Ka’bada onamni ko’rdim.

Mana shu payt o’sha voqeaning siri oydinlashdi. Qarshimdagi turgan devor, deraza, pardalar bir zumda yo’qoldi. Go’yo teatr pardasi ochilib, boshqa sahna ko’rindi. Faqat rasmlardagina ko’rganim — Ka’ba. Boshqa bir ko’rinishda men o’sha sahnada paydo bo’ldim. Minglab musulmonlarning "œAllohu Akbar!Allohu Akbar!" degan nidoalri ichida Ka’baga qarab namoz o’qirdim. Kuchli hayajon, hayrat va jo’shqin tuyg’ualr qo’ynida edim. Bu joining fayzi, lazzati butun tomirlarimga qadar yetib bordi. Ha, xuddi shunday olamon orasida edim. Bu hayol emas. Insonlar bilan ko’rishyapman, gaplarini eshityapman. Yo Rabbim! Nimalar bo’lyapti? Bu tush bo’lmasin, uyg’ongach tugamasin. Nogoh bir qo’l meni tutdi va "œBolam" deya quchog’iga oldi.
-Onajon"¦Siz?...
Yonida akam, Ammo dadam yo’q. So’rasam, yana o’sha javobni oldim:
-Haligacha hisobi tugamadi, eklgani yo’q.
Onamning to’yib bo’lmas hidini tuydim. Quchoqladim, hidladim, o’pdim.
-Onajon, siz qanchalar mehribonsiz. Akam bilan quchoqlashdim.
-Qizim, seni tabriklayman,-dedi onam. Sen Qu’ronni o’qiy boshlading, seni qutlayman. Meni iymonimni o’sha kitoblar qytqardi. Seni ko’p duo qildik. Biz har juma kuni Payg’ambarimiz sav bilan ko’rishamiz. Sen uchun necha marta Payg’ambarimizga sav yolvordim. "œUnga iymon haqiqatlari nasib qiladi", deb mujda berdilar. Shukrlar bo’lsin. Seni kutayotgandik. Demak, Janobi Haq tavbangni qabul qilibdi. Yu, seni Payg’ambarimiz sav yonlariga olib boraman.
Allohim,men!...Mendek gunohkor, isyonkor bir qulmi shu? Sizga te’riflab berolmayman,Xojam. Chunki bardoshim yetmaydi. Payg’ambarimiz sav bilan uchrashdik. Bu gunohkor ummatini, qabul qildilar, meni odam safiga qo’shdilar.
-Seni muborak bir kunda chaqiramiz,-dedilar.

O’zimga keldim. Namoz o’qirdim. Bu qanday ikrom, qanday ehson"¦Qanday tushunish mumkin bu hodisani? Yo Rabbim! Meni shuncha ne’matlarga munosib ko’rding. Haqiqatini ayon qil! Qo’limni bo’sh qaytarma. Hijolat qilma. Sening avfing va rahmating barcha gunohlardan xato va isyonlardan buyukdir. Ha, juda yaxshi tushundim, xojam. Albatta, muborak bir kunda hayot bilan vidolashish nasib qiladi"¦Muborak kun"¦Bu juma bo’lishi mumkinmi? Yaqinlashayotgan Baroat kechsi ham"¦Ikkisi ham juda yaqin. Yo’lovchiman"¦Go’zallar go’zali"¦Buyuklar buyugining roziligini topish yo’lidaman. Barcha gunoh, xato va isyonlarim bilan"¦Uning eshigiga borib, boshimni egaman. Balki, maktub yozib bitirolmasman. Toqatim tugadi, bardoshim so’ndi. Yana biroz dam olayin. Bugungi kun men uchun so’nggi faslning boshlanishi edi.

Dugonam Amina bilan uchrashdim.

