BISMILLOHIR RAHMONIR RAHIYMI
IKKI HAYITHAQIDA KITOB

1-bob. Ikki hayit va ularda yasanish to‘g‘risida

Solim ibn Abdullohga Abdulloh ibn Umar bunday degan ekanlar: «Hazrat Umar raziyallohu anhu bozordan bitta ipak chopon sotib oldilar-da, Rasulullohning huzurlariga kelib: «Yo Rasululloh, mana bu choponni sotib olingiz, uni hayitda va mehmon kutganingizda kiyg‘aydirsiz»,- dedilar». Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Bu kiyim oxiratdan nasibasi yo‘q odamning kiyimidir!» - dedilar. Olloh iroda qilgancha vaqt o‘tib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam X,azrat Umarga bitta  ipak chopon  tortiq  qilib  yubordilar.  X,azrat Umar  ipak  choponni  olib Rasululloh sallallohu. alayhi va sallamning huzurlariga keldilar-da: «Yo Rasululloh, siz: «Bu chopon oxiratdan nasibasi yo‘q odamning choponidir! - deb aytgan erdingiz-ku! Endi buni menga yuboribsiz?!»-dedilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Choponni sotib, biror hojatingizga yaratg‘aydirsiz»,- dedilar».

2-bob. Hayit kuni qilichbozlik, nayzabozlik o‘yinlarining joizligi

Oisha onamiz rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mening hujramga kirganlarida ikki cho‘ri qiz yonimda o‘ltirib «Buos» degan mashhur ashulani aytayotgan erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘rinlariga yonboshlab, yuzlarini o‘girib oldilar. Shunda Hazrat Abu Bakr Siddiq (Oishaning otalari) kirib, meni va ashulachi qizlarni qattiq koyidilar-da: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlarida shayton surnayi chaling‘aydirmi?» -dedilar. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakr Siddiqqa qarab: «Qo‘yaveringiz ularni!» - dedilar. Abu Bakr Siddiq biz tomonga qaramay turganlarida cho‘ri qizlarga ishora qildym, chiqib ketishdi. Bu voqea hayit kuni bo‘lgan erdi. O’sha kuni sudanlyaklar nayzabozlik, qilichbozlik o‘yinlari ko‘rsatishgandi. O’shanda, yoki men o‘zim Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan: «Ko‘rsam maylimi?»- deb so‘ragandim, yohud Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning o‘zlari menga: «Tomosha qilasanmi?»-degandilar. Shunda men: «Ha»,-degandim. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning orqalarida» turib tomosha qilgandim, yuzim yuzlariga shundoqqina tegib turgandi. Janob Rasululloh: «Ey Baniy Arfada, bo‘sh kelmangyz!» - deb xitob qilgan erdilar. Keyin, mening zerikkanimni bilib: «Bo‘ldimi?» - degandilar. Men: «Ha»,- deb aytgandim. «Borg‘il bo‘lmasa, ketaqol!» - degandilar».

3-bob. Hayit kuni duo aytmoq

Barro raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning xutba aytib turib: «Albatta bugun (hayit kuni) birinchy bo‘lib qiladirgan ishimiz - namoz o‘qimoq, keyin ersa, borib qurbonlik qilmoqdir. Kimki shunday qilsa, bizning sunnatimizni bajo keltiribdir!» - dedilar».

Oisha onamiz rivoyat qiladirlar: «Huzurimga (otam) Abu Bakr kirdilar. Oldimda ikkita ansoriy cho‘ri qiz ansoriylarning «Buos» kuniga bag‘ishlangan baytlarini ashula qilib aytayotgan erdi. Lekin, ikkala cho‘ri qiz ham ashulachi ermas erdi. Shunda Abu Bakr Siddiq: «Shaytonning surnaylari (kelib-kelib) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning uylarida chaling‘aydirmi?» - deb koyidilar. Bu voqea hayit kuni bo‘lgan erdi, O’shanda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ey Abu Bakr, har bir qavmning o‘z bayrami bordir, bu kun bizning bayramimiz!» -degandilar».

