar unga ergashishlari vojib bo‘ladi. Agar imomga ergashuvchi imomga qiyom holatida yetsa-yu, lekin takbirlarga yeta olmagan bo‘lsa, o‘zi yolg‘iz tik turgan holida takbir aytib qo‘yadi. Agar imomga bir rakat kechikib yetishgan bo‘lsa, u salom bergandan keyin turib, o‘zi qiroat qiladi, keyin takbiru zavoidlarni aytadi, so‘ngra ruku’ qiladi. Agar imomga ergashuvchi imomni ruku’ qilgan holida topsa, tik turgan holatda takbiru tahrimani aytadi, imom ruku’dan boshini ko‘targuncha uchta takbirni aytib olishga ko‘zi yetsa, uni aytadi-da, keyin ruku’ qiladi, mabodo, yetolmaslik ehtimoli bo‘lsa, takbiru tahrimadan keyin ruku’ qiladi va ruku’ holida qo‘llarini ko‘tarmay, takbir aytadi. Agar zavoidlarni tugatmasdan oldin imom ruku’dan boshini ko‘tarsa, endi undan takbiru zavoidlar soqit bo‘ladi. Chunki imomga ergashishlik vojibdir. Agar imomga ruku’dan keyin iqtido qilgan bo‘lsa, takbirlarni imomga ergashgan holda aytmaydi, balki imom salom bergach, o‘rnidan turib, yeta olmay qolgan rakatni o‘qiydi va shunda o‘zi zavoidlarni ham ado qilib qo‘yadi.

Takbiru tashriqlar

Arafa kunining bomdodidan boshlab (ya’ni, zulhijjaning to‘qqizinchisidan) hayitning to‘rtinchi kunining asr namozigacha, ya’ni zulhijjaning o‘n uchinchi kunigacha har farz namozdan so‘ng takbiru tashriqni aytish namozxonlar uchun vojib bo‘ladi. Mashhur takbir ushbudir:
 
Takbiru tashriqni shaharda muqim bo‘lib turgan, farz namozini jamoat bilan birga o‘qigan kishilar uchun aytmoqlik vojib bo‘ladi. Musofirga uni aytish vojib emas, balki muqimga iqtido qilgan bo‘lsa, vojib bo‘ladi. Qishloqda muqim turgan kishi uchun ham, nafl namozlaridan keyin ham, yolg‘iz o‘quvchi kishi uchun ham takbirni aytmoq vojib bo‘lmaydi. (Qishloq, deganda o‘sha joydagi eng katta masjidga taklif yoshiga yetgan kishilar kirishi bilan to‘lmagan makonga aytiladi.) Vitr namozi, iyd namozi va janoza namozidan keyin ham takbir aytilmaydi. Farz namozlarining orqasidan takbirni salomga ulab aytishlik ma’qul amaldir. Kishi agar qasddan salomdan keyin takbirni aytmay, biror so‘z gapirsa yoki biror ish qilsa, gunohkor bo‘ladi. Orqasidan takbir aytishligi vojib bo‘lgan namozlarning birortasini qazo qilib qo‘ysa, u namozini tashriq kunlaridan boshqa kunda qazosini o‘qisa ham, takbirni aytib qo‘yadi. Chunki qazo, ya’ni vaqti o‘tgan namoz adodan, ya’ni o‘z vaqtida o‘qiladigan namozdan hisoblanadi. Qazoning hukmi adoning hukmi bilan bir xildir. Agar kishi tashriq kunlarida oldingi qazo namozini o‘qisa, uning orqasidan takbirni aytmaydi. Agar imom takbirni tark qilsa ham, imomga ergashuvchi tark qilmaydi.