Birinchisi, yana kuzatishlarning natijasi"¦Vujud saroyim qulayapti. Hayot so’qmog’ining so’ngida o’lim chirog’ining nurlari yorqin ko’rinmoqda. Buni vujudimni qamragan bardoshdan ham sezyapman. Ba’zan og’riqlarim chidab bo’lmas darajada bo’ladi. Narkozlar ham yordam berolmasligini bilaman. Ammo nolimayman. Nolishga haqqim bormi? Chunki mulk meniki emas. Mulkni bergan va uni istagnidek tasarruf etuvchi Allohdir. Bizlar faqat omonatchilarmiz. Omonatchi faqat omonatni nazorat qiladi, xolos. Ammo unga egalik qila olmaydi. Ikkinchisi esa, yo’llariga ko’z tikib, hasrat chekib kutayotganim Aminaning tashrifi"¦Bu tong xuddi farishtalardek eshigimni ochib kirob keldi. Biro lam iztirob, og’riqni unutdim. Yillar hasratidan biz sarmast edik. Omon bo’lsin, assistant Aminani topibdi. To’g’rirog’I, Amina bizni topibdi. Men pastga tushayotganimda Amina meni ko’rib qolgan. Albatta, qo’rqib ketgan,bu holda meni tanib olishga qiynalgan. Bo’limdan so’rashga chiqqanida assistentga uchragan"¦Meni so’ragan.Assistent mening Aminani kutayotganimni bilgani uchun tezda tanigan. Amina shu fakultetning boshqa bo’limida o’qirkan. Ya’ni, bzi yonimizdagi Aminani qidirib yurgan ekanmiz.
-Oh,Amina! Sen eng aziz dugonamsan. Sen qanday yaxshi do’stsan. Meni bu chirkinliklardan qutqarish uchun. Och qashqirlar qo’lidan tortib olish uchun, iymon haqiqatlarinidan xabardor qilish uchun ozmuncha harakat qildingmi? Sen og’I, kulfatli kinlarimning do’stisan. Yana shunday yaxshilik qilyapsan.
Bu jamiyatda shunday insonlar ko’p bo’lishi kerak. Yo’qsa, yoshlik gunohlardan, yomonliklardan o’zini himoya qilolmaydi. Amina samimiyligi, mehribonligi va do’stligi bilan menga tasalli berar, o’lim, oxirat va iymonning rohati va lazzatini anglatardi. Assistentning suyuklisi Abrinur Xonim bilan Amina ikki qo’riqlovchi farishtadek boshimda turishibdi. Bu vujud saroyining inqirozi yaqin ekanligini ular ham bilishadi. Amina hujjatlarimni tekshiribdi. Xonaga kirgach, sezdirmaslikka harakat qildi. Ammo, men yuzidan tezda anglab oldim. Yana meni mehr bilan quchib:"Tuzalib ketasan, qo’rqma", degan so’zlarining ohangi go’yo "œHozirlan, uzoq yo’lga chiqyapsan!" degandek eshitildi.

Azroil bilan uchrashuvni kutyapman.

Ha, men bir yo’lovchiman. Manzilim juda yaqin. Azroil bilan uchrashuv onimni, Huzuri Ilohiyga chiqishimni kutib, kun sanay boshladim. Ushbu satrlarni yozarkanman, yuragimning so’nggi kuchini sarflayotganimni bilaman. Chunki, endi turolmas, o’tirolmas edim. Namozlarimni ham ishora bilan o’qiyapman. Bu endi aniq nihoya edi. Allohning ishlariga qarang,Xojam! Qayerdan qayerga"¦Bu maktubni nima maqsadda boshlagandim, oxiri nima bo’ldi? Yo Rabbiy! Senga beadad shukrlar bo’lsin. O’z jonimga qasd qilish maqsadida boshlagan mojaroli maktubim meni Rabbim huzuriga keltirdi. Senga cheksiz shukrlar"¦
Sizdan bir iltimosim bor xojam. Siz yuzlab, minglab shigordlar tarbiyalagansiz. Bular ichida to’g’ri yo’lni topgan, iymon haqiqatlariga yetishgan o’quvchilar ko’p "œDuzjalik Mehmed" kabi shahid bo’lganlari, duosi ijobat bo’lguvchi yana ko’pgina o’quvchilaringiz ham bordir. Boshqa ko’pgina tabarruk insonlarni taniysiz. Nima bo’lsa ham mening haqqimga duo qiling. Meni ham bir o’quvchingizdek qabul qiling. Modomiki, ustoz ekansiz, siz ham men uchun mas’ulsiz. Ustozlar qabrini ziyorat qilganingizda men uchun ham fotiha o’qing. Mening ham salom va duolarimni ualrga yetkazing. Qur’oni karim tilovatidan keyin duo etarkansiz, bu gunohkor shogirdingizni ham ismini zikr qiling. Buni juda ham xohlayman. Nima bo’lganida ham  unutmang, xojam. Bu maktub mening eng katta hisobchim, eng katta kitobim bo’ldi. Inshaalloh o’qiganlar, eshitganlar meni duo qilarlar. Inshaalloh, ular menga la’nat yog’dirishmas"¦.

