Azonning shartlari

1.   Namoz vaqtining kirishi. Namozning ma’lum vaqti kirmasdan aytilgan azon durust emas.

2.   Azon arab tilida bo‘lmoqligi. Arab tilidan boshqa lug‘atlarda aytilgan azon ham azon hisobiga o‘tmaydi.
 
3. Azon oqil, balog‘atga yetgan, yaxshi-yomonni ajrata oladigan, yetti yoshdan yuqori shaxs tomonidan aytilmoqligi. Foyda-zararni ajrata olmaydigan go‘dakning, mastning, jinnining, junub kishining aytgan azonlarini qaytadan aytish lozim. Lekin shular takbirni aytib qo‘yishgan bo‘lsa, qaytadan aytilmaydi.

Azon va iqomatdagi sunnatlar

1.   Azonni erkak kishi aytmoqligi. Ayol kishining azon aytmoqligi makruhdir, chunki ularning qadri berkinishlaridadir.
2.   Azonni tik turgan holda aytish. Muazzinning o‘tirib azon aytishi makruhdir. Shu bilan birga takbirni ham o‘tirib aytmoqlik makruh hisoblanadi.
3.   Insonlardan ko‘pchilikka eshittirish maqsadida ovozni imkon qadar baland ko‘tarish.
4.   Azonni baland joyga chiqib aytish, chunki bunda ovoz uzoqroqqa boradi.
5.   Azon va iqomatni qiblaga yuzlanib aytish. Azonni har tomonga yetkazish uchun mezanani aylanib aytishning zarari yo‘q.

6.   «Hayya ‘alassolah»ni aytayotgan vaqtda yuzni o‘ng tomonga burish, «Hayya ‘alal falah»da esa chap tomonga o‘girish.
7.   Azon jumlalarining oralarini ajratib aytish, ya’ni bir jumlani aytib bir lahza sukut qilish va keyin ikkinchi jumlani aytish. Azonda shoshilmaslik, iqomatda esa bir oz tezroq aytish.
8.   Azon aytayotganda tahoratli bo‘lish. Tahoratsiz kishining azoni joiz bo‘lsa-da, biroz karohiyati bor. Chunki azon o‘zi namozga chaqirishdir. Namozga chaqiruvchining o‘zi  insonlardan ko‘ra namozga tayyor bo‘lishga haqlidir.
9.   Muazzinning solih kishi bo‘lishligi. Allohning ibodatiga chaqiruvchi solihlikda insonlarning a’losi bo‘lgani ma’qul. Fosiq odamning azon aytishi makruh.
10.   Azon bilan iqomatning o‘rtasida namozxonlar yetib kela olish miqdoricha o‘tirish. Bu to‘rt rakat namoz o‘qish miqdoridagi fursat bo‘ladi. Lekin shom namozida azondan so‘ng o‘tirmasdan takbir aytish ma’qul, chunki shomning vaqti tordir.

11.   Muazzin azon aytayotganda gapirmasligi, hatto salom berganga ham, aksa urib hamd aytgan kishiga ham javob qaytarmasligi lozim. Agar muazzin azon aytish asnosida biror so‘z sodir etsa, azonni qaytarib aytadi.
12.   Azon kalimalarini noo‘rin cho‘zib, ma’nolarini buzib yuborishdan muhofaza qilish. (Masalan, «Alloh» kalimasidagi alifni cho‘zib «Aaallohu akbar», desa, azon ma’nosi buziladi. Chunki bunda Allohning ulug‘ligiga shak qilganga o‘xshab qoladi. Yoki «Akbar» kalimasidagi «ba»ni cho‘zib «Allohu akbaaar», desa ham, ma’no buziladi. Shaytonning ismlaridan biri Akbaaardir. Mana shu takbirni namozning ichida ham shu kabi buzib aytsa, namoz botil bo‘lib, qaytaribo‘qishlozim bo‘ladi... - tarj.)
13.   Takbir aytilgach, kechiktirmay namozni boshlash. Agar takbirdan so‘ng namoz kechikib ketsa, u qaytarib aytiladi. ( Imom ham, jamoatham takbirdagi «Hayya ‘alassolah»da o‘rinlaridan turib, «Qod qomatissolah»ga yetganda esa, namozga niyat qilibkirishadi... - tarj.)