4-bob. Ramazon hayiti kuni hayit namoziga chiqishdan oldin ovqatlanmoq

Anas raziyallohu anhu naql qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir necha xurmo yeb olmasdan hayit namoziga chiqmas erdilar».

Anas raziyallohu anhu naql qiladirlar: «Rasulullox. sallallohu alayhi va sallam xurmoni toqlab (1, 3, 5) yer erdilar».

5-bob. Qurbon hayiti kuni hayit namozidan so‘ng ovqatlanmoq

Anas raziyallohu anhu naql qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki Hayit namozidan avval qurbonlik qilgan ersa, qayta qurbonlik qilsin!» - dedilar. Shunda bir kishi: «Bu kun ishtaha birlan go‘sht yeydirgan kun!» deb qo‘shnilari to‘g‘risida gapirdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam uning o‘z qo‘shnilari to‘g‘risidagi so‘zini ma’qullagandek bo‘ldilar. Keyin, boyagi kishi: «Menda ikki yashar bo‘lay deb qolgan bir echki bordir, u myonga ikkita qo‘ydan ham afzaldir»,- dedi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘sha echkini qurbonlik qilmoqqa ruxsat berdilar. Echkini qurbonlik qilmakka faqat o‘sha kishiga ruxsat berdilarmi yokim hammagami, bilmayman».

Barro ibn Ozib rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qurbon hayiti kuni hayit namozidan so‘ng xutba ayta turib: «Kimki biz singari namoz o‘qib, qurbonlik qilgaydir, qurbonligi qabul bo‘lg‘aydir, ammo kimki hayit namozidan avval qurbonlik qilg‘aydir, hisobga o‘tmag‘aydir»,- dedilar, Abu Burda ibn Nayyor (Barroning tog‘asi): «Men qo‘yimni hayit namozidan ilgari so‘ydim. Bugun yeb~ichadirgan kun erkanligini bilganim uchun, qo‘yimni qurbonlik qilinadirgan qo‘ylar ichida birinchi bo‘lsin, deb uyimda so‘ymoqni afzal ko‘rdim, shul sababdan qurbonlik qo‘yimni hayit namoziga kelishdan avval so‘yib, go‘shtidan pishirib, ovqatlanib keldim»,- dedi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Qo‘ying qurbonlik ermas, go‘shtga so‘yilgan qo‘y bulibdir»,- dedilar. Ibn Nayyor: «Yo Rasululloh, bizda ikki yashar bo‘lay deb qolgan bir echki bordir, u menga ikkita qo‘ydan ham afzalroqdir, o‘shani qurbonlik qilsam, kifoya qilg‘aydirmi?» - dedi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ha, senga kifoya qilg‘aydir. Sendan boshqa hech kimga ikki yashar bo‘lay deb qolgan echki qurbonlikka o‘tmag‘aydir»,-dedilar (Ikki yoshga to‘lgan echki qurbonlikka yaraydir, lekin ikki yoshga to‘lmagani 1-yaramaydir)».

