152-bob. Xurmoni chamalab o‘lchamoq

Lumayd So’idiy raziyalloxu anhu rivoyat'qiladirlar: «(Bu voqea) Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga «Tabuk» g‘azotiga chiqqanimizda bo‘lgandi. O’shanda, Janob Rasululloh «Vodiyu-l-Quro» degan yerga yetib borganimizda, bir ayolning o‘z bog‘ida aylanib yurganini ko‘rib, sahobalarga: «Bu ayolning bog‘idagi mevalarni chamalab ko‘ringiz-chi!» - dedilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning o‘zlari o‘n vasaq (1 vasaq— 60 so’, 1 so’- 2 kg 400 gr) deb chamaladilar. Keyin, ayolga: «Mevalarning qancha chiqqanlig‘ini hisoblab qo‘yg‘il!» - dedilar. Tabukka yetganimizda Janob Rasululloh: «Shu kecha qattiq shamol qo‘zgaladirg‘on ko‘rinadir, bittangiz ham turmangiz! Kimning tuyasi bo‘lsa, bog‘lab qo‘ysin!»,- dedilar. Biz tuyalarni bog‘lab qo‘ydik. Keyin, qattiq shamol qo‘zg‘aldi. Bir kishi o‘rnidan turgan erdi, shamol uchirib ketib, Tay’ tog‘iga olib borib tashladi. (Shamol tingach) Ayla podshosi Nabiy sallallohu alayhi va sallamga bitta oq xachir hadya qilib yubordi. Janob Rasululloh Ayla podshosiga elchisi orqali rido (kiyim) tortiq qilib, «Dengiz sohilida odamlari birlan shay bo‘lib tursin!» degan mazmunda noma ham bitib, berib yubordilar. Vodiyu-l-Quroga qaytib borganimizda, Janob Rasululloh mazkur bog‘dagi" ayoldan: «Bog‘ing qancha hosil berdi?» - deb so‘radilar. Ayol: «O’n vasaq»,-deb aytdi. Janob Rasulullohning chamalari to‘g‘ri chiqdi. Keyin, Janob Rasululloh: «Men Madinaga shoshib turibdirman, kimki Madinaga men birlan tezroq bormakni istasa, yursin!»-dedilar. Ibn Bakkor: «Mening uchun eng aziz shahar!» - degan erdi, Janob Rasululloh: «Bu Tobadir! (ya’ni, Madinadir)»,- dedilar. Keyin, Uhud tog‘ini ko‘rib: "Bu tog‘ bizni yaxshi ko‘rg‘aydir, biz ham uni yaxshi ko‘rg‘aydirmiz, ansorlardan kimlarning hovlisi yaxshi ekanligini sizlarga aytayinmi?»-dedilar. Sahobalar: «Ha»,- deyishdi. Janob Rasululloh: «Baniy Najjorning hovlisi, Baniy Abdu-l-Ashhalning hovlisi, Baniy So’idaning yokim Baniyyu-l-Haras ibn al-Hazrajning hovlisi»,- dedilar, keyin: «Har bir ansoriyning hovlisida yaxshilig‘ mavjuddir»,- deb qo‘shib qo‘ydilar».

153-bob. Osmon suvi (yomg‘ir) va oqar suv bilan sug‘oriladirgan ekindan olinadirgan ushr solig‘i

Umar ibn Abd-ul-Aziz asalga soliq solmakni lozim ko‘rmaganlar.

Solim ibn Abdullohning otalari rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Osmon (yomgir) va buloqlar yoki yer osti sizot suvlari birlan sug‘orilgan ekinga ushr (hosilning o‘ndan biri), chig‘ir yordamida sug‘orilgan ekinga ersa, yarim ushr soliq soling‘aydir»,- deb aytganlar».

Imom Buxoriy bunday deydilar: «Bu hadis avvalgi (ya’ni, Umar aytgan) hadisning tafsiridir, chunkim Umarning rivoyatida «Osmon (yomg‘ir) suvi birlan sug‘oriladirgan ekinga ushr solinmog‘i lozimdir» deyilib, vaqti ko‘rsatilmagan. Solim ibn Abdullohning otalari aytgan hadisda ersa, ushr shartlari kengroq, bayon qilinib, «Sug‘orilgan ekinga», deb vaqti aniq ko‘rsatilgan. Agar hadisni subut ahli (ya’ni, so‘zi ishonarli kishilar) aytgan bo‘lsa, uni qabul qilmoq lozim. Chunonchi, Fazl ibn Abbos: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam Ka’ba ichkarisida namoz o‘qimadilar»,- deb aytdi, Bilol ersa: «Namoz o‘qidilar»,- dedi, shunda Fazlning gapi ishonarsiz, deb topilib, Bilolning so‘zi maqbul ko‘rildi».