Ushbu sunnatlardan birortasini qasddan tark qilish makruh. Muazzinga azon aytayotganda barmoqlari bilan quloqlarini berkitib olishlik mustahabdir. Chunki bu uning ovozini balandlashishiga sabab bo‘ladi. Qazo namozlariga azon va takbir aytiladi. Agar qazo namozlari ko‘p bo‘lsa, avvalgisiga azon, qolganlariga takbir aytiladi.

Muazzinga javob berish

Azon eshituvchilarga o‘zlarining har qanday amallarini, hatto Qur’on qiroatlarini ham to‘xtatib, azonga javob berishlari sunnatdir. Azonga javob qaytarish so‘z va amal bilan bo‘ladi:

A) Muazzinning har bir chaqirig‘ini to‘la holda qaytarib aytishlik, «Hayya ‘alas solah» va «Hayya ‘alal falah»ga esa «La havla vala quvvata» kalimasini aytib javob berish so‘z bilan azonga ijobat qilish, deyiladi.

B) Azonni eshitgan kishi masjidga jamoat bilan namozning avvalgi vaqtida o‘qimoq uchun yurishi azonga amal bilan ijobat qilish, deyiladi. Agar muazzinning azonini eshitgan kishi masjidga bora olmaydigan bo‘lsa, azonning hurmatini qilib eshitishi, so‘ng o‘zining muhim ishlarini qilishi lozim.

Muazzin ham, azon eshituvchi ham azondan so‘ng Payg‘ambarimizga salovot aytib, keyin ushbu azon duosini o‘qiydi:
 
«Allohumma Rabba hazihid da’vatit tommah vassolatil qoimati oti Sayyidana Muhammadanil vasiylata valfaziyla vab’ashu maqomam mahmudanillaziy va’adtahu» - («Ey bu komil duoning va qoim bo‘lgan namozning egasi Allohim, Muhammadga vasila va fazilat ber, u zotni va’da qilganing maqtovli maqomda tiriltir»).

Azon bilan iqomat o‘rtasida qilingan har qanday duo ijobatdir. Demak, bu fursatni g‘animat bilmoq kerak.

Jamoat namozi

Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinishicha, Rasululloh (s.a.v.): «Jamoat namozi yolg‘iz namozdan, ya’ni yolg‘iz o‘quvchining namozidan yigirma yetti daraja ortiqdir», dedilar (Imom Buxoriy va Muslim rivoyatlari).

Jamoatning hukmi va hikmati

Namozda imomga qo‘shilib kamida bir kishi yoki undan ko‘p xoh erkak, xoh ayol va xoh oq-qorani ajrata oladigan bola bo‘lsa, jamoat, deyiladi. Erkak uchun namozni jamoat bo‘lib o‘qish ta’kidlangan sunnatlardandir. Bu namoz yuqoridagi hadisda aytilganidek, yolg‘iz o‘quvchining namozidan afzal turadi. Shubha yo‘qki, barcha musulmonlar masjidlarda kuniga besh marotaba jam bo‘lib, o‘rtalarida o‘zaro yordamlashish va ulfatlashishni yo‘lga qo‘yadilar. Qalblari esa muhabbat rishtalari bilan bog‘lanadi. Kuchli zaif oldidagi burchini his qiladi, sog‘lom kasalning holidan xabardor bo‘ladi, boy kambag‘alga muruvvat qilib, katta kichikni o‘z yoniga oladi, savdogar dehqon bilan, amir esa miskin bilan bir safda yonma-yon turadi. Muhimi, hamma Allohning nazdida barobarligini tan oladi. Parvardigorlari huzurida faqat taqvo bilangina mukarram bo‘lish mumkinligini tushunib yetadi.