6-bob. Minbar bo‘lmagan namozgohda va’z aytmoq

Abu Sa’id al-Xudriy rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ro‘za hayiti va Qurbon hayitida namozgohga chiqar erdilar. Dastlab namoz o‘qir erdilar, so‘ng o‘rinlaridan turib odamlarga yuzlanar erdilar. Odamlar ersa, saf tortib o‘tirishar erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularga va’z aytar erdilar, vasiyat qilar erdilar hamda halollikka da’vat etib, haromdan hazar aylamakni buyurar erdilar. Agar biror tomonga askar yubormoqchi bo‘lsalar, buyurar erdilar. So‘ng, Madinaga qaytar erdilar. Odamlar shu tartibga ko‘nikib qoldilar. Bu tartib Madina amiri Marvon davrigacha davom etdi. Bir kuni men va Marvon, Qurbon hayitimidi, Ramazon hayitimidi, namozgohga chiqdik. Namozgohga yetganimizda Kasir ibn Salt yasab bergan minbarga nazarim tushdi. Shu vaqt Marvon namoz o‘qimasdan avval minbarga chiqmoqchi bo‘ldi. Men uning etagidan tortdim, ul esa etagini mendan tortib olib, minbarga ko‘tarildi-da, namozdan avval xutba aytdi. So‘ng. men unga: «Xudo haqqi, o‘zgartirib yubordingiz!» - dedim. Marvon: «Ey Abu Sa’id, bilgan narsalarimiz unut bo‘ldi!»-dedi. Men unga: «Bilgan narsalarim, xudo haqqi, bilmagan narsalarimdan afzalroqdir!» - dedim. Marvon: «Odamlar namozdan keyin xutbaga quloq solib o‘tirmay qo‘ydilar, shuning uchun xutbani namozdan avval aytdim»,- dedi».

7-bob. Hayit namoziga piyoda va ulovda bormoq hamda xutbadan avval azon ham, takbir ham aytmay, namoz o‘qimoq

Abdulloh ibn Umar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Qurbon hayiti va Ro‘za hayitida namoz o‘qib, so‘ng xutba aytar erdilar»,-deydilar.

Jobir ibn Abdulloh rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ro‘za hayiti kuni namozgohga chiqdilar. Avval namoz o‘qidilar, so‘ng xutba aytdilar. Abdulloh ibn Zubayr xalifalikni qabul qilib, bay’at (qasam) qilgan kuni Ibn Abbos yuborgan odam kelib, unga: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning zamonlarida hayit namozida azon o‘qilmas erdi.va xutba namozdan keyin aytilar erdi»,- deb aytgan ekan».
Jobir ibn Abdulloh va Ibn Abbos: «Ro‘za va Qurbon hayitlarida azon aytilmas erdi»,- deydilar.

Jobir ibn Abdulloh rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam hayit kuni o‘rinlaridan turib, avval namoz o‘qidilar, keyin erkaklarga xutba aytdilar. Xutbadan so‘ng, xotinlar yoniga borib Bilolning qo‘liga tayangan holda va’z aytdilar. Bilol ersa, etagini tutib turar erdi, xotinlar unga iona tashlar erdilar. Ibn Jurayj: «Hozirgi kunda ham imomning xotinlarga va’z aytmog‘i lozimmi?» - deb Atoga murojaat qildi. Ato: «Ha albatta, ular shunday qilmoqlari lozim. Lekin, nechun bunday qilmag‘aylar, bilmasman»,- dedi».

8-bob. Hayit namozini o‘qigandan keyin xutba aytmoq

Ibn Abbos rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Abu Bakr va Usmon raziyallohu anhular birlan birga hayit namozini o‘qidim. Ularning hammalari ham hayit namozini xutbadan avval o‘qidilar».
Ibn Umar raziyallohu anhu: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ham, Abu Bakr va Umar ham ikkkala hayit namozini xutbadan avval o‘qidilar»,- deydilar.

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ro‘za hayiti kuni ikki rak’at hayit namozi o‘qidilar, hayit namozidan avval ham, keyin ham namoz o‘qimadilar. So‘ng, xotinlar jamoasi oldiga bordilar, ul kishi birlan birga Bilol ham bor erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xotinlarni sadaqa bermakka da’vat qildilar. Xotinlar Bilolning etagiga sadaqa tashlay boshladilar. Birov sirg‘asini, birov bilaguzugini tashladi».