Mulohaza

Iyd namozining vaqti quyosh bir nayza bo‘yi ko‘tarilgandan to ikki nayza bo‘yi ko‘tarilguncha bo‘lgan fursatdadir. (Ya’ni, zavolga taqriban yigirma minut qolguncha.) Ramazon hayitini ma’lum uzr bilan ikkinchi kunda o‘qish mumkin. Qurbon hayitini esa uch kungacha kechiktirish mumkin bo‘ladi. Bir shaharda yangi chiqqan oy ko‘rilib, ikkinchi shaharda ko‘rilmay qolishi, guvohlarning guvohligi, zavoldan keyinga kechikib ketishi kabi narsalar hayitni kechiktirib o‘qishlik uchun uzr hisoblanadi.

Ikki hayitdagi sunnat amallar

Juma kunidagi kabi g‘usl qilishlik, yangi kiyimlarini kiyishlik va xushbo‘ylanish ikki hayitda ham sunnatdir.

Ramazon hayitida namozgohga chiqishdan oldin topgan xurmodan toq, topmagan biror shirinlik yeb olishi ham sunnatdir. Chunki bu bilan kishi o‘zining ro‘za emasligini bildiradi. Qurbon hayitida esa namozdan qaytib, o‘zining qurbonligi go‘shtidan yegunga qadar hech narsa yemay turishi sunnatdir. (Ba’zilar qurbon hayitida hech narsa yemay namozga chiqish sunnatligini noto‘g‘ri tushunib, qurbon hayitida kunning avvalgi yarmiga qadar ro‘zani niyat qilish kerak, deyishadi. Shu bilan birga ular ushbu kun saharlikka turishadi va og‘izlarini niyat bilan berkitib namozga chiqishadi. Hayit namozi o‘qib bo‘lingach esa, xuddi iftorliqdagi kabi og‘izlarini ochishadi. Bu johilliqdir. Chunki hayit kunlarida ro‘zani niyat qilish harom amallardandir. Buning ustiga Islomda yarim kunga niyat qilinadiganro‘zaningo‘zi yo‘q... - tarj. )

Ramazon hayitini o‘qish uchun namozgohga chiqayotgan kishi maxfiy holda o‘zi takbirni aytishi, qurbon hayitiga chiqayotganda esa jahriy qilib takbirni aytib chiqishi ham sunnat amallardandir. Hayit namozidan keyin o‘sha namozgohda nafl namoz o‘qishlik makruhdir.

Namozga bir ko‘chadan borib, boshqa ko‘chadan qaytib kelish ham sunnatdir.

(Chunki yo‘lni o‘zgartirishdagi hikmatlar yo ibodatni ko‘paytirish, yo Qiyomatda ikki yo‘lning guvohlik berishi, yo Allohning zikri taralishi, yo kambag‘allarga sadaqa ulashish, yo ko‘proq kishilar bilan ko‘rishish yo rahmatga yetishish maqsadida bo‘ladi... - tarj.)

Hayit namozlaridagi hikmatlar

Hayit namozlarini o‘qimoq uchun hamma musulmonlar bir o‘ringa to‘planishib, yelkama-elka saf tortib turadilar. Barcha bir-birini bayram bilan qutlab, boylar faqir birodarlariga ikrom ko‘rsatib, ulardagi hojatmandlik alamini yengillatishadi. Hayit kunlari musulmonlarning hayoti yanada saodatli tus oladi. (Ammo hali-hanuz saqlanib qolgan xunuk odatlarni tashlay olmayotganlar, Islomning ikki buyuk bayramini azadorlik bilan o‘tkazadiganlar ham topilib turadi. Buning sababi ularning qalbida Islom shiorlarini ulug‘lashlik kabi hamiyatning topilmasligidir. Ular mahalla g‘iybatchilarining gap-so‘zlaridan qo‘rqadilar. Allohning ulug‘ligini qalblariga joylay olmagan, qasdi sust kishilardir. Alloh taolo barchamizga haqni bildirsin va unga ergashishni nasib qilsin. Botilni ham botil janligini tanishtirsin va undan saqlanishga tavfiq bersin... - tarj.)