Bu maktubni yozishim ham Allohning lutfu karami bilan bo’ldi. Maktub yozish havasi meni qayerdan qayerga olib keldi-ya! Ham maktub bitdi, ham o’zim ado bo’ldim. Balki bular so’nggi satrlar, so’nggi so’zlarimdir. Tush ko’rganimdan keyin ham bir juma o’tdi. Ajalim bitmagan ekanman, tirikman. Muborak Baroat kechasiga ikki kun bor. Chorshanba oqshomi gunohlarimga mag’firat so’rab, muboark kechada yana yolvorib, ko’zyosh to’kaman. Balki, o’sha kechani kutayotgandirman. Bu maktub sizga yetib borsa, men uchun duo etishingizni istayman"¦Agar yonimda bo’lganingizda edi, qo’llaringizdan o’pardim. Ammo mening o’rnimga bu maktubim qo’llaringizni o’par,Inshaalloh. Hech bo’lmaganida samimiyatimni shu tarzda qabul eting. Shubhasiz, hali Huzuri Ilohiyda Duzjalik Mehmedning sohibini taniyman. Kitoblaringizdan ko’p foydalandim. Iymonimni qo’lga kiritishim uchun katta mehnatingiz singdi. Allohdan kelganman. Unga ketyapman. Azroilga iymon bilan ruhimni topshirib, Huzuri Ilohiyga iymon ila qaytmoqchiman. Bu maktub ham iymonimga shohid bo’lsin. Allohga omonat bo’ling, xojam. Inshaalloh, sizga yana ko’p yaxshi iymonli shogirdlar tarbiyalash nasib qilsin.
Hurmat bilan qo’llaringizni o’pib qolaman.
Gunohkor shogirdingiz Aysel"¦

Bu maktubni o’qigan o’zini hisob qiladi.

Maktub bitdi. Ammo biz ham adoyi tamom bo’ldik. Bu go’yo maktub emas, bir insonning girdobdan qanady qutulgani haqidagi tarixiy bir hujjat edi. Dindan, iymondan mahtum etib tarbiyalangan qizning  bu qayg’uli hayot hikoyasini o’qib, kimlardir uyaladi, kimlardir g’amga botadi. Tarbiyachilar,ota-onalar,o’qituvchilar,jamiaytdagi hamma"¦Bu maktub necha qo’llarga boradi, hamma o’qiydi va har kim qilgan xatolari haqida o’zini so’roqqa tutadi. Bugun Aysel bo’lsa, ertaga boshqa bir qiz"¦Bunday tuzoqlar yana ko’p yoshlarni kutayotgani sir emas. Bu maktubni o’qib ushbu haqiqatni yana bir nagladim:
"œIymon insonni inson qiladi. Kufir insonni tuban hayvonga aylantiradi. Agar iymon bo’lmasa yohud isyon bilan iymondan uzoqlashsa, inson hayoti zohiriy, qisqa bir zavq va lazzat bilan o’tsada, undan ming marotaba uzoq va ortiq alamlar iztiroblarga giriftor bo’ladi.Qarshimda katta yong’in, olovi ko’kka o’rlaydi. Ichida farzandlarim, iymonim yonyapti, yong’inni o’chirmoqchi bo’laman. Yo’lda kimdir meni to’smoqchi bo’ladi, oyog’im tegadi, nima ahamiyati bor"¦"
Ha, yoshlikning iymoni o’tga tutilgan. Bu yong’in bir avlodning natijasidir. Bu yong’in o’chirilmasa, jamiyat tinchimaydi. Ota-onalar, faryod chekish bilan, tarbiyachilar esa iymonini yo’qotgan anarxistlar bilan shug’ullanishda davom etishga majbur. Bu yong’in har biro damning Allohga ishonchi bilan nega yashayotganini, kimligini va qimmatini tushunishi bilan so’nadi. O’ylab ko’ring, o’lganidan keyin tirilishga ishongan inson jamiyatga zarar yetkaza oladimi? Hayotini g’ayriqonuniy yo’lda o’tkazadimi? Yoshligini zaharlab, umrini tijorat matosi qilib ishlata oladimi? Millatiga xoinlik qila oladimi? Insonni to’xtatishning, uni nazorat qilib, namunali va go’zal axloqli qilib tarbiyalashning Allohdan qo’rqish va qullik shuurini anglatishdan boshqa yo’li yo’qdir"¦
Mana eng katta misol"¦Biz o’qigan shu maktub"¦Nima ham qilardik? Butun oila a’zolari bilan bahslashamiz. Nimadir qilishimiz, o’lim to’shagida yotgan qizga yetishuvimiz kerak. Ammo qanday qilib? Maktub oxirida faqat "œAysel" ismi yozilgan edi. Na manzl, na u yotgan shifoxona aniq emas. Ammo maktub Anqaradan kelgan edi. Qiz maktubda yozishicha, onkologiya bo’limida davolangan. Anqaradagi hamma kasalxonalarni qidirib chiqish kerak. Shunday qildik.