Barro deydilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Bugun (hayit kuni) eng avvalo hayit namozini o‘qig‘aymiz, keyin borib, qurbonlik qilg‘aydirmiz. Kim shunday qilg‘aydir, bizning sunnatimizni bajargan bo‘lur. Kim namozdan avval qo‘y so‘ygan bo‘lsa, bola-chaqasiga go‘sht g‘amlab beribdir, qurbonlik qilmabdir»,-dedilar. Shunda ansoriylardan Abu Burda degan sahoba: «Yo Rasululloh, namozga kelishimdan avval qo‘y so‘yib erdim. Menda yana ikki yoshga yetmagan bir echkicha bordir, ikki yashardan ham ko‘rkamroq, shuni qurbonlik qilsam bo‘lg‘aydirmi?» -dedi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «O’rniga o‘shani qurbonlik qila qolg‘il, lekin sendan boshqa hech kimga bu ruxsat ztilmaydir!» -dedilar».

9-bob. Hayitda va haramda qurol ko‘tarib yurmoqning makruhligi

Hasan Basriy: «Hayit kuni sahobai kiromlarga qurol taqib (yokim olib) yurmoq man’ qilingan bo‘lib, dushman xavfi bo‘lgandagina ruxsat qilingandir»,-deydilar.

Sa’id ibn Jubayr rivoyat qiladirlar: «Ibn Umar birlan birga ot minib ketayotganimizda ul kishining oyoqlarining kaftiga nayzaning uchi kirib qadalib qoldi. Men otdan tushib sug‘urib tashladim. Bu voqea Minoda bo‘lgan erdi. Bundan xabar topgan Hajjoj ko‘rgani kelib: «Nayzani sizga kim tiqqanini bilganimizda erdi!» - dedi. Shunda Ibn Umar: «Siz tiqdingiz!» - dedilar (Hajjoj suiqasd qilmoqqa buyurgan erdi). Hajjoj: «Qanday qilib?»-dedi. Ibn Umar: «Qurol olib yurmoq mumkin bo‘lmagan kunda qurol olib yurmoqqa ijozat berdingiz. Haramga qurol birlan kirmoq mumkqn ermas erdi, bunga ham ruxsat berdingiz!» -dedilar».

Sa’id ibn al-Osim: «Otam bunday deb aytgan erdilar»,— deydilar: «Hajjoj Ibn Umar huzurlariga kirganda men ham o‘sha yerda erdim. «Ahvolingiz nechuk?» -dedi Hajjoj. «Yaxshi»,- dedilar Ibn Umar. «Kim nayza urdi sizga?» - dyob so‘radi Hajjoj. Ibn Umar: «Qurol ko‘tarmoq mumkin bo‘lmagan kunda qurol ko‘tarmrqqa ruxsat bergan kishi urdi»,- dedilar»,

10-bob. Hayit namoziga ertaroq bormoq

Abdulloh ibn Busur: «Biz xuddi shu vaqtda hayit namozini o‘qib bo‘lgan bo‘lur erdik, bu nafl namoz o‘qimoq mumkin bo‘lgan vaqtga to‘g‘ri kelg‘aydir»,- dedi.

Barro raziyallohu anhu rivoyat qiladirlar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qurbon hayiti kuni bizga xutba ayta turib: «Albatta, mana shu kunimizda eng birinchi qiladirgan ishimiz - namoz o‘qig‘aymiz, so‘ng qaytib borib qurbonlik qilg‘aydirmiz. Kimki shunday qilg‘aydir, shubhasiz bizning sunnatimizni ado etgan bo‘lur. Ammo, kimki hayit namozidan avval qo‘y so‘ysa, oilasiga go‘sht tayyorlab bergan bo‘lib, qurbonlik qilgan hisobiga o‘tmag‘aydir»,- dedilar. Shunda tog‘am Abu Burda o‘rinlaridan turib: «Yo Rasululloh, men hayit namozidan avval qo‘yni so‘yib qo‘yibman. Menda ikki yoshga yetmagan bir echkicha bordir»,- dedilar.
Rasululloh: «O’rniga o‘sha echki bolasini qurbonlik qila qolg‘il, lekin bu sendan keyin hech kimga ruxsat qilinmaydir!» -dedilar».