154-bob. Besh vasaq bo‘lmasa, sadaqa lozim ermas

Abu Sa’id Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Besh vasaqdan oz narsalardan, tuyalari soni beshtadan kam podadan hamda besh uqqiyyadan kam kumush (pul) dan sadaqa (zakot) olinmag‘aydir»,- deb aytganlar».

Imom Buxoriy bunday deydilar: «Bu hadis dastlabki (Ibn Umar aytgan) hadisning tafsiridir. Ibn Umarning hadisida: «Besh vasaq bo‘lmasa, sadaqa lozim ermas»,- deyilgan. Bu yerda, «besh vasaqdan oz» yoki «ko‘p» degan ma’kul. Abu Sa’id Xudriyning hadisida ersa, «Besh vasakdan oz...», deb aniq aytilgan. Ilmda doimo ahli subutlar aniq-oydin qilib aytgan hadislar qabul qiling‘aydir».

155-bob. Xurmo terilganda olinadirgan zakothaqida; yosh bola zakotga berilgan xurmoni (emay) tashlab ketadirmi?

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Xurmo terimi vaqtida, kim Nabiy sallallohu alayhi va sallam huzurlariga kelsa, xurmo ko‘tarib kelardi, hatto xurmoning ko‘pligidan tepalik hosil bo‘lur erdi. Bir kuni (nabiralari) Hasan va Husan raziyallohu anhumo xurmolardan olib o‘ynay boshlashdi. Keyin, ulardan biri bitta xurmo olib og‘ziga soldi. Janob Rasululloh buni ko‘rib, xurmoni uning og‘zidan chiqarib oldilar-da: «Muhammad zurriyoti sadaqa yemasligini bilmasmisen?!» - dedilar».

156-bob. Kimda-kim ushr yoki zakot bermog‘i lozim bo‘la turib, xurmo mevalarini yoki xurmozorning o‘zini yohud yerini yoinki ekinini sotib yuborsa, to‘lovni boshqa narsalar hisobiga ado etmog‘i mumkin

Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Mevaning yaroqliligini bilmay turib, sotmangiz!» - dedilar. Demak, meva pishgandan keyin sotishni hech kimga man’ qilganlari yo‘q va zakot bermog‘i lozim bo‘lganlarni zakot bermog‘i lozim bo‘lmaganlardan ajratib, alohida eslatib o‘tmadilar ham.

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam meva yaroqli bo‘lmaguncha sotmoqni man’ qildilar. «Meva qachon yaroqli bo‘lur?» - deb so‘rashganda, «Uning kamchiligi qolmaganda»,- dedilar».

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu ham: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam meva yaroqli bo‘lmaguncha sotmoqni man’ qildilar»,- deydilar.

Anas ibn Molik raziyallohu anhu: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam mevalarni yetilmaguncha sotmoqni ta’qiqladilar» ,— dedilar, keyin: «Qizarmaguncha» ,— deb ham qo‘shib qo‘ydilar.

157-bob. Birov sadaqa qilgan narsani boshqa bir odam sotib olsa bo‘ladirmi? Birov sadaqa qilgan narsani boshqa bir odam sotib olsa, zarari yo‘qdir, chunki Nabiy sallallohu alayhi va sallam sadaqa qilgan kishigagina o‘zi sadaqa qilgan narsani sotib olmoqni man’ qilganlar

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Umar ibn Xattob Olloh yo‘liga bir otni sadaqa qilgan erdilar. Bir kuni o‘sha otni sotishayotganini ko‘rib, o‘zlari qaytib sotib olmoqchi bo‘ldilar. Avval Nabiy sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib, maslahat qildilar. Shunda Janob Rasululloh: «Sadaqangni qaytib olmag‘il!» - dedilar. Shu-shu bo‘ldi-yu, Hazrat Umar, sadaqa qilgan narsalari qaytib qo‘llariga tushib qolsa, darrov birovga berib yuborar erdilar».

Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Fi sabililloh bir kishiga ot mindirib yubordim, lekin u otni xarob qilib qo‘ydi. (Otga achinib) uni qaytib sotib olmoqchi bo‘ldim, arzonroq bersa kerak, deb o‘ylovdim. Nabiy sallallohu alayhi va sallamga niyatimni aytgai erdim: «Agar bir dirhamga bersa ham, sadaqa qilgan narsangni qaytib sotib olmag‘il! Chunki sadaqa qilgan narsasini qaytib oladirgan odam, o‘z qusug‘ini qaytib yegan itga o‘xshaydir»,- dedilar».