Jamoat namozi tartib va intizomga muhabbat qo‘ydiruvchi, solih yo‘lboshchining buyruq va qaytariqlariga itoat ettiruvchi murabbiydir. Nima uchun bunday bo‘lmasin? Axir ular o‘zlarining imomlariga iqtido qiladilar, imomlari takbir aytsa, ular ham takbir aytadilar, ruku’ qilsa, ruku’ qiladilar, sajda qilsa, sajda qiladilar. So‘zda undan oldinga o‘tib ketmaydilar, amalda esa unga qarshi chiqmaydilar.

Musulmonlarning jamoatini hosil qiladigan Alloh taoloning baytlari bo‘lmish masjidlardan ko‘ra ulug‘roq makon yana qaerda bor?!

Musulmonlarning qalblarini bir-biriga ulfat etadigan jamoat namozidan o‘zga qulayroq yana nima bor?!

Imomlik va jamoatning shartlari

1.   Balog‘atga yetgan bo‘lmoqligi. Balog‘atga yetgan kishining go‘dakka iqtido qilishi durust emas.
2.   Erkak kishi bo‘lmoqligi. Ayol kishi erkak kishiga imom bo‘lmoqligi durust emas. Ammo ayol ayollar jamoasiga imom bo‘lib, namoz o‘qishligi makruh bo‘lsa-da, durustdir. (Bunda imom bo‘lgan ayol erkaklar kabi oldinda ajrab turmaydi, balki qolganlar bilan safda barobar bo‘lib turadi... - tarj.)
3.   Imomning qiroati namozni buzmaydigan darajada tajvidli bo‘lishi, lekin iqtido qiluvchilar ichida qori bo‘lsa, o‘sha imomlikka o‘tishi yaxshi.
4.   Imomning siydik tomib turishi, yel chiqib turishi, doimiy qon oqib turishi kabi uzrli holatlardan salomat bo‘lmoqligi. Uzrli kishi haqidagi masalalar tahorat hukmlari haqidagi bobda gapirib o‘tildi.

5.   Imomning o‘zi imomga iqtido qilgan bo‘lmasligi, agar u masbuq bo‘lsa ham. Masbuq, deb imomga bir yoki undan ko‘proq rakat kechikib iqtido qilgan, imom salom bergach esa, o‘rnidan turib kechikkan rakatlarini o‘qiyotgan kishiga aytiladi. Demak, imomga iqtido qilgan kishiga iqtido qilish durust bo‘lmaganidek, masbuqqa ham iqtido qilmoq joiz emas, chunki u masbuq ham iqtido qiluvchi hukmidadir.
6.   Imomga iqtido qiluvchi safda imomdan oldinga o‘tib ketmasligi. Bu ham iqtidoning shartlaridandir.
7.   Iqtido qiluvchining imomga ergashishni niyat qilishi. Ammo imom o‘zining imomligini niyat qilishi sunnat hisoblanadi. Agar imom ayollarga imomlik qilsa, ularga imomlik qilayotganini niyat qilishi vojibdir. Chunki shu niyat bilan imomga iqtido qilgan ayollarning namozi durust bo‘ladi. Bu masalaga biz yuqorida ishora qildik.
8.   Imomning holati iqtido qiluvchining holati bilan muvofiq bo‘lishi. Farz namozni o‘quvchi nafl o‘qiyotgan kishiga, ruku’, sajdaga qodir kishi imo-ishora bilan o‘quvchiga, bir farzni o‘qiydigan kishi boshqa farzni o‘qiyotganga iqtido qilmoqligi durust bo‘lmaydi. Shuningdek, qiroati tajvidli odamning tajvidsiz kishiga, olimning omiga, kiyimli kishining yalang‘ochga iqtido qilishi joiz emas. Lekin tayammum qilgan kishi tahoratlilarga, mahsiga yoki yarasiga mash tortgan kishi mash tortmay oyoqlarini yuvgan kishilarga imom bo‘lishi durustdir.