Anqarada Ayselni qidirar edim.

Anqaraga bordim. Barcha kasalxonalarni ko’rib chiqa boshladim. Ismi Aysel,22yoshlardagi bir bemorni izlayapman. Faqat kech qolishdan qo’rqaman. Chunki, maktub avval kitoblarim nashr qilingan nashriyotgan brogan, keyin menga yuborilgan edi. Ya’ni, yozilganidan beri bir oydan ko’proq vaqt o’tgan. Nihoyat, katta bir shifoxonaning onkologiya bo’limida xabarini qopdim. Afsuski, kech qolgandim. Chunki Aysel, o’sha Baroat kechasidan rahmatlik bo’lgan ekan.
-Siz Xolid Ertug’rulsiz, shundaymi,-deya quchoq ochdi bir shifokor. Kitoblaringizni sevib o’qiyman. Tanishdik. Bu maktubda keltirilgan assistant edi. Meni boshqa o’rtoqlari bilan tanishtirdi. Men toqatsizlanardim. Darhol mavzuga o’tdim. Ayselning menga yozgan maktubidan gap ochdim.
-Bilaman, xojam,-dedi assistant. Chunki o’sha maktubni men yuborgandim. Nimalar yozganini menga o’qib berar va tushuntirardi.
-So’nggi daqiqalrini qanday o’tkazganiga qiziqyapman, qanady rahmatli bo’ldi?-deya so’radim.
Assistant Beyning ko’zlari yoshga to’ldi. Chuqur xo’rsinib olganidan so’ng:
-So’ramang, xojam,-dedi g’amgin ovozda"¦Go’yo to’y, bayramga ketayotgandek bir o’lim. Uning ovozi titrab, bo’g’ildi. Ko’zyoshlari yanoqlaridan oqib tusha boshladi.
-Alloh bizga ham shunday o’lim nasib qilsin,-deya yig’lay boshladi. Xonada yuzma yuz o’tirib ko’zyosh to’kardik. Gunohlar to’la, isyinkor bir hayotning bunday tugashi juda ibratli, juda ta’sirchan va juda ma’nodir edi. Bu hayot hikoyasi hech bir qul also umidsizlikka tushmasin deb uqtirilgan ilohiy maktubning eng muhim dalilllari bilan to’la edi. Assistant davom etdi. "œBaroat kechasi" edi, tongga yaqin vafot etdi. Boshida Abrinur Xonim va Amina xonim bor edi. Ular ham Ayselning vafot etish daqiqalrining ta’siridan hali ham qutula olishgani yo’q. "œYo,Rabbiy! Menga ham shunday o’lim ber", deya ko’zyosh to’kkanlari to’kkan."

-Vafot etish daqiqalri haqida eshitishni xohlayman,-dedim.
-Biz ham sizga yetkazishni yo’lini qidiryotgandik. Abrinur va Amina ham siz bilan ko’rishmoqchi edi. Oqshom bizning mehmonimiz bo’ling. Ham birga iftorlik qilamiz, ham Aysel haqida gaplashamiz. Abrinur ham Amina ham sizga ko’rishga qiziqishadi. Kitoblaringizdan ko’p foydalanishadi. Birga iftorlik qilsak,xursand bo’lardik.
Kelishdik. Oqshom hammamiz to’plandik. Aminaning dadasi nafaqaga chiqqan va Aminani yolg’iz qolmasin, deb Anqaraga ko’chib kelgan ekan. Amina esa tibbiyot fakultetida keljagi porloq bir talaba. Toza, tartibli va kattagina kitob javoni bor bo’lgan xonaga kirdik. Devordagi suratlar va ular tagidagi ibratli so’zlar diqqatni tortardi. Aminaning dadasi ochiq chehrali, kishi edi. Madaniyatli, tajribali bir inson"¦Suhbatimiz mavzusi Aysel edi. Hozir bo’lgan har bir kishi Ayselni yaxshi tanirdi. Amina va dadasi,Ayselni to’g’ri yo’lga solishga ko’p harakat qilishgan. Assistant va Abrinur xonim esa, so’nggi kunlarda Ayselning yonida turgan, katta dalda bergan va ruhiy madadkor bo’lishgan.