Ikki iyd namozidagi musulmonlar jamoati dushmanlar ko‘z o‘ngida ulkan haybatni kasb etadi. Ushbu muborak kunlarda ufqni musulmonlarning takbir va tahlil aytayotgan ovozlari to‘ldirib yuboradi. Bu ikki muqaddas kunda Alloh taoloning musulmonlarga bergan fazilati, ularni ikrom qilishligi, yolg‘iz Allohga iymon keltirgan, faqat O’zining roziligini talab qilgan holda ramazoni sharif oyidagi kechqurungi bedorlik, kunduzgi ro‘zadorlik ibodatlarini maqbul aylaganligi namoyon bo‘ladi. Bir oyni ro‘za holida o‘tkazgan mo‘minning xursandligi iydul fitr kunida yana ham ortib ketadi. Qilgan amallarining natijasi ma’lum ma’noda uning o‘ziga ko‘rinib, bundan quvonadi. Go‘yo u ikki ajrning birini dunyoda olib, oxiratdagisi esa uni kutib turgandek bo‘ladi.

Zulhijjaning o‘ninchi kunidan keyingi qurbonlik bayrami kunlari qilingan amallar boshqa yilning kunlaridagi solih amallardan afzal turadi.
 
Zulhijjaning o‘ninchi kuni arafa bo‘lib, hojilar bu kunda Arafotda turadilar. Ushbu amal hajning ulug‘ farzlaridan biridir. Xullas, Islomdagi ushbu ikki bayram orqali gunohlarning mag‘firat qilinishi, amallarning maqbul bo‘lishi bilan hosil bo‘ladigan ulkan shodlik yorqin namoyon bo‘ladi. Bundan ortiq fazilat qaerda bor?! Bundan ortiq rahmat qaerda bor?!

« (Ey Muhammad) , ayting: «Allohning fazlu marhamati (ya’ni, Islom) va rahmat-mehribonligi (ya’ni, Qur’on) bilan - mana shu (ne’mat) bilan shod-xurram bo‘lsinlar. (Zero) , bu ular to‘playdigan mol-dunyolaridan yaxshiroqdir» (Yunus surasi, 58-oyat).

Musofirning namozi

Safarda to‘rt rakatli farz namozlari ikki rakat qilib o‘qiladi. Ular peshin, asr, xuftondir. Ammo bomdod, shom va vitr namozlari hamda sunnati ravotiblar esa butun o‘qiladi. (Agar musofir yo‘l yurib turgan bo‘lsa, vaqti ziq, sharoit yo‘qligi uchun sunnatlarni o‘qimasligi afzaldir. Ammo shunda ham bomdodning sunnatini tark qilmay o‘qiydi. Agar musofir bir manzilga kelib tushsa, vaqt bemalol, sharoit yetarli bo‘lganligi uchun sunnatlarni o‘qishligi afzal bo‘ladi. Buxususda hadislar vorid bo‘lgan... - tarj.)

Musofirga namozni qasr qilishlik vojibdir. Butun qilib o‘qishlik joiz emas. Mabodo, butun qilib o‘qisa, gunohkor bo‘ladi. Chunki u qa’dai oxirdan keyingi salomni kechiktirdi. Musofirning shu holda ikkinchi rakatdan keyingi o‘tirishi qa’dai oxir hisoblanadi. Agar qasr qilmay, to‘rt rakat o‘qisa, keyingi ikki rakati nafl hisoblanadi, ushbu naflni takbiri tahrimasiz boshlagan, sano bilan «A’uzu... »ni ham tark qilgan bo‘ladi. Agar o‘rtadagi qa’dani tashahhud miqdoricha o‘tirmay, uchinchi rakat va to‘rtinchi rakatni ado qilgan bo‘lsa, farz namozi botil bo‘lib, unga qayta o‘qish esa vojib bo‘ladi, chunki musofirning ikkinchi rakatdan keyin qa’da o‘tirishi farz edi. Agar musofir namozni qasr qilib o‘qiyotgan bo‘lsa, unga ikki rakatdan keyingi rakatlarda o‘sha farz namozini o‘quvchiga iqtido qilishi durust emas. Chunki farz o‘quvchi nafl o‘quvchiga iqtido qilishi joiz emas edi.