158-bob. Nabiy sallallohu alayhi va sallamga qilinadirgan sadaqa xususida zikr qilingan hadis

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Hasan ibn Ali raziyallohu anhu zakotga berilgan xurmolardan bittasini og‘zilariga soldilar. Nabiy sallallohu alayhi va sallam, xurmoni yemay og‘izdan olib tashlasin deb, «kix-kix» (nafratlanganda aytiladirgan so‘z) dedilar-da, «Biz sadaqa yemasligimizni bilmasmisen?!» - deb koyidilar».

159-bob. Nabiy sallallohu alayhi va sallamning ayollari ozod etgan qulga berilgan sadaqa haqida

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam xotinlari Maymuna raziyallohu anhoning ozod etilgan qullaridan biriga sadaqa qilingan harom o‘lgan qo‘yga ko‘zlari tushib: «Uning terisidan foydalanmadingizlarmi?» - dedilar. Ular: «Harom o‘lgan-ku!» - deyishdi. Janob Rasululloh: «Go‘shtiny yemoq haromdir»,- dedilar».

Asvad raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Oishaonamiz Barirani qullikdan ozod qilmoq niyatida sotib olmoqchi bo‘ldilar. Lekin, Bariraning xo‘jayini unga nisbatan valiylik huquqini o‘zida qoldirish sharti bilan sotmoqchi bo‘ldi. Oisha onamiz bu gapni Nabiy sallallohu alayhi va sallamga aytdilar. Shunda, Nabiy sallalloxu alayhi va sallam Oisha onamizga: «Sotib olaverg‘il, valiylik huquqi qulni ozod qilgan kishida qolg‘aydir» ,— dedilar».

Oisha onamiz bunday deydilar: «Bir kuni Nabiy sallallohu alayhi va sallamga bir oz go‘sht keltirishdi. Shunda men: «Bu Bariraga sadaqami?» - dedim. Janob Rasululloh: «Bariraga sadaqa, bizga hadya» ,— dedilar (ozod qilingan qul, valiylik huquqiga ko‘ra, ozod qilgan shaxs oilasining qarindoshi hisoblanib, meros olish huquqiga ham ega bo‘ladir).

160-bob. Sadaqa sadaqalik xususiyatini yo‘qotsa...

Ummu Atiyya raziyallohu anho rivoyat qiladirlar: «Nabiy sallallohu alayhu va sallam Oisha raziyallohu anhoning oldilariga kirib: «Biror yegulik narsa bormi?» - dedilar. Oisha onamiz: «Nusayba sadaqa qilib berib yuborgan qo‘y go‘shtidan bo‘lak narsa yo‘qdir»,- deb javob qildilar. Janob Rasululloh: «Sadaqa endi o‘z o‘rnini topibdir!»-dedilar (ya’ni, «Bizga sadaqa ermas, hadyadir»,-dedilar, chunki mazkur go‘sht boshqa bir odamga sadaqa qilib yuborilgan qo‘yning go‘shti erdi)».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Bariraga sadaqa qilingan go‘shtdan Nabiy sallallohu alayhi va sallamga ham olib kelishdi. Shunda, Janob Rasululloh: «Bu go‘sht Barira uchun - sadaqa, biz uchun hadyadir,- dedilar».

161-bob. Hamma yerda ham boylardan sadaqa olinib, faqirlarga beriladir

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Maozni Yamanga yubora turib: «Sen ahli kitob bo‘lmish qavm huzuriga borayotirsen, borsang, eng avvalo ularni «Lo iloha il-la-l-lohu Muhammadun Rasululloh» deb kalimai shahodat aytmoqqa da’vat etg‘il, agar so‘zingga kirsalar, Olloh taolo har kecha-kunduzda besh vaqt namoz o‘qimoqni farz qilganini ularga aytg‘il, agar bunga ham ko‘nsalar, Olloh taolo boylardan zakot olib, faqirlarga bermoqni ham farz aylaganini ularga ma’lum qilg‘il, agar bunga ham rozi bo‘lsalar, zakotga odamlarning eng yaxshi molini olmoq makruhlig‘ini bildirg‘il! Jabrdiyda odamning qarg‘ishidan qo‘rqg‘il! Chunki u birlan Olloh taolo o‘rtasida parda yo‘qdir!» - dedilar».