Aysel Baroat kechsida vafot etishini bilardi.

Abrinur xonim Ayselning so’nggi daqiqalarini gapira boshladi. Xonaga biran jimlik cho’kdi. Birinchi jumladayoq Abrinur xonimning tomog’iga nimadir tiqildi. Bir necha marta tomoq qirdi, lekin o’tib ketmadi. Lablari burishdi, ko’zlaridan yosh chiqib ketdi. Yonida o’tirgan Amina ham yig’lardi.Aniqki, Ayselning o’limi ibratga to’la edi. Assistant Bey suygan qiziga taskin berdi. Bir muddat xonaga jimlik cho’kdi, hamma ichidagi jo’shib kelayotgan his-hayajonlarini bosishga harakat qilardi. Keyin Abrinur Xonim boshladi:
-Baroat kechsi edi. O’sha kuni ro’zamizni Amina ikkimiz Ayselning xonasida ochdik. Chunki u bizni hech qayoqqa qo’yib yubormasdi. Necha kunlardan buyon Baroat kechasini kutayotgandi. O’sha kecha o’lishiga shu qadar ishonardiki, butun tayorgarligini ko’rib qo’ygandi. Bir necha kun avval ham shuni gapirardi. Yo Juma kuni yoki Baroat kechasida. Deya"¦Juma kuni o’tgach, "œBaroat kechasida umrim tugaydi. Kutayotgan mehmonim o’sha kuni keladi", deya boshladi. Aysel shunday qat’iy iymon keltirgandiki, uning qalbi iymon cho’qqisida edi. Butun vujudi, butun ruhiyati bilan Allohga yo’nalgan, Unga bo’yin egib, kechirim so’rardi. Har bir daqiqada ibodat bilan mashg’ul edi. O’qiyotgan namozlari xuddi ibratga to’la go’zal sahnalar edi. Ishonamanki, har bir namozi Ka’bada o’qilgandek yoki namoz o’qigan xonasi Ka’ba havosi bilan to’lgandek edi. Ko’zyoshlari, hayajoni bilan namozlarini ado etardi. Qisqa vaqtda Qur’on o’qishni o’rgandi. Har kungi ibodatlari Qur’on, Javshan mutoalasi, suhbatlar uning xonasini masjidga, go’yo oxiratga tayorgarlik maktabiga aylantirgandi.

Aysel juda qobiliyatli edi. Hamma narsani so’rar, biror savolini javobsiz qolishini xohlamasdi. 22yillik gunohlarining nadomati bilan edi. Men bunday pushaymonlik, bunday samimiy tavba, hayajon va mag’firat orzusini ko’rmaganman. Go’yo u og’ir chidab bo’lmas kasalligini unutgan. Qoshlari, sochlarining to’kilishi, tekshiruvlarning natijasi uning uchun ahamiyatsiz edi. Aysel faqat iymon bilan jon topshirishni o’ylardi. Tanasi va chehrasi so’nggi kunlarda shu qadar nurli bo’lib, go’yo farishtaga o’xshardi. Yuziga termulib o’zgacha bir lazzat olardim. "œDuzjalik Mehmed" kitobingizni o’qigan kuni juda ko’p yig’ladi. "œYo Rab!Menga  ham shunday bir so’nggi nafasni nasib et!" deb iltijo qilardi. Har kuni tushlar ko’rar, bir necha marotaba onasini, Payg’ambarimizni sav  va boshqa ustozlarni ham tushida ko’rar, bir qismini bizga ham so’zlab berardi. Ammo bizga aytmagan ko’plab muhim tushlari ham bor edi. Bu tushlarni yaxshilikka ta’bir qilib, Ayselning ko’zlari sevinchdan porlab ketardi. Payg’ambarimizni sav tushida ko’rgan kuni tongdan oqshomgacha ko’zyosh to’kardi. Ayselning bu holiga havas qilardik. Bu qnaday buyuk ne’mat edi. Allohim! Go’yo xasta va yordam muhtoj u meas, biz edik. Endi biz undan duo qilishini so’ray boshladik. So’nggi kun, ya’ni Baroat kechasida hamma tayorgarligini ko’rib tugatgandi. Juda holdan toygan, zo’rg’a gapirardi.